VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie Oost-Vlaanderen Administratieve entiteit MALDEGEM Gemeente ADEGEM Parochiekerk Sint-Adrianus Arrondissement Eeklo (Adegem-dorp z.nr.) Tekst oorspronkelijk verschenen in Gh. Potvlieghe : Het Historisch Orgel in Vlaanderen, (orgelinventaris) deel I, Provincie Oost-Vlaanderen, uitg. Ministerie van Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur, Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg, Brussel 1974; zie blz Geactualiseerd na bijkomend onderzoek in 1998 en KERK Door brand en godsdiensttroebelen vernield in Restauratie van de benedenkerk in Talrijke herstellingswerken in de 18 de e. In 1842 werd de kerk gesloopt met uitzondering van de toren en het transept. Er werd een nieuwe, grotere kerk gebouwd met behoud van de oude kruisingtoren en transept als nieuwe voorgevel ten oosten; tevens geheroriënteerd (het altaar stond voorheen waar nu het portaal is, en waar nu het altaar staat was een oude ingang); definitief ingewijd op 16 juli Herstellingswerken na beide wereldoorlogen, in restauratie toren, in restauratie van de oude zuidelijke transeptarm, de restauratie van het schip volgde daarna. In de torenruimte (achter het orgel) staat nog een fraai mechanisch uurwerk van Louis Meire (Gent) uit Zie ook De kerk is beschermd als monument, KB 3.VII.1942 & 28.V.1962 (uitbreiding). ORGEL Auteur oorspronkelijk orgel : L. de la Haye (Gent of Antwerpen) Bouwjaar : ca. 1730? Wijzigingen : - gebroeders Van Peteghem (Gent), begin 19 de e. - L.B. Hooghuys (Brugge), ca. 1850, bij het overplaatsen van het orgel in de gerenoveerde kerk - J. Anneessens (Menen), herstellingen, ca totale transformatie in 1959, gesigneerd: Jos. Loncke en Zonen Orgelbouwers ESEN (West-Vl.) Restauratie/reconstructie : ontwerp : J. Braekmans (Vorselaar) - uitvoering : J. Lapon (Diksmuide)

2 INSTRUMENT A. Toestand vóór 2009 Dispositie Voetwerk I II 1. Gedektbas Oktaafbas 8 3. Gedekt 8 4. Koraalbas 4 5. Voetw + I 6. Voetw + II 7. Voetw + II(4) 08. Prestant Harm.fluit Holpijp Oktaaf Roerfluit Vulwerk 4 k 14. Norm Kop I+II 15. Okt Kop I+II(16) 16. Gedekt fluit Wilgenpijp Dwarsfluit Zwegel Sesquiaalter 2 k 21. Cimbelstem 2 k 22. Hobo 8 - Tremolo - P. MF. Tutti Af Reg. Vr Reg - voetbediend : Tongw af Gen Tutti (zweltrede) Vr.Reg. deelbaar V - I - II manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel, geplaatst onder het orgel Pijpwerk + front - slechts ten dele sprekend - 4-voets; Van Peteghem-pijpwerk; lood; was in origine met tinfolie bekleed; spitslabia die dubbel ingeritst zijn - bij de originele ronde overlengte-gaten zijn er veel vierkante gaten bijgemaakt; aan de hand van de oude gaten kan de originele toonhoogte evenwel nog vrij nauwkeurig achterhaald worden - overal zijn nieuwe baarden aangebracht (Loncke) - in de uiterste zijvelden zijn er veel pijpen die door Loncke her-gesoldeerd werden, overeenkomstig de "harde" restauratiemethodes van die tijd; tevens zijn veel pijpen aan de kern opengemaakt geweest + binnenpijpwerk - enkel de Bourdon van het hoofdwerk bevat oudere pijpen: in eik, thans geverfd houten pijpen hebben een ronde gedraaide voet (Delhaye?) en waren open; ze zijn later omgevormd tot gedekten

