De verspreiding van de democratie 1

Transcriptie

1 De verspreiding van de deocratie 1 Mark Bovs Prof. dr Mark Bovs is als hoogleraar estuurskunde verond aan de Utrechtse School voor Bestuurs- Organisatiewetschap van de Universiteit Utrecht. Zijn eest recte oek is: De digitale repuliek: Deocratie rechtsstaat in de inforatieaatschappij (Asterda: Asterda University Press 2003). Dit essay arkeert zijn afscheid als redactievoorzitter van B M. Adres: Bijlhouwerstraat 6, 3511 ZC Utrecht. eail:.ovs@usg.uu.nl Savatting De sluipde verplaatsing van politieke esluitvoring van de klassieke organ van de vertegwoordigde deocratie naar niet deocratisch gelegitieerde ara s vort e elangrijke edreiging voor de oderne deocratie. In dit essay word drie verplaatsing esprok: van parletaire naar delieratieve process, van politieke naar professionele esluitvoring van nationale naar internationale ara s. E aantal van de waarorg die in de loop der eeuw in de represtatieve deocratie zijn verankerd, zoals afspiegeling, opaarheid, eerderheidsesluitvoring pulieke verantwoording, zijn in die nieuwe ara s niet of nauwelijks ontwikkeld. Vervolgs wordt esprok hoe deze deocratische waard zoud kunn word verankerd in die nieuwe politieke ara s. De conclusie is dat de verplaatsing van de politiek gepaard oet gaan et e verspreiding van de deocratie. 1. Terug naar de verplaatsing van de politiek Het deat over de staat van de deocratie in ons land wordt eheerst door twee krachtige, ruitelijke etafor: die van de kloof tuss urger politiek die van de verplaatsing van de politiek. Je het, grof gezegd, kloofdkers kloofdeatt verplaatsingsduiders verplaatsingsdiscussies. De kloofetafoor is doinant epaalt eiglijk al sinds de jar zestig het deat over politieke vernieuwing in ons land. Ook de voorstell van vooralig inister Tho de Graaf, over de gekoz urgeeester het kiesstelsel, war alleaal geaseerd op de gedachte dat er e kloof zou zijn tuss urgers estuurders. Daarover gaat het hier niet. Over de epirische juistheid van die stelling over de staatkundige wijsheid van die hervoringsvoorstell is al goeg gezegd. 2 Hier staat de andere etafoor ctraal. De stelling is dat de sluipde verplaatsing van politieke esluitvoring van de klassieke organ van de vertegwoordigde deocratie naar niet deocratisch gelegitieerde ara s e elangrijke edreiging vort voor de oderne deocratie. Niet de kloof tuss kiezer gekoze, aar de verplaatsing van de politiek vraagt o deocratische vernieuwing. Aanleiding voor dit essay is de verkning De staat van de deocratie; deocratie voorij de staat van de Wetschappelijke Raad voor het Regerings 119

2 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie eleid. Scheltea stelt in zijn inleiding dat we oet nadk over ogelijkhed o deocratische eginsel e plaats te gev in de doein waarnaar de politiek is verplaatst. In dit essay zal aan die oproep gehoor word gegev zull we verkn welke eginsel dat zoud kunn zijn. Eerst word kele verplaatsing van de politiek geschetst zal in kaart word geracht wat de risico s daarvan zijn vanuit het perspectief van de represtatieve deocratie. Vervolgs kot aan de orde of hoe je de deocratie voor e deel zou kunn ee verplaats. Maar eerst nog ev de ter verplaatsing van de politiek (Bovs et al. 1995). Als veel alliteraties etafor heeft de ter e grote retorische kracht, aar is hij analytisch niet erg accuraat, zo durf ik nu wel te ekn. Jan Wille Duyvdak (1997) heeft destijds voorgesteld o te sprek van de verspreiding van de politiek, odat verplaatsing te veel e zero-su gae suggereert; het is alsof wat er elders aan politiek ontstaat er aan de andere kant, in D Haag, weer af gaat. Vaak is er echter sprake van e proliferatie van de politiek, odat naast - niet in plaats van - parlet politieke partij nieuwe politieke ara s ontstaan (Arts 2004, 97). Andere auteurs in de WRR-verkning wijz er op dat de etafoor nogal ctralistisch is ovdi terug lijkt te verwijz naar e paradijselijk ot waarop kaer kainet inderdaad het zith van de politiek war (Dijstelloe Meurs 2004, ). Zo n ot heeft natuurlijk nooit estaan. Nederlandse politiek is altijd verspreide politiek geweest. Dk aar aan de sterke positie van de sted t tijde van de Repuliek, of aan de acht van het iddveld tijds de verzuiling. Met die kantteking sprek we hier toch, oudergewoonte, over de verplaatsing van de politiek. De vraag is of er ook e parallelle verplaatsing van de deocratie zou oet zijn. Eerst zull we drie doinante verplaatsing van de politiek schets ekijk wat de winst verliesreking voor de deocratie