De kerk (enkel toren en voorgevel) is beschermd als monument, KB 26.XI.1942 nota : het orgel staat niet onder de beschermde toren

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit WIELSBEKE Gemeente OOIGEM Parochiekerk Sint-Brixius Arrondissement Tielt (Sint-Brixiusplein, z.nr.) KERK In sommige bronnen vermeld als Sint-Pieterskerk (wegens dependentie van de Gentse gelijknamige abdij?). Overwegend neogotische parochiekerk die een veelheid aan opeenvolgende bouwfasen en -stijlen in zich draagt, met o.m. vroeggotische toren en westgevel, eind 17 de -eeuwse noordbeuk en neogotische 19 de -eeuwse zuidbeuk en aanpassingen. Een eerste stenen kerkje dateert vermoedelijk uit begin 13 de eeuw. Van deze vroeggotische aanleg zijn enkel de vieringtoren en de westgevel van de middenbeuk bewaard. In 1618, na vernielingen door de iconoclasten, was de kerk opnieuw voor de eredienst geschikt. In 1688 blijkt uit een bisschoppelijk visitatieverslag dat het plafond, de vloer, het dak, de klokkentoren en de kerkmuren dringend moesten hersteld worden, na schade opgelopen tijdens de Hollandse Oorlog ( ). Ook na de Negenjarige Oorlog ( ) was er ellende o.m. door plunderingen. Rekeningen van de kerkfabriek vermelden reparatiewerken aan het dak van de kerk in de jaren 1774 en Tijdens de Franse Revolutie degradeerde het gebouw. Tussen vonden opnieuw herstellingswerken plaats, o.m. daken en goten worden vernieuwd en interieur opgefrist. In 1853 werd vastgesteld dat de kerk te klein was geworden en de zuidbeuk in bouwvallige staat verkeerde. Een vergroting van koor en zuiderzijbeuk werd gerealiseerd in de jaren De kerk werd tijdens de beide wereldoorlogen beschadigd. Door Duitse beschietingen in oktober 1918 werden stukken van de toren, het dak en het O.-L.-Vrouwaltaar vernield. In 1934 werden ingrijpende herstellingen uitgevoerd. In mei 1940, tijdens de Slag aan de Leie, werd de torenspits vernield, en in het Sint-Annakoor sloeg een bom in. In 1941 werd de toren voorlopig hersteld en afgedekt met een betonnen plaat; de spits werd heropgebouwd in In 1981 werd de kerk gerestaureerd, het betrof voornamelijk dakwerken. De kerk (enkel toren en voorgevel) is beschermd als monument, KB 26.XI.1942 nota : het orgel staat niet onder de beschermde toren

2 ORGEL Voorgeschiedenis Er zou reeds van in de 17 de e. een orgel aanwezig geweest zijn; op de voormalige orgelkast kwamen twee jaartallen voor, 1657 en In werd een orgel geleverd door de Gentse orgelmakers Van Peteghem. [Lambert-Benoit van Peteghem overleed op , dus mag aangenomen worden dat het werk grotendeels uitgevoerd is door zijn zonen Pierre-Charles en Lambert-Corneille.] De kostprijs van 900 gulden duidt op een nieuw instrument maar het is niet uit te sluiten dat elementen van een ouder orgel herbruikt werden (orgelkast?). In het huidige orgel is nog een kleine hoeveelheid pijpwerk aanwezig waarvan de factuur naar de Van Peteghems verwijst. Het instrument werd grondig hersteld (en gewijzigd?) door Ch.-L. Van Houtte (Vichte) in Een groot onderhoudswerk werd uitgevoerd door diens zoon François Van Houtte (Waregem) in Het orgel werd beschadigd in de Eerste Wereldoorlog; de orgelkast - waarop naar verluidt de jaartallen 1657 en 1781 voorkwamen - zou (geheel?) verloren gegaan zijn. De orgelkast die zichtbaar is op een foto van 1944 (cfr. infra) bevatte mogelijks toch nog gerecupereerde elementen van de oorspronkelijke. In 1930) werden herstellingen uitgevoerd door J. Anneessens (Menen); hij plaatste tevens een electro-ventilator. Andere geschiedkundige gegevens zijn niet voorhanden. Er was schade door een bombardement in mei 1940 (cfr. Kerk). Blijkens een foto van 1944 was de orgelkast nog behouden, maar ze werd uiteindelijk toch verwijderd bij de bouw van het nieuwe orgel in Huidig orgel Auteur instrument : Jos. Loncke (Esen) Bouwjaar : 1947 met recuperatie van een hoeveelheid pijpwerk uit het vorig orgel Het orgel is buiten gebruik sedert INSTRUMENT Dispositie Voetwerk Gedektbas 16 Gedekt 8 V + I V + II I Prestant 8 v Roergedekt 8 v Dwarsfluit 4 v Progressio 2-3 k Koppel I + II Koppel I + II(16') II Gemshoorn 8 v Wilgenpijp 8 v Principaal 4 v Oktaaf 2 v Vulwerk 3 k

