VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit IZEGEM Gemeente KACHTEM Parochiekerk Sint-Jan Baptist Arrondissement Roeselare KERK Driebeukige gotische kerk die in de loop der tijden verscheidene malen verbouwd en vergroot is. Van 14 de tot 19 de e. vermelding als een tweebeukige hallenkerk. Ca. 1830: uitbreiding met een derde, Z.-zijbeuk. 1834: vernieling van de sacristie door brand en van de kruisingstoren t.g.v. blikseminslag : bouw van een nieuwe toren, die nu naar het W. wordt verplaatst, verlengen van de middenbeuk naar het O.; verbouwing van sacristie. 1894: grote verbouwingswerken waarbij de kerk haar huidig neogotisch uitzicht krijgt. 1913: bouwen van een nieuw koor. ORGEL Auteur oorspronkelijk orgel : Ph. Forrest (Roeselare) Bouwjaar : 1887? of 1892 Onderhoud en herstellingen : J. Anneessens (Menen), van 1918 tot 1935 Totale ombouw : Jos. Loncke & Zonen (Esen), 1971 INSTRUMENT Dispositie P I II Prestant 8 Gedekt 8 Oktaaf 4 Roerfluit 4 Kwint 2 2 /3 Oktaafke 2 Vulwerk 3r Trompet 8 Gedektbas 16 Fluit 8 Gedekt 8 Fluit 4 Oktaaf 2 Tremulant II Wilgenpijp 8 Gedekt 8 Prestant 4 Fluit 4 Oktaaf 2 Larigot 1 1 /3 Cymbel 3 r Basson-Hobo 8 voetbediend : P + I, P + II, I + II zweltrede druktoetsen onder het klavier : P MF F Tutti Af Reg. Vr.R. afstellers voor Trompet 8 Basson-Hobo 8 manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1

2 Klaviatuur - nieuwe klaviatuur, ingebouwd aan de prospectzijde - niet gesigneerd door firma Loncke Pijpwerk - deels van 1887, doch ingrijpend gerenoveerd in 1971 (bijv. meestal van nieuwe kernen voorzien) - bij het nieuwe pijpwerk is ook spotted metaal gebruikt - Prestant 8 (voorm. Montre) : nieuwe pijpen in de bas, ter vervanging van voormalige frontpijpen - enkele trompetpijpen die hier verwerkt zijn zijn afkomstig uit het orgel van Emelgem (eveneens een Forrest-orgel, eveneens gerenoveerd door Loncke in 1970) - Trompet : bekers met expressions - in het zwelwerk zijn de Gedekt 8, Fluit 4 en Cymbel nieuw, de rest is van 1887 doch ingrijpend gerenoveerd Windladen - nieuw Tractuur - mechanische toetstractuur voor de manualen, electrische voor het pedaal - electrische registertractuur ORGELKAST - de kast van het Forrest-orgel (zie KIK-foto van 1968, onder ICONOGRAFIE) is verdwenen en vervangen door een nieuw meubel - ééndelig meubel, met vlak prospect HUIDIGE TOESTAND - normaal datum onderzoek : juli 1977

3 ARCHIVALIA 1) In het inwijdingsprogramma van het orgel in Handzame, 4 dec. 1922, liet J. Anneessens een dubbele werklijst afdrukken "Lijst der nieuwe Orgels, veranderingen en herstellingen uitgevoerd door het huis J. Anneessens, I. Sedert den Wapenstilstand II. Sedert 1905 tot 1914". In lijst I (dus ná 1918 en t.e.m. 1922) komt voor : [... ] 9. Cachtem, rest. 2) Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map "Cachtem" zijn volgende documenten aanwezig : 1) postkaart van pastoor F. Van Ryckeghem aan J. Anneessens (verzoek om het orgel te komen herstellen) 2) postkaart van pastoor F. Van Ryckeghem aan J. Anneessens (verzoek om de blaasbalg te komen herstellen) 3) postkaart van pastoor F. Van Ryckeghem aan J. Anneessens (de blaasbalg is beschadigd; herhaald verzoek om de blaasbalg te komen herstellen) 4) postkaart van pastoor H. De Boodt aan J. Anneessens (vraag naar de prijs van een electro-ventilator en naar de leveringstermijn) 5) contract, door beide partijen onertekend, voor het leveren en plaatsen van een electro-ventilator, voor fr. 6) brief (doorslag) van J. Anneessens (bestemmeling niet vermeld, doch waarschijnlijk de electriciteitsmaatschappij; Anneessens vraagt een schriftelijke toelating om de electromotor te mogen plaatsen in de kerk van Kachtem) 7) getypte offerte (doorslag) van J. Anneessens voor een nazicht van het orgel; geen ondertekend exemplaar, doch op de rugzijde in potlood geschreven "Cachtem - Besteld den " Parochiale kerk van CACHTEM. -:-:-:-:-:- Tusschen Eerweerde Heer De Boodt, Pastor, handelende in naam der kerkfabriek, eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen, anderzijds; is overeengekomen als volgt:

