Gemeente ZONNEBEKE Parochiekerk Onze Lieve Vrouw

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit ZONNEBEKE Gemeente ZONNEBEKE Parochiekerk Onze Lieve Vrouw Arrondissement Ieper KERK De kerk behoorde oorspronkelijk bij de in de 11 de eeuw gestichte abdij der Reguliere Kanunniken van St-Augustinus, te Zonnebeke. Rond 1620 waren er grote renovatiewerken (na schade tijdens de godsdienstoorlogen in 2de helft 16 de e.), maar het abdijcomplex werd niet meer in zijn totaliteit hersteld. In 1769 werd de bouw van een nieuwe kerk aangevat, maar enkel koor en dwarsbeuk werden voltooid. Na de Franse Revolutie werd de abdij opgeheven en geplunderd. Bij de heropening der kerken in 1802 werd de kerk parochiekerk van Zonnebeke. In 1869 werd de achterkerk bijgebouwd alsook een toren. Na het oorlogsgeweld van stonden van de kerk nog slechts enkele muren overeind. Men behielp zich tijdelijk met een houten barak voor de eredienst. De huidige kerk ( ), naar ontwerp van arch. H. Hoste, is te beschouwen als de eerste "moderne" kerk in ons land. Bakstenen hallekerk met hoge en brede middenbeuk en nagenoeg vrijstaande noordwest-toren. Interieur : betonnen spant ter overwelving. Ook dit gebouw leed schade, in het begin van de oorlog De kerk is beschermd als monument, KB 14.I.1994 ORGELS Voorgeschiedenis In 1680 werd in de abdijkerk een nieuw orgel gebouwd door Jan & Guillelmus van Belle (Ieper). Dit instrument overleefde de Franse Revolutie, en werd in 1802 achteraan in de kerk geplaatst. In 1870 werd het verkocht aan de kerk van Desselgem, waar het zich thans nog bevindt (gerestaureerd in ). In de in 1869 vergrote kerk te Zonnebeke werd wellicht een nieuw orgel gebouwd, maar daarover zijn geen gegevens bekend. Het aanwezige orgel werd alleszins vernield in de Eerste Wereldoorlog. Geschiedenis na 1918 In de houten noodkerk behielp men zich met een harmonium. Bij de voltooiing van de nieuwe kerk in 1924 werd een orgel geleverd door O. Anneessens (Kortrijk); hierbij zou occasiemateriaal verwerkt zijn. In een expertiseverslag van 1932 bestempelt J. Anneessens (Menen) dit instrument volkomen als een mislukking. In 1942, na oorlogsschade, werd een orgel gebouwd door Jos & Pieter Loncke (Esen), met recuperatie van materiaal van het vorige orgel. Herstellingen : Loncke Orgelbouw bvba (Zarren), Laatste revisie : id., 1995

2 INSTRUMENT Dispositie Ped. Gr.Org. Rec. Gedektbas 16 Gedekt 8 Gedekt 16 Prestant 8 Fluit 8 Gamba 8 Wilgenpijp 8 Principaal 4 Holpijp 8 Roerfluit 4 Fluit 4 Oktaaf 4 Nazaard 2 2 /3 Zwegel 2 Vulwerk 3k Trompet 8 pedalen : Voetwerk aan I Voetwerk aan II Koppel I - II Tremulant \ (zweltrede) manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C -f 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel vóór het orgel Pijpwerk, windladen, tractuur, etc. - materiaal van ca en pneumatische tractuur ORGELKAST - het orgel van 1924 had een gedeelde orgelkast, aan weerszijden van het centrale brandglasraam - in 1942 werd het orgel herbouwd op één aaneengesloen basis, met pijpwerk in open opstelling; er is geen orgelmeubel, enkel een sokkel huidige toestand : normaal datum onderzoek : oktober 1988 * * *

3 ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) A. In de map Zonnebeke zijn volgende documenten aanwezig : 1) s.d. (juli 1932 of kort ervoor); op een stuk kladpapier heeft J. Anneessens de dispositie van het aangetroffen orgel genoteerd : Zonnebeke. G.O. Réçit. Pédale. 1/ B 16 2/ B 8 3/ m. 8 4/ fl.h. 8 5/ Violon 8 6/ Prest. 4 7/ Doub. 2 8/ Fourn. 9/ Diap. 8 10/ Bourd. 8 11/ Sal. 8 12/ V.C. 8 13/ fl. 4 14/ Tromp. 8 G.O. aan pedaal Récit. - R. à G.O. oct.aig. G.O. forté. Tremolo. Expression. 15/ Sousb / Basse 8 2) ; brief (doorslag) van J. Anneessens aan pastoor Lammens : Eerweerde Heer Pastor, Ik ben dus dinsdag uw orgel gaan onderzoeken; ik heb bestatigd en bevestig U vast dat niemand het goed kan herstellen. Het is een gansch mislukt orgel, dat daarbij veel geleden heeft door de nieuwe kerk.- Met de sekreten en vele andere dingen kan men niets verrichten. Ziehier wat men kan gebruiken: 1/ Al de pijpen; doch zij hebben een grondig herstel noodig, want velen zijn plat- krom- gebroken enz.- 2/ De looden buisjes die de speelkas verbinden met het orgel.- 3/ Van blaasbalg, enkel het hout waaraan er ook veel moet veranderd worden: a/ hij is te groot- b/ moet van 3 in 2 plooien gebracht worden- c/ moet gansch herplakt worden.- 4/ Eenige houten windbuizen, die toch ook herstel noodig hebben.- 5/ De windbak waar de bassen opstaan; doch die moet ook veranderd worden en met dubbel relais gemaakt worden.- 6/ De speelkas, die om zeggens gansch moet vernieuwd worden, zelfs de registertrekking, welke mekaniek is en moet veranderen in pneumatiek; voor de octave aiguë, ik kan niet verzekeren ze te kunnen doen gaan en in dat geval ware't best ze weg te laten; er zij ook geene étiquetten.- 7/ Van de expressiekas kan men een weinig hout gebruiken, want die moet gansch anders gemaakt worden.- 8/ De regulateur van reciet heeft men reeds weggenomen, dus bestaat niet meer. Al het overige gelijk sekreten, gansch de mekaniek, enz. enz.

