VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Arrondissement Roeselare Administratieve entiteit ROESELARE Stad ROESELARE Parochiekerk Onze Lieve Vrouw (Onze-Lieve-Vrouwstraat) KERK De eerste steenlegging van een tweede kerk in Roeselare, in de wijk "Spagnien", geschiedde in 1865, maar door allerlei tribulaties zou het tot december 1876 duren eer het gebouw in gebruik kon genomen worden. Het ontwerp was van priester-architect J.A. Clarysse, die in 1868 zelf proost benoemd werd van deze parochie-in-wording. Hij richtte onmiddellijk een houten noodkapel op, naast de bouwwerf van de kerk. De parochie werd officiëel erkend op 4 sept. 1873, waarbij Clarysse effectief "pastoor" werd. De kerk was nog lang niet voltooid, en toen Clarysse op 3 nov overleed wachtte zijn opvolgers de taak om de werf te voltooien. In 1916 en 1917 was de kerk ernstig beschadigd door beschietingen en in 1918 dynamiteerden de Duitsers de toren (n.b. het orgel staat niet onder de toren). Op 11 okt werd het opgelapt kerkschip weer in gebruik genomen; volledige restauratie in de jaren In 1936 werd een nieuwe voorgevel aan de kerk gemaakt. De parochie heeft een hulpkapel Sint-Jozef in de Mandelwijk. Voorgeschiedenis In de voorlopige kerk werd in 1868 door L. Lovaert (Gent) een klein occasieorgel geplaatst, onder advies van de nieuwe pastoor J.A. Clarysse (die ook architect en gelegenheidsorgeldeskundige was). Het is niet bekend of dit orgel naar de nieuwe kerk (in gebruik genomen in 1876) werd overgebracht, en evenmin wat er mee gebeurde na de bouw van het nieuw orgel in Huidig orgel Auteur oorspronkelijk instrument : Ph.-J. Forrest (Roeselare) Auteur orgelkast : Cl. Carbon (Roeselare) Bouwjaar : tot 1900, onderhoud door Forrest , herstelling door O. Anneessens (Kortrijk) - wegens dreigend gevaar van vernieling in de Eerste Wereldoorlog, werd het orgel in 1917 deels gedemonteerd en met de andere kunstvoorwerpen naar Gent gebracht - in 1920 heropgebouwd in Roeselare door O. Anneessens - in 1939 waren werken door J. Anneessens (Menen) gepland maar door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verhinderd , werken door J. Loncke (Esen) , totale transformatie door J. Klais (D Bonn)

2 INSTRUMENT Dispositie benamingen op de speeltafel: Voetwerk 01. Open Fluit 16 v. 02. Gedektbas 16 v. 03. Fluit 8 v. 04. Principaal 4 v. 05. Nachthoorn 2 v. 06. Groot Vulwerk 4 st. 07. Bazuin 16 v. Koppels 17. I - V 18. II - V 19. III - V 20. I - II 21. III - II II. Hoofdwerk 22. Brompijp 16 v. 23. Prestant 8 v. 24. Gedekt 8 v. 25. Overbl. Fluit 8 v. 26. Prestant 4 v. 27. Kwintadeen 4 v. 28. Kwint 2 2/3 v. 29. Octaaf 2 v. 30. Cornet 5 st. 31. Vulwerk 4 st. 32. Cimbaal 2-3 st. 33. Spaanse Trompet 8 v. 34. Klaroen 4 v. I. Rugwerk 08. Roerfluit 8 v. 09. Toogfluit 4 v. 10. Principaal 2 v. 11. Kleine Kwint 1 1/3 v. 