PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

Transcriptie

1 PDF hosted at the Radoud Repository of the Radoud University Nijeg The following full text is a pulisher's version. For additional inforation aout this pulication click this link. Please e advised that this inforation was gerated on and ay e suject to change.

2 Naar e Europees corporatise? Inge Bleijergh Taco Brands E vergelijking van de sociale civiele dialoog op Europees niveau Inge Bleijergh is universitair doct ethodleer aan de Radoud Universiteit in Nijeg. Tot haar recte pulicaties hor Equality Machineries Matter. The ipact of political pressure of wo on European social-care policies, Social Politics, 2007, 4: 1-23, et Conny Roggeand; Trading well-eing for econoic efficicy: the 1990 shift in EU childcare policies, Marriage & Faily Review, 2006, et Jet Busseaker Jeanne de Bruijn. Taco Brands is universitair hoofddoct estuurskunde aan de Radoud Universiteit Nijeg. Tot zijn recte pulicaties ehor The Dutch third sector and the European Union. Connecting citizs to Brussels?, D Haag: WRR, 2007, et Esther van d Berg; Co-Production, the third sector and the delivery of pulic services, New York: Routledge, 2007, et Victor Pestoff; Meervoudig Bestuur, D Haag: Uitgeverij LEMMA, 2006, et Wi van de Donk Patrick Kis. Savatting De Europese Unie proeert via de zogoede Europese sociale dialoog civiele dialoog andere partij dan overhed ij de eleidsvoring te etrekk. Deze dialog he respectievelijk etrekking op sociale partners aatschappelijke organisaties. In dit artikel vergelijk we ze aan de hand van theorievoring over het ontstaan van corporatistische arranget. Uit onze analyse lijkt dat de sociale partners iniddels e relatief sterk geïnstitutionaliseerde positie in de Europese esluitvoring he verworv, waar dit voor aatschappelijke organisaties nauwelijks het geval is. We verklar dit onderscheid aan de hand van elangafweging van actor, windows of opportunity interne afsteing. 1 Introductie De Europese sawerking leef lang eperkt tot overhed. Aan het eind van de twintigste eeuw na de Europese Coissie echter initiatiev o haar Correspondtiegegevs: Inge Bleijergh Radoud Universiteit Nijeg Faculteit der Managetwetschapp Postus HV Nijeg i.leijergh@f.ru.nl Taco Brands Radoud Universiteit Nijeg Faculteit der Managetwetschapp Postus HK Nijeg t.rands@f.ru.nl and et private organisaties structureel te versterk. Sinds de jar tachtig estaat er structureel overleg tuss de Coissie Europese werkgevers- werkneersorganisaties, de Europese sociale dialoog goed. Halverwege de jar negtig kwa daar ook het overleg et de Europese vertegwoordigers van aatschappelijke organisaties ij, de zogoede civiele dialoog. Betrokkheid van georganiseerde elangorganisaties zou, zo was het idee, de legitiiteit van de Europese esluitvoring vergrot. In dit artikel ak we e epirische vergelijking tuss eide vor van Europese elangehartiging op het terrein van sociaal eleid, waarij we geruikak van theorievoring over de ontwikkeling van corporatistische arranget. Streeck Schitter typeerd de Europese ontwikkeling in 1991 nog als transnationaal pluralise, terwijl Falkner in 1998 de ter corporatise van toepassing achtte (Streeck Schitter 1991; Falkner 1998). In dit artikel stell we de vraag: in hoeverre zijn de huidige Europese civiele 226

3 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? socia le dialoog te typer als corporatistisch dan wel pluralistisch, hoe is dat te verklar? De theorievoring over corporatise is op het ot weliswaar uit de ode, aar zij is ij uitstek ontwikkeld o de institutionalisering van elangehartiging te analyser. Zo kunn we op asis van eproefde inzicht licht werp op e relatief onderelicht deel van de Europese eleidsvoring. We gaan in paragraaf 2 in op het egrip (Europees) corporatise oe daarij verschillde disies van corporatise pluralise. In paragraaf 3 legg we achterevolgs de ontwikkeling in de Europese sociale civiele dialoog langs deze pluralise-corporatiseeetlat. In paragraaf 4 verkn we verschillde typ verklaring voor het ontstaan van corporatistische arranget, waaruit we drie verklarde variael destiller: de elang van de etrokk actor, windows of opportunity interne afsteing. In de paragraf 5, 6 7 verklar we de ontwikkeling van de twee vor van Europese dialoog aan de hand van deze variael. In paragraaf 8 eindig we et e korte conclusie. 2 Corporatise: definitie disies 2.1 E definitie van corporatise We definiër corporatise hier als e institutionele structuur, waarin georganiseerde private elang zijn geïntegreerd in het proces van pulieke eleidsvoring. Van oudsher verwijst het concept naar het overleg tuss specifieke partij inn e specifiek eleidsveld, naelijk het geïnstitutionaliseerde overleg tuss overheid sociale partners (vakond werkgevers) over sociaal-econoische vraagstukk, dan vooral lon areidsvoorwaard (Schitter 1974; Lehruch 1979; Cawson 1982; Lijphart Crepaz 1991). Van Waard hanteert op asis van de Nederlandse situatie e redere invulling van het egrip, waar hij zelfregulering op andere eleidsveld dan de areidsverhouding ook onder schaart (Van Waard 2002). Wij sluit ons aan ij deze rede invulling. Het concept corporatise heeft in onze og etrekking op de pulieke aard de institutionele inedding van het overleg tuss overheid e afgeakde groep vertegwoordigers van georganiseerde elang. Esstieel is dat elangorganisaties niet alle de elang van hun led vertegwoordi- g ij de overheid, aar dat ze ook hun led reguler voor de overheid. Belangorganisaties vervull zo e elangrijke rol in het handhav van sociale vrede stailiteit (Williason 1989, 3). In e odel weergegev, ziet dat er zo uit (zie figuur 1): Figuur 1 overheid elang- organisaties urgers vertegwoordiging regulering E vergelijkare coinatie van elangehartiging regulering door elangorganisaties is dkaar op Europees niveau. Zo onderzocht Streeck Schitter vijfti jaar geled de ogelijkheid dat etrokkheid van elanggroep op Europees niveau e sustituut zou zijn voor steun van