is. Bij het opak daarvan wordt e represtatieve opvatting van deocratie gehanteerd. Dat etekt dat deocratie in eerste instantie wordt opvat als e politiek stelsel waarij de invloed van urgers vooral gestalte krijgt via steun aan politieke partij iddels de periodieke verkiezing van volksvertegwoordigers. In de verkning van de WRR word nog drie andere perspectiev op deocratie gehanteerd: directe, delieratieve associatieve deocratie. Hier wordt echter alle de represtatieve deocratie als ijkpunt gehanteerd, odat die ij elke verplaatsing steeds in het geding is. Voor we al te geakkelijk eegaan in de verplaatsing van de politiek oet iers duidelijk zijn wat we aan deocratische waarorg verliez wanneer we de eschutting van de represtatieve deocratie achter ons lat Van politieke partij parlet naar single-issue organisaties su-politiek De eerste verplaatsing is er e van politieke partij parlet naar single issueorganisaties su-politiek. Dat laatste egrip is van de Duitse politieke socioloog Ulrich Beck (Beck et al, 1994). Het wordt hier geruikt als e verzaelter voor al die politieke ara s die niet ehor tot de officiële organ van de represtatieve deocratie. Er is ij urgers e ehoefte aan inspraak ontstaan op tal van terrein in de persoonlijke leefwereld. Zo he ijvooreeld Rijkswaterstaat, et zijn dijkverzwaring, Betuwelijn HSL, aar ook veel lagere overhed de afgelop decnia te ak gekreg et grootschalig verzet van voorhe taelijk gezagsgetrouwe urgers teg de aanleg van infrastructurele project, asielzoekersctra andere collectieve voorziing in hun directe leefogeving. Dat verzet loopt allang niet eer via de traditionele politieke partij, die he hun ledtall sterk zi teruglop, aar via single-issue organisaties ad hoc actiegroep (Dekker 2002a). Bestuurders he daarop ingespeeld door tal van experit te start et onderhandeld estuur interactieve eleidsvoring. De politieke ara s van dit interactieve estuur zijn niet eer de kaer, kainet of Statzaal, aar Aristo zalcoplex, rokerige wijkctra atelijke voorportal. E vergelijkare eweging zie je rond wet- regelgeving. Bij de voorereiding van regelgeving word elanggroep experts op grote schaal geconsulteerd gecoitteerd, via inforele workshops, hoorzitting, experteetings in toede ate ook via e-ail wesites (Bovs, Groothuis & Van d Hoog 2003). Ook de trd tot zelfregulering zorgt ervoor dat het zwaartepunt in het proces van wetgeving zich ver

3 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie plaatst van politieke partij parlet naar elanggroep aatschappelijke partners. De coissie Taakslatt was e ooi vooreeld van deze vor van verplaatsing. De wetgever kot niet zelf et e regeling van corporate governance, aar laat dat grotdeels over aan e coissie van direct etrokk. De led van de coissie he ge and et e politieke partij of et het parlet, aar zitt er nas e elanggroep, zoals het VNO-NCW, e single-issue organisatie, zoals de Veriging van effectezitters, of e private partij, zoals Euronext NV. Deze verplaatsing, van politieke partij naar single issue groep van parlet naar supolitiek, he elangrijke voordel, zeker vanuit e eer delieratief of associatief perspectief. Het zijn iers juist deze verplaatsing die voor e overrugging van de kloof tuss urger estuur kunn zorg - o die etafoor dan toch nog e keer te geruik - odat er zo tal van nieuwe, inforele weg word geopd voor protest participatie. Bovdi heeft de wetgever in de inforatiesaleving nu eaal de wijsheid niet eer in pacht, door consultatie zelfregulering kan hij de kwaliteit van eleid regels verhog zorg voor eer draagvlak legitiiteit onder de direct etrokk. Maar er zijn ook risico s. E ctraal prolee ij deze vor van verplaatsing is de gerekkige represtativiteit van de elangehartiging. Uit studies naar interactieve delieratieve vor van esluitvoring lijkt telks weer dat hoogopgeleide ann eer invloed he dan andere urgers (Wille 2001, ; Van Stokko 2003). Ze zijn vaker actief in deze ara s, ze prat akkelijker ( harder), ze zijn retorisch sterker er wordt daardoor vaker naar h geluisterd dan naar andere deelneers (Sanders 1997; Hartan 1998; Hooghe 1999). Volgs Hartan (2000) delv laagopgeleide of inder assertieve urgers in delieratieve ara s regelatig het onderspit teg de participatie-elite van goed geekt. De ste van e assertieve advocaat weegt in inforele, interactieve settings veel zwaarder dan die van e schuchtere schoonaakster. In de ara s van de represtatieve deocratie do zich natuurlijk ook verteking voor lager opgeleid gaan ijvooreeld verhoudingsgewijs inder vaak ste, kleinere partij