Gemeente WOESTEN Parochiekerk Sint-Rectrudis

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit VLETEREN Gemeente WOESTEN Parochiekerk Sint-Rectrudis Arrondissement Ieper KERK De gotische driebeukige hallekerk uit begin 15 de eeuw werd tijdens de oorlog verwoest, met uitzondering van de toren; het meubilair (o.m. orgel) was echter vooraf gedemonteerd. In werd de toren hersteld en de kerk grosso modo naar het vooroorlogs patroon heropgericht. Houten tongewelven. ORGEL Auteur oorspronkelijk instrument : (vermoedelijk) J.J. vander Haeghen / Rijsel Bouwjaar : 1781 Het orgel werd gemaakt voor de abdij Sint-Sixtus (Brigittijnen) in Westvleteren; toen deze abdij opgeheven werd door het edict van Jozef II, werden haar bezittingen te koop gesteld. De pastoor van Woesten kon o.m. doksaal en orgel aankopen voor zijn parochiekerk. In 1784 werd het orgel overplaatst naar Woesten, door J.J. vander Haeghen (wat er op wijst dat hij waarschijnlijk het orgel in de Sint-Sixtusabdij had gebouwd). Over de 19 de -eeuwse geschiedenis zijn geen gegevens voorhanden. In het begin van de 20 ste e. (te situeren tussen 1905 en 1914) werden er werken uitgevoerd door J. Anneessens (Menen). Tijdens de eerste wereldoorlog werd het orgel ernstig beschadigd (zie foto Mission Dhuicque, december 1915) en daarna gedemonteerd. Na de oorlog werden alleen doksaal en orgelkast teruggeplaatst; het is niet bekend wat er met het instrument gebeurd was. In 1927 werd door Jos. & P. Loncke een nieuw instrument gebouwd in het oude meubel. In 1983 vond een herstelling plaats. INSTRUMENT Dispositie - registerschakelaars op een horizontale rij : Ped. Man. Comb. Man. Bourdon bas 16 Bourdon 16 Piano Voix Céleste 8 Bourdon 8 Mezzo-Forte Montre 8 Flûte 4 Forte Prestant 4 Salicional 8 Doublette 2 Trompet 8

2 - koppeling man.-ped. manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - d 1 Klaviatuur - speeltafel ingewerkt aan de prospectzijde Pijpwerk - integraal uit het front bestaat uit houten sierpijpen - een aantal extenties staat achter de orgelkast, en aan de zijwanden zijn ook nog houten pijpen geplaatst Windlade, tractuur, etc - integraal uit pneumatisch systeem Windvoorziening - grote magazijnbalg, achteraan op het doksaal; voorzien van een handpomp ORGELKAST - het meubel is in een cartouche gedateerd "1781" (cijfers in het hout geciseleerd) - 4-voets kast, in classicistische stijl - in de doksaalbalustrade is het prospect aanwezig van een positief (waarschijnlijk nooit functioneel geweest); vermoedelijk hoort het bij de "hoofdwerk"-kast; er zijn geen frontpijpen meer aanwezig; middenin dit prospect is een cartouche aangebracht met jaartal "1784" (geschilderd in gulden cijfers), dit verwijst vermoedelijk naar de overplaatsing * * * huidige toestand : in 1975 in verval en niet onderhouden datum onderzoek : oktober 1975

3 ARCHIVALIA 1) 2 schetsen van het orgel, met summiere maataanduidingen, zijn bewaard in de archieven van de 'Mission Dhuicque'. (deze schetsen zijn niet opgenomen in H. Stynen, G. Charlier & A. Beullens : Het verwoeste gewest / Mission Dhuicque 15/18, Stichting Monumenten- & Landschapszorg vzw, uitg. M. Van de Wiele pvba, Brugge, 1985)