12. Sifflet 1 v. 13. Cimbaal 4 st. 14. Dulciaan 16 v. 15. Roerschalmei 8 v 16. Tremulant III. Zwelwerk 35. Basviool 8 v. 36. Gedekt 8 v. 37. Principaal 4 v. 38. Overbl. Fluit 4 v. 39. Nasard 2 2/3 v. 40. Kleine fluit 2 v. 41. Terts 1 3/5 v. 42. Scherp 3-4 st. 43. Trompet 8 v. 44. Zweving 8 v. 45. Tremulant Overige schakelaars: a. kleine labels (vorm kattetongen) - 2 rijen Vrije Combinaties, boven de registerknoppen - 1 rij Voetwerk 2 : voor nrs rij Afstellers : voor nrs b. wisselschakelaars op de klavierboord : Voetw.1 / Voetw.2 c. druktoetsen onde het klavier : HR AVR1 AVR2 / O / T d. voetbediend : druktoetsen (paddestoelvorm) + zweltrede III-I III-II I-II III-V II-V / Zweltrede / DVR2 : Voetwerk, I, II, III e. UIT - IN (+ controlelampje) manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Klaviatuur - aangebouwd tegen de orgelkast, maar zelfde type als van een vrijstaande speeltafel - gesigneerd "Johannes Klais Orgelbau Bonn"

3 - registerknoppen: tuimelschakelaars Enkele technische gegevens nota: het binnenwerk kon niet grondig onderzocht worden, daar de sleutels in het bezit zijn van de firma Klais die voor het onderhoud instaat - mechanische toetstractuur; de abstracten zijn nylon-draad - alle overige bediening is electro-pneumatisch - het Rugwerk is volledig nieuw uit het Hoofdwerk bevindt zich in het hoogste gedeelte van de grote kast, het Zwelwerk is daaronder geplaatst als een soort Borstwerk - Zwelwerk : de windladen zijn nieuw; de strijkers en veel ander pijpwerk zijn nog van Forrest, maar werden geherintoneerd in neobarokke zin; de Trompet is nieuw - Pedaal : staat achteraan apart opgesteld, met een stemgang tussen pedaal en hoofdwerk; de twee 16v-labialen zijn nog van Forrest; de Bombarde 16 is compleet vernieuwd of helemaal nieuw ORGELKAST - de grote orgelkast (die in origine het gehele instrument bevatte) dateert van vóór het Zwelwerk (Borstwerk) bevond zich in origine neogotisch paneelwerk; alle vlakke panelen zijn in 1961 verwijderd om het Zwelwerk te laten uitklinken; daarachter bevinden zich de zwelkas-luikjes - het Rugpositief, in de balustrade, is volledig nieuw uit 1961 HUIDIGE TOESTAND - normaal bespeelbaar, maar het instrument heeft te lijden van de verwarming - datum omderzoek : 16 nov. 2001

4 ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Roulers. N. Dame zijn volgende documenten aanwezig : 1 & 2) twee verschillende kladblaadjes waarop J. Anneessens de dispositie van het Forrest-orgel genoteerd heeft; op het ene is sporadisch commentaar bijgeschreven ("de bassen staan op bakken"), op het andere staan werken opgesomd die hij zou willen uitvoeren (we nemen enkel de dispositie over:) Roulers N.Dame Grand Orgue 56 1) Bourdon 16 2) Bourdon 8 3) Montre 8 4) Gemshorn 8 5) Salicional 8 6) Prestant 4 7) Fl. Octav. 