Doorwerking in de diepte

Transcriptie

1 Doorwerking in de diepte De doorwerking van Agenda 2002 in de agenda en onderhandelingen van de CAO grootetaal 1998 René Torenvlied en Agnes Akker an Dr. R. Torenvlied is als universitair docent eleidssociologie veronden aan de capaciteitsgroep Sociologie en het Interuniversitair Centru voor Sociaal-wetenschappelijke theorievoring en ethodenontwikkeling aldaar. Dr. A. Akkeran is adjunct-directeur van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Katholieke Universiteit Nijegen. Adres: Heidelerglaan cs Utrecht Saenvatting Dit artikel eschrijft een verklarende theorie over de doorwerking van centrale akkoorden en geeft hiervan een illustratie aan de hand van het akkoord Agenda 2002 en de onderhandelingen van de cao grootetaal Er wordt theoretisch een verand verwacht tussen het draagvlak voor aanevelingen tijdens onderhandelingen in de Stichting van de Areid en de agenda van het CAO-overleg in sectoren en edrijven. Het epirische onderzoek in de grootrnetaal in 1998 toont dit verand aan: aanevelingen uit Agenda 2002 et een gering draagvlak in de Stichting koen niet of weinig uitgewerkt, op de agenda van het CAO-overleg in de grootetaal. Daarnaast wordt eschreven hoe innen het CAO-overleg geagendeerde aanevelingen weggeruild zijn tegen andere onderhandelingsonderwerpen. De conclusie is dat een variatie in doorwerking tussen aanevelingen kan worden verklaard uit het saenspel tussen de onderhandelingen innen de Stichting van de Areid en de agendering van onderwerpen in het CAO-overleg. Ook al lijken Stichtingsaanevelingen vervolgens te kunnen verdwijnen in de CAO-onderhandelingen - zij zijn eer dan een papieren consensus. 1 Inleiding In dit artikel ehandelen wij de vraag waaro soige centrale aanevelingen van de Stichting van de Areid wel worden overgenoen of uitgewerkt in een c a o -akkoord en andere aanevelingen onzichtaar lijven. De doelstelling van dit artikel is drieledig. In de eerste plaats presenteren wij een algeeen verklarend odel, waaree de doorwerking van aanevelingen van de Stichting van de Areid in CAO-akkoorden kan worden verklaard. Hieruit leiden wij een nieuwe ethode af waaree kan worden vastgesteld in hoeverre centrale aanevelingen van de Stichting van de Areid doorwerken in CAO-akkoorden. In de tweede plaats illustreren wij deze eting en verklaring van doorwerking aan de hand van de doorwerking van het centrale akkoord Agenda in de CAO-grootetaal De verklaring richt zich op de deelprocessen en echanisen die ten grondslag liggen aan de doorwerking van Stichtingsakkoorden. In de derde plaats laten wij zien waar, gegeven het verklarende odel, de ogelijkheden en onogelijkheden liggen o de ate van doorwerking van Stichtingsaanevelingen te vergroten. Onze werkwijze is in principe ook toepasaar op andere

2 René Torenvlied en Agnes Akkeran Doorwerking in de diepte eleidsvelden waar sprake is van gelaagde esluitvoring. De doorwerking van aanevelingen, vaak in algeene teren gesteld, vindt plaats in gelaagde systeen van esluitvoring, waarij de uitkosten van een centraal niveau van esluitvoring worden vergeleken et die van decentrale niveaus van esluitvoring. Bij de eting en verklaring van doorwerking doen zich twee lastige proleen voor: (a) het coplexiteitsprolee; () het correspondentieprolee. Een elangrijk kenerk van gelaagde esluitvoringssysteen is de grote coplexiteit ervan (Vereek 2001; Van Kersergen en Van Waarden 2001). Besluitvoring over areidsvoorwaarden kan ijvooreeld als volgt worden getypeerd. Er is een zeer groot aantal organisaties en personen etrokken et elk een andere achtergrond, doelstelling, organisatiewijze en achtsasis. Deze organisaties en personen voeren overleg et elkaar in verschillende overlegplatfors, waarin zij tot overeensteing trachten te koen, zoals ledenvergaderingen, het CAO-overleg, de Stichting van de Areid, de Sociaal- Econoische Raad, o f het voor- en najaarsoverleg. De overlegplatfors verschillen in de saenstelling van etrokken organisaties en esluitvoringsethode. Ook inforeel vindt tussen de etrokken organisaties en personen zeer veel (vaak ondoorzichtig genoede) afsteing plaats. Er is sprake van verschillende niveaus van afsteing, zoals een centraal niveau, een sectoraal niveau, het niveau van edrijven en een niveau van individuele (kaderleden. Er wordt overleg gevoerd en esloten over een groot aantal coplexe sociaal-econoische vraagstukken die onderling sterk zijn verweven, sterk verschillen in de ate van concreetheid en vaak zeer technisch van aard en achtergrond zijn. Het is onogelijk o erachter te koen waar in dit proces doorwerking heeft plaatsgevonden en waar de doorwerking van centrale aanevelingen is gelokkeerd geraakt, zonder het proces te vereenvoudigen. Wij kiezen ij onze enadering ervoor o het proces van doorwerking op te splitsen in drie deelprocessen, naelijk centrale esluitvoring, decentrale agendering en decentrale esluitvoring. Vervolgens analyseren wij deze processen et ehulp van eenvoudige verklarende odellen. Hierdoor kunnen wij onze evindingen toeschrijven aan algeene kenerken van deze processen en niet aan een toevallige saenloop van ostandigheden (vergelijk Torenvlied 2001).1 Dit wordt uitgewerkt in paragraaf 2. Het tweede prolee van gelaagde esluitvoring is de correspondentie tussen de onderwerpen en uitkosten van het centrale esluitvoringsproces en van het decentrale esluitvoringsproces. O de ate van doorwerking te epalen en te verklaren oet iers worden vastgesteld welke cao onderhandelingsonderwerpen gekoppeld zijn aan welke centrale aanevelingen van de Stichting van de Areid. Deze vaststelling vergt kennis van de inhoudelijke verschijningsvoren en uitwerking van de centrale aanevelingen op het decentrale niveau. Centrale aanevelingen kunnen iers in iets andere ewoordingen o f uitwerkingen wel degelijk op de agenda van het CAO-overleg terechtgekoen.2 Een vooreeld hiervan is het otiverend looneleid. De aaneveling hierover, een otiverend eloningseleid dat aansluit ij de ate van inzetaarheid, kwalificaties en ervaring van de individuele werkneers, geeft weliswaar enkele ogelijke criteria waarop een otiverend looneleid kan erusten, aar laat nadere invulling en uitwerking over aan de decentrale organisaties. Het is goed denkaar dat juist door deze nadere uitwerking en invulling een aaneveling niet eer is te identificeren als de oorspronkelijke aaneveling. Wij lossen het correspondentieprolee op door te kiezen voor een onderzoeksontwerp, waarin sleu- telinforanten op centraal niveau en op decentraal niveau gevraagd wordt welke CAO-onderhandelings- onderwerpen ehoren tot welke centraal geforuleerde aanevelingen. Dit wordt uitgewerkt in paragraaf 3. Door verklarende odellen toe te passen op de totstandkoing van Stichtingsaanevelingen en CAO-afspraken die expliciet zijn gekoppeld, kunnen wij doorwerking op een nieuwe anier eten en verklaren. De resultaten daarvan worden gepresenteerd in paragraaf 4 en 5, gevolgd door een korte conclusie in paragraaf 6. 2 Een verklarend odel van doorwerking Een vereenvoudigde weergave van het proces van doorwerking van centrale esluitvoring, via decentrale agendering naar decentrale esluitvoring wordt gepresenteerd in figuur 1. Wij wijzen er op dat dit waarschijnlijk een sterk vereenvoudigde weergave is van het doorwerkingsproces, een proces