de Europese evolking voor de Europese Unie (1991, 133). Ze concludeerd to dat er ge sprake was van e dergelijk Europees (neo-)corporatise, odat e aantal elangrijke elet ontrak. Zo war er op dat ot ge gectraliseerde collectieve onderhandeling op Europees niveau. In plaats daarvan zag ze e transnationaal pluralise ontstaan, waarin traditionele elanggroep als vakond concurreerd et elanggroep op het terrein van ilieu, consutrecht gder-gelijkheid (Streeck Schitter 1991, ). Falkner stelde zes jaar later, na toevoeging van het Sociale Protocol aan het Verdrag van Maastricht, dat wel degelijk sprake was van e ontwikkeld Europees corporatise (Falkner 1998). Ze eschreef de toego etrokkheid van Europese werkneers werkgevers ij de voring van Europees eleid. De civiele dialoog kwa daarij niet es ter sprake. In dit onderzoek lever we e ijdrage aan dit deat door de twee Europese vor van dialoog langs disies van het onderscheid corporatisepluralise te legg, dat we in de volgde sectie uite zull zett. 227

4 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? 2.2 Disies van corporatise In het theoretische deat over corporatise staat corporatise als geïnstitutionaliseerde vor van elangehartiging tegover pluralise, dat e inder gecontroleerde vor van elangehartiging vertegwoordigt. Corporatise pluralise vor twee uiterst op de schaal van institutionalisering. Corporatise is hiërarchisch, geslot, conssusgericht ekrachtigd door de staat, terwijl pluralise niet-hiërarchisch, op, copetitief onekrachtigd is (volgs Williason 1989). Tael 1. Mate van institutionalisering van elangehartiging Corporatise (sterke institutionalisering) Pluralise (geringe institutionalisering) Vor hiërarchisch niet-hiërarchisch Toegang geslot op Standpunt conssus copetitie Besluitvoring ekrachtigd door de overheid niet ekrachtigd door de overheid Belangehartiging kan dus als corporatistisch word gekschetst wanneer zij aan de volgde institutionele voorwaard voldoet: 1. E hiërarchische vor van elangehartiging: de etrokk organisaties he e relatief sterke controle over hun led. Ze kunn elangehartiging coiner et (zelf)regulering. 2. E geslot systee: slechts e eperkt aantal organisaties heeft toegang tot het overleg, aar daardoor zijn voor etrokk de ogelijkhed tot eïnvloeding wezlijk. 3. E conssusgericht systee: de etrokk partij strev naar e gezalijk standpunt tegover de overheid, in plaats van dat zij et elkaar o de gunst van de overheid strijd. 4. Bekrachtiging door de staat: gezalijke eslissing van de partij word door de overheid aanvaard gelegitieerd krijg daaree e status vergelijkaar et e overheidseslissing. We zull de Europese sociale civiele dialoog langs deze disies vergelijk, o te epal in welke ate deze disies zijn geïnstitutionaliseerd in het Europese eleidsproces. We he ons geconctreerd op de foreel geïnstitutionaliseerde etrokkheid de wijze waarop deze tot stand is geko. Over de niet-geïnstitutionaliseerde kant van de etrokkheid kunn we op asis van ons epirisch ateriaal ge uitsprak do. 2.3 Epirisch ateriaal Onze vergelijking is geaseerd op ateriaal uit twee afzonderlijke onderzoek, in afgerond. Het eerste is e prootieonderzoek ( ) naar de ontwikkeling van Europees sociaal urgerschap, dat de rol van Europese sociale partners in de forulering van sociale grondrecht eschrijft (Bleijergh 2004). De resultat zijn geaseerd op archiefonderzoek, docutanalyse interviews. Het tweede onderzoek is het door de Europese Coissie gefinancierde onderzoeksproject Third Sector European Policy ( ) waarin de positie van aatschappelijke organisaties in Brussel neg lidstat in kaart werd geracht (Kdall 2008). De resultat van het project zijn geaseerd op docutanalyse interviews. Voor dit artikel he we geruikgeaakt van het epirische ateriaal uit deze onderzoek in het ijzonder van twaalf interviews et sleutelperson in de Europese civiele sociale dialoog. Daarnaast is geruikgeaakt van e selectie van Europese eleidsdocut. Voor de inhoudsanalyse van eleidsdocut zijn docut geselecteerd waarin de Europese Unie strategische keuzes uitzet op het geied van sociaal eleid, in het ijzonder de witoek Europees sociaal eleid (Coissie van de Europese Geeschapp 1994) governance (Coissie van de Europese Geeschapp 2001), evals de ontwerptekst voor e Grondwet van Europa (2004) het wijzigingsverdrag van de Europese Unie (Confertie 2007). Ook he we docut uit de sociale civiele dialoog in de analyse etrokk, zoals de resultat van de laatste drie onderhandeling tuss de Europese sociale partners (ETUC 2002; Socia le dialoog 2004; Europese sociale dialoog 2007) de eleidsvisie van het Econoisch Sociaal Coité op de civiele dialoog (EESC 2006). De interviews docut zijn geanalyseerd aan de hand van e proces van theatisch coder. Fragt van het ateriaal zijn gecodeerd aan de hand van egripp uit het ateriaal zelf, welke later door vergelijk astraher e steeds eer theatisch karakter he gekreg, waardoor we de verinding kond legg et onze vraagstelling. 228

5 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? 3 E opkod Europees corporatise? In deze paragraaf zull we toets in hoeverre gesprok kan word van e Europees corporatise in wording. We zull eerst e overzicht gev van de eide dialog zoals ze naar vor ko in eleidsdocut. Vervolgs gev we e eschrijving van de ontwikkeling van eide vor van dialoog, waarna we afsluit et e vergelijking van eide dialog aan de hand van de vier disies van corporatise, zoals weergegev in tael 1. De doelstelling van de sociale civiele dialoog zijn verschilld gedefinieerd in Europese eleidsdocut. De sociale dialoog wordt geacht e ijdrage te lever aan e Europees sociaal odel dat e evwicht oet ied tuss econoische ontwikkeling sociale eschering. Zo stelt het Witoek over Governance (Coissie van de Europese Geeschapp 2001) dat e grotere etrokkheid van de sociale partners e elangrijke voorwaarde vort voor e verwezlijking van e Europees werkgelegheidseleid. De docut foruler duidelijke, inhoudelijke verwachting t aanzi van de onderwerp van de