b en jaargang 37 Van de redactie 123 Artikelen Marc van der Meer en Bert Roes Simultaan leren: beleidsleren in de keten van werk en inkomen 124

Transcriptie

1 2010 jaargang 37 2 Van de redactie 123 Artikel Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko 124 Wouter van Gt Sako Musterd Isolet angst: PVV in Haagse uurt ij de geeteraadsverkiezing van Dossier: De staat van de universiteit (2) 153 Chris Lorz Anything goes. Deatter over de universiteit in Nederland 154 Godfried Engers Ontantel de visitatie-industrie. E pleidooi voor veelzijdigheid eertaligheid 160 Roert Kloosteran Van vrijetijdsparadijs naar lopde and? 164 Jo Ritz E kans voor Nederlandse research-universiteit 168 Boeksignalet Stefan Couperus De estuurde stad als lingua franca voor historici estuurskundig? 174 Anna Schonewille Hidde Rinze Koornstra De vogelvrije: over liertair paternalise de individuele gevolg van keuzevrijheid 179 Gastcolun Zef Heel Twty Minutes in Manhattan van Michael Sorkin 183 Astracts

2 122

3 Van de redactie Te laat voor het strand. Wedero. Wij elov eterschap. Maar ons dunkt dat uw geduld rijkelijk wordt eloond. E spannd, veelzijdig actueel nuer van Beleid Maatschappij dat inderdaad op het strand niet zou he isstaan. Het nuer opt et e ijdrage over de areidsvoorziing, e onderdeel van de Nederlandse verzorgingsstaat dat sinds het egin van de jar negtig vrijwel continu onderwerp is van institutionele verandering. En waaraan, zo lijk recte krantericht te suggerer, ook dit decniu ge einde zal ko. Maar Van der Meer Roes kijk vooral naar leereffect in de zogaade Werkket esluit geatigd positief. Nu aar hop dat de volgde stelselherziing het geleerde niet achterhaalt. De tweede ijdrage onderzoekt de vraag wat de relatie is tuss woonogeving stegedrag, dan in het ijzonder die van Haagse PVV-steers tijds de afgelop geeteraadsverkiezing. Van Gt Musterd concluder dat het stegedrag deels kan word verklaard uit etnische conctratie, sociale isolatie stedelijke crises, aar dat geetelijke ruitelijke intervties in de vor van afgedwong g de verklarde druppel is die de eer doet overlop. Aangezi g de afgelop jar tot het edicijn teg sociale anoie is geword, do eleidsakers er goed aan deze ijdrage tot zich te ne. Al ev relevant is de tweede episode van de staat van de universiteit, die Beleid Maatschappij in dit nuer afdrukt. Chris Lorz neet de handscho van Ewald Engel uit de eerste episode op riposteert ev hard de poleische aanval van deze laatste op Lorz analyse dat de klassieke universiteit t onder gaat aan nieuwerwetse anagettechniek. Schrijver dezes zal niet ontkn dat hij ige al oest slikk ij het knisne van Lorz riposte. Gekwalificeerde ijval krijgt Lorz van Kloosteran Engers, die eid, zij het in verschillde registers, constater dat de prestatieeting aan universiteit haar doel voorijschiet is verword tot e tijdvretde eetexercitie die alle ontellers verag te ekor. Van geheel andere aard is de ijdrage van Jo Ritz, collegevoorzitter van Maastricht University. De Engelse naa van de universiteit geeft al aan dat Ritzs ijdrage niet wil verzand in nostalgie, aar juist e vlucht naar vor epleit in de vor van e grotere Europese oriëntatie van Nederlandse universiteit eer puliek onderzoeksgeld. Wordt gegarandeerd vervolgd. Verder in dit nuer twee oekrecsies. E over de stad als rug tuss estuurskundig historici e over de nieuwe eleidsode van het liertair paternalise dat twee jaar geled door de WRR in Nederland werd geïntroduceerd. Het nuer sluit af et e prachtige reflectie op stedouw, architectuur, de stad haar ewoners van de hand van de adjunct van de Dist Ruitelijke Ording van Asterda, Zef Heel, naar aanleiding van de twintiginutwandeling die architectuurtheoreticus Michael Sorkin dagelijks aflegt tuss zijn appartet in het Iron District zijn atelier in Trieca, dan he we het uiteraard over Manhattan; e stadsdeel dat qua dichtheid qua icropolitiek nog het dichtst ij Asterda staat dus, volgs Heel, als weinig anders kan help ij het doorrek van de stadshaat die in de Nederlandse stedouwkunde doineert. Veel leesplezier! Ewald Engel 123