3 René Torenvlied en Agnes Akkeran Doorwerking in de diepte waarvan we de precieze werking nog niet kennen. Zo wordt in deze figuur geen actieve rol toeedeeld aan de eleidsproducten van de koepelorganisaties en de decentrale organisaties, zoals hun areidsvoorwaardennota s, hoewel deze wel degelijk een rol kunnen spelen ij het proces van doorwerking. Ons arguent is dan ook niet dat deze eleidsproducten geen rol spelen, aar dat zij effect zullen heen op de CAO-agenda en de CAO-onderhandelingen. Vooralsnog laten wij een ogelijk direct effect van deze eleidsproducten uiten eschouwing. Uit deze figuur wordt duidelijk dat onze analyse zich concentreert op twee noodzakelijke condities die volgens ons verklarend odel estaan voor de doorwerking van een Stichtingsaaneveling in een cao-afspraak: (a) het onderwerp van de centrale onderhandelingen waaruit de aaneveling voortvloeit, dient op de agenda te staan van het decentrale overleg; () de collectieve uitkost van de decentrale onderhandelingen dient confor de centrale aaneveling te zijn. Uit figuur i valt ook af te leiden dat een geringe doorwerking door verschillende echanisen kan worden teweeggeracht. Een centrale aaneveling zal niet dóórwerken, wanneer het onderhandelingsonderwerp niet de agenda ereikt van decentrale onderhandelaars. Indien het onderhandelingsonderwerp wél op de decentrale agenda kot, zijn er nog geen garanties dat er ook een afspraak wordt geaakt die de centrale aaneveling reflecteert. In de eerste plaats kan op decentraal niveau een afspraak worden geaakt die indruist tegen de centrale aaneveling. In de tweede plaats kan de centrale aaneveling verloren gaan in de dynaiek van het CAo-onderhandelingsproces, ijvooreeld odat zij wordt weggeruild tegen een ander onderwerp. Figuur i: Scheatische weergave van het proces van doorwerking van aanevelingen van de Stichting van de Areid Afspraak confor aaneveling Op agenda CAO-overleg I CAO onderhandelingen Stichting van de Areid: onderhandeling I Aaneveling I Decentraal agenderingsproces CAO / \ / \ Afspraak afwijkend van aaneveling Niet op agenda CAO-overleg Geen afspraak Doorwerking Geen doorwerking

4 René Torenvlied en Agnes Akkeran Doorwerking in de diepte Betrokken organisaties en echanis en van doorwerking In het proces van doorwerking staan drie typen actoren centraal. Het eerste type is de koepelorganisatie, die deelneet aan het horizontale overleg in de Stichting van de Areid. Binnen onderhandelingen in de Stichting van de Areid vindt een uitruil van standpunten plaats, waardoor het ogelijk wordt o consensus te ereiken. Deze uitruil kan plaatsvinden tussen verschillende onderdelen, thea s en afzonderlijke aanevelingen uit een sociaal akkoord. De coördinatoren van de koepelorganisaties zouden het akkoord verticaal oeten laten doorwerken in de eigen areidsvoorwaardennota. Het tweede type van organisatie zijn de geaffilieerde organisaties; aan werkneerskant de vakonden en aan werkgeverskant de aangesloten werkgeversorganisaties. Deze organisaties epalen de ate waarin de aanevelingen via hun eigen areidsvoorwaardennota doorwerking vinden innen de eigen organisatie. De eeste werkgeversorganisaties schrijven overigens niet zelf een areidsvoorwaardennota. Dit type van organisatie eschouwen wij, voor de eenvoud, als een interediaire organisatie, die zelf het derde type van actor coördineert. Dit zijn de onderhandelaars in het CAO-overleg. In nauw overleg et de leden sturen zij voorstelrieven en epalen et de inhoud hiervan de agenda van het horizontale CAO-overleg. De onderhandelaars heen natuurlijk te aken et het eest directe niveau van areidsvoorwaardenvoring. Zij staan in direct contact et de (kader)leden. De afspraken in het CAO-akkoord epalen hoe een Stichtingsaane- veling, als onderdeel van een sociaal akkoord, uiteindelijk doorwerkt in de areidsvoorwaarden van een onderneing of edrijfstak. In het proces van doorwerking zijn twee echanisen werkzaa: (a) het horizontale echanise van onderhandeling; () het verticale echanise van coördinatie. Verticaal verloopt doorwerking via de koepelorganisaties die hun aangesloten werkgeversorganisaties of vakonden coördineren, ijvooreeld via het foruleren van areidsvoorwaardennota s. Vervolgens verloopt doorwerking via het coördinerend overleg et CAO-onderhandelaars innen vakonden en werkgeversorganisaties. Horizontaal verloopt doorwerking via de onderhandelingen. Bij de onderhandelingen in de Stichting van de Areid kunnen de onderhandelaars in goed overleg esluiten o elangrijke onderwerpen uit een sociaal akkoord weg te ruilen, waarvan en ijvooreeld verwacht dat het de decentrale agenda nooit zal ereiken. Ook ij het CAO-overleg vinden horizontale ruilen en conflicten plaats tijdens de onderhandelingen. Modelatige uitwerking van de echanisen De hieroven eschreven echanisen worden nauwkeurig eschreven en geoperationaliseerd door twee typen van verklarende odellen: collectieve esluitvoringsodellen en odellen van eleidsuitvoering. Beide typen van odellen gaan uit van dezelfde asisingrediënten van eleid: onderhandelingsonderwerpen, eleidsposities en elangen. Onderhandelingsonderwerpen, eleidsposities en elangen. Onderhandelingsonderwerpen worden geoperationaliseerd in de vor van eleidsschalen. De eleidsschaal is de eendiensionale representatie van een onderhandelingsonderwerp. Op de eleidsschaal worden de eleidsposities van de onderhandelaars afgeeeld. Bijvooreeld, ij het onderhandelingsonderwerp over de hoogte van een loonstijging vort het loonod van de werkgever zijn eleidspositie. De looneis van een vakond is de eleidspositie van de etreffende ond. De eleidspositie van een onderhandelaar kan zelf erusten op een groot aantal individueel epaalde otieven, zoals ijvooreeld eisen van de leden, vergroten van de werkgelegenheid, het versterken van de concurrentiepositie van de sector, het stiuleren van de areidsparticipatie van inderheden, enzovoorts. Onderhandelingsonderwerpen variëren tussen onderhandelaars in het elang dat zij hechten aan het etreffende onderwerp. Het elang epaalt de ate waarin de organisatie zich zal inspannen o de eleidspositie te realiseren. Een hoog elang van twee onderhandelaars et tegenovergestelde eleidsposities kan leiden tot een reekpunt in de onderhandelingen. Een verschil in elang tussen onderhandelaars aakt het ogelijk o onderhandelingsonderwerpen tegen elkaar weg te ruilen. Collectieve esluitvoringsodellen. Collectieve esluitvoring is het proces dat de individuele eleidsposities van onderhandelaars ozet naar één collectieve uitkost: de Stichtingsaaneveling o f de