4 1/ De pijpen zullen uitgenomen worden en gekuischt.- 2/ Al de pijpen zullen opnieuw gestemd worden.- 3/ De gebrokene pijpen zullen allen hersteld worden.- [met de hand ertussen geschreven:] 4/ De mekaniek zal geregeld worden. 4/ Al de onkosten zijn ten laste van den orgelmaker, uitgenomen het licht dat men zou kunnen noodig hebben gedurende de werken; ook een blazer of gebruik van ventilator gedurende het stemmen welke ten laste zijn der kerkfabriek. 5/ Prijs voor hierboven beschreven werken DUIZEND EN TWEE HONDERD FRANK. (1.200 fr.) Gedaan in dubbel te Meenen den 20 July Voor de kerkfabriek. De orgelmaker. 8) postkaart van pastoor De Boodt aan J. Anneessens Mijnheer Anneessens Als 't werk niet boven bestek gaat. - alles wel. Hoogachtend H De Boodt p r 9) factuur van J. Anneessens aan kerkfabriek Kachtem Schuldig de kerkfabriek van Cachtem, aan Jules Anneessens orgelmaker te Meenen, voor het volgende: 1935/ Kuischen en herstellen van het orgel, inbegrepen het herstellen der gebrokene pijpen en vervangen der verdwenen pijpen Ik zeg twaalf honderd frank. 10) s.d. - postkaart van pastoor H. De Boodt aan J. Anneessens (vraag met aandrang om de herstelling te komen uitvoeren) 11) brief van pastoor De Boodt aan Anneessens Mijnheer Anneessens. 'k Zou al betaald hebben.. maar mijn koster vraagt mij u eerst volgende aanmerkingen te willen maken. 1) Er zijn reeds een paar noten die blijven slepen.. en dat veroorzaakt stoornis bij het spel.. Eene stoornis die men overigens in de kerk soms goed waarneemt.. 2) De noten van de trompet klinken al wederom valsch.. 't Is waar zegt hij, 't is een teer orgel.. Maar ik heb toch nog maar een 5 keer vol spel gespeeld.. Anders is 't orgel in 't algemeen veel verbeterd. Hoogachtend HDe Boodt pastoor Cachtem.