4 Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko Marc van der Meer Bert Roes Marc van der Meer is directeur van het Expertisectru Beroepsonderwijs (ECBO). Bert Roes is sior adviseur ij het College voor Areidszak van de Veriging van Nederlandse Geet (VNG). Correspondtiegegevs: Dr. M. van der Meer Expertisectru Beroepsonderwijs Pettelaarspark pc D Bosch arc.vandereer@eco.nl 1 Inleiding De sociale zekerheid de areidsvoorziing in Nederland word voortdurd hervord. Deze eleidshervoring roep niet alle de vraag op naar de ronn het effect van de verandering in de organisatie van de sociale zekerheid, aar ook welke nieuwe inzicht dat oplevert et etrekking tot de aanpassingscapaciteit het leerverog van de etrokk uitvoeringsorganisaties. Nog slechts aan het egin van deze eeuw heeft de uitvoeringsstructuur van de sociale zekerheid in Nederland e ingrijpde verandering ondergaan et de totstandkoing van de Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk inko (Wet SUWI). De nieuwe wetgeving epaalde dat het nieuw gevorde Uitvoeringsinstituut Werkneersverzekering (UWV), de Ctrale organisatie werk inko (CWI ) de geet sawerk ij het realiser van e overkoepelde issie: Werk ov Uitkering (WU). De Wet SUWI spreekt van e ket van foreel zelfstandige organisaties die sawerk. De totstandkoing van SUWI was e ankerpunt in e ijna drie decnia langdurig proces van eleidshervoring wijziging in de uitvoeringsstructuur. Daarij zijn twee aanvankelijk volledig gescheid eleidsveld, dat van de sociale zekerheid de pulieke areidsvoorziing, systeatisch op elkaar etrokk. Er is thans sprake van e organisatieodel waarij op verschillde wetgevingsgeied (werkloosheid, areidsongeschiktheid ijstand) verschillde partij et elkaar oet sawerk ij de re-integratie van werkzoekd naar de areidsarkt. In dit veranderingsproces zijn de activering van het sociaal eleid de introductie van arkteginsel elangrijke uitgangspunt word eleidsresultat systeatisch vastgesteld in ter van effectiviteit efficiëntieveretering (Van Gestel, De Beer Van der Meer 2009). Met de Wet SUWI werd e pulieke uitvoeringsorganisatie opgetuigd et zelfstandige estuursorganisaties erzijds de geet anderzijds, die vor oest gev aan het idee van de ontwikkeling van e odel et pulieke opdrachtgevers voor private opdrachtneers o (de arkt van) re-integratie te evorder. De overkoepelde issie WU etekde e oslag in de sociale zekerheid: van rechtatigheid doelatigheid verschuift het zwaartepunt in wet- regelgeving, sturing uitvoering geleidelijk naar 124

5 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko activering stiulering van werkzoekd. Dat leidde ertoe dat inn de etrokk organisaties e heel andere aansturing van de uitvoeringsorganisatie noodzakelijk werd. O het systee te vereter zijn er sinds 2002 nieuwe verandering doorgevoerd. Aanvankelijk was er sprake van e grote eleidsvrijheid van de etrokk organisaties. Al gauw na het inisterie van Sociale Zak Werkgelegheid (SZW) het heft in hand stuurde sterk op financiële indicator, die vanaf 2004 zijn vastgelegd in de planning- controlecyclus, op e econoische verantwoording, zoals voorgeschrev in de Coptailiteitswet van Tegelijkertijd wordt sinds 2004 geleidelijk aan eer ruite geod voor sawerking in de verschillde deelnetwerk in de sociale zekerheid. Vooreeld van deelnetwerk zijn de uitvoering van Wet op de areidsongeschiktheidsverzekering (WAO)/de Wet werk inko naar areidsverog (WIA), de inning van sociale preies (Belastingdist UWV), de Wet areidsongeschiktheidsvoorziing jonggehandicapt (Wajong) of de Werkloosheidswet (WW). Elk van deze netwerk kt (voor e deel) andere actor, andere verhouding, e ander