5 René Torenvlieti en Agnes Akkeran Doorwerking in de diepte CAO-afspraak op centraal respectievelijk decentraal niveau. Besluiten kunnen worden verklaard en voorspeld door de onderhandelingsonderwerpen, eleidsposities en elangen van onderhandelaars op een specifieke anier te coineren et hun relatieve achtspositie. Dit geeurt in een kwantitatief esluitvoringsodel (Stokan e.a. 20oo).3 De wijze waarop de onderhandelingen zijn gevoerd, kunnen worden teruggeracht op verschillende verklarende echanisen, zoals ijvooreeld conflict of ruilprocessen. Het is voor de onderhandelaars sos voordelig o et elkaar te ruilen: een onderhandelaar geeft iets weg op een onderwerp dat voor he inder elangrijk is en krijgt iets terug op een onderwerp waaraan een groter elang wordt gehecht. Voor de andere ruilpartij geldt natuurlijk hetzelfde. Hierdoor zijn ruilen vooral voordelig tussen partijen die een verschillend elang hechten aan de onderhandelingsonderwerpen. Zowel voor een reconstructie van het overleg in de Stichting van de Areid als in het CAO-overleg kan hetzelfde esluitvoringsodel worden geruikt. Het odel veronderstelt dat de etrokken onderhandelaars doelgericht handelen en proeren zoveel ogelijk hun zin te krijgen in de onderhandelingen - daarij rekening houdend et het elang dat zij hechten aan de onderhandelingsonderwerpen en hun relatieve onderhandelingsacht. Koepelorganisaties van werkneers en werkgevers heen verschillende achtsronnen die zij kunnen aanoren o hun stepel te drukken op het onderhandelingsproces. 4 Binnen de Stichting van de Areid zijn de achtsverhoudingen geforaliseerd: een vaste zetelverdeling wordt gehanteerd innen de Stichting. Achter de scheren spelen evenwel elangrijke inforele achtsverschillen een elangrijke rol, zodat niet altijd uitgegaan kan worden van de forele achtsverhoudingen. O toch een goede inschatting te verkrijgen van de feitelijke achtsverhoudingen, wordt ook voor de inschatting van relatieve acht eestal uitvoerig geruikgeaakt van kennis en inzichten van sleutelinforanten, vaak de onderhandelaars zelf. Dat laatste geldt zeker ook voor de onderhandelingen over cao s. Vaak spelen, naast het ledental van de onderhandelende vakond en de achteran van de onderhandelende werkgeversvertegenwoordiger, ook inforele achtsronnen op de achtergrond een rol. Het esluitvoringsodel lijkt goed te voorspellen wanneer het wordt toegepast op het vraagstuk van de CAO-onderhandeling. Rojer (1996a) rapporteert ongeveer 65% van de uitkosten van zeer diverse CAO-onderhandelingen correct te voorspellen. Rojer en Akkeran (1997) voorspellen 70% van de uitkosten van de onderhandelingspunten uit de tuinouw cao correct. Akkeran en Rojer (1998) voorspellen van de daaropvolgende cao 60% van de uitkosten correct. De CAO-onder- handelingen in de grootetaal zijn reeds eerder onderzocht et ehulp van esluitvoringsodellen. Voor de cao grootetaal 1994 werd 75% van de uitkosten goed voorspeld (Rojer 1996). Modellen van eleidsuitvoering. Vanuit het oogpunt van doorwerking richten wij de aandacht ook op tegenstellingen in elangen en posities tussen de niveaus van overleg innen organisaties van werkgevers en innen organisaties van werkneers. De eslechting van verschillen in positie en elang tussen niveaus van esluitvoring kan worden estudeerd et ehulp van odellen van eleidsuitvoering. Beleidsuitvoering is de ozetting van esluiten in de eleidsprestaties van één o f eer uitvoerende organisaties. Bij dergelijke eleidsuitvoering is sprake van een gezagsrelatie tussen opdrachtgever (ijvooreeld Tweede Kaer) en uitvoerder (ijvooreeld een inisterie). Uitvoerende organisaties kunnen innen deze relatie ervoor kiezen o a f te wijken van de esluiten van een opdrachtgever, ijvooreeld indien forele procedures van de opdrachtgever ontoereikend zijn (Torenvlied 2000). Het essentiële verschil tussen een politiek esluit en een centraal akkoord is dat er geen enkele expliciete gezagsrelatie estaat tussen de Stichting van de Areid en de decentrale CAO-onderhandelaars. Dat neet evenwel niet weg dat vanuit de koepelorganisaties wel degelijk verticale coördinatie kan plaatsvinden, et als asis de areidsvoorwaardennota van vakcentrales, vakonden en centrale werkgeversorganisaties^ Vanuit de odellen van eleidsuitvoering geredeneerd, veronderstellen wij dat twee echanisen van invloed zijn op deze coördinatie. Het eerste echanise is het voorkeursverlies van de koepelorganisaties in het centrale overleg. Wij veronderstellen dat de eleidspositie en het elang van de centrale onderhandelaars van invloed zijn op de coördinatie van hun organisaties. Bij vrijwel iedere centrale aaneveling in de Stichting van de Areid 222 S