3 druktoetsen onder het klavier : P - MF - T / af pedalen : Voetw aan I Voetw aan II II aan II Tremulant \ zweltrede Tutti manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel vóór het orgel - registers : tuimelschakelaars Pijpwerk Er is sporadisch oud pijpwerk aanwezig; het is aan te nemen dat dit uit het oud orgel gerecupereerd werd. Het vertoont kenmerken van de factuur van werk van de Gentse orgelbouwers Van Peteghem. [De naam Ooigem komt niet voor in de werklijsten van de Van Peteghem's, maar men moet hierbij in acht nemen dat deze lijsten slechts onvolledig gepubliceerd zijn.] - er zijn nog enkele voormalige frontpijpen aanwezig, van een Prestant 4'; Van Peteghem-factuur - Roergedekt 8 : de discant is roergedekt en afkomstig uit een 4-voets Roerfluit; Van Peteghem-factuur - er liggen buiten het orgel nog wat losse pijpen verspreid, hieronder enkele Van Peteghem-pijpen, doch ook een aantal oudere (andere bouwwijze) - het overige pijpwerk is recenter (grenenhout, zink etc.) Windladen, tractuur etc. - van pneumatisch systeem ORGELKAST - thans te beschouwen als een instrument in open opstelling - het Reciet staat in (storend zichtbare) zwelkassen HUIDIGE TOESTAND instrument : in verval en buiten gebruik sinds 1980 [in 1996 werd een groot electronium aangekocht dat in het koor opgesteld staat] datum onderzoek : mei 2001

4 ARCHIVALIA Liber Memorialis (bewaard in de Pastorij) : 1. In dit boek staat een 19 de -eeuwse inventaris van de kerkgoederen (vermoedelijk een afschrift van een los document). Onder het nummer 744 van deze lijst staat te lezen: 744 (Orgel) doen afeten zoohaest de geldmiddels 't zullen toelaten. In 't secreet of windlade staet er geschreven: "Dezen 1834" orgel is hersteld en vermaeckt geweest, den bre Ch s.l s. Vanhoutte, orgelmaecker te Vichte. In 1868" Oogst 1868 is de orgel gesteld en gekuischt geweest door Franciscus Vanhoutte van Waereghem, zoon van den voornaemden. De façadepypen hebben met tin bekleed geweest, 't gene men naemd met tamnum bekleeden. T was dan 34 Jaren dat men aen den orgel niet gewrocht hadt, volgens de getuignis van den koster, die dit ambt bedient van sedert Ik heb gevonden in de Kerkrekening dat de orgel nieuw is in 't Jaer (nota: de laatste zin is duidelijk later bijgeschreven) 2. op , vermelding van de inwijding van het Lonckeorgel 3. verder geen vermeldingen aangaande het orgel van vóór 1948 BIBLIOGRAFIE 1) Een programmaboekje (drietalig Nl./Fr./Eng.) "Kathedraal van Yper - Inhuldiging van het Nieuw Orgel op zondag 14 juni 1931", bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen), o.m. - Vernieuwde Orgels sedert den oorlog hierin : 9. Oyghem - Lijst der Ventilators hierin : 95. Oyghem 2) tijdschrift Musica Sacra, jg. IXL, Mechelen , blz. 124 in de rubriek "Kroniek" : OOIGEM. PAROCHIALE KERK. - Plechtige inwijding van het nieuw orgel, op Zondag 21 December 1947 te 15 uur, door de Z.E.H. Deken VERHELST van Kortrijk. Plechtig Lof gevolgd door orgelrecital door H. ALBERT VANHAUTE, laureaat van het Lemmensgesticht, 1 e prijs Kon. Conservatorium te Gent, orgelist der Sint-Maartenskerk te Kortrijk. 1. Trumpet-Tune, H. PURCEL; 2. Andantino, C. FRANCK; 3. Toccata in re kl. terts, J.S. BACH; 4. Sœur Monique, F. COUPERIN; 5. Noël in sol, L.Cl. DACQUIN; 6. Fanfare, J. LEMMENS. Gebouwd door de firma JOS. LONCKE en Zonen te Esen (Diksmuide).