institutioneel kader sturingsechanis die e coinatie vor van ctrale aansturing et afsteing op lokaal niveau (Sol Westerveld 2005; Van Berkel Borghi 2007). We richt de analyse op de verandering vooral op één eleidsnetwerk, het Werkloosheidsnetwerk, hierna de Werkket goed. Hoewel ook inn andere eleidsnetwerk sprake is van interessante vernieuwing, loopt naar onze waarneing de Werkket voorop als het gaat o het uitdk, concretiser praktisch vorgev van e activerde sociale zekerheid. Vanaf 2002 lag hier de vraag voor hoe de verticale sturing horizontale sawerking in de SUWI-ket in de praktijk oet word vorgegev. In de esluitvoring werd ruite opgelat voor het stiuler van lokaal regionaal initiatief verantwoordelijkheid, waarij geruik wordt geaakt van nieuwe vor van charking knis- ideeënuitwisseling. In de Werkket zijn tuss nieuw werkprocess tot stand geko in de zogoede Toonkaerexperit. In de Toonkaers werk(t) geet, CWI UWV sa in één loket et als doel klant zo direct ogelijk naar vast werk te egeleid. De experit leverd e aantal technische organisatorische innovaties op, die elangrijke inzicht in zich drag otrt het leergedrag van actor in eleidsnetwerk. In dit artikel gaat de aandacht et nae uit naar de stiulans die sawerking tuss organisaties iedt voor het leergedrag van de etrokk organisaties actor. Dat leergedrag is gewst odat de introductie van WU alle kan slag als er verandering in de organisatie de cultuur van alle etrokk (uitvoerings)organisaties optred. Tot ver in de jar negtig was de cultuur in het veld van de sociale zekerheid gericht op rechtatigheid daaree volstrekt anders dan die van de areidsvoorziing die gericht was op aansluiting op de areidsarkt. Bovdi leidde de voortdurde reorganisatie van de sociale zekerheid ertoe dat nooit kon word vastgesteld onder welke condities eleidsingrep als uitkeringsverstrekking re-integratietraject voor doelgroep succesvol zijn (Van Gestel, De Beer Van der Meer 2009). Het sarg van deze eleidsveld van de sociale zekerheid areidsvoorziing in de jar 2000 geeft nieuwe kans stelt tevs eis aan de vaardighed, de houding het gedrag van het (top)anaget uitvoerde professionals. We zull zi dat horizontale afsteing inn de ket van werk inko het oude sturingsechanise van verticale planning controle systeatisch aanvult. Deze gelijktijdige inzet op ler aan de top ler in de uitvoering et de edoeling dat die leerprocess elkaar wederzijds versterk, duid we aan als siultaan ler. In dit artikel proer we de vraag te eantwoord hoe de institutionele vorgeving van het eleidsveld van de sociale zekerheid het leergedrag van de actor in dit eleidsveld eïnvloedt. Concreet gaat het o de vraag welke individuele collectieve leerprocess zich he voorgedaan in de ket van werk inko, zowel in de top(p) van de etrokk organisaties als ij de uitvoerde professionals. We ak geruik van literatuurstudie, interviews et etrokk, de officiële evaluatie van de Toonkaers (2007) e gevalstudie van e van de Toonkaers (Roes 2007). De tekst is als volgt opgeouwd. Eerst gev we e kort overzicht van de estaande literatuur over ler. In paragraaf 3 word de verandering in 125

6 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko de wijze van sturing sawerking in de top van de ket de ijehorde leerprocess weergegev. In paragraaf 4 staan de organisatorische vernieuwing leerprocess ij de uitvoerde professionals ctraal. We ak daarij geruik van de casus van de Toonkaers. T slotte vatt we sa hoe de leerprocess aan de top sahang et de leerprocess op de werkvloer. 