dialoog, zoals flexiilisering zekerheid. De eleidsdocut gev e inder heldere oschrijving van de rol van de civiele dialoog. Zo laat de toelichting ij de Europese Grondwet zi dat aatschappelijke organisaties vooral word geacht hun ing te gev in discussie te tred (Europese Grondwet 2004). De grondwet stelt dat de etrokk partij represtatief oet zijn het overleg transparant op oet plaatsvind. De docut stell daaree voorwaard aan de vor van de dialoog, niet aan de inhoud. De docut lat daarnaast zi dat de rol van eide vor van dialoog in het eleidsproces verschilt. De sociale partners lijk al e gevestigde positie te he in het Europese sociale eleid. De Unie erkt hun taak in de voring van sociaal eleid evordert hun rol. De forulering waaree de docut over de civiele dialoog sprek zijn vrijlijvder. Maatschappelijke organisaties krijg de ogelijkheid hun ing kaar te ak (Confertie 2007; Europese Grondwet 2004). 3.1 De Europese sociale dialoog In de Europese sociale dialoog zijn drie groep actor actief, naelijk Europese werkgevers, Europese vakond de Europese Coissie. De werkgeversorganisaties zijn vertegwoordigd in Business Europe 1 (Confederation of European Business), CEEP (European Ctre of Enterprises with Pulic Participation) UEAPME (Europese Veriging voor het idd- kleinedrijf). De werkneersorganisaties zijn vertegwoordigd in het Europese Vakverond (European Trade Union Confederation). De dialoog heeft sinds het Verdrag van Asterda uit 1997 e sterke institutionele inedding in Europese esluitvoring. Dit verdrag legt foreel vast dat de Europese Coissie alle initiatiev voor wetgeving op het geied van sociaal eleid eerst oet voorlegg aan de Europese sociale partners. Dit heet e consultatieprocedure. Indi de sociale partners tijds e dergelijke consultatie aangev dat ze over het onderwerp zelf onderhandeling will start, zal de Europese Coissie haar eig voorereidde activiteit opschort. Werkgevers werkneers he dan neg aand de tijd o over het etreffde onderwerp tot e akkoord te ko. Als dit niet lukt kan de Europese Coissie alsnog e wetsvoorstel ontwikkel. Bereik ze wel e akkoord, dan kunn zij dit via de Europese Coissie voorlegg aan de Raad van Ministers voor ozetting in e Europese Richtlijn. Hieree krijgt het akkoord rechtskracht voor alle inwoners van de Europese Unie wordt het door de staat gelegitieerd. E eerste sleutelot in de ontwikkeling van de Europese sociale dialoog was de oprichting van het Europese Vakverond in Het Europese werkgeversverond Business Europe estaat al sinds 1958, aar door de kost van e Europese werkneersorganisatie ontstond de ogelijkheid tot structureel overleg op Europees niveau. In dezelfde periode geeft de Raad van Ministers al e signaal dat ze de Europese sociale partners wil etrekk ij de ontwikkeling van e econoische onetaire unie. E tripartiet discussieforu, estaande uit de Raad, de Europese Coissie Europese werkgevers werkneers, kot tuss zesaal ije, aar de werkneers hak af als de werkgevers niet ereid lijk o tot akkoord te ko. De Europese sociale dialoog krijgt halverwege de jar tachtig e nieuwe ipuls. Jacques Delors organiseert in de tweede helft van de jar tachtig het zogoede Val Duchesse-overleg tuss Europese werkgevers- werkneersorganisaties, 229

6 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? et als doel o tot afsprak te ko op het geied van sociaal eleid. De Europese Akte uit 1986 vort de wettelijke asis voor dit overleg. In de praktijk ontstaat door het Val Duchesse-overleg wel e intsiever contact tuss de Europese sociale partners, al leidt het niet tot concrete afsprak. E tweede sleutelot vindt plaats tijds het voorereidingsproces van het Verdrag van Maastricht, als Business Europe, CEEP, het Europese Vakverond de Europese Coissie e sociaal akkoord tek. Hierin zegt de Coissie toe de sociale partners (preciezer: deze sociale partners) altijd te zull consulter voordat zij actie onderneet op het geied van sociaal eleid overekost tuss sociale partners ongewijzigd verindd te verklar. Ogekeerd legg de organisaties vast dat overekost indd zijn voor hun led. Het is in eerste instantie de edoeling het akkoord op te ne in het Verdrag van Maastricht, aar wegs verzet van de Britse regering wordt het uiteindelijk in de vor van e Sociaal Protocol aan het Verdrag van Maastricht gehang (Cockurn 1995; Falkner 1998). Na islukte collectieve onderhandeling over Europese onderneingsrad, eginn de Europese sociale partners onderhandeling over ouderschapsverlof ereik ze in 1996 e akkoord. Als resultaat he alle werkneers in de Europese Unie het recht op iniaal drie aand onetaald verlof voor de zorg van hun kinder. Op verzoek van eide partij zet de Raad van Ministers het akkoord in hetzelfde jaar o in e richtlijn. De Richtlijn Ouderschapsverlof is het eerste concrete succes van de Europese sociale dialoog. In 1997 ereik de sociale partners e tweede akkoord, ditaal over deeltijdwerk. Deeltijdwerkneers in de Europese Unie krijg het recht op dezelfde areidsvoorwaard als voltijdwerkneers (Bleijergh, De Bruijn Busseaker 2004). In hetzelfde jaar zette de Raad van Ministers het akkoord o in de Richtlijn Deeltijdwerk. Mede dankzij het ereik van de eerste twee akkoord esluit regeringsleiders het Sociaal Protocol in 1997 op te ne in het Verdrag van Asterda. Consultatie van de Europese sociale partners door de Coissie is sinds dit verdrag de priaire esluitvoringsprocedure op het geied van sociaal eleid. De akkoord he altijd de vor van e raawerkoverekost, die ruite laat voor nadere invulling op e lager niveau. De Raad van Ministers kan het akkoord van de Europese sociale partners ozett in e indde richtlijn, aar alle zonder wijziging. De rol van het Europese Parlet in de totstandkoing van so ciaal eleid is hierdoor sterk afgo. Er is ge verplichting tot parletaire goedkeuring o e raawerkakkoord o te zett in e richtlijn. In 1999 sluit de Europese sociale partners e derde akkoord, ditaal over tijdelijk werk. Ook dit akkoord wordt hetzelfde jaar ogezet in e indde Europese