4 8) Doublette 2 9) Cymbale (doch is een Piccolo 1) 10) Tierce 11) Quinte 2 2/3 12) Fourniture 13) Cornet 4 R 14) Trompette 8 Recit 56 15) Fl. Harm. 8 16) Bourdon 8 17) Viola di Gamba 8 18) Voix céleste 8 19) Prestant 4 20) Flageolet 2 21) Basson-Hautbois 8 Ped ) Flûte 16 23) Flûte 8 24) Sousbasse 16 25) Quinte 12 G.O. ped. R. " R. op G.O. Appel anches G.O. 3) s.d. (1933?) - getypd blad (doorslag) met gr.m. zelfde gegevens als vorige; voorontwerp van een bestek? 4) bestek (doorslag) van J. Anneessens voor een ombouw (pneumatisering) van het instrument; met 2 varianten die inhielden dat bovendien het orgel in de zijbeuk zou gehangen worden; door Anneessens in potlood bijgeschreven "annulé" 5) bestek (doorslag) : nieuwe licht gewijzige versie van het voorgaande bestek 6) brief van Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw aan J. Anneessens Waarde Heer, De Kerkfabriek heeft in haar vergadering van 2 April jl. kennis genomen van Uwe voorstellen betreffende de uitvoering van herstellings- en verbeteringswerken aan het orgel onze kerk, mits den globalen prys van fr. Wy hebben het genoegen Ued. te mogen mededeelen dat de Raad in

5 princiep zich heeft akkoord verklaard met Uwe voorstellen, doch verder heeft moeten besluiten niet te kunnen overgaan tot de onmiddellyke uitvoering van de voorgestelde werken om reden dat de Kerkfabriek voor den oogenblik niet over de noodige geldmiddelen beschikt en de huidige omstandigheden niet gunstig zyn. Wanneer de omstandigheden het zullen toelaten zullen wy niet nalaten U zoo spoedig mogelyk het werk toe te vertrouwen. Aanvaard, Waarde Heer, de verzekering onzer hoogachting. Namens de Kerkfabriek. De Schatbewaarder. 7) postkaart van koster-organist Jozef Anseeuw aan Anneessens Geachte Heer, In antwoord op uw geëerd schrijven van 24 n l.l. vraagt E.H. Pastoor Demonie, U te laten weten dat wij het liefst nog een tijdje zullen wachten om het orgel in de kerk te laten accordeeren. Wij zullen U schrijven, wanneer het noodig is, goed zoo? Beleefde groeten, JozAnseeuw koster. 8) postkaart van koster-organist Jozef Anseeuw aan Anneessens; vraag om het orgel te komen "nazien en stemmen" 9) postkaart van koster-organist Jozef Anseeuw aan Anneessens; id. 10) postkaart van koster-organist Jozef Anseeuw aan Anneessens; id. BIBLIOGRAFIE 1) R. Servais : Les facteurs d'orgues Delmotte / Cent ans d'activités en Tournaisis rélévées par leurs archives ( ), 2 vol., doctoraatsthesis, UCL (Louvain-la-Neuve), mei 1986; blz. 54 (in een overzichtslijst van de in het Delmotte-archief aanwezige documenten) : Repertoire Rp : Compte-rendus de presse concernant des inaugurations d'autres facteurs que Delmotte doc. 9 - Roulers (B) - Eglise N-D. - Forrest -? ) A. Deschrevel : Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1959, blz ; Roeselare, O.L.Vrouwkerk, ombouw, 24 sp., 2 kl., ped.