4

5 2) Kerkarchief Woesten, overeenkomst met Jos. & P. Loncke, 1927 (afschrift door pastoor C. Vermeulen) Het orgel zal bestaan uit 9 spelen, geplatst op een pneumatiqen sommier in eikenhout van allereerste hoedanigheid en goed droog. De pistons zullen dubbel belederd worden. Al de dekplaten zullen kunnen aan- en afgevezen worden, zodanig dat alle delen gemakkelijk zullen kunnen bereikt worden, zonder de spelen te moeten uitnemen. De bassen der bourdon 16 voet en bourdon 8 voet, montre 8 v. en salicional 8 v. zullen op afzonderlijke windladen staan en rechtstreeks hun wind van de blaasbalg ontvangen. Die windladen zullen gemaakt worden in drogen roden deel, gevernist langs buiten. De blaasbalg zal gemaakt worden in roden deel, de plooien zullen dubbel belederd worden en al de voegen versterkt met lijnwaden banden. De blaasbalg zal langs binnen beplakt worden met papier, de plooien insgelijks met papier, al binnen en al buiten het leder bloot latende. Vier sterke ijzeren regulateurs zullen de plooien in evenwicht houden. Twee sterke pistons zullen bij middel van vijzen aan de blaasbalg vastgemaakt worden. Zij zullen bewogen worden met een staart om te blazen in geval van panne met de electriciteit. De wind zal verschaft worden bij middel van een ventilateur electrique, merk "Ventus", een der beste merken in Duitsland gemaakt. (waarborg volgens voorwaarden van het huis Laukhoff) De 24 bassen van bourdon 16 zullen gemaakt worden in roden deel 1e keus, de mondstukken in eikenhout van allereerste hoedanigheid, alsook de 12 bassen van bourdon 8. De metalen spelen zullen gemaakt worden : de bassen van 8 v. tot 2 v. in zink met bekken in 30% tin; zij zullen gevernist worden in aluminium vernis. De pijpen van 2 v. voorts in een mengeling van 30% tin en 70% lood. De spelen zullen sterk van stoffe zijn en kunstig geharmoniseerd; zij zullen zo geplaatst worden, dat men ze zonder moeite kan bereiken om te stemmen. De spelen zullen verdeeld worden als volgt : 1) Montre 8 v. 56 noten, 24 bassen in zink, 32 pijpen in 30% tin / 70% lood 2) Prestant 4 v. " ) Doublette 2 v. " ) Salicional 8 v. " ) Voix Céleste 8 v. " ) Bourdon 16 v. " 24 bassen in hout, 12 pijpen in 20% zink / 30% tin 7) Bourdon 8 v. " id. 8) Flute 4 v. " 12 bassen in zink, 44 id 9) Trompette 8 v. heeft 56 noten met slaande tongen en 24 pavilioens in zink, 32 in 30%. Er zullen nog drie combinatieregisters zijn, nl. Piano, Mezoforte, en Forte alsook een register voor Bourdon 16 basse (laagste octaaf voor pedaal). Er zal ook een combinatiepedaal zijn (genaamd Forte Géneral) die gans het orgel ineens doet spelen. Het klavier zal 56 toetsen tellen en gemaakt zijn in eikenhout. De witte noten zullen belegd zijn met kunstmatig ivoor, de dièzen in zwart ébène. Het klavier zal verbonden worden met de sommier bij middel van loden buisjes, het zal zacht zijn en onmiddellijk antwoorden. Waarborg : 10 jaar Kosten : fr.

6 BIBLIOGRAFIE 1) In het inwijdingsprogramma van het orgel in Handzame, dec. 1922, liet J. Anneessens een dubbele werklijst afdrukken "Lijst der nieuwe Orgels, veranderingen en herstellingen uitgevoerd door het huis J. Anneessens, I. Sedert den Wapenstilstand II. Sedert 1905 tot 1914". In lijst II (tussen 1905 en 1914) komt voor : Woesten, 1 clav., transf. 2) programmaboekje (tweetalig Fr./Nl.) 'Basilique de St-Hubert - Inauguration le Dimanche 13 Août 1933 des nouvelles Orgues Monumentales' [Saint-Hubert, prov. Luxemburg], bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen), o.m. - Herstelde Orgels vóór den oorlog hierin : 24. Woesten 3) Jos. Loncke : Geschiedenis van een orgelbouwer, afl. III, in De Schalmei, jg. I/5, Gent, 1946; blz : Werken van Jozef en Pieter Loncke, sinds 1924 (met randvermelding "Van deze periode zijn al de geplaatste orgels met kegelladen en pneumatiek regeerwerk."); vermelding "1927: Woesten, 9 sp., 1 klav., ped. kop." 4) A. Deschrevel : Het Orgelbouwersgeslacht Vander Haeghen, in tijdschrift De Praestant, jg. II, 1953, blz. 9-10, & 61; blz. 33 : Verplaatsen van het orgel uit het gesupprimeerde Briggitijnenklooster van Westvleteren naar de kerk van Woesten. "Den heer pastor heeft gecocht in het gesuprimeert clooster der Bregitijnen tot St Six den orgel met syn gespel casse en docsael voor 1150 gulden courant... (f 33 v ) Door verscheyde persoonen, die gereden hebben tot haelen den orgel en ander materialen voor de kerke... (f 26 v ) Sieur Vanderhaeghen, orgelmaker tot Rijssel, over het demonteren ende monteeren den orgelspil binnen dese kercke by acquit van 3 february g 1.8 s. (f 33 r ) - (Kerkarchief Woesten; Rek ). Of Vanderhaeghen ook de bouwer was van dit orgel, is ons onbekend; tijdens de eerste wereldoorlog werd het orgel ontruimd - nà de oorlog kwamen alleen doksaal en orgelkast terug. In 1927 bouwden Jozef & Pieter Loncke er een orgel van 9 spelen met één klavier en aangehaakt pedaal. 5) A. Deschrevel : Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1959, blz ; (met voorafgaandelijke vermelding "vanaf 1924 zijn alle nieuwe orgels gebouwd met kegelladen en pneumatisch regeerwerk") blz. 58 : 1927 / Woesten, nieuw, 9 sp., 2 kl., ped. 6) Fr. Denys : Het Brigittijnenklooster van Sint-Sixtusbos te Westvleteren, in Bachten de Kupe, jg. IX/6, Nieuwpoort, dec. 1967; blz. 152 : - Het orgel, het doksaal, het kerkportaal, een houten beeld en het tabernakel werd voor de som van 1150 pond groot verkocht aan