richtlijn. Sindsdi zijn er ge akkoord eer ogezet in Europese regelgeving. De Europese sociale partners lijk hun koers te he verzet richting zelfregulering. In 2002 sluit de Europese sociale partners e raawerkakkoord over telewerk (ETUC 2002; EIROnline 2002), in 2004 over werkgerelateerde stress (Sociale Dialoog 2004; EIROnline) in 2007 over intiidatie geweld op de werkplek (Europese Sociale Dialoog 2007; EIROnline 2007). De sociale partners legg deze akkoord niet voor aan de Raad van Ministers ter ozetting in e indde richtlijn, aar drag hun led op deze rechtstreeks inn lidstat te ipleter. We kunn deze vor van zelfregulering echter wel degelijk als corporatistisch eschouw. Ieder akkoord is tot stand geko nadat de Europese Coissie de Europese sociale partners over het onderwerp heeft geconsulteerd. Werkgevers werkneers esluit tot onderhandeling over te gaan odat de Coissie anders wetgeving dreigt te ontwikkel via het Europees Parlet de Raad van Ministers. De sociale partners epal het onderhandelingsresultaat, aar de Europese Coissie epaalt wat er op de agda staat. 3.2 De Europese civiele dialoog De Europese civil society is e onoverzichtelijke lappdek van person, organisaties, netwerk netwerk van netwerk (Kdall 2008). Hierinn kunn verschillde failies word onderscheid, afhankelijk van het thea waar zij zich op richt: srecht, ijvooreeld Anesty International; ilieu, ijvooreeld Grepeace, Wereld Natuur Fonds; ontwikkelingshulp, ijvooreeld Arts zonder Grz, Oxfa; 230

7 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? sociaal eleid, ijvooreeld het Europees Sociaal Platfor, het European Anti-Poverty Network (EAPN). De failie op het geied van sociaal eleid, waar we ons in dit artikel in het ijzonder op richt, is Europees van aard van relatief recte datu. Bij de andere failies gaat het eerder o wereldwijd actieve organisaties et Europese vertegwoordiging. Sos gaat het o puur Brusselse organisaties, sos o vertegwoordigers van netwerk van nationale organisaties. Er is ge duidelijke hiërarchie in de verhouding tuss de verschillde organisaties. Sos zijn organisaties zelfs op twee of eer anier inn e foru vertegwoordigd: als deelneer aan dat foru, indirect als lid van e netwerk dat ook vertegwoordigd is in dat foru. De Europese civiele dialoog stat uit de jar negtig. Na 1989 werd nieuwe netwerk van nongouvernetele organisaties zoals als het EAPN, CEDAG in 1995 ook het Europees Sociaal Platfor opgericht. Vooral van elang was dat dergelijke netwerk kond rek op e structurele vor van financiering door de EU. Belangrijk voor de eeldvoring was de Counicatie De rol van veriging stichting in Europa (Coissie van de Europese Geeschapp 1997), die paste inn de redere discussie over governance die in die jar speelde, uiteindelijk uitondde in het Witoek over Governance (Coissie van de Europese Geeschapp 2001). Daarnaast war er kele andere eleidsinitiatiev in deze periode die kans od voor versterking van de rol van de civil society, zoals de instelling van nationale actieplann voor sociale insluiting de Europese Convtie (zie Brands e.a. 2008; Kdall Will 2008). Kerkd is dat er sprake is van steeds wisselde netwerk, waartoe de toegang op is. In vergelijking et de sociale dialoog is de civiele dialoog op Europees niveau copetitiever eer versnipperd. Sinds 2002 estaat de Civil Society Contact Group (CSCG), e orgaan dat e rug proeert te slaan tuss de civiele saleving de forele Europese instituties. Hierin ko de verschillde failies van de Europese civil society sa. Dergelijk reed overleg is echter zeldzaa de ereidheid o tot e conssus te ko is eperkt. In de praktijk krijgt de etrokkheid van aatschappelijke organisaties vooral vor inn verticale eleidsterrein, ijvooreeld via de eïnvloeding van nationale politieke vertegwoordigers, via inrg in het atelijke voorereidingstraject (deelnae aan raadswerkgroep) of via de eïnvloeding van Europese instituties (et nae de Coissie). Zo profileert e aantal organisaties zich als knisron, et e inforele rol als eleidsadviseur van Europese atar. Interessant in dit verand is de positie van het Europees Econoisch Sociaal Coité (EESC). Oorspronkelijk geldt dit orgaan als astion van de sociale partners, et e kleine vertegwoordiging van consutorganisaties. Tijds de Europese Convtie heeft het EESC echter de dialoog et aatschappelijke organisaties georganiseerd sindsdi profileert het zich als de toegangspoort naar de civil society (zie onder andere EESC 2006). Dit heeft zonder twijfel (ede) e strategische grondslag, gezi de niet onostred positie van het coité. Veel aatschappelijke organisaties zijn echter terughoudd zich aan het coité te verind, uit angst dat hun ing gefilterd wordt, aar ook odat hun invloed pottieel veel groter is, wanneer zij direct in contact tred et Coissie Parlet. Gezi de tot nu toe eperkte ate van institutionalisering van de civiele dialoog is van ekrachtiging van esluitvoring door de overheid ge sprake. Hoewel er sinds de jar negtig elangrijke netwerk van aatschappelijke organisaties zijn ijgeko, zijn de resultat van het overleg vooralsnog syolisch. Het overleg zelf is gefragteerd veel inder gestructureerd dan het overleg inn de sociale dialoog. Typerd is dat er nog steeds ge eduidige ter is o aatschappelijke organisaties ee te duid dus de overlegpartners af te ak. De ter civil society wordt ijvooreeld door de Europese Coissie sos zodanig geruikt dat ook het edrijfslev eronder valt. Verder zijn de ogelijkhed o afsprak inn de organisaties intern op te legg eperkt. 3.3 Vergelijking Vor De sociale dialoog lijkt sterk hiërarchisch georganiseerd. Nationale vakond werkgeversorganisaties zijn geond aan de raawerkakkoord die 231