6 3) programmaboekje (11 blz.) "Plechtige Orgelwijding Onze- Lieve-Vrouwekerk - Roeselare - Zondag 10 september 1961, te 16 uur." - blz. 3, nota over de kerk - blz. 4, nota over orgelbouwer Forrest - blz. 5, historiek van het orgel : Het Orgel in de Onze-Lieve-Vrouwekerk Het nieuwe orgel werd ingespeeld op woensdag 26 september 1883 door «den heere Vanhautte, orgelspeler-componist te Ardooie, wiens befaamdheid niet van gister doch van over jaren dagteekent; alsook den heere D'Hulst, eerste prijs van uitmuntendheid uit het Koninklijk Muziekconservatorium te Gent». Deze aanhaling is overgenomen uit het verslag over onderzoek en proefbespeling van het orgel, verschenen in «De Mandelgalm» van 29 september Hierin wordt verder vermeld : «dat men dien dag van verre en bij, kunstenaars, kunstliefhebbers, kenners en bewonderaars, in menigte naar de O.L.V.-kerk afkomen zag» en benadrukt dat «de verschillige spelen zoo natuurlijk de snaar als blaasinstrumenten navolgen». Het orgel had 25 registers, mechanische tractuur, en was gebouwd met sleepladen. Forrest was een grootmeester in de intonatie - dit had hij van Cavaillé-Coll te Parijs geleerd - vandaar dat het niet te verwonderen was dat dit orgel beschouwd werd als een kwaliteitsinstrument. Hij zelf stond in voor het geregeld op toon brengen en het onderhoud. In 1900 werd het grondig gereinigd en zuiver gestemd. De zomer van 1911 was geweldig warm en droog, vandaar dat het orgel in 1912 dringende herstellingen vergde. Hiervoor werd beroep gedaan op Oscar Anneessens uit Kortrijk. Een paar jaar nadien brak de eerste wereldoorlog uit en vanaf 1914 ligt Roeselare in het operatiegebied. Bevreesd voor een doorbraak van de geallieerde legers werd het orgel in oktober 1917 samen met de andere kerkmeubels in kisten verpakt en per schip naar Gent overgebracht, waar het drie jaar bewaard bleef in vochtige magazijnen. Pas in november 1920 werd het om verdere beschadiging te voorkomen, opnieuw opgesteld in de kerk door Oscar Anneessens. Een vijftiental jaren later, bij het verbouwen van de voorgevel van de kerk, maakte dezelfde orgelbouwer een plan op om het orgel te plaatsen vooraan in een der zijbeuken. Hiervan kwam niets terecht doch het orgel had ondertussen geweldig geleden van stof en vuil. In 1939 zou men eindelijk het instrument grondig laten herstellen. Er werd beroep gedaan op Jules Anneessens (broer van Oscar) uit Menen. In zijn voorstel was hij van zins nieuwe klavieren te bouwen en het mechanisch systeem te vervangen door het pneumatisch. De oorlogsgeruchten en later de oorlog zelf verhinderden gelukkig de uitvoering van deze plannen. Aan de lijdensweg van het orgel zou een einde gemaakt worden.

7 Er werd lange tijd gewikt en gewogen. Als adviseurs werden de Bisschoppelijke orgelcommissie en W.E.P. Dom Jozef Kreps geraadpleegd. Met het te groot aantal 8-voet registers en strijkers en te weinig mixturen, miste het orgel de glans en de helderheid van de ideale orgeltoon. Een grondige herziening en aanpassing van de dispositie was noodzakelijk. Verschillende orgelbouwers werd om een ontwerp gevraagd en tenslotte werden de werken toevertrouwd aan de firma Klais uit Bonn. - blz. 6-9, programma van het inspeelconcert - blz , nota over het nieuwe orgel : Het vernieuwde Orgel: Opus 1233 van de firma Klais Orgelbouwer : Johannes Klais, Bonn. Dispositie : Dom Jozef