Stad IEPER Parochiekerk Sint-Pieter

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit IEPER Stad IEPER Parochiekerk Sint-Pieter Arrondissement Ieper KERK De oorspronkelijke kerk is opgericht in de 12 de eeuw, en systematisch uitgebreid tot een gotische hallekerk. Vernield tijdens de oorlog In gereconstrueerd naar vooroorlogse toestand, met aangepaste vormgeving van de toren. De kerk is beschermd als monument, K.B. 20 II ORGEL Voorgeschiedenis - een pas nieuw gebouwd orgel werd vernield tijdens de godsdienstoorlogen in , nieuw orgel door J. van Eynde (Ieper) , verplaatsing van doksaal (koordoksaal) en orgel onder de toren , herstellingen (waarschijnlijk na beschadiging door de Franse revolutionairen) door R. Germain (Ieper) - ca. 1835?, renovatie door Pierre van Peteghem (Gent) , transformaties door Ph. Forrest (Geluveld) , transformatie door Fr. Joris (Ronse) Dit orgel werd vernield in de oorlog Orgels na 1924 a) het Anneessens-orgel auteur instrument : Jules Anneessens (Menen) bouwjaar : dit orgel staat nog op zijn oorspronkelijke plaats, op het doksaal in de zijbeuk; buiten gebruik en onbespeelbaar; niet zichtbaar vanuit de kerk, omdat een nieuw orgel er vóór geplaatst is b) het Loncke-orgel auteur oorspronkelijk instrument : Loncke Orgelbouw (Zarren) bouwjaar : 1979 gebouwd voor een privé-persoon (J. Decoene te Emelgem) overplaatsing en aanpassing : G. Loncke & B. De Vylder, 1988

2 A. Het Loncke-orgel (1979), hier geplaatst in 1988 INSTRUMENT Dispositie (volgens opstelling van de registertrekkers) Ped. Ped. Gedekt 16 Gr.O. Gr.O. Gedekt 8 Prestant 8 Holpijp 8 Prestant 4 Dulciaan 8 Prestant 4 Spitsfluit 4 Pos. Pos. Gedekt 8 Roerfluit 4 Octaaf 2 Mixtuur 3r Terts 1 3/ 5 Nasard 2 2/ 3 Hobo 8 bas Hobo 8 sup Woudfluit 2 Octaaf 1 Tremulant Calcant Cymbel 2r Vox humana 8 voetbediend (lepelvormige pedalen) : I + II, Voetw + I, Voetw + II manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Tremulant : werkt enkel op het Positief Calcant : schakelaar electro-ventilator Pijpwerk - voor het merendeel nieuw van Loncke - er is een kleine hoeveelheid recuperatie-pijpwerk aanwezig dat door orgelbouwer Frans Loncke werd toegeschreven aan de orgelmakers Le Royer; de gronden waarop hij deze toeschrijving baseerde zijn niet bekend en wellicht dubieus (mededeling door Gabriël Loncke) Klaviatuur - gesigneerd " A.D Loncke - op. 366 " - ingebouwd aan de rugwand van de kast die Hoofdwerk en Positief bevat - balansklavieren, die ver uit het meubel uitsteken; toetsen met kunststof-beleg - klav. I = Positief, klav. II = Gr. Org. - registertrekkers met exuberant versierde knoppen Windladen, tractuur, etc. - integraal nieuw ORGELKAST - op het noordelijk zijdoksaal (onder dit doksaal bevindt zich de stookplaats) - geplaatst vóór het Anneessens-orgel (buiten gebruik, cfr. infra) - de hoofdwerkkast (bevattend Gr.Org. en Pos.) is in de balustrade ingewerkt - de opstelling der twee orgels is als volgt :