6 René Torenvliet! en Agnes Akkeran Doorwerking in de diepte is er sprake van winnaars en verliezers, iers: niet altijd zal de uitkost van esluitvoring precies datgene zijn wat een centrale onderhandelaar het liefst wil. Dit is de essentie van het consensusgerichte Nederlandse overlegodel. Het voor- keursverlies van een centrale onderhandelaar is het verschil tussen zijn eigen eleidspositie en de uitkost van de geforuleerde aaneveling, gewogen naar elang. Wanneer de onderhandelaar veel oet toegeven op een elangrijke aaneveling, is zijn voorkeursverlies groot. Wij verwachten dat een (koepel)organisatie et het grote voorkeursverlies zich inder zal inzetten voor de verwezenlijking van de desetreffende aaneveling. Het tweede echanise is het draagvlak van de aaneveling in het Stichtingsakkoord. In de onderhandelingen innen de Stichting van de Areid heen de aanevelingen een verschillende kans van slagen in de onderhandelingen. O voor elke aaneveling de kans van slagen in te schatten, hanteren wij het egrip draagvlak. Dit is een collectieve aat die etrekking heeft op aanevelingen (in tegenstelling tot het voorkeursverlies, dat etrekking heeft op de evaluatie van aanevelingen door een individuele onderhandelaar).6 Het draagvlak is een aat waarij de consensus tussen de leden van de Stichting van de Areid over de forulering van een aaneveling wordt gecoineerd et het elang dat zij aan de aaneveling hechten. Wij verwachten dat Stichtingsaanevelingen et een groot draagvlak een grotere kans aken o door te werken in het caooverleg, odat alle partijen een groot elang hechten aan de aaneveling. Anderzijds stellen wij dat een gering collectief draagvlak niet alleen een indicator kan zijn voor een geringe elangstelling, aar ook veroorzaakt kan worden door tegenstrijdige elangen. Een gering collectief draagvlak kan naelijk ook het gevolg zijn van tegengestelde standpunten, waaraan alle onderhandelingspartijen juist een groot elang hechten.? Ook in dat geval verwachten wij geen doorwerking. De gedachtegang hierachter is dat de centrale onderhandelaars van alle partijen niet willen dat het conflict op centraal niveau zich zal voortzetten op het decentrale niveau van areidsvoorwaardenvoring, waaree de stailiteit van het gehele systee in gevaar kot. Verwachtingen en hypothesen over doorwerking in de cao-onderhandelingen Vanuit ons verklarende odel heen wij twee verwachtingen geforuleerd. Onze eerste verwachting heeft etrekking op het verticale echanise van coördinatie. Deze verwachting luidt dat de kenerken en dynaiek van het centrale onderhandelingsproces in de Stichting van de Areid epalend zijn voor de agendering van onderhandelingsonderwer- pen in het decentrale CAO-overleg. Deze verwachting heen wij uitgewerkt in twee hypothesen: a. Een CAO-onderhandelaar zal alleen een voorstel doen dat een Stichtingsaaneveling uitwerkt, indien de eigen koepelorganisatie voorstander is van de etreffende aaneveling. Deze hypothese vloeit voort uit het veronderstelde effect van het voorkeursverlies van de koepelorganisatie.. In het CAO-overleg worden onderhandelingson- derwerpen sterker geagendeerd indien zij een uitwerking zijn van Stichtingsaanevelingen die erusten op een groot draagvlak. Deze twee hypothesen zullen wij toetsen in paragraaf 4. Onze tweede verwachting etreft de effecten van het CAO-overleg. Agendering van een onderwerp is een noodzakelijke, aar niet voldoende voorwaarde voor doorwerking. Uit de odellen kunnen wij afleiden dat allerlei specifieke onderhandelingsken- erken, zoals de verdeling van elang, standpunten en relatieve acht van de onderhandelingspartijen, epalen wat de uitkosten van het CAO-akkoord worden. Wij verwachten daaro dat de specifieke onderhandelingskenerken van een epaald cao- overleg epalen of geagendeerde aanevelingen ook resulteren in een CAO-afspraak die confor de centrale aaneveling is. Wij zullen deze verwachting illustreren aan de hand van een fictief scenario, waarin wordt ingegrepen in de CAO-onderhandelingen, et het oog op een veretering van doorwerking. Een dergelijke ingreep kan vaak oeilijk voorzienare gevolgen heen, zoals wij zullen illustreren in paragraaf 5. 3 Ontwerp van de studie en gegevensverzaeling Odat het hier een dieptestudie naar de echanisen van doorwerking etreft, heen wij een ere

7 René Torenvlied en Agnes Akkeran Doorwerking in de diepte deneerde keuze geaakt van één centraal akkoord en één elan grijk e c a o. Selectie van sociaal akkoord en ca o Wij heen gekozen voor een analyse van Agenda 2002 (Stichting van de Areid 1997), odat dit akkoord uitdrukkelijk de agenda voor het toekostige CAO-overleg tot onderwerp heeft gehad. Wij heen op grond van drie criteria een inhoudelijke selectie geaakt van enkele thea s uit Agenda In de eerste plaats oesten de aanevelingen inhoudelijk etekenisvol zijn. Een aaneveling over nader onderzoek naar werkdruk viel op grond van dit criteriu af. Een tweede criteriu is de kwantificeeraarheid van (aspecten en onderdelen van) de aaneveling. Een derde criteriu is variatie in continuïteit en odegevoeligheid van de thea s. Een aaneveling die steeds terugkot, is de loonvoring. Hiernaast zijn thea s geselecteerd die indertijd eer in de aandacht zijn koen te staan, naelijk eployaility en areid en zorg. Eployaility was een nieuw egrip dat de aandacht oest richten op scholing. Wij heen onze studie eperkt tot één c a o, naelijk die van de grootetaal in De selectie van deze cao is geleid door drie criteria. In de eerste plaats heen wij gelet op de ovang en heterogeniteit van de c a o. Een cao die geldt voor een groot aantal werkneers, wordt nauwlettend gevolgd door sociale partners en de overheid. Daarnaast oet een ix estaan van grotere en kleinere onderneingen die geonden zijn aan de c a o. In de tweede plaats heen wij gelet op de ingangsdatu, niet te ver na het najaar van Ten slotte heen wij rekening gehouden et de representativiteit van de c a o. Wij heen gekozen voor een edrijfstak cao en niet voor een onderneing c a o. Iers, nog altijd valt 87% van alle werkneers in Nederland onder een edrijfstak cao (Van der Toren ï 996, 73). Ook de organisatiegraad van werkneers die onder de cao vallen, oet representatief zijn. Dit etekent dat de achtsverhouding in de c a o - onderhandelingen tussen werkneers- en werkgeversorganisaties representatief is voor Nederlandse CAO-onderhandelingen. Aan de hand van de ovenstaande criteria is, et geruikaking van een lijst van c a o s verschaft door het inisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, gekozen voor de cao grootetaal Onderzoeksontwerp In dit onderzoek is de doorwerking geeten op twee oenten, naelijk: (1) voorafgaande aan de onderhandelingen (2) in de CAO-afspraken. Hiernaast heen wij een reconstructie geaakt van de esluitvoring over Agenda 2002 in de Stichting van de Areid en van de CAO-onderhandelingen in de grootetaal. Hierdoor kunnen effecten van de verticale echanisen worden onderscheiden van die van de horizontale. Het onderzoeksontwerp is gericht op een oplossing van het correspondentieprolee. Het prolee et de eoordeling van doorwerking is, dat aanevelingen niet als zodanig in c a o s te herkennen hoeven zijn. Iers, veelal is een aaneveling gericht op een nadere uitwerking en invulling van een onderwerp. Een andere forulering en isschien enaing, is dus inherent aan het karakter van een Stichtingsaaneveling. Voor een eoordelaar die niet zelf deelneet aan de areidsvoorwaardenvoring, is het herkennen van een aaneveling dus een zware taak, die edreigd wordt door speculatie o f op zijn inst een onderschatting van de doorwerking van de aanevelingen. Een eer escheiden rol van de onderzoeker is op zijn plaats. Wij heen de experts op CAO-niveau gevraagd o aan te geven hoe hun onderhandelingsonderwerpen zijn ingeed in de onderhandelingonderwerpen, waarover wij inforatie heen verkregen van experts op centraal niveau. Op deze anier zijn de CAO-onderhandelingsonderwerpen veronden aan hun corresponderende aanevelingen. Gegevensverzaeling De onderhandelingsonderwerpen, eleidsposities en het elang van alle onderhandelende partijen zijn verkregen via gestructureerde expertinterviews et deelneers aan het overleg in de Stichting van de Areid van v n o -n c w en de grootste vakcentrale, naelijk f n v, en de onderhandelaars van de werkgeverspartij en de grootste vakond, naelijk f n v - Bondgenoten, in de cao grootetaal 1998.^ De experts geven inforatie over de onderhandelingskenerken van zowel hun eigen organisatie als die van de andere onderhandelingspartijen, zodat ij de analyse ook de inreng van de andere partijen etrokken kan worden. Wij heen een inventarisatie geaakt van de elangrijkste ingrediënten van de onderhandelingen. Dit vergde een inhoudelijke reconstructie van de gevoerde onderhandelingen in