he eer oeite o de kiesdeler te hal aar deze zijn veel inder sterk dan in die nieuwe ara s. Lager opgeleid gaan weliswaar inder vaak ste, aar als ze ging ste dan wek in het verled hun partijvoorkeur niet sustantieel af van die van hoger opgeleid (Ganzeoo Ultee 1995). Ook lijkt het vooralsnog ee te vall et de verschill in politieke voorkeur tuss steers niet-steers (Dekker 2002, 5). In ons land leidt het stelsel van evredige vertegwoordiging er ovdi toe dat politieke inderhed verhoudingsgewijs zeer soepel toegang krijg tot de volksvertegwoordiging. Zeer elangrijk is het eginsel van one an, one vote, dat ervoor zorgt dat de ste van iedere urger, oneholp of eloqut, schuchter of assertief, uiteindelijk in of eer ev zwaar telt. Tijds de verkiezing van ei 2002 leek ijvooreeld dat e grote groep kiezers andere opvatting had over het iigratie- integratieeleid dan de gevestigde politieke partij. Die opvatting werd pregnant geforuleerd door Pi Fortuyn, die vervolgs postuu het grootste electorale succes ehaalde uit de Nederlandse parletaire geschiedis (Van Holsteyn De Ridder 2005, ). Proleatisch aan deze verplaatsing is ook dat niet goed georganiseerde elang, of issues die ge politieke sponsor he, oeilijk aan od ko. 3 Het voorstel van de coissie Taakslatt, o e axiu te stell aan het aantal coissariat, lijkt er ijvooreeld toe te leid dat vooral ideële instelling, zoals ziekhuiz, oeite he o coissariss te vind. Dat hun elang over het hoofd zijn gezi is veroedelijk ge toeval gezi de sastelling van de coissie. In e represtatieve deocratie et rede politieke partij e stelsel van evredige vertegwoordiging is e dergelijk risico van e salle of onevredige elangehartiging inder groot. Ook de opaarheid van estuur is nogal es het kind van de reking ij deze verplaatsing. De coissie Taakslatt al die andere, al dan niet interactieve, coissies ara s he eestal ge pulieke triunes, er zijn ge opare agda s, notul verslag, zoals ij de Tweede Kaer, er is al heleaal ge Taakslatt Vandaag. 121

4 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie 3. Van politieke naar professionele ara s De tweede verplaatsing is er e van politieke naar professionele ara s. Hieronder vall verschillde eweging. De gestage opars van de rechter van zijn rechtscheppde rol etekt e verschuiving van de wetgevde naar de rechterlijke acht. E soortgelijke eweging is zichtaar inn de uitvoerde acht. Belangrijke uitvoerde tak zijn in de afgelop jar op afstand van de politieke estuurders gezet daaree ook grotdeels uit het ereik van de parletaire controle geracht. Dk aan de vele zelfstandige estuursorgan (ZBO s) aan de sterke opkost van de in of eer onafhankelijke toezichthoudde organ, et hun heretische afkorting, zoals de AFM, de OPTA, de NMA, de DTE. Deze eweging, van politiek naar professionals, van deocratie naar technocratie, is nog sterker zichtaar inn de Europese Unie waar, in de schaduw van de deatt over uitreiding grondwet, de zogaade non-ajoritarian institutions sterk groei. Daarij oet je dk aan de Europese Ctrale Bank (ECB), Europol e reeks van regelgevde, toezichthoudde uitvoerde instelling et ev ongaakare afkorting zoals EASA (Europees agtschap voor veiligheid van de luchtvaart), EMA (Europees ilieuagtschap), EU-OSHA (Europese areidsinspectie) of EMEA (Europees ureau voor eoordeling van geesiddel). Deze Europese agtschapp zelfstandige estuursorgan ne niet alle in aantal toe, aar ook de ovang de reikwijdte van hun tak is de laatste jar sterk uitgereid (Vos 2004; Curtin 2004; Curtin 2005). Ze zijn vrijwel niet onderworp aan deocratische controle, aar vor wel het egin van e zelfstandige Europese uitvoerde acht. Deze verschuiving van politieke naar professionele esluitvoring dit elangrijke doel. Onpartijdigheid verindert de kans op corruptie. Professionaliteit verhoogt de kwaliteit van eleid uitvoering. Zelfstandigheid vrijwaart estuursorgan van de grillighed van het partijpolitieke spel. Zonder e onafhankelijke ECB zou de euro veroedelijk weinig waard zijn. Politicolog sprek in zo n geval van e grote throughput outputlegitiiteit. Het prolee zit echter aan de inputkant. Ge van al die onpartijdige rechters, professionele toezichthouders zelfstandige estuurders is ooit deocratisch gekoz ge van h kan ooit door de kiezers weer word weggestuurd als zijn eleid h niet evalt. Dit is wat de Aerikaanse staatsrechtgeleerde Alexander Bickel (1962), in e kritiek op de grote rol van het Supree Court in de VS, de counterajoritarian difficulty heeft goed. Ge van deze professionals kan og op e andaat van e eerderheid van de kiezers. En de eest van h, e kele UWV-directeur isschi daargelat, oef hun at uit uit het ereik van de zweepslag van de inisteriële verantwoordelijkheid. 