3 doksaalbalustrade HW & Pos klav. Kast A Pedaal speeltafel Kast B huidige toestand : normaal datum onderzoek : december 1990 * * * B. Het Jules Anneessens-orgel INSTRUMENT Dispositie (in volgorde van de registertrekkers) Gr.Org. Ped. Réc. Clairon-Cornet Bourdon 8 Diapason 8 Trompette 8 Soubasse 16 Flûte 8 Bombarde 16 Bombardon 16 Bourdon 8 Doublette 2 Salicional 8 Prestant 4 Voix céleste 8 Violon 8 Flûte écho 4 Flûte harm. 8 Octavin 8 [sic] Montre 8 Fourniture 3r Bourdon 8 Basson-Hautbois 8 Bourdon 16 voetbediend : Grand Orgue au Pédalier Récit au Pédalier Réunion des Claviers Octave grave Récit Octave aigue G.O. \ Expression (graduele balanstrede voor Zwelkas Réc.) Forte Gén. Tremolo manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 nota: de Octavin is in werkelijkheid een 2' Klaviatuur - vrijstaande speeltafel; gesigneerd: " Jules Anneessens - Fournisseur de S.S. le Pape - Menin " is thans losgekoppeld en achteraan geschoven

4 - registertrekkers op een horizontale rij boven het Récit-manuaal Pijpwerk - seriematig vervaardigd; uit pijpenmakerijen; de tongwerken stijl Laukhuff - bijna alle grote pijpen in zink - er zijn veel kernsteken aanwezig - de pedaalregisters worden ontleend uit het Gr. Org. - Clairon 4, C - b 0 / Cornet 3 r, ab c 1 : 8' + 4' /3' Windladen, tractuur, etc. - pneumatisch systeem, met kegelladen - grote magazijnbalg, met 2 voetpompen; geplaatst achteraan tussen de twee kasten ORGELKAST - op het noordelijk zijdoksaal (onder dit doksaal bevindt zich de stookplaats); gedeelde orgelkast, elk deel aangebouwd tegen de rugwand en een zijwand van het doksaal; deze beide kassen staan nog op hun originele plaats - eenvoudige neogotische stijl - vóór het Anneessens-orgel is in het Loncke-orgel geplaatst - de opstelling van de twee orgels is als volgt : doksaalbalustrade HW & Pos klav. Kast A Pedaal speeltafel Kast B * * * huidige toestand : buiten gebruik; onbespeelbaar; een gedeelte van het pijpwerk is weggenomen data onderzoek : april 1976 & december 1990

5 BIBLIOGRAFIE a) Over voormalige orgels 1) E.G.J. Gregoir : Historique de la facture et des facteurs d'orgue, Antwerpen, 1865; blz ; VAN PETEGHEM (Pierre), le jeune, [...] Voici les orgues placées par ce facteur de 1823 à 1846: [...]; Ypres (St-Pierre), renouvelé, 15 reg., fl. 1275; [...] Ces orgues ont été placées de 1824 à Ypres (St-Pierre), projeté, 21 reg.; [...] 2) A. Deschrevel : Het Orgel in de Sint-Pieterskerk te Ieper - De Ieperse Orgelbouwer Jacobus van Eynde, in De Schalmei, jg. IV, Gent, 1949; blz ; Zoals we voor de St-Maartenskathedraal de geschiedenis geschetst hebben, willen we hier de schaarse gegevens mededelen die we konden bijeenbrengen over het orgel van de St-Pieterskerk te Ieper. Kort vóór 1566 moet een nieuw orgel geplaatst zijn geworden; we lezen dit in de verslagen van de godsdienstberoerte. Op de beruchte dag van de beeldenstorm, 16 Oogst 1566, had de klokluider van Sint-Pieters de kerkmeesters "helpen afdoen de grote nieuwen orghele, staende an twesthende van der kercke". Toen zij "dupperste casine (alias custode ofte casse) beneden ghebrocht hadden om die ter groter westdeure uuter kercke te draeghen in bewaernesse", werden zij "ghedwonghen tzelve upperste van den orghele daer te laeten ende abandoneren" hetwelk "corts daernaer al ghebrocken es gheweist". (1) (1) G. Des Marez : Documents relatifs aux excès commis à Ypres par le Iconoclastes (le 15 et le 16 août 1566). - Bulletins de la Commission royale d'histoire, 5e série, Tome VII, Bruxelles, 1897, p. 547 à 582, passim. Over het plaatsen van een nieuw orgel hebben we geen gegevens tot in de XVIIIe eeuw. In een inventaris (1865) der kerk lezen we: "De orgel is van 1728, gemaekt door van den Eynde van Ypre. De orgel is hersteld, merkelijk vermeerderd en verbeterd door den heer Phil. forest, orgelmaeker tot Geluvelt, 1866". Deze korte aanhaling kunnen we nog enigszins aanvullen met uittreksels uit een kroniek- en rekeningenboek (Kerkarchief); dit meldt ons dat het orgel opgesteld stond op de koorafsluiting: "In het jaer 1774 heeft men de hoogsael van St-Pieters vertransporteert met den orgel onder den tooren, den welken stondt boven den inganck van den choor alwaae nu staet een iseren balustrade die gestelt is in hetselve jaer"; verder lezen we " den orgel en oxael stont korten tijd te vooren in den Middel- of Kruyskerke op het einde van den middelchoor." In 1803 werd "betaeld aan Germain orghelmaecker de somme van derthien guldens (gedeeltelijke betaling) over repareeren den orgel". Dat de herstelling nogal ingrijpend was bewijzen ons de betaalsommen uitgekeerd aan timmerman en smid. Voort zien we Sr. Germain regelmatig betaald worden "over het onderhoud van den orgel" tot in In de reeds aangehaalde herstelling van 1866 door Forest werd "eerst de kas verbreed en met verschillige spelen verbeterd" (3000 fr.) "In 1869 werd nog een nieuw spel, gambe, bijgevoegd en "de blaesbalg merkelijk vergroot". In 1908 "wordt Mijnheer (Frans) Joris, orgelmaker van Ronse, belast door den Heer Pastoor (H.L. Van der Meersch) met het