3 metalen gedekten (vanaf ong. 2'-lengte) zijn oud (vermoedelijk Van Peteghem); "hard" gerenoveerd, met o.m. nieuwe kernen - al het overige pijpwerk is nieuw - het zwelwerk is volledig nieuw; houten pijpen in grenenhout Windladen, Tractuur etc. - integraal nieuw van electro-pneumatisch systeem ORGELKAST - in origine een orgelkast ingebouwd in de doksaalbalustrade, zonder kastvoet (windlade op de bodem geplaatst), met klaviatuur aan de zijkant - begin 19 de eeuw is door Van Peteghem een voet gemaakt onder de kast en werden windlade & tractuur totaal anders aangelegd - bij de transformatie van 1959 werd enkel het bovenste gedeelte van prospect (18 de -eeuw) behouden, het overige is nieuw; het geheel werd verhoogd opgesteld, met in de lege ruimte onder het orgel o.m. de vrijstaande speeltafel - een aantal panelen in de voet waren oorspronkelijk geajoureerd, nu is er een triplexplaat achter bevestigd; de panelen konden vermoedelijk uitgenomen worden, om het pijpwerk (in de voet) te bereiken - op het doksaal zijn nog sporen van de vroegere inplanting van meubels, steunen etc. HUIDIGE TOESTAND - in verval datum onderzoek : - ca aanvullend onderzoek : maart 1998 (bij opstart restauratie-procedure) BIBLIOGRAFIE tijdschrift De Praestant, jg. VIII, blz. 126, in de rubriek 'Orgelinhuldigingen' : - 23 aug (vermelding van orgelbouwer, dispositie en gastorganist gegevens ontleend aan onderstaande folder) ARCHIVALIA inwijdingsprogramma van 1959 :

4

5

6 ICONOGRAFIE a) toestand vóór 1959 K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, - cliché B37780 (1942), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel

7 - cliché B95457 (1945), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel

8 b) toestand tussen 1959 en 2009 : K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, cliché M61375 (1973), doksaal/orgel KIK-IRPA, Brussel

9 B. Toestand sinds de restauratie van Dispositie (opstelling aan de klaviatuur:) GROOT ORGEL POSITIEF GROOT ORGEL POSITIEF PEDAAL 01 Cornet 02 Montre 03 Prestant 04 Bourdon 05 Doublette 06 Flute 07 Nazard 08 Tierce 09 Larigot 10 Fourniture 11 Cymbale 12 Trompette bas 13 Trompette sup 14 Clairon bas 15 Voix humaine 16 Prestant 17 Bourdon 18 Doublette 19 Flute 20 Nazard 21 Tierce 22 Fourniture 23 Cornet 24 Cromhoorn bas 25 Cromhoorn sup 26 Subbas 27 Bourdon 28 Trompette 29 Coppel * 30 Tremblant ** 31 Rossignol voetbediend : 1 ijzeren pedaal = Gr.Org. op Ped. * manuaalkoppel (trekker in te haken na volledig uittrekken) ** tremulant ( id. ); werkt enkel op Pos. manuaalomvang : C - f 3 pedaalomvang : C - d 1 toonhoogte : a = 399 Hz (bij ca. 15 C) [afgeleid uit de Van Peteghem-frontpijpen en de schaarse

10 andere originele pijpen] stemming : naar Rameau Klaviatuur - ingebouwd aan de zijkant (originele plaats) Pijpwerk - frontpijpen van begin 19 de e., Van Peteghem - voor het overige zijn enkel een aantal houten gedekten nog van 18 de en 19 de e - het pijpwerk is voor het grootste deel nieuw; qua mensuren en factuur stond het Van Peteghem-orgel van Haringe model - 6-voets front; C-F van de Montre zijn houten binnenpijpen Windladen & Tractuur - integraal nieuw Windvoorziening - grote magazijnbalg, staat deels op het doksaal achter het orgel en grotendeels in de torenruimte - winddruk : 90 mm Wk ORGELKAST Het meubel werd naar de vorm en proporties teruggebracht die het had vóór 1959 (vergelijk met foto's onder ICONOGRAFIE). datum onderzoek : mei 2010 (bij de oplevering der werken) * * *

11 ICONOGRAFIE foto's VIOE, 2010 : algemeen zicht

12 frontpijpen van het Hoofdwerk klaviatuur