5 3) tijdschrift De Schalmei, jg. III, Gent 1948, blz. 24 in de rubriek "Mixturen" : * A. Vanhaute, organist aan de Hoofdkerk te Kortrijk, speelde het nieuw orgel in, door de firma Loncke gebouwd, in de parochiale kerk te Ooigem, met volgens programma: Trumpettune, Purcell; Andantino, van C. Franck; Toccata in re kl., J.S. Bach; Sœur Monique, Couperin; Noël in sol gr., Dacquin; Fanfare, Lemmens. Dispositie: Pedaal: Gedektbas 16, gedekt 8; Hoofdwerk (C-g'''): Prestant 8, Roergedekt 8, Dwarsfluit 4, Progressio 2-3 k. - Zwelwerk: Gemshoorn 8, Wilgenpijp 8, Principaal 4, Zwegel 2, Vulwerk 3 k.; Ped.+I, Ped.+II, I+II, Octaafkoppel I-II(16). 4) A. Deschrevel : Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1959, blz ; blz. 59 : Ooigem, nieuw, 12 sp., 2 kl., ped. 5) G. Danneels (pastoor Ooigem), Ph. Despriet en dr.med. P. Janssens : De Sint-Brixiuskerk in Ooigem, in de reeks Archeologische en Historische Monografieën van Zuid-West- Vlaanderen, Kortrijk, 1982; blz. 48 : Het eiken doksaal, waarvoor Ph. Thiry in 1718 hout leverde, rust op twee zuilen. Het middenstuk van de balustrade springt in een halve cirkel voorwaarts en draagt een medaillon dat een spelende orgelist voorstelt. Boven elke zuil zit een engel. Op het doksaal bevond zich sinds de 17 e eeuw een orgel. De orgelkast was met loofranken en bloemvazen versierd. Op de zijkant was een bazuinende engel afgebeeld, en in het midden was er een konsool met bloemen en vruchten. Deze kast, grotendeels versplinterd in oktober 1918, droeg twee data, nl en Het orgel dateerde van Het werd door de Gentse orgelbouwer L.B. Van Peteghem gebouwd en in februari 1808 door François Iserbyt in diens atelier afgehaald en naar Ooigem gevoerd, waar het door de bouwer zelf opgesteld werd met de bijhorende kast. Voor dit werk ontving Van Peteghem in gulden. Het werd verscheidene keren hersteld of gereinigd, in 1834 door orgelbouwer C.L. Vanhoutte van Vichte, in augustus 1868 door diens zoon Franciscus Van Houtte van Waregem, en een derde keer in 1930 door J. Anneessens-Tanghe van Menen. 6) Gewijde Dienst, tijdschrift van de Vlaamse Kosters- Organistenbond Sacrista, jg. 36/4, 1996; blz 11 : Een nieuw orgel in Ooigem. Gedurende de maand november staat de Ooigemse Sint-Brixtuskerk in de kijker als "Kerk van de maand". De start hiervan werd gegeven op zondag 3 november om 14 uur met de inwijding van het nieuwe orgel. Na de inzegening door deken van Waregem Frans Verhelst werd het orgel ingespeeld door organist Ignace

6 Michiels, organist in de Sint-Salvatorskathedraal van Brugge. Als slot werden om 16 u. 30' de Nederlandstalige vespers gezongen door het Ooigemse zangkoor Sint-Cecilia. Het oude orgel dateerde van 1806 en werd nog gebouwd door de Gentse orgelbouwer Van Peteghem. Het kreeg reeds verscheidene herstelbeurten maar was thans dusdanig vervallen dat het aan vervanging toe was. Pastoor Danneels vroeg aan organiste Linda Dujardin en aan koordirigent Cliff Mahieu om uit te zien naar een nieuw orgel. Na het verzamelen van allerlei documentatie viel hun keuze op een orgel van Amerikaanse makelei : een "Rogers"-orgel, waarvan er op dit ogenblik nog maar 5 gebouwd zijn en waarvan dit het eerste is dat in ons land geplaatst werd. Linda, reeds 22 jaar organiste in Ooigem, bespeelt "haar" orgel reeds sinds mei van dit jaar en is gelukkig met deze "primeur". Met zijn 51 spelen (digitaal vastgelegde klanken van de mooiste registers van de orgels van Cambridge en Notre- Dame) biedt dit orgel een onuitputtelijke bron van klankmogelijkheden. In combinatie met de goede akoestiek in de Ooigemse kerk is er een goede geluidsversterking voorzien : 2 geluidsboxen vooraan in de kerk en 6 achteraan. Het is een prachtig instrument, mooi om naar te kijken, mooi om te beluisteren, mooi om erop te mogen spelen en vooral mooi om er goed op te kunnen spelen. Collega Linda, geniet van uw orgel en mogen de kerkgangers door uw zang en orgelspel geraakt worden, zowel in vreugde als in rouw! [n.v.d.r. : voor alle duidelijkheid, het betreft hier geen pijporgel maar een electronisch surrogaat]

7 ICONOGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek a) cliché B74857 (1944), orgel KIK-IRPA, Brussel

8 b) cliché M33235 (1968), doksaal KIK-IRPA, Brussel

9 2) foto's inventaristeam orgels, mei 2001