7 pastoor Norbert Larmuseau van Woesten (25 oktober 1784). 7) A. Noterdaeme : Bijdragen tot de geschiedenis van Woesten, uitg. door de auteur, Woesten, 1986; - blz. 12 : 2. Het doksaal is afkomstig uit het oude klooster der Birgittijnen van St.-Sixtus. Het was de Oostenrijkse Keizer Jozef II die op 3 april 1784 het bevel uitvaardigde het klooster (in zijn ogen nutteloos) af te schaffen. De kerkmeubelen werden openbaar te koop gesteld. Pastoor Norbertus Larmuseau ( ) bood 750 florijnen voor het doksaal plus orgel. Maar er waren verschillende kandidaten zodat de pastoor zijn prijs moest verhogen tot 1150 florijnen. Op 30 juni 1784 kon hij er over beschikken. (Alg.Rijksarch., Brussel, Fonds Religiekas, Bundel 512 map 12) - blz. 13 : Nu moest alles naar Woesten worden gebracht. Meneer Vanderhaegen, een orgelmaker uit Rysel, kreeg de opdracht het orgel vakkundig af te breken en te Woesten terug samen te stellen. (Register van Kerk- en Dischrekeningen , p. 33 verso, Stadsbibliotheek, Ieper) Na wereldoorlog I werd het orgel volledig vernieuwd door de gebroeders Jozef en Petrus Loncke uit Esen (1927). Het orgel bestaat uit 9 spelen en de blaasbalg werd van wind voorzien door een elektrische ventilator "Ventus" één der beste Duitse merken. (Pastoor Charles Depuydt, Dagboek, Pastorie Woesten) Het klavier telt 56 toetsen in eikenhout en met kunstivoor belegd. dat alles voor de prijs van fr. De zogezegde orgelpijpen die van in de kerk zichtbaar zijn zijn vals. De echte orgelpijpen zijn achter het houtwerk verborgen. In 1983 werd het orgel opnieuw technisch in orde gebracht. Het portaal werd aangekocht in het gesupprimeerde klooster van Ten Bunderen in Ieper. Daarvoor betaalde de pastoor 32 guldens op 12 november (id. Register van Kerk- en Dischrekeningen)

8 ICONOGRAFIE 1) H. Stynen, G. Charlier & A. Beullens : Het verwoeste gewest / Mission Dhuicque 15/18, Stichting Monumenten- & Landschapszorg vzw, uitg. M. Van de Wiele pvba, Brugge, 1985 : blz. 125, foto "Woesten; interieur van de kerk (17/12/1915; foto nr. 126)."

9 2) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium / Brussel : Zie tevens : Roose-Meier, B. & Verschraegen, H. : Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Poperinge; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1977; blz , WOESTEN, kerk Sint-Rectrudis - Interieur / Alg. gezicht naar het doksaal, cliché's A65318 (1944) en M52324 (1970). M52324 KIK-IRPA, Brussel

10 - Doksaal / herk. van de voormalige Sint-Sixtusabdij, ged. 1784, eik, met voorstelling van trofeeën van muziekinstrumenten, cliché A65313 (1944); detail centraal gedeelte met datum, cliché's A65314 (1944) en M52326 (1970). A65313 KIK-IRPA, Brussel

11 A65314 KIK-IRPA, Brussel

12 M52326 KIK-IRPA, Brussel

13 3) foto Afdeling Monumenten & Landschappen (K. Vandevorst), 2002