6 hervormen van den orgel der kerk, en moest er een schoon speeltuig van maken voor een som van 3500 franken". We laten hier de samenstelling van het nieuw orgel volgen; daar de (8) nieuwe, door Jooris bijgevoegde, spelen onderlijnd werden, kennen we meteen ook de dispositie van het Forest orgel. GRAND ORGUE Bourdon 16 Montre 8 Flûte Harmonique 8 Violon 8 Flûte 4 Prestant 4 Quint 3 Doublette 2 Cornet Trompette 8 RECIT EXPRESSIF Bourdon 8 Salicional 8 Diapason ouvert 8 Voix Céleste 8 Violine 4 Le picolo avancé de deux octaves pour faire une flûte écho 4 pieds PEDALE SEPAREE Soubasse 16 Flûte ouverte 8 We doen hierbij opmerken dat het in 1869 aangebrachte gambaspel hierin niet vernoemd wordt; waarom, weten we niet. Het nieuwe orgel, (met vrijstaande speeltafel, 2 handklavieren van 56 noten, voetklavier van 30 toetsen), werd ingespeeld op Donderdag 9 Juli door den heer Louis Vanhoutte, organist der St- Maartenskathedraal te Ieper. Dit orgel werd vernield in de wereldoorlog Na deze geschiedkundige schets van het orgel willen we nog een paar woorden wijden aan de Ieperse orgelbouwer Jacobus van Eynde [...] 3) A. Deschrevel : Archivalia over het orgel in Watou, in De Schalmei, jg. V, Gent, 1950; blz ; zie blz. 110, in voetnoot : (4) Wij ontmoeten Sr. René Germain te Ieper voor het onderhoudswerk aan de orgels in de St-Pieterskerk van 1803 tot 1810 (zie Schalmei, IV, 13) en [...] 4) F. Peeters & M.A. Vente: De Orgelkunst in de Nederlanden, uitg. Mercatorfonds, Antwerpen, 1971 (herdruk 1975); blz. 193: vermelding onder de werken van J. van Eynde, 1728; blz. 298: vermelding van het werk in de Synoptische Tabel. [verkeerdelijk is vermeld "Ieper Kath. 1728" i.p.v. Ieper St-Pieter] 5) P. Roose : De Belgische orgelbouwersfamilie Joris / Een status quaestionis, in Orgelkunst, jg. III/3, Grimbergen, sept. 1980, blz. 3-12; in een inwijdingsfolder van 1911 geven "Fr. Joris & Zonen, te Ronse" een "Lijst der orgels vervaardigd en der merkelijke herstellingen gedaan door het huis François Joris, gebreveteerd te Ronse"; in deze lijst vindt men: "Ieperen, St.-Pierre". 6) [red.] G. Dubois, pastoor : Tien eeuwen Sint-Pietersparochie te Ieper, Ieper, 1991; - blz. 125: (in bijdrage P. Trio "De Ieperse Sint-Pieterskerk: enige aspecten van haar middeleeuws en kerkelijk religieus leven") Een harde slag kreeg de kerk te verwerken toen op 16 aug [...] door de beeldenstormers alle kerkornamenten [...] werden vernield. Onder de vernielde stukken waren [...], een grote