4. Van nationale naar internationale ara s De derde eweging is er e van nationale naar internationale ara s. Arts laat in de verkning zi dat hier sprake is van e duele verplaatsing, zowel in verticale als horizontale richting. Nationale stat verliez op tal van terrein eslissingsacht aan intergouvernetele instelling regies, zoals de Wereldhandelsorganisatie (WTO), de Wereldorganisatie voor Intellectueel eigdo (WIPO), of de GATT. Deze intergouvernetele ara s onttrekk zich ijna volledig aan deocratische controle. Weliswaar zijn het de vertegwoordigers van nationale regering die officieel de esluit ne, aar deze word door de nationale parlet eestal stilzwijgd of zonder al teveel deat overgo. Het is e eeld dat ook ekd is rondo de Europese integratie: Het Nederlandse parletaire stelsel laat de parletaire evoegdhed evoudig wegvloei naar het Europese niveau, alwaar niet het Europees Parlet het voor het zegg heeft, aar de Raad van Ministers zijn atar (Del Grosso 2000, 274). Daar ovop kot nog es e horizontale verplaatsing. De invloed eslissingsacht van niet statelijke actor, zoals internationale nongouvernetele organisaties (NGO s) grote transnationale onderneing, is in de afgelop decnia sterk toego. Het aantal ondiale NGO s is toego van circa duizd in de jar vijftig tot eer dan tegwoordig. Volgs Arts (2004, 100) is het aantal transnationale onderneing iniddels zelfs opgelop tot eer dan Zij he grote invloed op de internationale politieke agda s zijn eer eer in 122

5 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie staat o zelf regels standaard te ontwerp te ipleter, ijvooreeld op het geied van internet, kapitaalverkeer ilieukeurerk. Uit het oogpunt van effectiviteit van eleid valt er veel voor deze verplaatsing te zegg. Schaalvergroting in de econoie vraagt iers ook o schaalvergroting van de esluitvoring. Ook hier geldt echter dat de esluitvoring grotdeels uit het ereik van de organ de norale procedures van de vertegwoordigde deocratie plaatsvindt. Die internationale ara s og dan steeds eer opstaan voor tal van elanggroep internationale actor, ze zijn tot nu toe ontoegankelijk voor kiezers, caera s kaerled. Bij deze internationale ara s zi we e cuulatie van deocratische risico s. De elangehartiging is nogal es onevredig onevwichtig, er is ge sprake van gekoz estuurders of van parletaire controle, de opaarheid is gering pulieke verantwoording ontreekt (Slaughter 2001). 5. Verplaatsing van de deocratie Bij elk van deze verplaatsing eweegt de politieke achtsuitoefing zich weg van de klassieke ara s actor van de represtatieve deocratie, weg van parlet politieke partij, naar single issuegroep, elangehartigers, zelfstandige estuursorgan, inforele ara s internationale organisaties. Elk van deze verplaatsing heeft zo zijn goede kant: eer draagvlak ij direct elanghed, eer deskundigheid, e grotere onpartijdigheid. Maar er zijn ook serieuze risico s. E aantal van de waarorg die in de loop der eeuw in de represtatieve deocratie zijn verankerd, zoals rede elangehartiging, opaarheid, eerderheidsesluitvoring pulieke verantwoording, zijn in die nieuwe ara s niet of nauwelijks ontwikkeld. Wat valt hier nu aan te do? In grote lijn zijn er drie opties. Je kunt natuurlijk de zaak op zijn eloop lat in de hoop dat de voordel groter lijk te zijn dan de nadel. 4 Met andere woord: hop dat de throughput legitiiteit, via eginsel van ehoorlijk estuur rechtseschering, vooral ook de outputlegitiiteit, dankzij de grotere effectiviteit kwaliteit van het eleid, zo groot zijn dat urgers de gerekkige deocratische input voor lief ne. Dat is op dit ot de doinante strategie op het niveau van de Europese Unie (Scharpf 1999; Majone 2001; Moravcsik 2002). 