8 R ené Torenvlied en A gnes A kker a n Doorwerking in de diepte vier stappen: (i) het vaststellen van de onderhande- lingsonderwerpen en etrokken partijen; (2) het epalen van de standpunten die alle etrokken partijen innaen; (3) de inschatting van het elang dat elke onderhandelingspartij hecht aan de onderhan- delingsonderwerpen en; (4) de epaling van de achtsverhoudingen tussen alle etrokken onderhandelingspartijen. In totaal werden voor de reconstructie van de onderhandelingen over het centraal akkoord Agenda 2002 alle elf onderhandelingsonderwerpen nauwkeurig geanalyseerd die de geselecteerde thea s loonkostenontwikkeling, eployaility en areid en zorg etroffen. Daarnaast werden voor de reconstructie van de onderhandelingen in de c a o grootetaal 1998 alle 12 onderhandelingsonderwerpen in dit overleg cao grootetaal geanalyseerd. Voordat de reconstructie en analyse van de cao -onderhandelingen plaatsvonden, heen wij eerst de voorstelrieven van de vakonden de werkgever opgevraagd. In deze voorstelrieven die de vakonden en de werkgever elkaar voorafgaande aan de onderhandelingen doorgaans sturen, aken de partijen hun onderhandelingsonderwerpen ekend. Aan de hand van deze voorstelrieven werd ter voorereiding van het interview een lijst et ogelijke onderhandelingsonderwerpen geaakt, die tijdens het interview et de expert werd doorgenoen en zo nodig aangepast. Onderwerpen waarover voorafgaande aan de onderhandelingen al overeensteing was ereikt tussen werkgever en werkneers, die als haerstukken op de agenda stonden, werden niet in de lijst opgenoen. Over deze onderwerpen hoefde iers niet eer onderhandeld te worden. Tael 1:. Vergelijking van geselecteerde aanevelingen uit Agenda et de voorstellen van etaalwerkgevers f e /cw en FNV Bondgenoten voor de cao grootetaal Aaneveling in Agenda 2002 Voorstander in STAR Voorstel etaalwerkgevers FME/CWM Voorstel FNV Bondgenoten 1 Verantwoorde loonkostenontwikkeling VNO-NCW / FNV Bescheiden structurele en eenalige uitkering 3.75 % verhoging per jaar + eindejaarsuitkering van 1% 2 Flexiele elonings- VNO-NCW Geen voorstel Geen voorstel coponenten 3 Motiverend looneleid VNO-NCW Geen voorstel Geen voorstel 4 Herziening van FNV Geen voorstel Geen voorstel jeugdloonschalen 5 Bedrijfsopleidingsplan VNO-NCW Maatwerk opneen in het edrijfsopleidingsplan Aanvulling van edrijfsopleidingsplan et elangstellingsregistratie. Opneen van vervolgopleidingen 6 Spaarregelingen verlof, ten ehoeve van scholing VNO-NCW Geen voorstel Copensatie van de vrije tijd die is gestoken in scholing. Recht op scholing van 40 uur per jaar, dat kan worden gespaard 7 Loopaanegeleiding FNV Geen voorstel Eventueel een elangstellingsregistratie en opleidingsadviseurs 8 Differentiatie van areidsduur-patronen en flexiilisering van edrijfstijden VNO-NCW Laten vervallen van CAO epalingen ten gevolge van de Wet Flexiiliteit en Zekerheid Geen voorstel 9 Deeltijdareid FNV Geen voorstel Geen voorstel 10 Verloffaciliteiten FNV Geen voorstel Instellen spaarfonds waarij werkneers 11 Kinderopvang FNV Geen voorstel tijd kunnen sparen Uitreiden naar alle werkneers; Buitenschoolse opvang; Stichting fonds kinderopvang

9 R ené TorenvlietI en A gn es A kker a n Doorwerking in de diepte 4 Doorwerking in de agenda van het CAO-overleg Heeft doorwerking plaatsgevonden? In hoeverre zijn de geselecteerde aanevelingen uit Agenda 2002 doorgewerkt in de agenda van het overleg over de cao grootetaal 1998? Tael 1 aakt dit inzichtelijk. In de eerste kolo staan de elf geselecteerde aanevelingen waarover in de Stichting van de Areid is onderhandeld, gegroepeerd naar thea: de eerste vier etreffen het thea loonkostenontwikkeling, vijf tot en et zes etreffen eployaility en de laatste vier het thea areid en zorg. In de tweede kolo staat welk van de koepelorganisaties het initiatief tot de aaneveling had genoen. De derde en vierde kolo geven de uitwerking van de aanevelingen in de voorstellen van de CAO-onderhandelaar van de etaalwerkgeversorganisatie f e -cw en van de onderhandelaar van de vakond f n v Bondgenoten. Uit de tael lijkt dat in totaal zeven van de elf aanevelingen zijn uitgewerkt in een voorstel. Dit is een percentage van 64%, een hoge score als dit wordt vergeleken et de resultaten van Van Santen in dit nuer. 9 De onderhandelaar van f n v Bondgenoten kot et eer voorstellen die een uitwerking voren van aanevelingen uit Agenda 2002 dan de werkgever.10 De agendering van de eigen aanevelingen Wij heen de verwachting uitgesproken dat de kenerken en dynaiek van het centrale onderhandelingsproces in de Stichting van de Areid epalend zijn voor de agendering van onderhandelingsonderwerpen in het decentrale c a o -overleg. Onze eerste hypothese was dat een CAO-onderhandelaar alleen dan een voorstel zal doen die een uitwerking vort van een Stichtingsaaneveling, indien de eigen koepelorganisatie de etreffende aaneveling heeft geïnitieerd. De koepelorganisatie zal iers proeren te voorkoen dat decentraal aanevelingen doorwerken waar veel op is verloren. Deze hypothese wordt evestigd door tael 1. De tael toont dat de drie voorstellen die de onderhandelaar van de etaalwerkgeversorganisatie f e - cw heeft geagendeerd, alle te herleiden zijn tot een aaneveling die werkgeversorganisatie v n o -n c w heeft geïnitieerd. In indere ate geldt dit voor de onderhandelaar van f n v Bondgenoten. Deze onderhandelaar heeft zes voorstellen geagendeerd die herleidaar zijn tot een aaneveling van de Stichting van de Areid. Twee van deze voorstellen werken een initiatief uit van v n o -n c w, de overige vier die van de eigen koepelorganisatie fnv Bondgenoten. Daarnaast is er een opvallend verschil tussen de twee onderhandelaars in de grootetaal. Aan werkgeverszijde valt op dat een groot aantal aanevelingen die v n o -n c w heeft geïnitieerd, niet heen geleid tot een voorstel van de onderhandelaar van f e -c w. Deze onderhandelaar doet geen voorstel et etrekking tot drie van de vijf door v n o -n cw geïnitieerde aanevelingen. De onderhandelaar van f n v Bondgenoten lijkt veel sterker geonden aan de vakcentrale f n v. Deze onderhandelaar legt slechts twee van de zes door de vakcentrale f n c geïnitieerde voorstellen naast zich neer. Het is de vraag hoe wij dit kunnen verklaren. Mogelijk ligt het antwoord esloten in het draagvlak van de aaneveling ij alle partijen in de Stichting van de Areid. Het effect van draagvlak van centrale aanevelingen in de Stichting van de Areid Soige aanevelingen lijken gedetailleerd op de agenda van het CAO-overleg te koen, andere aanevelingen verdwijnen van de agenda, zelfs als zij zijn geïnitieerd door de eigen koepelorganisatie. Over de agendering heen wij een tweede hypothese geforuleerd, die geaseerd is op het draagvlak van de centrale aaneveling in de Stichting van de Areid en de veronderstelling dat koepelorganisaties en onderhandelaars geen conflictueuze onderwerpen naar een lager niveau willen overrengen. De hypothese luidde: In het CAO-overleg worden onderhandelingsonderwerpen gedetailleerder geagendeerd indien zij een uitwerking zijn van Stichtingsaanevelingen die erusten op een groot draagvlak. Figuur 2 geeft een toetsing van deze hypothese. In de figuur zijn alle geselecteerde aanevelingen uit de Stichting van de Areid afgeeeld. Op de horizontale as staat de ate waarin de aaneveling in de cao grootetaal is geagendeerd. Op de verticale as staat het draagvlak van de etreffende aaneveling. Uit de figuur kunnen wij opaken dat er een positief verand estaat tussen het draagvlak en de ate waarin een aaneveling uit Agenda 2002 op de agenda van het CAO-overleg in de grootetaal van 1998 is gekoen.11 Een groot draagvlak onder de centrale organisaties lijkt een noodzakelijke voorwaarde te zijn voor de doorwerking. Zonder een 226 ï 2002 «29.4

