VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie Brabant (Vlaams-Brabant) Administratieve entiteit LEUVEN Gemeente WILSELE Parochiekerk Sint-Martinus Arrondissement Leuven (Pastoor Legrandstraat) Tekst oorspronkelijk verschenen in A. Fauconnier & P. Roose : Het Historisch Orgel in Vlaanderen, (orgelinventaris) deel IIb, Provincie Brabant (arrondissement Leuven), uitg. Ministerie van Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur, Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg, Brussel 1977; zie blz & afb. blz. LXVII nr KERK Zie Het orgel is beschermd als monument, KB 16.X.1975 ORGEL Auteur instrument : (luidens inscriptie in de windlade) J.E. Smets et frère (Brussel) Bouwjaar instrument : 1817 Bouwjaar orgelkast : 2 de helft van de 18 de eeuw; auteur onbekend Deze orgelkast stond tot 1799 in de kloosterkerk van de Oratorianen in de Mechelsestraat te Leuven. Onderhoud : firma Van de Loo (Leuven) INSTRUMENT Dispositie (registeropstelling zoals aan klaviatuur:) Monter 8 Monter 8 Doublette 2 [leeg] [leeg] Trompette 8 Flûte 4 Prestant 4 Trompette 8 Octavin 2 Bourdon 8 [leeg] Salicional 8 Cornet [leeg] [leeg] manuaalomvang : C - f 3 pedaalomvang : C - c 0

2 Klaviatuur - klavier van Smets, ingebouwd aan de prospectzijde; thans met nieuwe kunststof belegd; boventoetsen helemaal vernieuwd - origineel kistpedaaltje (1817) met 13 toetsen; in eik; aangehangen aan het manuaal Pijpwerk > Front - metaal met een behoorlijk tingehalte, dunwandig, niet gefolied doch thans wel beschilderd - er zijn ook houten sierpijpen: - in de middentoren 2 die origineel blijken te zijn - deze in de zijtorens en tussenvelden zijn niet origineel > Binnenpijpwerk - het oud pijpwerk is grotendeels van Smets; het sluit qua factuur nauw aan bij de stijl van Van Peteghem, doch het soldeerwerk is minder vaardig - regelmatig originele kernprikken - stemsleuven en -insnijdingen zijn algemeen Cornet : 4 koren; geplaatst op een gedeelde pijpenbank; zonder 8'-koor; de pijpjes van het tertskoor zijn aan de mond dichtgedrukt; open pijpwerk van wijde fluitmensuur; oud Prestant 4 : 16 pijpen in het front, de overige op de lade; oud Bourdon 8 : de 18 grootste in eik, terzijde geplaatst; verder 36 metalen pijpen op de lade, gedekten met verschuifbare hoed; oud Doublette 2 : oud Fluit 2 : oud; enkele baspijpen gedekt zonder roeren, verder gedekt mét roeren, verder 24 conische (open), de 12 hoogste zijn cylindrisch met wijde open fluit-mensuur Fluit 4 : oud; 6 grootste gedekt (eik), verder 7 gedekt met hoeden (metaal), 12 roergedekt, de 29 hoogste conisch en open Salicional 8 : nieuw; neemt de plaats in van vermoedelijk een nasard 3' Montre 8 : bezet de plaats van de vroegere fourniture van 3 koren, waarvan de boringen in het rooster nog te zien zijn; in de discant werd gedeeltelijk oud pijpwerk van Smets heropgenomen, het overige is nieuw Trompet 8 : oud; gedeeld in bas + discant; originele tongen en lepels; de grootste bekers hebben een blikken onderconus Clairon 4 : bas: pijpwerk is van de stok verdwenen, discant: lege plaats Windlade - originele lade van Smets, gedeeld in C en C#-kant - windverlies vastgesteld

3 - gespijkerde pijpstokken - kleppenkast: - ingelijmde kleppen, zijn genummerd; de pulpeten zijn versleten - inscriptie: fait par J: Etienne Smets et frère facteurs d'orgues a Bruxelles, le 2 Mai 1817 Tractuur > Toetstractuur - van het manuaal volledig origineel gebleven, met eiken wellen, wellenbord en abstacten - van het pedaal is het wellenbord nieuw, met oude wellen en dokken, thans zwart geschilderd; nieuwe abstracten > Registertractuur - nagenoeg origineel; oude registerknoppen - de ijzeren registerwalsen zijn verplaatst Windvoorziening - nieuwe magazijnbalg - gedeeltelijk originele windkanalen ORGELKAST Oudere orgelkast van vermoedelijk omstreeks 1760, in 1817 na overplaatsing naar Wilsele van een nieuw orgel voorzien door J.E. Smets. Aan de klavierzijde werden de stijlen uitgezaagd om het plaatsen van een klavier met grotere tessituur mogelijk te maken (de kast was in origine gemaakt voor een kleinere klavieromvang). Onderaan werd de kast opgehoogd. De achterwand is in de voet van een nieuw aangebrachte rug voorzien. Voor het overige is de kast in haar originele vorm bewaard gebleven. HUIDIGE TOESTAND instrument : in verval meubel : begin van verval onderhoud : geen meer datum onderzoek : sept & aanvullend onderzoek mei 2012

4 BIBLIOGRAFIE Nota aangaande het voormalig Oratorianenklooster te Leuven, gelegen in de Mechelsestraat: In 1695 wordt aldaar de aanwezigheid vermeld van een orgel van J.Fr. Posselius. Het is niet duidelijk of het orgel dat aanwezig was in de kapel bij de opheffing van het klooster in 1796, nog het Posselius-orgel was. Alleen staat vast dat het een orgel van de Leuvense Oratorianen was dat in Wilsele belandde, en dat het in 1817 tot zijn huidige vorm werd verbouwd door J.E. Smets. Bron: G. Huybens : Leuvense orgelkroniek , in Orgelkunst, jg. XXX, nr. 4, 2007, blz ; zie blz ) A. Hueber o.s.b. en Gh. K. Debecker : Geschiedenis van Wilsele, (dorpsmonografie), 1969; blz. 35 : Het doksaal is van latere tijd: het werd eerst in 1815 aangebracht. Er kon een orgel gekocht worden, dat vóór 1799 in de kloosterkerk van de Oratorianen (Mechelsestraat Leuven) gestaan had. Het werd door orgelmaker Smedts in Brussel hersteld (onkosten 558 gulden). Tot op heden is dit twee eeuwen oude pijporgel nog altijd in staat op waardige wijze bij te dragen tot de opluistering van de liturgische plechtigheden. 2) J.-P. Felix & G. Huybens : Leuvense orgelgids, Jaarboek 1985 van de Leuvense Orgelkring; zie blz

5 ICONOGRAFIE 1) K.I.K.(Brussel), afd. Fototheek, a. cliché A83962 (1945), orgelpijpen KIK-IRPA, Brussel

6 b. cliché A83961 (1945), voetklavier KIK-IRPA, Brussel

7 c. cliché M (1976), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel

8 d. cliché M (1976), orgel KIK-IRPA, Brussel 2) foto's Agentschap Onroerend Erfgoed, mei algemeen zicht - front, detail - klaviatuur - naametiket van Smets in de ventielkas - rugzijde - wellenbord, klavier etc. - binnenpijpwerk (o.m. Cornet) - Trompet-pijp (zonder stevel)

9

10

11

12