5 In deze strategie wordt de legitiiteitasis van pulieke instelling grotdeels versald tot procedurele zorgvuldigheid estuurlijke effectiviteit. Deze strategie is ehoorlijk riskant, odat in tijd van tegspoed, wanneer door de pulieke instelling niet geleverd kan word, deze al snel op hun grondvest schudd. Je zou in de tweede plaats ook kunn proer o de esluitvoring weer inn het ereik van de vertegwoordigde deocratie te rg. De verplaatsing van de politiek zijn iers ge natuurverschijnsel, ge tektonische eweging van de aardkorst die zich onttrekk aan selijke invloed. E aantal kan wel degelijk word teruggedraaid. ZBO s kunn ijvooreeld weer inn het ereik van de inisteriële verantwoordelijkheid word geracht, zoals is voorgesteld door de coissie Kohnsta. Het Europese Parlet wint de laatste jar ijvooreeld aan forele feitelijke acht tegover de Coissie andere instelling van de Europese Unie. Ook de internationale onderhandeling kunn onderworp word aan parletaire controle. Het Des parlet, de Folketing, kt ijvooreeld e zeer achtige coissie voor Europese zak waarin elke Europese Raad inutieus wordt vooresprok waarin het andaat van de inister nauwkeurig wordt epaald achteraf gecontroleerd. Ook het Ierse parlet, de Oireachtas, heeft in de afgelop jar zijn greep op de Europese aangeleghed versterkt in 2001 e apart Su-Coittee on European Scrutiny in het lev geroep dat de parletaire rol in het proces van Europese regelgeving oet versterk. 6 Het is veroedelijk ge toeval dat in eide land de evolking zich via referda zeer sceptisch heeft getoond over het proces van Europese integratie. Het Nederlandse parletsrecht iedt de Tweede Kaer reeds diverse ogelijkhed, ijvooreeld via de zogaade fichesprocedure de periodieke overlegg, o eer greep te krijg op de rol van de regering ij de Europese esluitvoring (Del Grosso 2000, 275) wellicht dat ook in ons land de negatieve uitslag van het referdu over de EU-grondwet de aanzet geeft tot eer parletair activise. Dat terughal van de politiek naar het parlet etekt wel dat je e aan 123

6 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie tal voordel van de verplaatsing verliest. Zo staan de D nogal es zwak in Europese onderhandeling, odat hun speelruite al lang van tevor ekd raakt. Je kunt daarnaast ook proer o de deocratie ee te verplaats. Dat kan niet altijd, of voorlopig niet, door nieuwe vor van volksvertegwoordiging te creër ij die nieuwe ara s. Wat je wel zou kunn proer is o de ctrale waard achter de lierale, represtatieve deocratie zoveel ogelijk van toepassing te lat zijn op die andere ara s praktijk. 6. Verplaatsing van deocratische waard Wat zijn dan die ctrale deocratische waard? Hier zull er vier word esprok - het zijn de spiegeleeld van de risico s die zojuist werd gesignaleerd. Bij elk van deze eginsel volg kele concrete suggesties. Als eerste het afspiegelingseginsel. Dit stelt de nodige eis aan de represtativiteit van de elangehartiging in die nieuwe ara s. Daarij gaat het vooral o de vraag of alle relevante elang puliek in voldode ate in kaart zijn geracht ij de eraadslaging zijn etrokk. Hier kan e elangrijke taak ligg voor de volksvertegwoordiging. Wanneer de regering ijvooreeld esluit tot vergaande vor van consultatie of zelfregulering, of wanneer e college van B&W esluit tot interactieve eleidsvoring, dan zou kaer of geeteraad alle oet inste et deze verplaatsing na e voorafgaande represtativiteittoets. Daarij zou getoetst oet word of alle relevante aatschappelijke elang die ij het vraagstuk aan de orde zijn, in voldode ate in kaart zijn geracht ij de eraadslaging zijn etrokk. In de WRR-verkning is deze eis filosofisch onderouwd door Dijstelloe, Schuyt De Vries (2004, 146) op asis van het werk van de Aerikaanse filosoof Dewey. In plaats van de eleidsvoring direct over te lat aan de eest voor de hand liggde aatschappelijke groep, zou eerst onderzocht oet word welke puliek door het vraagstuk word geraakt. Wie ondervind alleaal effect van het voorgo eleid? is daaro e ev elangrijke vraag als wie he er alleaal knis van het eleid?. Zo wordt voorko dat de eest vocale aatschappelijke groep de eleidsagda kap. In geval van slecht georganiseerde of atig gearticuleerde elang zou e volksvertegwoordiging wellicht e aicus populi kunn aanwijz (naar analogie van de aicus curiae ij het Internationale Strafhof). Zo n aicus populi is e soort deocratische oudsan die tot taak heeft o als zaakwaarneer op te tred deze ongeorganiseerde elang in de ara te vertegwoordig. Deocratie is iers te elangrijk o aan het vrije spel van de aatschappelijke kracht over te lat. Zo n aicus populi, kan e volksvertegwoordiger zijn of e onafhankelijke uitstaander die op verzoek van raad of kaer aan de eleidsvoring deelneet o daar ste te gev aan die puliek die wel geraakt, aar niet georganiseerd zijn. 124 Het tweede eginsel is het transparantieeginsel. Dit heeft vooral etrekking op het proces van eraadslaging. Hierij gaat het o vrag als: is voor uitstaanders helder hoe het proces verloopt wat de inzet is, wie de deelneers zijn wat voor elang, standpunt gegevs zij he? Dit vraagt o verregaande horizontalisering van opaarheidregies, et nae in geval van consultatie, zelfregulering internationale onderhandeling. Elk