2 Theoretische uitgangspunt: eleidsler de spanning tuss verticale aansturing horizontale uitwisseling Er is e uitvoerige literatuur over ler op individueel organisatiiveau (Argyris Schön 1996; Nonaka Takeuchi 1995; Van Staver 2007), aar de leertheorie is veel inder ontwikkeld op het niveau van eleidsprocess eleidsnetwerk (Sael 1993, 2005, 2006; Hall 1993; Heerijck Visser 2001; Hajer Wagaar 2003; Ferrera Gualini 2004; Pierson 1993; Van der Meer, Visser Wilthag 2005). Leerprocess in netwerk van organisaties zijn van e andere orde dan leerprocess in individuele organisaties. Weick (2001) wijst erop dat veel leerprocess ontstaan tuss losgekoppelde organisaties netwerk. Op deze wijze ler s in het saspel et ander tegelijkertijd eïnvloed ze elkaar. O de onderlinge relaties wisselwerking tuss het nationale eleidsniveau de dectrale uitvoeringspraktijk te operationaliser, ak we geruik van het heuristisch kader van Neil Fligstein (1990, 1996), die in zijn eerjarige studie naar grote Aerikaanse onderneing drie analysiveaus (acro, eso icro) et elkaar in verand rgt in het licht van het ctrale egrip eheersingsconceptie. Analoog aan Fligsteins operationalisering gaat het ij verticale sturing in de ket van werk inko o de doorwerking van de norerde, regulerde disciplinerde acht van de overheid haar juridische apparaat naar het dectrale uitvoeringsniveau in dit interorganisationele veld (organizational field). In het geval van ons onderzoek is ge sprake van onderneing, aar van zelfstandige estuursorgan, die inn e ctraal vorgegev planning- controlecyclus et elkaar sawerk, aar elkaar ook econcurrer, sos ook in de rol van leverancier / of uitvoerder van dist. Op het icroniveau van de afzonderlijke organisaties zijn strategieën, organisatiestructur interne achtsverhouding epald voor de doeleind iddel van e organisatie. Binn de organisatie strijd verschillde professionals in functiegroep (alieedewerkers, werkcoaches, areidskundig, financiën) et elkaar o de acht. De professionals die aan de winnde hand zijn, zijn in staat de organisatiestrategie te eïnvloed resultat te oek die hun eig preferties weerspiegel. De eheersingsconcepties verander in de tijd zijn zowel afhankelijk van uitgangspunt van eleid als van de waard overtuiging van de doinante functiegroep in uitvoeringsorganisaties. Beheersing in deze zin opgevat sluit nauw aan ij het concept sturing van Rate Mayntz Fritz Scharpf (1995), dat verwijst naar het door de overheid verticaal oplegg van doel iddel in e eleidsveld. Afhankelijk van de gekoz sturingsfilosofie kan de verticale sturing eer ruite ied voor horizontale afsteing. Indi aan de top van de ket van werk inko wordt gestuurd op resultat (adaptieve leerprocess), oet prole word opgelost gecorrigeerd inn de ctraal vastgestelde kaders. Indi de te ereik resultat de te hanter iddel eer word overgelat aan de dectrale uitvoeringsorganisaties, is er sprake van sturing door participatie van etrokk organisaties (Van der Meer, Visser Wilthag 2005). Hoe krijgt de sawerking op lokaal niveau vervolgs vor? Daartoe zijn de organisationele context van de eleidssetting veronderstelling over selijk gedrag van elang. Op asis van historische studies wet we dat de ogangsvor tuss actor de gehanteerde vor van evaluatie terugkoppeling van inforatie van het dectrale naar het ctrale eleidsniveau in de sociale zekerheid sinds de jar tachtig steeds verandert: nu es et eer directe overheidsregulering dan weer et eer ruite voor de arkt, terwijl et de introductie van SUWI de pulieke greep weer is toego (Wasserg 1980; Teulings, Van der Ve Troel 1997; Van der Meer Visser 2004; Van Gestel, De Beer Van der Meer 2009). Beleidsler Volgs Maurizio Ferrera Elisaetta Gualini (2004) kot eleidsler tot stand door externe 126