Kreps in samenwerking met de orgelbouwer. Intonatie : J. Luthen, Bonn. Beeldhouwwerk : G. Delafontaine, Menen. Het orgel is gebouwd met sleepladen, mechanische speeltractuur en elektrische registertractuur. De speeltafel heeft drie manualen en een voetklavier. In totaal zijn er 38 stemmen. Alle stemmen zijn volkomen reëel. Het hoofdwerk, IIe Manuaal (oude rangschikking bij mechanische orgels) heeft 13 stemmen waaronder de horizontaal liggende trompet (Spaanse trompet). Het zwelwerk, IIIe Manuaal bevat 10 stemmen en is geplaatst in de zwelkast onder het hoofdwerk. Het rugwerk Ie Manuaal bevindt zich in de kleine orgelkast ingebouwd in de balustrade en heeft 8 stemmen. Achteraan in de grote orgelkast staat het pedaal of voetwerk en heeft 7 stemmen. Het aantal pijpen bedraagt [volgt dispositie] 4) De Praestant, jg. X, 1961, blz. 101, in de rubriek "Orgelinhuldigingen" : 10 sept Orgelbouwer : Fa. Klais, Bonn Samenstelling : 3 klavieren & ped. met 38 reg. (waaronder Spaanse trompet). Mekanische speeltractuur, elektrische registertraktuur en 2 vrije kombinaties. Gastorganist : K. D'Hooghe 5) Huyghebaert J., Callewaert F. & Dejonghe P. : Geschiedenis van de Onze-Lieve-Vrouweparochie Roeselare , Roeselare, blz [over de noodkapel van 1868] De bedoelde klok zou er komen, samen met een altaar en een orgeltje, op mei Het programma van die plechtigheden volgt hieronder: [... ] donderdag 13 mei : Solemnele Inhuldiging van den Kerkorgel,

8 vernieuwd door den Heer Lovaert, van Gent. Ten 5 ure Solemneel Lof, waerna verscheide Toonkundigen van Stad en omstreken, kerkmuziekstukken op gemelden orgel zullen uitvoeren. - blz. 62 Het orgel, vervaardigd door de firma Lovaert te Gent, werd ingewijd op 13 mei Het betrof een opgelapt oud meubel van eerder kleine omvang. Clarysse was overigens zowel in 't klokkegieten als 't orgelbouwer een kenner. - blz. 71 De vroegst bekende koster is Hector Derdeyn, geboren te Roeselare in 1855 als zoon van de musicus Louis Derdeyn (Ruddervoorde Roeselare 1887) en Eugenia Grymonprez. - blz. 77 [onder het pastoraat van K.L. Verschaeve] De tweede grote aanwinst, weer eens betaald door de pastoor, was het orgel. Verschaeve gaf in 1882 de opdracht aan Filip Forrest. Die man, geboren te Geluveld in 1832, had een tijdlang orgels gebouwd in zijn geboortedorp, tot hij zich van 1861 tot 1863 verder ging bekwamen bij de vermaarde Parijzenaar Aristide Cavaillé-Coll, een leraar met wiens faam hij later gretig uitpakte. De ongehuwde Forrest kwam in mei 1874 uit Gent naar Roeselare wonen (aan de Motestraat, later aan de Menenstraat). In de Mandelstad woonde in die tijd een tweede orgelbouwer, Karel Lodewijk Demazière, afkomstig uit hetzelfde Geluveld en één jaar jonger. Overigens had hij in dat dorp een tijdlang meesterknecht gespeeld voor Forrest (vóór diens Parijse periode). Forrests orgel, gebouwd volgens het mechanisch stelsel, werd op het doksaal ingespeeld op woensdag 26 september 1883 door Constant van Haute, koster te Ardooie, componist (en vader van priester-dichter Delfien van Haute). Ook D'Hulst, laureaat van het Conservatorium te Gent, trad op. Een citaatje uit weekblad "De Mandelgalm" van 29 september 1883: "Volgens dat ik vernam, heeft deze laatste heer" (nl. D'Hulst) "moeilijkheden en kunstgrepen in de muziek laten hooren, die niet alleenlijk de kenners van verbaasdheid troffen, maar nog al de kracht en de kunstrijkheid welke het orgel bezit, allerheerlijkst en allerprachtigst doen uitkomen." Forrest kwam het orgel jaarlijks nazien. In 1900 gaf hij het een grondige beurt. Na korte tijd zou het instrument echter ten prooi vallen aan verwaarlozing. Forrest zelf zou overlijden in het bejaardentehuis in (159) (159) A. DE SCHREVEL, Geschiedkundige Schets omtrent het Orgel in de O.