proces van zelfregulering zelfsturing of van interactieve eleidsvoring dat leidt tot ige vor van inding van derd, dit van eet af aan doorzichtig te zijn. Je zou ijvooreeld kunn dk aan de ontwikkeling van e eer horizontaal stelsel van opaarheid in geval van private sei-pulieke vor van regelgeving achtsuitoefing. Waaro zou de WOB alle voor overhed oet geld terwijl private partij tal van pulieke tak verricht of e actieve inrg he in de eleidsvoring regelgeving? Waaro ag Schiphol ijvooreeld zijn geluidstaell voor zichzelf houd waardoor het in de pulieke esluitvoring e ore knisvoorsprong heeft op de andere spelers? O e gelijkwaardig speelveld te creër in die nieuwe politieke ara s zal veel eer eleidsrelevante achtergrondinforatie van private partij in het pulieke doein eschikaar oet zijn. Het vraagt ook dat deel

7 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie neers ij delieratie, consultatie zelfregulering veel eer opheid van zak gev over hun financiële andere elang. Wie zijn de led van de elangorganisaties, hoe is hun interne esluitvoring geregeld, hoe word zij gefinancierd? In de derde plaats is er het eerderheidseginsel, dit stelt vooral eis aan de esluitvoring in die nieuwe ara s. In e deocratie dit politieke esluitvoring uiteindelijk terug gevoerd te kunn word op de insteing van e eerderheid van de urgers. Machtige inderhed og niet hun zin doordrukk teg de ws van de eerderheid in. Dit eginsel ovat in feite twee elangrijke deocratische waard. Allereerst politieke gelijkheid: ij de esluitvoring dit de ste van elke urger ev zwaar te tell het eginsel van één persoon, één ste. Hieruit vloeit vervolgs voort dat de eeste ste geld. Dit eerderheidseginsel pleit ijvooreeld voor het houd van eerderheidstoets. Zo zou consultaties interactieve process waar ogelijk et steing af di te sluit. Hierij dit het uitgangspunt van één persoon, één ste zoveel ogelijk gehanteerd te word. Dit zorgt ervoor dat de kleine groep van doinante, handige, verale edeurgers (Hartan 2000) of e loy van goed georganiseerde elanggroep, zijn zin niet kan doordrukk teg de wil van de eerderheid in. Het ooie van steing is iers dat verschill in sociaal kapitaal tuss urgers nauwelijks gewicht in de schaal legg. Wanneer deze egalitaire steing eperkt tot de laatste fase van de esluitvoring, lijft er goeg ruite over voor het oiliser van expertise creativiteit in de fase van idee- planvoring (Van Stokko 2003). Die eerderheidstoets kunn ijvooreeld de vor aanne van correctieve referda. Daarij is er alle ruite voor experts, elanggroep etrokk urgers o agda s op te stell, scario s te ontwerp voorstell te do. Tegelijkertijd lijft er e ogelijkheid voor de urgers die ge zin, ge tijd of ge durf he o deel te ne aan de delieraties, o zich op voet van gelijkheid uit te sprek over de plann. E geslaagd vooreeld van deze coinatie van delieratie deocratie was de esluitvoring rond de herinrichting van de Grote Markt in Groning, waarij de evolking via e referdu kon kiez uit kele gedetailleerd uitgewerkte plann. Lang niet alle onderwerp l zich voor evolkingsrede referda. E andere, inhoudelijk veel diepgaandere, vor van eerderheidstoetsing is de delieratieve peiling die door Jaes Fishkin (1995, ) is ontworp uitgevoerd. Daarij werd e reed sagestelde, represtatieve steekproef van kele honderd urgers getrokk uit het kiesgerechtigde deel van de evolking. Deze urgers werd voor e weekeinde ij elkaar gezet o in kleine groep intsief te discussiër over kele elangrijke aatschappelijke thea s. Ze werd voorzi van evwichtig sagestelde docutatieapp kond experts, loyist politici et uitelopde standpunt raadpleg. Na kele dag van intsieve, face to face discussies, werd hun ing over de vraagstukk gepeild. Het werd e coinatie van Big Brother, Het Lagerhuis Expeditie Roinson, want de eraadslaging de steing werd gehoud opgo in de studio s van de Britse zder Channel 4 vervolgs uitgereid op televisie vertoond. Zo kond het afspiegelingseginsel, het transparantieeginsel het eerderheidseginsel gecoineerd word et e eer diepgaande, delieratieve vor van deocratie. Wie dat alleaal wat te elastd vindt - niet iedere wil iers voortdurd word lastig gevall et referda of in televisiestudio s discussiër zou ook nog kunn dk aan steekproefsgewijs sagestelde urgerjury s. In dat laatste geval wordt de uitkost van e interactief proces voorgelegd aan e jury die zo represtatief ogelijk is sagesteld. Deze stet na eraadslaging over het voorstel. De uitslag kan dan door e college van B&W of e geeteraad word eego in haar uiteindelijke oordeel over de wselijkheid van het voorstel. Dit is ge volwaardig alternatief voor eerderheidsvoring via referda, aar het iedt wel e zekere egalitaire check op de esluitvoring. Het vierde eginsel is pulieke verantwoording. Dit heeft vooral etrekking op de afronding van het proces. Hierij gaat het o de vraag of er rond die nieuwe ara s adequate verantwoordingsarranget zijn gecreëerd (Bakker Yesilkagit 2005). 125