8 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? Europese sociale partners op Europees niveau et elkaar sluit. Ze zijn geond de raawerkakkoord in hun eig land te ipleter, hoewel ze daarij ruite he deze aan te pass aan nationale procedures praktijk. De civiele dialoog is eerder non-hiërarchisch van karakter. De verhouding tuss organisaties onderling is nauwelijks gereguleerd door e koepelorganisatie; overleg vindt plaats op asis van vrijwilligheid. Toegang De Europese sociale dialoog vort e geslot systee, deg die er deel van uitak zijn vastgelegd in het Verdrag van de Europese Unie. De Europese civiele dialoog vort e op systee; het aantal organisaties dat er deel van uitaakt is niet ij vooraat gedefinieerd. Lidaatschap van het Econoisch Sociaal Coité is ge voorwaarde voor toelating. Standpunt De Europese sociale dialoog is sterk georiënteerd op conssus tuss de deelnede partij t opzichte van de overheid. Werkgevers werkneers, toch partij et sterk verschillde elang, onderhandel et elkaar o e gezalijk standpunt in te ne t opzichte van de Europese Coissie. De civiele dialoog is relatief eer op copetitie gericht. Partij overlegg et elkaar, aar ne vooral zelfstandig standpunt in t opzichte van diverse esluitvoringsorgan op nationaal internationaal niveau. Besluitvoring De sociale dialoog is ekrachtigd in het Verdrag van de Europese Unie. Akkoord tuss Europese so ciale partners kunn in principe door de Raad van Ministers word ogezet in indde wetgeving. De sociale partners he hier sinds 2000 ge geruik eer van geaakt. De civiele dialoog is niet ekrachtigd. Overleg tuss civiele organisaties leidt hooguit tot e advies van het Econoisch Sociaal Coité, aar vaker tot eïnvloeding vanuit de individuele organisatie. De conclusie is dat er zich inn de Europese sociale dialoog e geïnstitutionaliseerde praktijk heeft ontwikkeld, die daadwerkelijk trekk heeft van e corporatistisch systee, zij het dat de sociale partners iniddels e wat zelfstandiger koers zijn gaan var. Bij de Europese civiele dialoog oet we eerder van e pluralistische dan e corporatistische esluitvoringspraktijk sprek, ondanks de suggestie die door de ter dialoog wordt gewekt. In de volgde paragraf zull wij proer het verschil tuss de eide dialog te verklar. 4 De voring van corporatistische arranget: theoretische verklaring De prestatie door de Coissie van de twee dialog als gelijkwaardig lijkt eer e strategische keuze dan e goede weergave van de praktijk. Daaree rijst de vraag hoe het kot dat de twee process zich zo verschilld he ontwikkeld. Op het eerste gezicht kan dat logisch lijk: is de situatie iers niet in grote lijn hetzelfde op lidstaatniveau? Vanouds he de sociale partners in veel lidstat e sterke positie, waar dat slechts in e eperkt aantal gevall geldt voor andere private partij. E dergelijke redering suggereert echter dat Europese instituties sipelweg het spiegeleeld zijn van nationale syste. Als dat zo zou zijn, dan was het Europese Parlet ook het ctrale orgaan inn de Europese esluitvoring wat niet het geval is. Verder voorspeld Streeck Schitter (1991) destijds nog dat de sociale dialoog pluralistisch van karakter zou lijv, dus ook daar was de ontwikkeling naar e (eer) corporatistisch estel theoretisch gezi niet vanzelfsprekd. Zowel de verschill als overekost tuss eide vor van dialoog zijn dus operkelijk verdi e gedeg verklaring. Voor deze verklaring will we teruggrijp op theorieën over institutievoring, zoals die inn de literatuur over corporatise zijn ontwikkeld. Deze zijn weliswaar priair voor de nationale context ontwikkeld, aar zijn daar conceptueel niet noodzakelijkerwijs toe eperkt. Verder zijn ze ij uitstek ontworp o de etrokkheid van niet-statelijke partners ij eleidsvoring te analyser. Theorievoring over het ontstaan van corporatise In het algee heeft de literatuur over corporatise eer aandacht gehad voor het afak van het verschijnsel eschrijv van de effect dan voor e theoretische analyse van de ontstaansgeschiedis. Dit laatste kerkt ook de recte Nederlandse 232

9 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? discussie. Vraag ijvooreeld is of het polderodel de oorzaak is geweest van de sterke econoische groei van de late jar negtig (Visser Heerijck 1997; Kean 2003). Niettein kunn we verschillde typ verklaring voor de voring van deze instituties onderscheid. Western (1991) eschrijft e type verklaring dat is geaseerd op het uitgangspunt van rationele actor die hun elang ehartig door iddel van institutievoring erop uit zijn de econoische stailiteit te verhog via corporatistische arranget. Binn dit type estaan verschillde variant. De eest ekde verwijst naar e klassconflict, waarij kapitaal areid tegover elkaar staan waarij corporatise ontstaat ij e coinatie van doinante sociaal-deocratische partij sterke vakond (Castles 1982; Cawson 1982; Esping-Anders 1985). E tweede type verklaring is de opheid van de econoie (Caeron 1978; Katzstein 1985): hoe oper, hoe eer noodzaak voor de voring van instituties o de onzekerheid vanuit de wereldeconoie te verinder. E derde is de ovang van het land: hoe kleiner het land, hoe lager de kost o de areidersklasse te organiser hoe inder free-riders er zijn (Katzstein 1985). Van deze va riant is et nae de eerste in epirisch onderzoek overtuigd evestigd (zie ijvooreeld Lijphart Crepaz 1991; Western 1991). E dergelijk type theorie grijpt terug naar e historisch ot, waarop instituties gekneed kunn word; ze word welewust ontworp odat ze de elang van epaalde actor di. Daarna echter krijg ze e duurzaa karakter word ze tot op zekere hoogte iuun voor verandering, zodanig zelfs dat van padafhankelijkheid kan word gesprok. Daaro kijk we naar twee factor: de wijze waarop deze de elang van de etrokk actor di de windows of opportunity, waarop het ogelijk leek de verschillde elang te vertal in institutionele vor. Naast deze rede aatschappelijke verklaring kot in de literatuur nog e andere randvoorwaarde naar vor. Will corporatistische arranget functioner, dan is het van elang dat de etrokk elangorganisaties nas hun achteran kunn sprek eslissing die uit overleg voortko aan hun achteran kunn oplegg (Schitter 1974). Met andere woord, de actor inn de corporatistische arranget, die conceptueel als holistisch word voorgesteld, oet ook daadwerkelijk als eduidige actor kunn optred de veronderstelde hiërarchische afsteing waarak. In de volgde paragraf ne we deze drie verklarde variael rationele elang, windows of opportunity interne afsteing als uitgangspunt voor de analyse. Zij kunn e verklaring ied voor het verschillde karakter van de Europese sociale civiele dialoog. 