-L.-Vrouwekerk, - Kerk en Leven (Parochieblad voor Roeselare) 14, 21 mei, 18, 25 juni, 2, 9 juli, 8 aug Zie ook: (A. DENYS), Herinneringen uit vervlogen tijden, VI : Plechtigheden... Woensdag 26 sept : Inhuldiging Orgel O.-L.-V.-kerk, - De Rousselaarsche Bode, 26 aug blz. 78 Er is uit 1884 een lijst bewaard, (164) waaruit men kan leren dat kerkorgel en -kas toen op frank werden geschat, de

9 klokken op , [... ] (164) Die lijst: in AOLV, Verslagboek Kerkfabr., blz. 165 De 21 november [1917] werd met het schip "Jan Breydel" op het adres van de Roeselarenaar Hippoliet Duyvewaardt-Vanbiervliet (bij Stragier, Schoolstraat 3 te St.-Amandsberg-Gent) een verzameling kunstwerken weggestuurd door de Duitse overheid, waaronder voorwerpen uit de O.-L.-Vrouwekerk, samen 105 pakken met o.m. de orgelpijpen en de biechtstoelen. (42) (42) A. DENYS, Geschiedenis Oorlogskroniek, dl. III, p blz. 169 Oscar Anneessens uit Kortrijk, die af en toe het orgel kwam "accorderen" verklaarde in 1912 dat dit speeltuig, een der beste uit de streek, dringend herstellingen nodig had. (48) (48) A.O.L.V., Verslagboek Kerkraad, 7 april blz. 207 Ook het kerkorgel wachtte op herstel. Op 7 april 1920 vroeg de kerkfabriek de herstelling aan bij de Koninklijke Hoogcommissaris. Op 6 september besliste dezelfde kerkraad slechts de "hautbois" te vervangen door een "trompette harmonique". De andere herstellingswerken werden uitgesteld tot betere tijden. (129) (129) A.O.L.V., Register Bureel Kerkmeesters, 6 september De voetblazer van het orgel werd in 1921 vervangen door een electrische blazer. Oscar Anneessens-Marinus uit Kortrijk zorgde hiervoor. - blz In 1939 reeds was gedacht aan het herstel van het kerkorgel. De bezetting zou het echter onmogelijk maken dit hoogstnodige werk uit te voeren. En het zou duren tot het herderschap van Pieter Vercruysse eer een uitgebreid verslag werd opgemaakt over de toestand van het orgel. Er werd vastgesteld dat het mechanisme en de windladen versleten waren, dat de pijpen uit goede materie bestonden maar dat ze moesten gereinigd worden en - als het geval zich voordeed - toch vervangen. Een grondige studie van het orgel gebeurde door Dom Jozef Kreps, O.S.B. (Keizersberg - Leuven), en er werd advies gevraagd bij de bisschoppelijke orgelcommissie, die een uitbreiding naar drie klavieren voorstelde. Pastoor Vercruysse nam veel inlichtingen over mogelijke herstellers. Samen met Fernand Florin, die het orgel tot in de puntjes kende, ging hij herhaalde malen nieuwe of herbouwde orgels bezoeken in binnen- en buitenland. Te Engelhove in het klooster van de Franssprekende Jezuïeten vonden zij wat zij zochten. Het was een orgel van de firma Klais uit Bonn. [n.v.d.r. : de auteur bedoelt "Egenhoven" bij Heverlee] Na veel wikken en wegen werd dan op 3 januari 1960 door de kerkraad de firma Klais met het herstel en de aanpassingen belast. Johannes Gaspar Klais had zijn strepen verdiend op het wereldplan. In 1935 bouwde hij het orgel van de wereld-