7 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko interne ontwikkeling die leid tot e verandering in het saspel van actor daaree tot e wijziging in de preferties van die actor. Zij onderscheid in hun Italiaanse casus van sociaaleconoische hervoring zowel e inhoudelijke copont (sustantive learning) als e politieke copont (political learning). De inhoudelijke aspect van eleidsler he zowel e cognitieve als e noratieve disie, die vaak het gevolg zijn van serieuze inhoudelijke verkning studie (2004, 26). Naast het egrip sustantive learning, introducer zij het argut van political learning. Deze politieke kant van het eleidsler heeft etrekking op het via onderlinge interactie, counicatie uitwisseling van argut verkrijg van conssus draagvlak voor e epaald eleidsstandpunt. Het gaat er in hun visie o dat de eleidsstandpunt van actor veranderlijk zijn (alleale) kunn verschuiv in het licht van ijzondere ostandighed of dankzij de onderlinge uitwisseling. Deze auteurs stell dat institutionele verandering het resultaat zijn van e verfijnd proces waarin ( ) de estaande status quo wordt aangepast in het licht van de gevolg van estaand eleid nieuwe inforatie (2004, 22). Dat etekt dat de estaande opvatting uitvoeringspraktijk geleidelijk word verschov, hetge in de og van deze auteurs allerinst vanzelfsprekd is, odat die juist in of eer succesvol war geïnstitutionaliseerd voldode vertrouw loyaliteit et zich eeracht (Ferrera Gualini 2004). De analyse van deze Italiaanse auteurs, die voortouwt op de inzicht van Heerijck Visser (2001) over eleidsfal in het Nederlandse overlegodel, is interessant odat zij causale aspect over de sahang van eleidsinstrut uitkost onderscheidt van noratieve aspect over de voorkeur van eleid. Minder helder vind we echter de politieke kant van de zaak. Het is wel egrijpelijk dat e politieke coalitie noodzakelijk is voor e eleidsverandering, aar wat precies die prefertievoring drijft hoe dit ij wijzigde ostandighed leidt tot institutionele verandering lijft ij de Italian erg ipliciet. Met nae wordt het leergedrag niet geproleatiseerd inn e specifieke institutionele structuur van verticale esturing toezicht horizontale sawerking, die in het kader van dit artikel zo relevant is. Juist het ezi van het leerproces inn e interorganisationeel sawerkingsverand van (in dit geval) de sociale zekerheid aakt het ogelijk o aan te gev wanneer, waar hoe in verschillde fas van het eleidsproces op verschillde fas van de eleidsuitvoering eleidsler plaatsvindt hoe dat leidt tot gedragsverandering van etrokk actor. Het is o die red dat we aansluit ij de literatuur over inforatieverwerking -terugkoppeling op nationaal dectraal niveau, die voor leerprocess gedragsverandering van doorslaggevd elang is. De systeatiek van ctrale eleidsvoorereiding dectrale eleidsterugkoppeling wordt heel oorspronkelijk verwoord door Charles Sael (1996, 2005). Sael staat e taelijk pragatische leertheorie voor waarij het nationale, politieke niveau het dectrale, econoische niveau nauw op elkaar oet aansluit. Aan de hand van het vooreeld van de op de werkvloer verankerde kwaliteitscontrole ij de autofariek Toyota laat hij zi dat de eleidsprocess op nationaal niveau geruikak van dectrale ervaringsknis. In de Japanse autofariek help externe charks de resultat van de productie systeatisch vast te stell, aar gegev de iperfecte eschikking over inforatie alternatiev op de werkvloer, is evordering van reflexief gedrag van de uitvoerde edewerkers noodzakelijk o de productieveretering te realiser. In zijn woord: Bcharking and siultaneous gineering do this explicitly y idtifying pieces of the target design puzzle originally produced for other, perhaps (once) distantly related purposes. ( ) The strgth and weaknesses of copeting solutions are utually illuinating, so that detailed consideration of the alternatives judged to e alike ough for coparison clarifies the currt feasile choices, producing a serviceale ap of the alternative solution space. (Sael 2005, 33-34) Toegepast op het terrein van de sociale zekerheid oet, et andere woord, op nationaal niveau word vastgesteld welke resultat door professionals in uitvoeringsorganisaties op dectraal niveau word gerealiseerd welke politieke etekis daar- 127