10 R ené Torenvlied en A gnes A kke r a n Doorwerking in de diepte Figuur 2: Verand tussen draagvlak van aanevelingen uit Agenda en hun agendering in de ca o grootetaal $ o # e # $ Geen voorstel Voorstel Uitgewerkt voorstel Agendering in onderhandelingen CAO Grootetaal 1998 groot draagvlak verschijnen Stichtingsaanevelingen niet eens op de agenda van de decentrale onderhandelingen. De hypothese wordt niet verworpen. drie aanevelingen is lijkaar weggeruild tegen afsp raken over kin d ero pvan g. De d o o rw erkin g van deze aaneveling is in het CAO-overleg ten koste gegaan van de doorw erking van andere aanevelingen. 5 Doorwerking in het uiteindelijke CAO-akkoord Heeft doorwerking plaatsgevonden? In hoeverre zijn de geselecteerde aanevelingen uit Agenda doorgewerkt in de uiteindelijke afspraken in het CAO-akkoord van de grootetaal in 1998? Tael 2 aakt dit inzichtelijk. In de eerste kolo staan weer de elf geselecteerde aanevelingen waarover in de Stichting van de Areid is onderhandeld. In de tweede kolo staat de cao afspraak. Uit de tael lijkt dat uiteindelijk slechts vijf van de elf aanevelingen in de een of andere vor in het CAO-akkoord zijn opgenoen. Zes aanevelingen zijn niet terug te vinden. Het doorwerkingpercenta- ge is gedaald van 64% ij agendering in een voorstellenrief naar 45% in het uiteindelijke CAO-ak- koord! De oorzaak voor dit lagere doorwerkingper- centage is dat drie voorstellen van f n v Bondgenoten, naelijk over spaarregelingen, loopaanegeleiding en verloffaciliteiten, het CAO-akkoord uiteindelijk niet heen ereikt. De doorwerking op deze Kan doorwerking worden eïnvloed tijdens de onderhandelingen? Het wegruilen van een aaneveling tijdens CAO-on- derhandelingen roept de vraag op of doorwerking tijdens de onderhandelingen kan worden eïnvloed. Deze vraag kunnen wij alleen eantwoorden indien wij in staat zijn o de ehaalde resultaten te verklaren, zoals het niet opneen van de drie voorstellen van f n v Bondgenoten in het akkoord. O deze uitkosten van de cao -onderhandelingen te verklaren, heen wij et ehulp van een esluitvor- ingsodel, het ruil odel (Stokan en Van Oosten 1994), de CAO-onderhandelingen in de grootetaal nageootst.12 In tael 3 worden de voorspellingen van het esluitvoringsodel gepresenteerd. In de eerste kolo staan de twaalf onderwerpen van de CAO-onderhandeling vereld. In de tweede kolo wordt de voorspelde en in de derde kolo de werkelijke uitkost van het CAO-overleg gepresenteerd. Het odel lijkt drie van de twaalf uitkosten niet correct te voorspellen. Het odel voorspelt een

11 R e n é TorenvlietI en A g n e s A k k er a n D o o r w e r k in g in d e d ie p te T ael 2 : Vergelijking van de geselecteerde aanevelingen uit Agenda 2002 et het CAO-akkoord grootetaal 1998 O n derw erp C A O -afspraak 1 Verantw oorde loonkostenontw ikkeling % * 2 Flexiele eloningsco ponenten 3 M otiverend looneleid 4 Herziening van jeugdloonschalen 5 B edrijfsopleidingsplan 6 Spaarregelingen verlof, ten ehoeve van scholing 7 Loopaanegeleiding 8 Differentiatie van areidsduur-patronen en flexiilisering van edrijfstijden 9 Deeltijdareid 10 Verloffaciliteiten niet geregeld niet geregeld niet geregeld In de CAO is een regeling opgenoen waarij onderne ingen die een edrijfsopleidingsplan aken in aanerking koen voor een vergoeding van de scholingskosten. Relevante kenerken: - Belangstellingsregistratie - Regelingen over vergoeding tijd en kosten - Bijzondere vergoedingen voor epaalde groepen (>4ojr) niet geregeld niet geregeld Schrappen van eperkende artikelen in de C A O ten gunste van ruiere flexwet en wtw Geen w ijziging van de estaande regeling in CA O (W erkgever oet, desgevraagd, ij een afw ijzing van een verzoek tot deeltijdareid een otivering geven. Tegen de eslissin g is eroep ogelijk). niet geregeld n Kinderopvang - U itreiding van kinderopvang voor kinderen van annelijke werkneers - O p rich tin g van een stichting voor de uitvoering van kinderopvang - Afspraken over een financiële ijdrage van werkgevers * ) Rekeninghoudend et de fasering in de loonsverhogin g volgden wij de volgende erekening van de loonsverhoging: de cao loopt van 1 april 1998 tot i juli (27 aanden): per 1 juli 1998: 3,25 structureel 24/27 x 3.25% = 2.89% per 1 juli structureel 12/27x2.75% = 1.22 % per i aart i,5% structureel 4 /27 x 1.50% = 0.22 % % geringere loonstijging dan werkelijk is afgesloten, odat op grond van de gegevens wordt verwacht dat er geen incidentele loonsverhoging en geen verhoging van de vloeren zou worden afgesproken. Dit is feitelijk wel geeurd. Daarnaast voorspelt het odel dat de eroepsopleiding zou worden opgenoen in het opleidingsplan, terwijl dit juist is gelokkeerd. Deze score van 75% is vergelijkaar et die uit eerder onderzoek naar de grootetaal (Rojer 1996). Nu lijkt dat w ij vo o r h et eren d eel van de on- d erh an d elin gso n d erw erp en in de cao groot etaal 1998 een adequate verklarin g ku n n en ieden, is het o gelijk o d enkeeldige scen ario s van dit overleg te estu d eren. Eén d en keeld ig scen ario is dat er w ordt in gegrepen in de CAO -onderhandelingen et