7 nieuwe orgel (op het doksaal) nabij de westelijke kerkdeur, [...] b) Over de orgels na de heropbouw van ) tijdschrift Musica Sacra, jg. XXXVI/1, maart 1929, Vlaamse editie, blz. 56; LIJST der nieuwe orgels, geleverd door het huis Jules ANNEESENS te Meenen, in vervanging van deze welke door den oorlog vernietigd werden, aan 't front in WEST-VLAANDEREN. [...] 39. IJper, S. Pieter 2 Kl. 22 sp. 2) programmaboekje (tweetalig Fr./Nl.) 'Basilique de St-Hubert - Inauguration le Dimanche 13 Août 1933 des nouvelles Orgues Monumentales' [Saint-Hubert, prov. Luxemburg], bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen), o.m. - Lijst der Nieuwe Orgels geplaatst sedert den oorlog door het Huis Jules Anneessens-Tanghe, Meenen, gesticht in 1905 hierin : 69. Ypres, St-Pierre - Lijst der Ventilators hierin : 155. Ypres, St-Pierre 3) [red.] G. Dubois, pastoor : Tien eeuwen Sint-Pietersparochie te Ieper, Ieper, 1991; - blz. 111 : afb Het nieuwe orgel van de Sint-Pieterskerk - blz. 112 : (in bijdrage G. Houwen "De geestelijkheid van de Sint- Pietersparochie") (lijst verwezenlijkingen pastoor G. Dubois) het installeren van een nieuw orgel: - orgelbouw : Gabriël Loncke (Gent) Bert Devilder (Gent) - meubelbewerking : Roger Depoorter (Poperinge) Gaston Denoulet (Ieper) ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Ypres St-Pierre zijn volgende documenten aanwezig : < , handgeschreven brief van pastoor R. Neuville aan J. Anneessens Mynheer Anneessens, Wat zou nu moeten kosten - een orgel waarvan de spelen zoo als hieronder - (gansch nieuw) [volgt een dispositie van 16 reg. op 2 klav. & ped.] Beweging = electriciteit. Goth. Kas in eikenhout. Aanveerd Mynheer de Verzekering mijner hoogachting. R. Neuville Pastor van S t Pieterskerk Yper 13 Februari 1923

8 < handgeschreven brief van pastoor Neuville, s.d., maar door J. Anneessens bijgeschreven recu le M r Anneessens Van den orgel van 't college weet ik niets - noch van weerde 1914, noch van weerde nu. Voor wat S Pieters aangaat... reeds sedert 1920, heeft M de Staatskommissaris de aanvraag tot schadevergeoding.- waarop staat 135 duizend fr. voor den orgel. Wie heeft die schatting gedaan? Niet M r Anneessens! maar koster Lapierre - denk ik met anderen van S t Pieterskerk orgelist enz. enz. Ik zal wel de gelegenheid hebben daarover te spreken met den Hoogkommissaris. Ik hoop wel dat wij zullen aanlanden met onzen orgel. Vriend. groet R. Neuville < s.d., getypt blad, briefpapier firma Anneessens 3 verschillende dispositie-voorstellen < , postkaart, J. Vanraes (schatbewaarder Kerkfabriek) aan J. Anneessens - de voorzitter meldt dat hij akkoord gaat met de mondelinge toezegging door de pastoor < , prentkaart, pastoor G. Bonte aan J. Anneessens Yper Beleefd verzoek van in dobbel op te maken en te brengen of te zenden, het geschreven akkoord, voor 't leveren van eenen Kerkorgel, tegen 1 Nov G Bonte < , contract voor de bouw van een nieuw orgel Jules ANNEESSENS-TANGHE Menin, le MEENEN Telegram-Adres ANNEESSENS MEENEN Postcheckrekening BESTEK. Met beschrijving voor het vervaardigen van eenen nieuwen orgel, zonder buffet, bestemd voor de kerk van St Pieter te Yper. Tusschen Eerweerde Heer Bonte, Pastor, handelende in naam der kerkfabriek; eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelmaker, anderzijds; is overeengekomen als volgt: 1/ Eenen ganschen nieuwen orgel zal geplaatst worden. [in potlood bijgeschreven: zonder buffet] 2/ Al de materialen zullen van eerste hoedanigheid zijn, het hout bijzonder droog en zonder de kleinste gebreken. 3/ Al wat de mekaniek aangaat zal in eik, acajou, koper of ijze gemaakt worden. 4/ De houten pijpen zullen in rood hout zijn zonder gebreken; de stoffen pijpen zullen bestaan uit 40% tin en lood; eenige bassen in gebronzeerden zink. 5/ Het harmoniseeren der spelen zal door den orgelmaker zelf gedaan worden. Ieder spel zal zijn eigen echt karakter hebben. 6/ Den orgel zal bestaan uit 20 spelen; 2 handklavieren ieder 56 noten, en één voetklavier 30 noten. Al de spelen zullen volledig