10 tentoonstelling te Brussel, na de oorlog het orgel van de "Wereldvredekerk" te Hiroshima. Hij bouwde in de kathedralen van Köln, Würzburg, Konstanz, Trier, Brugge en Gent. Einde juli 1961 werd het vernieuwd materiaal uit Duitsland overgebracht naar Roeselare en werd met de montage begonnen. Het orgel is nu uitgerust met een mechanische speeltractuur en electrische (zwakstroom) registertractuur. Er zijn drie handklavieren en daarnaast een voetklavier. Er zijn pijpen, uit hout en tin. Deze werken brachten een gewijzigde positie mede. De bedieningstafel werd met de rugzijde tegen de orgelkast gebouwd en het rugwerk van het eerste manuaal bevindt zich in de kleine orgelkast ingebouwd in de balustrade. Deze nieuwe kast werd versierd met houtsnijwerk door Gustaaf Delafontaine uit Menen. Op zondag 10 september 1961, te 16 uur, kon dan overgegaan worden tot de plechtige wijding van het orgel door mgr Maurits de Keyzer, vicaris-generaal. Door Kamiel D'Hooghe, organist van St.-Salvatorskathedraal te Brugge, werd het Lof ingespeeld met een preludium van D. Buxtehude. Daarna werd een plechtig Lof gespeeld en gezongen door Jozef Anseeuw en de Hemellawerken o.l.v. Jozef Coghe. Volgde de inwijdingsrede door Dom J. Kreps in plechtig-zwarte koormantel gehuld en wiens woorden barokklanken waren in een gevulde kerk. Hierna werd het eerste oreglconcert gespeeld door Kamiel d'hooghe, met werken van J.S. Bach, N. de Grigny, G. Corette, N. Clérambault, Fr. Couperin Le Grand, C. Franck, M. Dupré en Fl. Peeters. Dit orgel, in principe een kerkelijk liturgisch instrument, werd bovendien een concertinstrument. Vanaf 1962 werden in de O.-L.-Vrouwekerk jaarlijks één of meer concerten geprogrammeerd. Die concerten werden vanaf 1968 ingericht door een V.Z.W. waarvoor een inrichtend comité de concerten vastlegde. Dit comité bestond uit : pastoor P. Vercruysse, opgevolgd door R. Vanderhaeghen, juffrouw Cecile Swinkels en de heren Chris Dubois, J. Decoene, Jozef Anseeuw, Fernand Florin, R. Planckaert en de leerlingen vande Orgelklas van de stedelijke muziekacademie van Roeselare. [bijgevoegd : lijst van de concerten, van 1961 tot 1973] 6) G. Theys : Orgelkultuur in Vlaanderen, afl. XIII, in De Gidsenkring, jg. XV, nr. 2, 1977, blz [De auteur neemt gr.m. de gegevens over uit de hier sub 3 vermelde inwijdingsbrochure van 1961.] 7) L. Lannoo & K. D'Hooghe : West-Vlaamse Orgelklanken, uitg. Marc Van de Wiele, Brugge, 1997; hierin: L. Lannoo : West-Vlaanderen, een boeiend orgellandschap, blz ; - blz , nota over orgelbouwer Forrest

11 - blz. 53, afbeelding van het orgel Roeselare, O.-L.-Vrouw : 8) Orgels in Roeselare, uitg. Stadsbestuur Roeselare, Roeselare, 2000, (teksten J. Delbecke & E. Hallein); blz , Het orgel van de O.-L.-Vrouwekerk te Roeselare In oktober 1882 wordt de opdracht voor de bouw van een orgel voor de recent gebouwde O.-L.-Vrouwekerk toevertrouwd aan Philippe Forrest ( ). Hij heeft ateliers te Roeselare en te Gent en was van 1861 tot 1863 leerling geweest van de befaamde Parijse orgelbouwer Aristide Cavaillé-Coll. Het instrument wordt ingehuldigd op 26 september Forrest construeert een orgel in postklassieke stijl met romantische invloeden. Het is opgesteld in een neogotische orgelkast van de Roeselaarse beeldhouwer Clemens Carbon en telt 25 registers, verdeeld over twee manualen en een pedaal.