8 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko aan op nationaal niveau kan of oet word gegev. Dit uitgangspunt reikt voorij het idee dat de professionals voornaelijk et rust gelat oet word, zoals in soige recte eschouwing wordt gesteld (ijvooreeld ij Freidson 2001; WRR 2004; Van d Brink, Jans Pessers 2005). Integdeel, we gaan er vanuit dat de nationale politiek de nor doelstelling van het eleid oet vaststell, terwijl tegelijkertijd voor professionals het contact et elkaar et de afzetarkt noodzakelijk is o te eoordel of de allocatie van werkzoekd goed verloopt. In e ander opstel is Sael zeer expliciet over het onderlinge vertrouw tuss professionals in e dergelijk eleidsproces. Dit kan niet als vanzelfsprekd word verondersteld, aar oet in voldode ate aan de etrokk eleidsuitvoerders word gegund o hun de ruite te gev goede resultat te hal. Sael spreekt van delierate trust. Vertrouw is in zijn woord zowel akale and reakale ecause ore political than prudtial (Sael 1993, 1143). Nadat er eerst ruite is geod door de nationale top van de organisaties aan het lokale anaget, oet vervolgs wel de uitkost op dectraal niveau word vastgesteld et elkaar word vergelek. Dit etekt dat leerprocess in eleidsprocess zich verder kunn ontwikkel als vervolgs e systeatische koppeling tuss verticale horizontale sturing ontstaat, die de etrokk actor helpt na te dk over de vraag welke vor van eleidsintervtie succesvol zijn welke niet. O resultat te ereik kan derhalve niet word volstaan et kelvoudige ctrale sturing op charkcijfers, aar het geruik van deze cijfers oet ook de horizontale afsteing kwaliteitscontrole op dectraal niveau faciliter. Ler op organisatiiveau De coinatie van verticale aansturing horizontale sawerking vind we terug in het werk van Nonaka Takeuchi (1995) over de lerde organisatie. Deze auteurs rg het individueel collectief ler van s organisatie et elkaar in verand aan de hand van de inzicht van Polanyi (1957) et etrekking tot expliciete ipliciete knis. Expliciete knis is vastgelegd in regels, oek procedures is direct overdraagaar. Ipliciete knis is aan de persoon verond kot tot uitdrukking in (praktijk)ervaring, etafor waardesyste. Deze ipliciete knis is kerkd voor professionals in de uitvoeringsorganisaties. Voor de evaluatie van eleidsprocess oet de ipliciete knis van de uitvoeringsprofessionals et hun specifieke deskundigheid over de clitèle specifieke re-integratieogelijkhed word geëxpliciteerd. Nonaka Takeuchi onderscheid vier anier o ipliciete expliciete knis uit te wissel: socialisering, internalisering, externalisering coiner. Deze vier vor van knisconversies zijn van elang in leerprocess, als we veronderstell dat ler e vor is van uitwisseling van knis. Uitwisseling van ipliciete knis is ogelijk ij e kleine groep participant, uitwissel van eer expliciete knis kan op e grotere schaal plaatsvind. Nonaka Takeuchi adrukk het gecoineerd geruik van ipliciete expliciete knis, dat het in de context van de uitvoering van de sociale zekerheid ogelijk aakt te achterhal wanneer uitvoeringsatar hun clitèle et succes egeleid naar de areidsarkt. De verinding tuss ipliciete expliciete knis draagt daaree ij aan de opouw van kerncopetties van de uitvoeringsorganisaties. Ook Van Staver (2007) stelt in haar proefschrift dat ler alle ogelijk is als person ereid zijn hun ipliciete aannaes espreekaar te ak, knis te del uit te wissel, dat vraagt weer o (vor van) sawerking. Er is volgs haar niet één recept o individu of organisaties te ler o te ler. Op asis van vele gevalstudies concludeert ze dat sawerking tuss actor inn uit de directe werkogeving in sterke ate het leergedrag van actor epaalt. Leergedrag heeft eer kans indi er t eerste sprake is van fricties, die niet als e edreiging aar als e ogelijkheid voor sawerking word gezi, t tweede in zogoede zones van naije ontwikkeling, t derde ij geïntegreerde adering van ler werk. E inder tayloristische gestandaardiseerde werkogeving inn organisaties vergroot aldus de ruite voor wederzijdse aanpassing gezalijke leerprocess. Siultaan ler Hierov he we e schets gegev van de gangare twee adering o leerprocess 128

