Gemeente BEVEREN aan de IJzer Parochiekerk Sint-Audomarus

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit ALVERINGEM Gemeente BEVEREN aan de IJzer Parochiekerk Sint-Audomarus Arrondissement Veurne KERK Driebeukige bakstenen hallenkerk uit de 15 de eeuw in gotische stijl, met vieringstoren en kruisbeuk; verbouwingswerken ca De kerk werd helemaal geplunderd in door de Franse revolutionairen. Algehele herstelling rond Restauratiewerken in de periode tussen 1968 en De kerk is beschermd als monument, KB 20 II ORGEL Auteur oorspronkelijk instrument : Fr. Loret (Sint-Niklaas) Bouwjaar : 1840 Verbouwing : P. Loncke (Hoogstade); deze werken zijn mogelijks te dateren ná de herstellingswerken aan de kerk in Ook in de eerste helft van de 20 ste eeuw zijn er nog lichte wijzigingen geschied. INSTRUMENT Dispositie [a] [c] Cornet Fluit traversiere Fluit 4 Voet Nazard Trompet onder Clairon onder [b] Fluit 4 V. onder Bourdon 8 Voet Prestant 4 Voet Doublette Flageolet boven Trompet 8 V. boven Clairon 4 V. boven - a, b en c zijn lege registeropeningen, zonder naametiket; van de "Clairon 4 V. boven" ontbreekt de registerknop - voetbediend : 1 klein houten pedaaltje ("combinaison"? schakelt Nazard, Flageolet en de tongwerken in/uit) manuaalomvang : C - f 3 geen pedaal deling bas/sup. = c 1 /c# 1

2 Klaviatuur a) in origine - de oorspronkelijke klaviatuur was ingebouwd aan de rugzijde; de nog aanwezige "en fenêtre"-opening wijst uit dat er ruimte is voor twee klavieren - de oude registergaten zijn nog zichtbaar : - de bakstukken zijn nog aanwezig, maar het buiten de orgelkast stekend gedeelte is nu afgezaagd; fineer is nog aanwezig - op de oude naamplank zijn de zeer verweerde resten van een papieren opgekleefd etiket bewaard; enkel de bovenste lijn van de tekst is nog moeizaam te ontcijferen: PAR BREVET D'INVENT[...]... door vergelijking mag men echter met zekerheid concluderen dat het een etiket betreft van orgelmaker François Loret b) na de wijziging door P. Loncke - vrijstaande speeltafel tegen de doksaalbalustrade, vóór het orgel, op een klein podium; zeer klein meubel (zoals P. Loncke er meerdere vervaardigde; bijvoorbeeld ook aan het Van Peteghem-orgel in Ichtegem had hij zulk sécrétaire-type speeltafel toegevoegd) - ronde registerknoppen met centraal ingewerkt een rondje in been met in het midden daarvan een klein gaatje (dit gaatje komt misschien van de pen van de draaibank) - er is een klein schakel-pedaaltje aanwezig (amper meer dan een houten staafje); het heeft thans de (omgekeerde) functie van een "appèl des anches" : wanneer het naar beneden gedrukt is, zijn de laatste spelen op de lade (Nazard, Flageolet en tongwerken) uitgeschakeld, bij loslaten kunnen alle registers spelen waarvan de trekker uitgetrokken is; het pedaaltje was reeds van in origine aanwezig, want de opening ervan in de voet van het meubel is aan de oude klaviatuurzijde nog zichtbaar; in origine zal het vermoedelijk gediend hebben om de twee ventielkassen te koppelen Pijpwerk * algemeen * - de diapason is verhoogd; de open pijpen zijn daardoor slordig opengestemd of ingekort - kenmerkend voor de labialen van Loret is dat vooraan op de