12 Dispositie Forrest I. Grand Orgue 01. Bourdon Montre Bourdon Salicional Gemshoorn Prestant Flûte Octaviante Quinte 2 2/3 09. Doublette Terts 1 1/3 11. Cornet V 12. Fourniture III 13. Cymbale II 14. Trompette 8 II. Récit 15. Bourdon Flûte Harmonique Viola da Gamba Prestant Flageolet Basson-Hautbois 21. Voix Céleste Pédale 22. Soubasse Flûte Ouverte Quinte 10 2/3 25. Flûte Ouverte 8 Nog vóór de Eerste Wereldoorlog worden aan het orgel diverse werkzaamheden uitgevoerd. Forrest zelf stemt regelmatig het orgel en zorgt voor het onderhoud. Van 1900 dateert een grondige reiniging en herstemming en in 1912 wordt het instrument, dat door de droogte en de warmte beschadigd is, hersteld door Oscar Anneessens ( ) uit Kortrijk. Naar het einde van de Eerste Wereldoorlog toe lijdt Roeselare sterk onder Britse bombardementen. Eind november 1917 wordt het orgel daarom afgebroken en ingepakt in kisten, om samen met andere kunstschatten per binnenschip naar Gent in veiligheid gebracht te worden. In 1920 bouwt Oscar Anneessens het instrument weer in de kerk op. De voetblazer wordt vervangen door een elektrische blazer, maar om budgettaire redenen kan de herstelling slechts gedeeltelijk gebeuren. Pas in 1939 is het herstel van het orgel opnieuw aan de orde. De werkzaamheden zijn in handen van Jules Anneessens ( ) uit Menen, maar door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is het onmogelijk om zelfs het hoogstnodige werk uit te voeren. Ook na de oorlog slepen de restauratieplannen aan. Nadat Jozef Loncke ( ) uit Esen in 1956 enkele verbouwingen uitgevoerd heeft, wordt in werk gemaakt van een volledige restauratie. Johannes Klais ( ) uit Bonn wordt met deze opdracht belast. Het instrument wordt uitgebreid met een rugpositief en omgebouwd in neobarokke stijl. Deze renovatie - één van de eerste in haar soort - is toonaangevend in Vlaanderen. Op 10 september 1961 wordt het vernieuwde orgel plechtig ingewijd met een concert door Kamiel D'Hooghe. Het huidige, door Klais omgebouwde orgel telt drie manualen en een pedaal en beschikt over 38 registers. Het oorspronkelijke, romantische karakter van het instrument is vooral bewaard in de grondstemmen, maar minder in de tongspelen. De inscripties op het orgelklavier zijn sinds de laatste herstellingsbeurt

13 aangebracht in het Nederlands. Dispositie Klais II. Hoofdwerk 01. Brompijp Prestant Gedekt Overblazende Fluit Prestant Kwintadeen Kwint 2 2/3 08. Octaaf Cornet Vulwerk IV 11. Cimbaal II-III 12. Spaanse Trompet Klaroen 4 Voetwerk 32. Open Fluit Gedektbas Fluit Principaal Nachthoorn Groot Vulwerk Bazuin 16 I. Rugwerk 24. Roerfluit Toogfluit Principaal Kleine Kwint 1 1/3 28. Sifflet Cimbaal IV 30. Dulciaan Roerschalmei 8 III. Zwelwerk 14. Basviool Gedekt Principaal Overblazende Fluit Nasard 2 2/3 19. Kleine fluit Terts 1 3/5 21. Scherp III-IV 22. Trompet Zweving 8 Koppels en Speelhulpen I + P I + II II + P III + I III + P III + II Vrije combinaties Tremulant Zwelwerk Tremulant Rugwerk 9) G. Huybens : De Duitse orgelbouwfirma Klais in België, in 'Orgelkunst', jg. XXXII, 2009/nr.3, blz ; zie blz ) werklijst firma Klais (Bonn), als Pdf-document te vinden op in de lijst : Opus : 1233 Ort : Roeselare/Belgien Onze Lieve Vrouwkerk Man/Reg : III/38 Jahr : 1883 Erbauer : Filips Jacob Forrest Umbau/Restaurierung durch : 1961 Johannes Klais

14 ICONOGRAFIE Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, afd. Fototheek, a) cliché nr. M (1973) KIK-IRPA, Brussel

15 b) cliché nr. M (1973) KIK-IRPA, Brussel