9 zijn; de sousbasse 16 en Flûte 8 met transmissie op Bourdon 16 en Flûte 8. 7/ De speelkas (de klavieren bevattende) zal in eik en acajou gemaakt worden, zij zal geplaatst zijn voor den orgel, den orgelist met het gezicht naar het altaar; doch op eene andere manier indien den Heer Pastor zulks begeert en dit zonder verandering van prijs. 8/ Al de onkosten zijn ten laste van den orgelmaker, uitgenomen licht en de onkosten van blazen gedurende het harmoniseeren die ten laste zijn der kerkfabriek. 9/ Den blaasbalg, in rood hout, zal groot genoeg zijn om den orgel in volle spel te spijzen; hij zal bestaan uit eene in- en eene uitgaande plooi, hij zal met dubbel leder vergaard worden en in beweging gebracht door eenen electrischen ventilator; doch niettegenstaande voorzien zijn van twee pompen opdat men den orgel kunne bespelen in geval er geen stroom is 10/ Den ventilator zal door den orgelmaker geleverd worden, den prijs ervan is begrepen in den totalen prijs van den orgel. 11/ Prijs voor den orgel gansch afgewerkt in de kerk zes en vyftig duizend franken. [bedrag in handschrift ingevuld] Gedaan in dubbel te Meenen, den 17-December VOOR DE KERKFABRIEK. DEN ORGELMAKER [get.] G Bonte [get.] Jules Anneessens. [bijgeschreven in handschrift:] Byvoegsel In bovengemelde prys is geen orgel kas begrepen. G Bonte < , postkaart met gedrukte hoofding van firma Anneessens, aan J. Anneessens [Anneessens had een blanco kaart, gefrankeerd aan de afzender bezorgd], van de netbeheerder, met inlichtingen over het electriciteits-stelsel in Ieper. < , factuur van G. Meidinger & Cie (CH - Bazel) aan J. Anneessens voor een ventilator en electro-motor < s.d., grondplan en doorsnede van de windladen, op kalkeerpapier; hoogstwaarschijnlijk vervaardigd door firma Laukhuff < s.d.; postkaart van pastoor Bonte aan J. Anneessens met enkel volgende vermeldingen: Société generale Belge de Distribution électrique Ypres. De harmonium goed toegekomen - geld volgt. G Bonte < s.d. (op poststempel enkel jaartal 1924 leesbaar), postkaart van pastoor Bonte aan J. Anneessens Mynheer Met 1 sten December en niet vroeger. G Bonte < , brief van J. Vanraes aan J. Anneessens meldt een betaling van fr en vraagt een kwijtschrift < uitnodiging tot de inwijding op :

10 < , factuur van J. Anneessens, fr < , postkaart van organist G. Vanoverbeke aan J. Anneessens - dankt voor het ontvangen commissieloon van 300 fr. - meldt dat het orgel vals staat, wellicht van de geweldige hitte < s.d. (in potlood bijgeschreven Juin 1926), prentkaart (met ruïnes van Ieper) van pastoor Bonte aan J. Anneessens Zondag 27 deze groote plechtigheid in onze kerk, causa de inhuldiging van het heldengedenkteeken. Begeer U eere te halen van uwen orgel, kom hem nazien. G Bonte paster v. S Pieters. Yper < s.d. (bijgeschreven Reçu le ), klein naamkaartje [was wellicht onder omslag verstuurd] Bonte Georges - Paster [gedrukt] heeft in zyne kaart niet willen bedoelen dat het uwe schuld is, dat wij drie zware spelen niet kunnen gebruiken. Myn gedacht was. Men verwacht veel volk, mogelijks ware het goed voor M. A. dat men den orgel in al zyne hoedanigheden kon bewonder. [sic] U moet niet komen wij kunnen wel voort. < , factuur van J. Anneessens, 300 fr, voor onderhoudswerk aan het orgel