3 kern een verdikking opgesoldeerd is (om de fase te verhogen) * front * - originele frontpijpen, in zink; zeer veel overlengte - de zijtorens bevatten sprekend pijpwerk, in de twee middenvelden zijn alleen de twee uiterste pijpen sprekend - alle overige zijn sierpijpen: zij hebben slechts een half corpus waarin achteraan een stok gehecht was ter versteviging; op één na zijn al deze stokken verdwenen * binnenpijpwerk * Cornet [5r] : op een eiken bank, met pijprooster in zacht hout (vermolmd), wellicht nog origineel; het pijpwerk zelf is vermoedelijk van P. Loncke : grof geschaafd metaal, met labium-inritsingen; het pijpwerk is zwaar beschadigd, o.m. door slecht stemmen; 8' gedekt, verder wijde open fluiten; de drie hoogste koren hebben een iets engere mensuur dan het 4'-koor; 1 pijp van het tertskoor ontbreekt Fluit 4 V. onder : geplaatst op de lade, in de bas-helft van de Cornet; gedekten met verschuifbare hoed; pijpwerk van Loret, doch misschien niet meer in oorspronkelijke functie: op een pijp staat "d" en daaronder "ut" (in origine een dulciana of dolce 4'?) Prestant 4 Voet : de grootste in het front (5 in elke toren & 1 in elke helft van het het middenveld), verder 42 pijpen op de lade; Loret; binnenpijpen in hoog loodgehalte; met kleine kernprikken; inscriptie "P" en eronder "ut" Fluit traversiere [8'] : enkel de discant is van Loret, de bas is een latere toevoeging, gedeeltelijk bestaand uit grenenhouten pijpen waarvan er buiten de orgelkast staan; deze inrichting (met o.m. plastieken conducten) moet van de 20 ste e. dateren Bourdon 8 Voet : vermoedelijk integraal van Loret; de grootste zijn gedekten, uit fraaie kwartiersgezaagde eik, pyramidaal opgesteld aan de zijkanten binnen de kast, op pijpbanken die nog deels gespijkerd zijn; met ronde pijpvoet; verder metalen gedekten met verschuifbare hoed; in zeer hoog loodgehalte, fijn geschaafd metaal; tamelijk lange baardjes; slechts weinig kernprikken Fluit 4 Voet : Loret; ongeveer zelfde makelij en mensuur als Bourdon 8'; tamelijk lange baardjes; de 12 kleinste pijpen zijn wijde open fluiten; inscriptie "fl" en daaronder "ut" Doublette [2'] : integraal van Loret; inscriptie "d" en daaronder "ut" Nazard [3', sup.] : Loret; enkel discant; op de grootste pijp staat "..." (onleesbaar) en daaronder "sol#" Flageolet boven [2'] : Loret; eveneens enkel discant; wijde open fluit; op de grootste pijp de inscriptie "f" en daaronder "ut#" Trompet onder [8'] & Trompet 8 V. boven : Loret; bekers met blikken ondertrechter en loden bovenstuk; bij de grootste pijpen is de beker uitneembaar; de 18 kleinste pijpen hebben enkel een loden beker die volledig in de stevel schuift; koppen in de stijl van de orgelmakers Van Peteghem; lepels van het type "scheepje" (met ingesoldeerd schotje); ijzeren stemkrukken met ronde lus; ingeponste volgnummers