4 kunnen niet dienen en blijven dus den eigendom der kerkfabriek. Ik stel dus voor, een om zeggens nieuw orgel te maken, volgens de laatste gekende verbeteringen voor de som van frank; daarin is ook begrepen het uitnemen van het orgel- vervoer naar Meenen der stukken die gebruikt worden- terugvoer- in een woord gansch voltrokken in de kerk. Enkel de volgende kosten zijn ten laste der kerkfabriek: het licht dat men zou kunnen noodig hebben in de kerk, een blazer of gebruik van ventilator gedurende het harmoniseeren en het verplaatsen der electrieke draden voor de motor. Ik ben altij bereid, ter plaats, met gelik welken kenner daarover uitleg te geven; dan alleen zal men waarlijk weten in welken staat het orgel is. Ware't niet geraadzaam U om inlichtingen te wenden tot een der Heeren der commissie van het bisdom voor orgeltoezicht. Altijd ten uwen dienste voor alle inlichtingen zonder kosten noch verbintenis voor U. Gelief, Eerweerde Heer Pastor, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. Nota: Het is geweten dat de gebroeders Jules en Oscar Anneessens, elk zelfstandig werkend, mekaar hevig beconcurreerden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Jules Anneessens in bovenstaand verslag geen goed woord over heeft voor het werk in Zonnebeke. B. In de map Gheluwe is o.m. volgend document aanwezig : ; brief van koster-organist V. Ghesquiere aan Anneessens Heer en vriend, Hierbij het contract. Kon er nu algauw voortgedaan worden!? 't Is te hopen dat M r Pastor zijn titel uitgewisseld krijge - daar hangt alles van af. Ik mis zoo een orgel!.. te "Zonnebeke" ben ik een trouwmisse gaan spelen - dat is me daar een kunststuk - een waren papieren orgel (van Kortrijk) - dan nog liever een harmonium! [etc.] C. In de map Vinckem is o.m. volgend document aanwezig : ; brief van onderwijzer-organist L. Vanleke (wonend in Bulskamp) aan J. Anneessens De brief eindigt : [... ] P.S. Het nieuw orgel van Zonnebeke is in een deerniswekkende toestand - Hij is gemaakt geloof ik door uw broeder : 't kon niet missen, in een nieuwgebouwde kerk -

5 BIBLIOGRAFIE * Over het voormalig orgel * V. Pil : Zonnebeke, heerlijk verleden en zonnig heden; 1962; blz. 120 en 179 & afb. tegenover blz. 33 : gegevens over het vroeger orgel, dat zich thans in Desselgem (West-Vlaanderen, arr. Kortrijk) bevindt. [voor historiek en technische gegevens over het orgel te Desselgem kan verwezen worden naar het eerlang te verschijnen inventarisatierapport, zie onder arrondissement Kortrijk, hoofdgemeente Waregem, deelgemeente Desselgem] * Over het huidig orgel * 1) tijdschrift Musica Sacra, jg. XXXVI/1, maart 1929, Vlaamse editie, blz. 57 : LIJST van orgels geleverd door andere huizen [= andere dan J. Anneessens], aan 't front van West-Vlaanderen of in bestelling. [...] 12. Zonnebeke 2) tijdschrift De Schalmei, jg. I/2, Gent, 1946; blz. 13, in de rubriek 'Mixturen' : De Firma Loncke, Eesen, bouwde tusschen 1939 en 1944 nieuwe orgels: [...], Zonnebeke, Hooglede, Poelkapelle. 3) Jos. Loncke : Geschiedenis van een orgelbouwer, afl. III, in De Schalmei, jg. I/5, Gent, 1946; blz : Werken van Jozef en Pieter Loncke, sinds 1924 (met randvermelding "Van deze periode zijn al de geplaatste orgels met kegelladen en pneumatiek regeerwerk."); vermelding "1942: Zonnebeke, 16 sp., 2 klav., afz. ped." 4) A. Deschrevel : Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1959, blz ; (met voorafgaandelijke vermelding "vanaf 1924 zijn alle nieuwe orgels gebouwd met kegelladen en pneumatisch regeerwerk"); blz. 58 : 1942 Zonnebeke, hern. [hernieuwing?] 16 sp., 2 kl., ped. (oorlogschade). 5) A. & A. Deseyne : Zonnebeke , Zonnebeke, 1976; blz. 21 : Het prachtig barok-orgel uit 1680, dat in 1870 verkocht werd aan de kerk van Desselgem, is vervangen door een minder artistiek stuk, geleverd door het huis Anneessens uit Menen. [sic; moet zijn "Anneessens uit Kortrijk"; verderop in ditzelfde boek staat de correcte vermelding dat het nieuw orgel geleverd werd door Oscar Anneessens uit Kortrijk (en niet diens broer Jules Anneessens uit Menen)]

6 ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (Brussel) : Zie tevens : Roose-Meier, B. : Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Ieper I; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1978; blz. 31, ZONNEBEKE, kerk Onze Lieve Vrouw Interieur / Algemeen zicht naar het W., cliché M75375 (1973). KIK-IRPA, Brussel

7 2) foto VIOE (E. Hooft), 2010