5 De elang van de etrokk actor E eerste verklarde factor voor het verschil tuss eide vor van dialoog ligt in het elang dat de etrokk actor he ij institutionalisering van het overleg. Zij zag sos ogelijkhed acht te verwerv, of war ereid acht in te lever o hun eleidsvisie effectiever te kunn verwezlijk. In andere gevall racht het voordeel de huidige situatie te handhav. Met andere woord, er was in verschillde ate politieke ereidheid o aan e dialoog deel te ne. Sos ging het daarij o overweging die specifiek etrekking hadd op sociaal eleid, sos o overweging die sahing et e redere strategie richting andere partij. De sociale dialoog leek uitelopde (typ) elang te di, wat haar relatieve succes verklaart. Voor de civiele dialoog ontrak echter conssus, zowel onder de lidstat als onder de aatschappelijke organisaties zelf. Europese Coissie De Europese Coissie zag in de etrokkheid van aatschappelijke organisaties het edrijfslev e ogelijkheid o de legitiatie van het Europese integratieproject te vergrot. Deocratische vertegwoordiging van de urgers via het Europese Parlet lijkt daarvoor onvoldode garantie te ied. Door werkgevers, vakond non-gouvernetele organisaties te etrekk ij Europese esluitvoring creëerde ze e soort van Europees aatschappelijk iddveld. De Coissie kde zichzelf daarin e initiërde coördinerde rol toe. Zoals het vooralige hoofd van de afdeling Sociale Dialoog stelde: Als sociale partners iets et elkaar kunn regel, oet de overheid dat niet do. En als non-gouvernetele organisaties et elkaar afsprak kunn ak, hoeft de overheid dat niet over te ne. Als we alles 233

10 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? Maatschappelijke organisaties Onder de aatschappelijke organisaties is de diversiteit groot, dat geldt ook voor de ing over hoe invloed kan oet word uitgeoefd op gouvernetele organisaties, zowel wat etreft sociaal eleid als andere kwesties. Veel organisaties zijn er huiverig voor zich te ind aan één orgaan, zoals het EESC, dat wordt geacht hun ing te vertegwoordig. Tegelijkertijd zijn er organisaties netwerk die daar uiterst praktisch ee ogaan dergelijke organ vooral eschouw als aanvullde kanal o de Coissie te eïnvloed. E lid van e Europese Consutorganisatie legt uit: We loy via allerlei kanal: ij de Europese Coissie zelf via onze Brusselse collega s, via overleg et de perante vertegwoordiger de departet. Dat gaat via riev, gesprekk, e-ails. We he reguliere contact et departet, aar niet foreel. Er kan dus niet word gesprok van conssus, al zijn er wel aatop Europees niveau will regel, krijg we e totalitair regie. Daarij oet word opgeerkt dat de opvatting over de rol van de Coissie wisselt per periode. De period onder Delors ( ) Prodi ( ) geld als het eest gunstig, wellicht odat niet-gouvernetele partners ondgot war in het strev naar e Europees sociaal eleid. In deze rol van sociaaldeocratisch getinte Coissies zi we e interessante parallel et verklaring voor corporatise op nationaal niveau. Lidstat Ook de lidstat war ereid ige zeggschap op te gev t ehoeve van de Europese sociale partners. De ontwikkeling van sociaal eleid via e systee van Europese collectieve onderhandeling was voor de regering van de lidstat e aantrekkelijk alternatief voor de klassieke esluitvoringsroute via het Europese Parlet. Vooral voor regering et e conservatieve signatuur gaf e Europees polderodel e etere garantie dat socia le recht etaalaar zoud lijv de elang van de arkt voldode zoud word gewaarorgd. Voor de aatschappelijke organisaties geldt dat in veel indere ate. Hoewel ze actor vertegwoordig die de consequties van sociaal eleid in sterke ate ondergaan, zi de nationale regering h veel inder als deelneers aan de arkt. Met nae de toae van het aantal rechts-lierale regering aan het egin van deze eeuw heeft hun positie ge goed gedaan. E vooralige ataar van de Europese Coissie licht dit toe: De non-gouvernetele organisaties zijn in de Europese Unie lang uit eeld gelev. De discussie ging voornaelijk over econoische sawerking in het kader van de interne arkt. Sociale partners Werkneers werkgevers he eide, zij het zeer verschillde, otiev o etrokk te rak ij de Europese sociale dialoog. Deze hang sa et de ogelijkhed die instituties ied o hun visie op sociaal eleid te verwezlijk. Europese vakond zijn ezorgd over de negatieve sociale gevolg van de Europese arkt. Door concurrtie kunn areidsvoorwaard verslechter kiez edrijv ogelijk voor de land et de goedkoopste aar ook slechtst escherde areid (het verlies van werkgelegheid). Door op Europees niveau e vinger in de pap te houd hop Europese vakond Europese asisnor te ontwikkel voor sociale eschering tegelijk de werkgelegheid te ontwikkel. Het is e nieuw niveau waarop ze acht kunn uitoef hun led kunn vertegwoordig. Europese werkgeversfederaties war aanvankelijk huiverig voor etrokkheid ij Europese so ciale regelgeving. Ze adrukt steeds dat dit e natio nale verantwoordelijkheid is dat Europese regelgeving e eleering zou vor voor arktwerking. Aanvankelijk hadd ze weinig te vrez van Europese sociale regelgeving, odat er altijd conservatieve regering war die in staat war et hun vetorecht deze regelgeving te lokker. Met nae de conservatieve Britse regering vorde in de jar tachtig inn de Raad van Ministers e lokkade voor de ontwikkeling van sociaal eleid. Tijds de voorereiding van het Verdrag van Maastricht werd echter duidelijk dat er inn de Raad van Ministers esluitvoring ij gekwalificeerde eerderheid zou ko. To kreg de werkgevers e direct elang ij etrokkheid ij de totstandkoing van Europees sociaal eleid: als er dan toch sociale wetgeving zou ko, dan liever als resultaat van eig onderhandeling dan als resultaat van politieke esluitvoring. 234