5 BIBLIOGRAFIE a) aangaande een voormalig orgel 1. P. François : Nog over het orgelbouwersgeslacht Medaert alias Middaert, in DE SCHALMEI, jg. V, Gent 1950, blz [... ] - Uit de collectie de Somviele werden volgens de cataloog Flandria ende Dec volgende documenten verkocht: Nr 1039: Cachtem: Construction des orgues par le facteur Jean Meddaert 1664, avec signatures. Hieruit mag misschien besloten worden dat ook de jongste zoon Geeraard het bedrijf van zijn vader heeft uitgeoefend. Tenzij hier zou verward worden met Jacques. 2. A. Deschrevel : Het orgelbouwersgeslacht Medaert (alias Middaert), in ROLLARIENSIA, V, Jaarboek v.h. Geschied- & Oudheidkundig Genootschap van Roeselare en Ommeland, 1969, blz aangaande Jacques Medaert, blz : Ook buiten Meulebeke staat werk bekend van Jacques Medaert : [... ] 1664 Kachtem, nieuw orgel. "Accord tusschen meester Jacques Meddaert fs Meester Geeraert meester orgelmaker met Pastor, Baillu ende Wet van Cachtem tot het stellen eener orgel in de kerke van Cachtem. 10 januari Pastor, Balliu, Burchmre ende Schepenen der prochie van Cachtem intercedeerende over de kercke ende gemeente prochiaenen van aldaer gheconsidereert hebbende de groote devotie die door het Broederschap van der heylighen Joannes-Baptista patroon van de selve kercke aldaer onlancx inghestelt begint te vermeerderen ende jaerl. grootel. begint te augmenteren de groote devotie van de parochianen ende andere ommeliggende quartieren soo ist dat sylieden tot meerder glorie Godts ende vervoorderinghe van het voors broederschap oock tot het verwecken van meerdere devotie bevindende dat in de voors. kercke hier voortijts is geweest eene solemnele orgele waer van de casse van diere ende den docxsael aldaer alsnoch is bevonden hebben goet gevonden de selve casse te doen restaureren ende vervullen met eener bequaem orgelspel daer toe dienende te dien effecte ende tot volcomen van aldien geaccordeert met Mr Jacques Middaert fs Mr Geeraert Mr orgelmaker den welcken hem verobligiert by desen de voorn. casse te voorziene van roosen het beluyck van diere achter ende vooren met de ornamenten ende snyeryen daertoe behoorlyck dienende ende voorts daerinne te stellen acht registers ende spelen alvooren een devanture luydende op vier voeten een bordoen luydende acht voeten een octave luydende twee voeten

6 een doublette luydende een voet een cromhorn van bleck luydende vier voeten een forniture, simbaele ende cornet naer advenante van het werck een tramplant ende achtergael die sal vermogen te employeren ende tsynen profytte te appliqueren de voorn. casse met alle de secreten daer aen synde dewelcke hem sal gelevert worden tot synen huyse alles mits aen den voorn. Mr Middaert betalende de somme van seventhien ponden thien schill. grooten vlaems ende drie gulden an de huysvrouwe te betaelen vij p. gr. met de leverynghe van de casse ende de resterende somme van thien ponden thien schill. gr. met de lererynghe van het voorn. werck hetwelck moet voldaen ende ghestelt worden voor sint Jansdach eerstcomende. Actum int collegie 25 jan den voors. Middaert is verobligiert te leveren alle de materialen daertoe dienende ende voorts te spelen drije naer een volghende octaven van St Jan, te weten 1664, 1665 en 1666 in de voorn. kercke mits defroey. (get.) Georgius de Bats. G. Heyndricx. Pieter Vandekerckhove. Jan Verlynde. Pieter Tutschaever. Steven Roelens. Jacques Meddaert." (Rijksarch. Brugge - aanwinsten 5143). b) aangaande het Forrest-orgel 1. De Schalmei, jg. II, Gent 1947, blz. 142, rubriek "Mixturen", hierin o.m. *West-Vlaanderen : in het deel van de provincie waar ik de toestand ken is geen orgelnieuws, tenware [... ] - [... ] - Kachtem, Forrest-orgel, practisch onbespeelbaar. Er bestaat kans voor herstelling... door een pianostemmer! Zal dit orgel voor altijd verknoeid worden? 2. "Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / " (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen) : Kachtem komt voor in de lijsten - "Vernieuwde en herstelde orgels" - "Electrische ventilatoren"

7 3. Inwijdingsprogramma van :

8 4. De Praestant, jg. XX (1971), blz. 101 in de rubriek "Orgelinhuldigingen" : 2 okt. 1971, Kachtem. Orgelbouwer : Fa. J. Loncke & Zn, Esen adviseur : A. Deschrevel systeem : sleepladen en mechanische toetstraktuur, elektrische traktuur voor de pedaalregisters Vernieuwing van het orgel gebouwd door Ph. Forrest, Roeselare, in gastorganist : W. Ostyn

9 ICONOGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, cliché M24024 (1968), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel

10 2) Foto Afdeling Monumenten & Landschappen, 1977