12 R en é Torenvlieti en A g n e s A k k er a n D o o r w e r k in g in d e d ie p te T ael j : Vergelijking van de voorspelde en werkelijke uitkosten van de twaalf onderhandelingsonderwerpen in de c a o groot- etaal O n derh andelin g so n d erw erp in C A O Grootetaal 1998 Door ruilodel voorspeld Werkelijke afspraak 1 Structurele loonsverhoging 4.33% 4.33% 2 Incidentele loonsverhoging 0 % 1% 3 Verhoging vloeren nee ja 4 Recht op scholing in uren nee nee 5 B eroepsopleidingen in plan ja nee 6 H effing SW M fonds lijft lijft * 7 Eployaility uit SWM fonds in in ** 8 Zeggenschap tijdsparen werkgever werkgever 9 Maxi u dagen tijdsparen Kinderopvang ook voor annen ja ja n H effingspercentage kinderopvang B uitenschoolse opvang in fonds kinderopvang nee nee *) Gaat saen in een ander fonds **) Onder voorwaarde het oog op een vergroting van de doorwerking van centrale aanevelingen. Alhoewel in de praktijk een dergelijk ingrijpen niet plaatsvindt, gaan er sos steen op o de doorwerking van centrale aanevelingen actief te eïnvloeden. De actieve inenging van ijvooreeld een vakondscoördinator in de CAO-onderhandelingen, kan de agenda van het c a o - overleg etreffen. Dit kan geeuren door een onderhandelaar opdracht te geven een epaald onderwerp (alsnog) op te neen in de voorstellenrieven. Inenging in de agenda van het CAO-overleg kan proleen veroorzaken. In de vorige paragraaf heen wij geconstateerd dat de centrale aanevelingen die op de decentrale onderhandelingsagenda verschijnen, juist die onderwerpen zijn waarover op centraal niveau het draagvlak groot is. Een groot draagvlak ipliceert dat de etreffende aaneveling niet ostreden is of een hoge prioriteit kent. Dit etekent dat aanevelingen die de agenda van het c a o - overleg niet ereiken, vaak ostreden zijn of een lage prioriteit kennen. De kans estaat dat, indien een onderwerp door actieve inenging wordt geagendeerd, het een ostreden onderwerp is. Het gevolg is dat een conflict vanuit centraal niveau w ordt verplaatst naar het cao -overleg. O te onderzoeken welke gevolgen de agendering van een elangrijk onderwerp heeft op de c a o - onderhandelingen in de grootetaal 1998, heen we het volgende, denkeeldige scenario ontworpen. Wij heen reeds gezien dat er door geen van eide partijen voorstellen zijn gedaan o deeltijdareid op de agenda van het CAO-overleg te plaatsen, terwijl de vakcentrale f n v zich sterk heeft geaakt voor deze aaneveling. Wij voegen een onderhandelingsonderwerp toe aan de onderhandelingen in de grootetaal van 1998: Uitreiding ogelijkheden voor deeltijd. De voorkeuren van de verschillende decentrale partijen, alsede het elang dat zij hechten aan dit onderwerp, heen wij ontleend aan dat van hun koepelorganisatie. Het gaat daaro in onze analyse zuiver o fictieve gegevens. De werkgeversorganisatie f e -cw zou tegen zijn en alle werkneersonderhandelaars voorstander van uitreiding van ogelijkheden voor deeltijdareid. Het elang is relatief hoog: werkgever f e -cw en vakond f n v Bondgenoten hechten een relatief groot elang aan dit onderwerp. Wat zou er zijn geeurd indien de agendering

13 R en é Torenvfied en A g n e s A k k er a n D o o r w e r k in g in d e d ie p te werkelijk had plaatsgevonden? Wij heen een nieuwe esluitvoringsanalyse verricht et ehulp van het ruilodel. Het lijkt dat precies dezelfde voorspellingen worden gedaan op de twaalf onder- handelingsonderwerpen. Daaraan verandert de toevoeging van het nieuwe onderwerp niets. Het nieuw toegevoegde agendapunt zou, althans volgens de analyse van het ruilodel, heen geleid tot een uitreiding van deeltijdareid. De vakonden zouden deze heen innengehaald, zonder te hoeven inleveren op andere onderwerpen van het CAO-overleg. Het zou zonder eer een conflictueus onderwerp zijn geworden, aar de aaneveling zou zijn doorgewerkt in dit specifieke geval. 6 Conclusie: een papieren consensus? In dit artikel is de doorwerking van een aantal aanevelingen van het centraal akkoord Agenda in de cao grootetaal 1998 geeten. Getracht is een aanzet te geven tot een verklaring van de doorwerking. Daartoe is een nieuw evaluatieethodiek gepresenteerd, die geruikaakt van een coinatie van expertonderzoek en esluitvoringsanalyse. Uit onze analyse lijkt dat voor een grote eerderheid van de geselecteerde aanevelingen een uitwerking op decentraal niveau is geagendeerd (64%) en een inderheid in het akkoord is terechtgekoen (45%). De verklaring van de agendering heen wij gezocht in de coinatie van de kenerken van horizontale esluitvoring op centraal niveau en verticale coördinatie tussen koepelorganisatie, vakonden en onderhandelaars. De verklaring van de doorwerking in het CAO-akkoord heen wij gezocht in de kenerken van horizontale esluitvoring op decentraal niveau. Wat etreft de verklaring van de agendering van de aanevelingen van het centraal akkoord, lijkt dat het draagvlak van een aaneveling in grote ate epalend is voor de agendering ervan (in de vor van een uitwerking) in het CAO-overleg. Het draagvlak van een aaneveling in de Stichting van de Areid - een factor die afhankelijk is van de prioriteit van, en de ate van consensus tussen de leden van de Stichting - lijkt zelfs een noodzakelijke voorwaarde te zijn voor agendering. Een aaneveling die is geforuleerd onder ostandigheden van groot verzet en/of weinig consensus innen de Stichting van de Areid, heeft niet zijn weg naar de onderhandelingstafel in de grootetaal van 1998 gevonden. Dit geldt ook voor aanevelingen waaraan weinig elang werd gehecht. Deze conclusie was confor onze verwachtingen. Theoretisch is het niet waarschijnlijk dat conflicten in het centrale overleg worden geëxporteerd naar het decentrale overleg. Voor de vraag hoe deze coördinatie verloopt, ijvooreeld via actieve sturing of via netwerkeffecten, verwijzen wij naar Akkeran en Torenvlied (2002). Op grond van de analyse van de agendering concluderen wij dat de invloed van het centrale overlegniveau in de Stichting van de Areid op de ate van doorwerking van haar aanevelingen, niet oet worden onderschat. Hieree lijkt de vraag gerechtvaardigd o f een Stichtingsakkoord voor soige aanevelingen niet slechts een papieren consensus is. Voor een grote en invloedrijke cao als in de grootetaal lijkt dit voor ongeveer 35% van de geforuleerde aanevelingen het geval te zijn.d Desalniettein stellen wij vast dat het centrale niveau van areidsvoorwaardenvoring, in de Stichting van de Areid, en het decentrale niveau van CAO-onderhandelingen, sterk et elkaar zijn veronden. Dat kan, twintig jaar na het eroede Akkoord van Wassenaar, et een toeneende decentralisatie en geregelde kritiek, een operkelijke conclusie heten. Noten 1 Een caera in het knoopsgat van een onderhandelaar geeft ons weliswaar inzicht in alle feiten en ostandigheden die heen plaatsgevonden, aar kan ons geen inzicht ieden in de patronen en regelatigheden die verklaren waaro een epaald coprois is gesloten of een overleg is opgeschort. 2 Indien wij uitsluitend zouden turven of, en hoe vaak, passages uit een centrale aaneveling voorkoen in een areidsvoorwaardennota, een voorstelrief, of een CAO-akkoord, kunnen wij ten onrechte concluderen dat veel centrale aanevelingen o f akkoorden verloren gaan in de decentrale CAO-onderhandelingen (zie ijvooreeld Van Heertu-Leen en Wilthagen ; Dekkers 1999). 3 Het theoretische odel dat wij geruiken, is ontwikkeld innen een Groningse onderzoeksgroep die zich ezighoudt et collectieve esluitvoringsprocessen (enkele overzichtspulicaties: Bueno de Mesquita en Stokan ; Torenvlied ; Stokan e.a. 2000). Binnen deze onderzoeksgroep zijn de odellen verder ontwikkeld en toegepast voor de spe