11 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? acht plaatst ij vertegwoordigde organ van nationale werkgevers werkneersorganisaties. Bij het Europese vakverond de CEEP ligt de uiteindelijke eslissingsevoegdheid ij het congres, dat estaat uit vertegwoordigers van nationale lidorganisaties. Zij kn dus e systee van directe vertegwoordiging. Bij Business Europe ligt de uiteindelijke eslissingevoegdheid ij e Raad van Presidt, die estaat uit de Voorzitters van de lidfederaties. Business Europe kt dus e systee van indirecte vertegwoordiging. Zowel de werkgevers als werkneers he e uitvoerd coité dat de tak activiteit coördineert, ondersteund door e uitvoerd ureau. Al deze organ he e ctraal kantoor in Brussel, et e staf van geiddeld 45 s. De relatie et de achteran is ij de Europese sociale partners relatief eduidig georganiseerd. De Europese werkgevers- werkneersorganisaties zijn forele vertegwoordigers van nationale werkgevers- werkneersorganisaties. De onderlinge afsteing counicatie zit in de organisatiestructuur eslot. Onderhandelaars voor Europese akkoord word gerekruteerd uit de nationale organisaties, et daarij e secretaris vanuit de Europese organisaties. Onderhandelaars oet verantwoording aflegg aan hun Europese achteran. Tuss de partners in de civiele dialoog estaat echter inder interne afsteing. Tuss de organisaties onderling is weinig overesteing over wat hun rol in het Europese eleidsvoringsproces precies zou oet zijn: onafhankelijk expert, uitvoerder, criticus? Zo estaat er ook verschil tuss organisaties die graag de sawerking et forele instituties will verstevig, ander die dat als e verzwakking van hun onafhankelijkheid eschouw. Verder he veel aatschappelijke organisaties in Brussel weinig capaciteit zijn ze financieel afhankelijk van de Coissie. In de praktijk lijkt het ook oeizaa e systeatische relatie tuss aatschappelijke organisaties op nationaal niveau hun vertegwoordigers op Europees niveau te onderhoud. E prolee is dat de achteran van de Europese netwerk zeer divers is qua vor werkwijze, wat het oeilijk aakt o tot overesteing te ko. Illustratief is de positie van de Europese consutond (BEUC). Haar achteran estaat uit private verischappelijke organisaties die ereid zijn de dialoog aan te gaan. 6 Windows of opportunity Windows of opportunity do zich voor wanneer de gelegheid estaat tot institutievoring; dat wil zegg, waarin de creatie van de nieuwe instituties niet te zeer otst op weerstand van de oude. Op deze ot kan padafhankelijkheid word doorrok. De sociale dialoog kon e vlucht ne to et het Verdrag van Maastricht (1992) op het terrein van sociaal eleid gekoz werd voor esluitvoring et gekwalificeerde eerderheid. Dit leidde niet alle tot conssus onder werkgevers werkneers over het elang van de dialoog, aar geschiedde ook in e context waarin nog nauwelijks sprake was van e Europees sociaal eleid, noch van ige traditie over esluitvoring in deze. De traditie kon op dat ot nog relatief evoudig word gecreëerd, teeer daar de organisatie van sociale partners op Europees niveau al in e eerder stadiu vor had gekreg. Met de opnae van het Sociaal Protocol in het Verdrag van Asterda kreeg het overleg e forele ekrachtiging. To dit ot zich voordeed, war de randvoorwaard voor e civiele dialoog echter nog nauwelijks aanwezig. De Europese verand van aatschappelijke organisaties werd in e later stadiu opgericht vord zeker to ge eduidige gesprekspartner. Tekd is dat de elangrijkste pulicaties rond de civiele dialoog pas vanaf het eind van de jar negtig versch. In dat stadiu kreeg de inrg van aatschappelijke organisaties eerder vor via de Nationale Actieplann dan via gectraliseerd overleg. Zo lijkt het erop dat de aatschappelijke organisaties de oot he geist in e ontwikkelingsfase van het Europees sociaal eleid, die e relatief grote kans ood o e epalde rol te clai. De toekost van de civiele dialoog zal ede afhang van de vraag of zich dergelijke ogelijkhed in de toekost weer zull voordo. 7 Interne afsteing E elangrijke verklaring voor het verschil tuss de Europese sociale civiele dialoog ligt in de interne afsteing tuss de organisaties die er onderdeel van uitak. De Europese sociale partners he e organisatieodel dat esluitvorde 235

12 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? ging et e achteran van led (België, Duitsland, Nederland), activistische groep et e syndicalistische of coöperatieve vor (Zuid-Europa) staatsgeoriënteerde ureaus (Scandinavië). Elk van deze groep hanteert e volstrekt eig werkwijze, wat het niet evoudig aakt conssus over e gezalijke strategie te ereik. E tweede prolee is dat niet alle nationale organisaties de ogelijkheid he voor e actieve inrg in de Europese discussie (Van d Berg Brands 2007). Vooral kleine organisaties he hier doweg de capaciteit niet voor eschouw hun Europese vertegwoordiger vooral als inforatiekanaal. Het ogekeerde kot ook voor; de ogelijkheid is er wel, aar de wil ontreekt. De Nederlandse Consutond is proportioneel gezi de grootste ter wereld, aar richt zich sterk op thea s die in het nationale deat lev (wat deels haar sterke nationale positie verklaart). E derde prolee is dat actieve participatie in Europese eleidsvoring, waarij het cruciaal is in de fase van agdavoring handig te operer, zich slecht kan verhoud et e gedeg consultatie van de achteran. Wat dat etreft he Europese netwerk verschillde stijl: waar de één inn korte tijd op Coissievoorstell reageert, neet de ander aand de tijd voor intern overleg. Dat leidt uiteraard tot onderlinge discussie over de aard van represtativiteit. Zoals e lid van e netwerk ooi aangaf: Ik zelf sceptisch over organisaties die twee dag na e Coissievoorstel al e standpunt klaar he. 8 Conclusie Waar Streeck Schitter eerder etoogd dat er op Europees niveau sprake is van transnationaal pluralise, zi wij e ontwikkeling van Europees corporatise (sociale dialoog) transnationaal pluralise (civiele dialoog) naast elkaar. Duidelijk is dat van gelijkwaardige dialog ge sprake is. Het is