8 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie Zijn er goed toegeruste verantwoordingsfora? Gev de zelfstandige instelling de onafhankelijke toezichthouders voldode inforatie over hun optred, is het ogelijk o nadere vrag te stell, kunn verantwoordingsfora zich e goed oordeel vor over hun optred? Zijn er sancties ogelijk wanneer dat oordeel zeer negatief uitvalt? E aantal ZBO s in Nederland heeft deze handscho opgepakt experiteert et nieuwe vor van pulieke verantwoording die niet via de inister verlop. 7 De eest veelelovde daarvan is de invoering van e periodieke visitatie door e onafhankelijk college. Het college eoordeelt de prestaties van de organisaties aan de hand van gespecificeerde kwaliteitseis die zijn vastgelegd in e protocol rgt daarover vervolgs e opaar rapport uit. Voor de kaer is dit verantwoordingsinstrut e aantrekkelijk alternatief voor de oeizae getrapte politieke verantwoording via de inister. Via e onafhankelijke visitatiecollege kan de kaer uitgereid zicht houd op de kwaliteit de aatschappelijke effect van het werk van ZBO s, zonder telks zelf in de dossiers te hoev duik. De inister, op zijn eurt, zit niet kle tuss de inforatieplicht aan de kaer de autonoie van ZBO s; de ZBO s, tot slot, hoev niet steeds politieke verantwoording af te legg op asis van incidt. 7. Ge verplaatsing, aar verspreiding van de deocratie Net als de verplaatsing van de politiek is ook de verplaatsing van de deocratie e krachtige, aar igszins isleidde etafoor. Ook de deocratie is iers ge zero-su gae. Toepassing van deze eginsel hoeft niet te etek dat het elang van de represtatieve deocratie navant afneet. Integdeel, eer aandacht voor afspiegeling, voor transparantie, eerderheidsvoring pulieke verantwoording in andere politieke ara s etekt vooral ook e vergroting van de deocratische diversiteit. Wat nodig is, is niet zozeer e verplaatsing van de deocratie, aar e verspreiding van de deocratie. Literatuur Andeweg, R. B., 2003a, Proeve van e vernieuwd kiesstelsel. Nederlands Juristlad, 78, 38 (29 Augustus 2003): Andeweg, R.B. 2003, De pdule van Ed van Thijn. S&D 60, 12: Arts, B.J.M, 2004, Naar e ondiale deocratie? De rol van niet-statelijke actor. In: E.R. Engel M. Sie Dhian Ho (red.), De staat van de deocratie. Deocratie voorij de staat, WRR verkning 4, Asterda: Asterda University Press, Bakker, Wieger Kutsal Yesilkagit (red.), 2005, Pulieke verantwoording: Regies van inzicht rekschap ij de uitvoering van pulieke tak, Asterda: Boo. Beck, U., A. Gidds S. Lash, 1994, Reflexive odernization: Politics, tradition and aesthetics in the odern social order, London: Polity press. Bickel, Alexander, 1962, The least dangerous ranch: The Supree Court at the ar of politics, Indianapolis/New York. Bovs, Mark, Wi Derks, Wille Witteve, Paul Kala Frans Becker, 1995, De verplaatsing van de politiek: E agda voor deocratische vernieuwing, Asterda: WBS. Bovs, M.A.P., M.M. Groothuis R.H. van d Hoog, 2003, De digitale Trias. Nederlands Juristlad, 78, 34 (26 septeer 2003): Curtin, Deirdre, 2004, European Union Executive Actors evolving in the Shade?. In: The European Union: An Ongoing Process of European Integration, Lier Aicoru Alfred E. Kellerann, D Haag, Curtin, Deirdre, 2005, Delegation to EU Non-Majoritarian Agcies and Eerging Practices of Pulic Accountaility. In: D. Gerardin & N. Petit (eds.), Regulation Through Agcies: A New Paradig of European Governance, London: Routledge. Dekker, Paul, 2002a, Sterkere deocrat, zwakkere deocratie? Verandering in politieke etrokkheid participatie B&M, 29, 2: Dekker, Paul (red.), 2002, Niet-steers: E onderzoek naar achtergrond otiev in quêtes, interviews focusgroep, D Haag: SCP. Dekker, Paul, 2003, Afkeer van de politiek?. Christ Deocratische Verkning, 2003/4: Del Grosso, N.Y., 2000, Parlet Europese integratie, dissertatie Groning, Devter: Kluwer. Dijstelloe, H.O. P.L. Meurs, 2004, Pulieke verantwoording in de aatschappelijke distverling In: E.R. Engel M. Sie Dhian Ho (red.), 2004, De staat van de deocratie. Deocratie voorij de staat, WRR verkning 4, Asterda: Asterda University Press, Dijstelloe, H.O, C.J.M. Schuyt G.H. De Vries, 2004, Dewey de nieuwe politieke kwesties in de knissaleving. In: E.R. Engel & M. Sie Dhian Ho (red.), De staat van de deocratie. Deocratie voorij de staat, WRR verkning 4, Asterda: Asterda University Press, Duyvdak, J.W., 1997, Waar lijft de politiek: Essays over paarse politiek, aatschappelijk iddveld sociale cohesie, Asterda: Boo. Engel, E.R M. Sie Dhian Ho (red.), 2004, De staat van de deocratie. Deocratie voorij de staat, WRR verkning 4, Asterda: Asterda University Press. 126