14 R e n é T o re n v lie tf e n A g n e s A k k e r a n Doorwerking in de diepte c if i e k e a n a l y s e v a n C A O - o n d e r h a n d e l i n g e n (Rojer ; Akkeran, 2000). 4 Aan werkneerszijde is dit de organisatiegraad (het percentage werkneers dat in een sector o f onderneing lid is van de etreffende vakond) o f eenvoudiger het ledenaantal. De organisatiegraad epaalt in elangrijke ate de geloofwaardigheid van de dreiging et acties, iers als weinig werkneers te oiliseren zijn voor een actie, zal de actie gedoed zijn te islukken. Tussen vakonden estaan grote verschillen in organisatiegraad en ledenaantal, die goed zijn gedocuenteerd in de literatuur. Tussen sectoren en onderneingen estaan grote verschillen in de relatieve achtsverhouding tussen de vakonden. Ook werkgevers heen de eschikking over achtsronnen, zoals ijvooreeld de ozet als indicator voor edrijfsgrootte, o f de kapitaalintensiteit van de onderneing, als indicator voor de afhankelijkheid van de factor areid. Daarnaast spelen allerlei inforele achtsronnen een elangrijke rol, zoals ijvooreeld de on- derhandelingscapaciteiten en van de onderhandelaars. persoonlijkheidskenerken 5 Hierop wordt uitgereid ingegaan in Akkeran en To- renvlied Het draagvlak is eenvoudig de so van het (et elang gewogen) standpunt van de onderhandelaars: -1 als zij tegen de forulering van een aaneveling zijn; +1 indien zij voorstander zijn. 7 Voor de precieze erekening van de aat collectief draagvlak verwijzen wij naar Akkeran en Torenvlied Wij leunen hierij sterk op eerder onderzoek naar CAO -on- derhandelingen in het algeeen (Rojer ), de tuinouwc a o (Rojer en Akkeran ; Akkeran en Rojer ) en naar areidsconflicten (Akkeran 2000). 9 Zie tael 4 in haar ijdrage. De ethode die Van Santen toepast is natuurlijk een andere dan in deze ijdrage. 10 Uiteraard zijn er eer voorstellenrieven geschreven, naelijk door de andere onderhandelaars die aan het CAO-over- leg heen deelgenoen. Deze voorstellenrieven heen wij niet etrokken ij onze analyse. 11 Het verand is strikt kwalitatief van aard. Een statistische toetsing van dit verand heeft geen zin, odat het een eperkt aantal waarneingen etreft, die ovendien geselecteerd zijn en niet op een steekproef erusten. 12 Wij danken Frans Stokan voor het eschikaar stellen van de software waarin de siulaties van het ruilodel zijn geïpleenteerd. 13 Het oordeel van de centrale onderhandelaars over dit gerek aan doorwerking was ild, indien het een aaneveling etrof waarvan en tegenstander was (Akkeran en Torenvlied 2002). Literatuur Akkeran, A., , Verdeelde vakeweging en stakingen: Concurrentie o leden. Asterda: Thesis Pulishers. Akkeran, A. en M.F.P. Rojer, , Tuinouw c a o 19 98: Geiste kansen op vernieuwing. Onderhandelingen volgens coputerodel leiden tot eer win-win situaties. Vaklad voorde Bloeisterij, 53 (42) Akkeran, A. en R. Torenvlied, (te verschijnen), De logica van het Nederlandse polderodel : Horizontale esluitvoring, verticale coördinatie en de doorwerking van centrale akkoorden. Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Bueno de Mesquita, B. en Stokan, F.N., , European counity decision-aking. New Haven: Yale University Press. Dekkers, C., , Areidsvoorwaardeneleid op decentraal niveau: Een onderzoek naar de doorwerking van de aanevelingen van de Stichting van de Areid. Den Haag: Mieo. Heertu-Leen, A.H. van en A.C.J.M. Wilthagen, , De doorwerking van aanevelingen van de Stichting van de Areid. Den Haag: Sdu. Kersergen, K. van en F. van Waarden, 2001, Shijis in governance: Proles o f legitiacy and accountaility. Den Haag: Social Science Research Council (MaGW). Rojer, M.F.P., , Cao onderhandelingen: Een voorspelaar, logisch en rationeel proces? Asterda: Thesis Pulishers. Rojer, M.F.P., , Perserichten rond de voorspelling v a n de Metaal c a o / catiesi.ht Rojer, M.F.P. en A. Akkeran, , Resultaten tuinouw c a o niet eens zo slecht: Onderhandelingen op coputer nagespeeld. Vaklad voor de Bloeisterij, 52 (38) Stichting van de Areid, , Agenda 2002: Agenda voor het CAO-overleg voor de koende jaren. Den Haag: Stichting van de Areid. Stokan, F.N., M.A.L.M. van Assen, J. van der Knoop en R.C.H. van Oosten, 2000, Strategie decision aking. Advances in Group Processes, 1 j Stokan en Van Oosten, 19 94, The exchange of voting positions: An oject oriented odel of policy networks. In: B. Bueno de Mesquita en F.N. Stokan, European counity decision aking. New Haven: Yale University Press, pp Toren, J.P. van den, , Achter gesloten deuren? cao overleg in de jaren negentig. Asterda: Weioo. Torenvlied, R., , Besluiten in uitvoering. Asterda: Thesis Pulishers. Torenvlied, R., , Political decisions and agency perforance. Dordrecht/Boston/London: Kluwer Acadeic Pulishers. Torenvlied, R., 2001, Verklarende odellen van het eleidsproces. In: T. Aa en R.J. in t Veld (red.), Handoek Beleidswetenschap (Hoofdstuk 4). Meppel: Boo. Vereek, B., , De sturende overheid in het perspectief van internationalisering en europeanisering. In: R. Torenvlied en J. Hakfoort (red.), De staat uitenspel: Overheidssturing en nieuwe instituties. Asterda: Boo, pp