4 Clairon onder [4'] & Clairon 4 V. boven : zelfde constructiekenmerken als Trompet; de 24 grootste hebben bekers met een blikken ondertrechter en loden bovenstuk; de 6 grootste zijn uitneembaar; 9 pijpen hebben een ééndelige beker; de 12 kleinste pijpjes zijn labialen (deels door Loret gerecupereerd 18 de -eeuws materiaal) Windlade - originele lade van Loret; opmerkenswaard is dat de lade "gesponseld" is - pijpwerk in V-vormige opstelling - deze lade was voorzien van twee ventielkassen om door twee klavieren bediend te worden, met gemeenschappelijk gebruik van enkele registers (meerdere voorbeelden hiervan uit Loret's œuvre zijn bewaard) - om onbekende reden werd dit systeem gesupprimeerd door P. Loncke, waardoor thans alle spelen op één klavier gegroepeerd zijn; door het behoud van de twee ventielkassen kan het achterste deel van de lade wel nog afgesloten worden te behoeve van een "appèl des anches"-pedaal - er bevindt zich een ventielkas vooraan en een andere achteraan; de voorste ventielkas is tijdens dit onderzoek niet geopend omdat hiervoor het front zou moeten gedemonteerd worden; de achterste ventielkas bevat ingelijmde ventielen met geleiding aan de zijkant - de stellingen voor de Trompet dateren uit de 20 ste e. Tractuur - eiken wellenbord - eiken abstracten; werden verlengd door P. Loncke (i.v.m. de verplaatsing van de klaviatuur) - originele eiken registerwalsen; enkele grenen walsen zijn bijgeplaatst door P. Loncke Windvoorziening - de magazijnbalg is van P. Loncke, of misschien zelfs van latere datum - in origine zal zich waarschijnlijk een balg bevonden hebben in de voet van de orgelkast - een deel van het windkanaal is nog origineel ORGELKAST - meubel in laat-klassieke stijl, sobere uitvoering - de bovenkast is zeer in de hoogte opgetrokken, hoewel het slechts om een 4'-werk gaat (de frontpijpen hebben daardoor opvallend veel overlengte) - de vorm van de consoles onder de zijtorens komt enkele keren voor in het œuvre uit de eerste periode van Fr. Loret - de blindering bovenaan de frontpijpen is niet gesculpteerd, doch er is een bloemenrank op geschilderd huidige toestand : slechts deels bespeelbaar; in verval datum onderzoek : december 1988 & juni 1999 * * *

5 ARCHIVALIA De naam "Loret van Sint-Niklaas" en het jaartal 1840 zijn destijds door wijlen kan. P. François meegedeeld aan organoloog Gh. Potvlieghe, die ons deze notitie ter hand stelde. Een bron werd niet vermeld, maar we nemen aan dat kanunnik François deze gegevens uit het bisschoppelijk archief te Brugge gehaald heeft. Aangaande het jaartal 1840 kan vermoed worden dat dit het jaar is waarin Loret voor het eerst in Beveren opdook; de bouw van een nieuw orgel is eventueel iets later te situeren. Het auteurschap van Fr. Loret wordt bevestigd door het op het orgel nog aanwezige (maar nog nauwelijks leesbare) typische naam-etiket van deze orgelmaker. Jammer genoeg is niet meer te ontcijferen welke woonplaats er (op de onderste lijn) vermeld staat, "Saint-Nicolas" of "Malines", want dit had kunnen bijdragen tot een datering: Fr. Loret verhuisde in 1845 van Sint-Niklaas naar Mechelen, maar ook te Mechelen heeft hij nog enkele jaren papieren naametiketten aangewend alvorens over te schakelen op de bekende ovale porceleinen naamplaatjes. BIBLIOGRAFIE Jos. Loncke : Geschiedenis van een orgelbouwer, afl. III, in De Schalmei, jg. I/5, Gent, 1946; blz. 23 : in de lijst werken van P.A. Loncke (Hoogstade), van 1843 tot 1889, vermelding "Beveren a/ijzer (W. Vl.), kerk, 8 sp., 1 klav., geen ped." Jos. Loncke geeft als aanvullende gegevens : - plaatsnamen in gewone letter: "orgel die nog bestaat, maar niet regelmatig of nooit onderhouden of gestemd wordt" de naam Beveren is in gewone letter gedrukt.

6 ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium / Brussel : Zie tevens : De Vos-Stockman, A. & Roose-Meier, B. & Verschraegen, H.: Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Veurne; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1975; blz , BEVEREN, kerk Sint-Audomarus - Interieur / Alg. gezicht naar het doksaal, cliché M20306 (1968). KIK-IRPA, Brussel