natuurlijk ogelijk dat hierin ooit verandering kot, aar weinig wijst erop dat dit op korte terijn zal plaatsvind. E opwaardering van de civiele dialoog zal e hogere organisatiegraad onder aatschappelijke organisaties verg dit aangeoedigd door de kost van e Coissie et e sociaaldeocratische signatuur gewijzigde institutionele ogelijkhed. Opvalld is dat theoretische verklaring voor de opkost van corporatise op nationaal niveau ook ruikaar lijk o Europese ontwikkeling te verklar. Dit is wellicht inder verrassd als wordt edacht dat zij steun op gedeg theoretische analyses van institutievoring. Dat aakt deze verklaring, ondanks het vrij specifieke karakter van het corporatisedeat, reder toepasaar. Not 1 Business Europe heette tot 23 januari 2007 Unice, Union of Industrial and Eployers Confederations of Europe. Hoewel onze analyse grotdeels etrekking heeft op de perio de voor de naaswijziging, hanter we voor alle duidelijkheid overal de huidige naa van de Europese werkgeversorganisatie. Literatuur Berg, E. van d T. Brands, 2007, The Dutch Third Sector and the European Union: Connecting Citizs to Brussels?, D Haag: Wetschappelijke Raad voor het Regeringseleid. Bleijergh, I., J. de Bruijn J. Busseaker, 2004, European Social Citizship and Gder: the Part-tie Work Directive. European Journal of Industrial Relations, 3: Bleijergh, I., 2004, Citizs who Care: European Social Citizship in EU deates on Childcare and Part-Tie Work, Asterda: Dutch University Press. Brands, T., E. Pavolini, C. Ranci, B. Sitterann A. Zier, 2008, The National Action Plan on Social Inclusion: an opportunity for the third sector?. In: J. Kdall, Handook on Third Sector Policy in Europe: Multi Level Processes and Organised Civil Society, Cheltha: Edward Elgar. Caeron, D.R., 1978, The expansion of the pulic econoy: a coparative analysis. Aerican Political Scice Review, 4: Castles, F.G., 1982, The Ipact of Parties, Lond: Sage. Cawson, A., 1982, Corporatis and Welfare: Social Policy and State Intervtion in Britain, Lond: Heineann Educational. Cockurn, C., 1995, Wo and the European Social Dialogue: Strategies for Gder Deocracy, Brussel: Directoraat-Geraal Werkgelegheid, Industriële Betrekking Sociale Zak. 236

13 Inge Bleijergh Taco Brands Naar e Europees corporatise? Coissie van de Europese Geeschapp, 1994, Europees Sociaal Beleid: Toekostige Acties voor de Unie, e Witoek, Brussel: Directoraat-Geraal Werkgelegheid, Industriële Betrekking Sociale Zak. Coissie van de Europese Geeschapp, 1997, Mededeling van de Coissie over de versterking van de rol van veriging stichting in Europa, geraadpleegd op internet via econoy/orgfd_nl.pdf. Coissie van de Europese Geeschapp, 2001, Europese Governance: e witoek, Brussel: DOM (2001) 428 def. Confertie van de vertegwoordigers van de regering der lidstat, 2007, Ontwerpverdrag tot wijziging van het verdrag etreffde de Europese Unie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Geeschapp, CG 1/1/07 REV 1, Brussel, 5 oktoer EESC (Europees Econoisch Sociaal Coité), 2006, De Represtativiteit van de Europese Maatschappelijke Organisaties in het Kader van de Civiele Dialoog, Brussel: SC/023. EIROnline, 2002, Social Partners Sign teleworking accord, geraadpleegd op internet op 6 deceer 2007 op EIROnline, 2004, Social Partners Sign work-related stress agreet, geraadpleegd op internet op 6 deceer 2007 op eu f.ht. EIROnline, 2007, Social partners Sign agreet to coat harasst and violce at work, geraadpleegd op internet op 6 deceer 2007 op eiro/2007/05/articles/eu i.ht. Esping-Anders, G., 1985, Politics against Markets, Princeton: Princeton University Press. European Social Dialogue, 2007, Fraework Agreet on Harasst and Violce at Work, 26 april 2007, geraadpleegd op internet op 29 oktoer 2007 via eployt_social/news/2007/apr/harasst_violce_ at_work_agreet_.pdf. European Trade Union Confederation (ETUC) e.a., 2002, Fraework Agreet on Telework, geraadpleegd op internet op 20 oktoer 2007 op: social/news/2002/oct/teleworking_agreet_.pdf. Europese Grondwet, 2004, Title VI Het Deocratisch Bestel van de Unie, Geraadpleegd op internet op 29 oktoer 2007: Falkner, G., 1998, EU Social Policy in the 1990s: Towards a Corporatist Policy Counity, Lond etc.: Routledge. Katzstein, P., 1985, Sall States in World Markets; Industrial Policy in Europe, Ithaca/Lond: Cornell University Press. Kean, H., 2003, Explaining iracles: third ways and work and welfare. West European Politics, 2: Kdall, J., 2008, Handook on Third Sector Policy in Europe: Multi Level Processes and Organised Civil Society, Cheltha: Edward Elgar. Kdall, J. C. Will, 2008, The challges of translation: the Convtion and deates on the future of Europe fro the perspective of European third sectors. In: J. Kdall, Handook on Third Sector Policy in Europe: Multi Level Processes and Organised Civil Society, Cheltha: Edward Elgar. Lehruch, G., 1979, Consociational deocracy, class conf lict and the new corporatis. In: P.C. Schitter G. Lehruch (red.), Trds towards Corporatist Interediation, Lond etc.: Sage. Lijphart, A. M. Crepaz, 1991, Corporatis and conssus deocracy in eighte countries: conceptual and epirical linkages. British Journal of Political Scice, 2: Schitter, P., 1974, Still the ctury of corporatis?. The Review of Politics, 1: Social Dialogue, 2004, Fraework Agreet on Workrelated Stress, 8 octoer 2004, geraadpleegd op internet op 20 oktoer 2007 op: news/2004/oct/stress_agreet_.pdf. Streeck, W. P.C. Schitter, 1991, Fro national corporatis to transnational pluralis. Politics and Society, 2: Visser, J. A. Heerijck, 1997, A Dutch Miracle: Jo Growth, Welfare Refor and Corporatis in the Netherlands, Asterda: Asterda University Press. Waard, F. van, 2002, Dutch consociationalis and corporatis: a case of institutional persistce. Acta Politica, Western, B., 1991, A coparative study of corporatist developt. Aerican Sociological Review, 3: Williason, P., 1989, Corporatis in Perspective: An Introductory Guide to Corporatist Theory, Lond: Sage. 237