11 < s.d. (bijgeschreven Reçu le ), naamkaartje van G. Van Overbeke, onderwijzer & orgelist Heer Anneessens, E.H. Pastoor gelast mij U te verzoeken zoohaast mogelijk te willen komen het orgel (v/ S t Pieterskerk) accordeeren, 't is zeer noodig. Tracht a.u.b. alleszins vóór 8 Juli a.s. te komen, daar Mons. de Bisschop dien dag komt vormen in onze Kerk. Dank en groet, G. Vanoverbeke < , postkaart van pastoor Bonte aan J. Anneessens - vraag voor een stembeurt < s.d. (1933), postkaart van pastoor Bonte aan J. Anneessens Mr De Kerkfabriek zoude liever nog eenigen tijd wachten om de orgelherstelling te doen.- Zend a.u.b. de rekening van het accordeeren.- De accordeur was ten gaste in de pastory. GB. < , factuur J. Anneessens, 100 fr, voor herstel en stemmen op < s.d., naamkaartje van organist G. van Overbeke - vraag voor een stembeurt < brief (doorslag) van J. Anneessens aan orgelist G. van Overbeke - betreft verhuring van een harmonium (waarop aan Van Overbeke een commissieloon beloofd wordt) - ook op eventuele verkoop zal Van Overbeke gehonoreerd worden < , postkaart G. van Overbeke aan J. Anneessens - het kerkbestuur vraagt een stembeurt < , postkaart G. van Overbeke aan J. Anneessens - meldt dat er toch nog enkele hangers zijn in de Bombarde < , postkaart G. van Overbeke aan J. Anneessens - herhaald verzoek voor een stembeurt < , naamkaartje G. van Overbeke aan J. Anneessens - meldt dat de problemen met de Bombarde maar blijven voortduren en dat de pastoor zijn geduld verliest < , brief (doorslag) J. Anneessens aan J. van Raes, schatbewaarder van de kerkfabriek Mijnheer, Ik heb zeer graag dat mijne orgels goed blijven gaan, en nu om de kerk te helpen en mijne 2 mannen die ik nog over heb en mijn zoon opvolger te kunnen in 't werk houden stel ik u voor het werk uit te voeren voor de som van frank in plaats van frank, dus zonder winst, ter contrarie. Het werk blijft hetzelfde; men zou komen die stukken uitnemen ten einde ze te vernieuwen. Moestet gij intusschen geschreven hebben om mij het werk van fr. te bestellen, dit verandert de zaak niet mijn prijs is en blijft fr. Ik houd er aan U nog eens te herhalen dat gij oprecht niet te

12 klagen hebt van het orgel want sedert het geplaatst is geweest heeft het om zeggens nog niets gekost van [onderste deel van papier weggeknipt] < , brief van J. van Raes (tekent thans als "voorzitter") aan J. Anneessens Mijnheer Anneessens, Gevolg aan ons onderhoud over het orgel onzer kerk, en in acht nemende uw geëerd schrijven van 27 ll. heb ik de zaak van herstel voorgelegd aan den kerkraad, die gelijk ik zeer verwonderd is over dien toestand van het orgel (na 20 jaar!!!) Doch niettegenstaande alles, ook den benepen toestand der financiën. De kerkraad stemt toe het instrument te herstellen, die niet meer mag kosten dan 3250 fr. Ge moogt dus komen het noodige halen; maar die heeren eischen, wanneer gij komt te willen de harmonium nazien, by gebrek aan electriciteit moet deze dikwijls gebruikt worden. Zy begeren dus dat gy de harmonium zoo gauw mogelijk herstelt zonder wy er eenige vergoeding moeten voor betalen. Gelief te aanvaarden, mijnheer, de verzekering onzer achting. De Voorzitter Vanraes

13 ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium / Brussel : nihil 2) Foto's Afdeling Monumenten & Landschappen - Toestand vóór 1988

14 - Toestand na 1988