9 Mark Bovs De verspreiding van de deocratie Fishkin, Jaes, 1995, The Voice of the People: Pulic Opinion and Deocracy, New Hav: Yale. Friss, Paul, 1996, De virtuele staat. Politiek, estuur, technologie: E postodern verhaal, Schoonhov: Acadeic Service. Ganzeoo, H.B.G. W.C. Ultee (red.), 1995, De sociale segtatie van Nederland in 2015, WRR Voorstudie 96, D Haag: SDU. Goor, Hk van, 2003, Toch e groeide kloof tuss kiezers gekoz? Non-respons in het Nationaal Kiezersonderzoek revisited. Sociologische Gids 50, 3: Gunster, H.R. van R.B. Andeweg, 1994, Het Grote Ongoeg; over de kloof tuss urgers politiek, Haarle: Araith. Hartan, Ivo, 1998, De andere kant van politieke participatie: Kantteking ij de huidige deocratisering van ovaf. Voring, 14 (oktoer 1998) 1: Hartan, Ivo, 2000, Deocratie van de grote ekk òf leer je wat van het pulieke deat? Asterda: Instituut voor Puliek Politiek. Holsteyn, Joop van Josje de Ridder, 2005, Alles lijft anders: Nederlandse kiezers verkiezing in het egin van de 21 e eeuw, Asterda: Aksant. Hooghe, Marc, 1999, The Reuke of Thersites: Delierative Deocracy Under Conditions of Inequality. Acta Politica, 34 (winter 1999): Mair, Peter, 2004, Popular Deocracy and the Construction of the European Union Political Syste, paper prested at the ECPR joint sessions, Uppsala. Majone, G., 2001, Non-ajoritarian institutions and the liits of deocratic governance: A political transaction-cost approach. Journal of Institutional and Theoretical Econoics, 157: Meer, Jelle van der Marcel Ha, 2001, De verplaatsing van de deocratie, Asterda: De Balie. Moravcsik, A., 2002, In defce of the deocratic deficit : Reassessing legitiacy in the European Union. Journal of Coon Market Studies, 40, 3: Sanders, Lynn, 1997, Against Delieration. Political Theory, 25, 3 (June 1997): Scharpf, F., 1999, Governing Europe: Efficit and deocratic? Oxford: Oxford University Press. Schilleans, Thoas, 2005, Verantwoording na verzelfstandiging: Contitnuïteit, verwarring vernieuwing. In: Wieger Bakker Kutsal Yesilkagit (red.), 2005, Pulieke verantwoording: Regies van inzicht rekschap ij de uitvoering van pulieke tak, Asterda: Boo, Schilleans, Thoas Mark Bovs, 2004, Horizontale verantwoording ij zelfstandige estuursorgan. In Sandra van Thiel, (red.), Governance van uitvoeringsorganisaties: Nieuwe vraagstukk voor sturing in het pulieke doein, Apeldoorn: Kadaster, Slaughter, Anne-Marie, 2001, The Accountaility of Governt Networks. Indiana Journal of Gloal Legal Studies, 8: Stokko, Bas van, 2003, Delieratie zonder deocratie? Ongelijkheid gezag in interactieve eleidsvoring. B&M, 30, 3: Trop, B.A.G.M., 2004, Politieke vernieuwing of politieke veretering?. B&M, 31, 2: Vos, Ell, 2004, Verzelfstandiging van estuurstak op Europees niveau. Bestuurskunde, 13, 7: Wille, Anchrit, 2001, Politieke participatie represtativiteit in het interactieve eleidsproces. In: Jurian Edelos Ré Monnikhof (red.), Lokale interactieve eleidsvoring: E vergelijkd onderzoek naar de consequties van interactieve eleidsvoring voor het functioner van de lokale deocratie, Utrecht: Lea, Not 1 Dit essay is e ewerking van de keynote-speech die werd uitgesprok op het WRR-syposiu De staat van de deocratie. Deocratie voorij de staat, ter gelegheid van het afscheid van M. Scheltea als voorzitter van de WRR. Op dit syposiu werd de gelijknaige verkning van de WRR aangeod (Engel & Sie Dhian Ho 2004). 2 De kloof wordt gerelativeerd door Van Gunster Andeweg (1994) Dekker (2003); Van Goor (2003) ziet he groei Van Holsteyn De Ridder (2005, 72-76) zi he, wellicht tijdelijk, kleiner word. Zie voor e kritische espreking van de hervoringsvoorstell van De Graaf: Andeweg (2003a 2003) Trop (2004). 3 Zie voor e vergelijkaar argut Dijstelloe, Schuyt De Vries (2004, ). 4 Deze positie wordt in ons land ijvooreeld verdedigd door Friss (1996). 5 Zie voor e zorgvuldige analyse van deze trd op Europees niveau: Mair (2004). 6 Dit is geaseerd op de Ierse European Scrutiny Act. Zie verder: 7 Zie voor e overzicht Schilleans & Bovs (2004), Schilleans (2005). 127