9 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko eleidshervoring te analyser. De e adering is de taelijk voldrag theorie over organisatieler op icroniveau. De andere is geënt op de zich ontluikde analyses van eleidsler op eso acroniveau. Beide terrein rak elkaar, aar word nauwelijks et elkaar in verinding geracht. In dit artikel proer we e coinatie te vind tuss deze twee adering. Leerprocess in de sociale zekerheid evind zich iers niet in e vacuü, aar spel zich af inn e regulatief kader waarin sturing, verticale eheersing horizontale afsteing op acro-, eso- icroniveau ctraal staan. In navolging van Thopson (1967) he we het hier over de wederzijdse afsteing van organisaties in actie. Dat etekt ook dat op elk niveau sprake is van leerprocess, die aan elkaar verond oet word. Aan de top(p) ligt de vraag welke wijze van sturing (verticaal of horizontaal) oet word voorgestaan wat dat etekt voor het eig handel. Op de werkvloer gaat het veel eer over de vraag hoe professionals et elkaar de eest effectieve reintegratieaanpak kunn ontdekk, wat daarvan de etekis is voor houding, gedrag organisatie van edewerkers op operationeel niveau. Van elang voor onze analyse is het inzicht van Sael van Nonaka Takeuchi, dat knis vluchtig kan word in lossere organisatievor, zoals in eleidsnetwerk organisationele allianties. Anders geforuleerd: knis heeft e zekere hiërarchie nodig o productief te kunn zijn, de afzonderlijke leerprocess aan de top in de uitvoeringsorganisatie oet dus op elkaar aansluit. Wij oschrijv het leerproces aan de top op de werkvloer van e eleidsnetwerk (zoals in dit artikel dat van de sociale zekerheid ) als siultaan ler, waarin etrokk estuurders edewerkers op verschillde niveaus in het eleidsnetwerk op hun eig wijze et eig resultat ler, aar tegelijkertijd door deze resultat onderling te esprek te vergelijk, feedack krijg hun leerproces, gedrag resultaat (verder) kunn vereter. Met andere woord, het gaat ons ero vast te stell wanneer, hoe waaro de etrokk actor de verschuiving in de sturingsfilosofie van de sociale zekerheid waarne eoordel, nieuwe inzicht verkrijg over de causaliteit tuss eleidsinspanning uitkost die voor epaalde doelgroep word ereikt. De leerprocess die we analyser, kunn plaatsvind op persoonlijk niveau organisatiiveau. In dit artikel zijn we vooral geïnteresseerd in het eleidsler van tuss organisaties in de ket van werk inko. De intsiteit richting van eleidsler epal we aan de hand van de ate waarin de actor van ing zijn dat het gezalijke eleid door nieuwe inzicht inhoudelijk anders wordt geotiveerd vorgegev. Daarij kunn de algee doelstelling instrut word aangepast in het licht van nieuwe cognitieve inzicht over de sahang tuss inspanning resultat, of kunn noratieve verschuiving plaatsvind, odat actor op asis van nieuwe inzicht e andere prioritering gev aan de groep waaraan de eschikare iddel t goede ko. We zull nu in kaart rg welke cognitieve noratieve leerprocess herkaar zijn op de verschillde niveaus van eleidsvoring uitvoering in de ket van werk inko. 3 Ler aan de top: de veranderde sturingspraktijk op het terrein van werk inko Het veld van de sociale zekerheid re-integratie kerkt zich door e vrijwel perant proces van reorganisaties verandering. Tegelijkertijd do zich hier kele hardnekkige eleidsprole (wicked proles) voor, ijvooreeld et etrekking tot de grote afhankelijkheid van externe factor, zoals de stand van de econoie de technologie, o eleidsresultat te ereik de voortdurde legitiiteitsprole wanneer epaalde doelgroep langer inactief of uit de areidsarkt lijv dan politiek wselijk wordt geacht. Deze perante vor van onrust leidt ertoe dat de stev eer dan één keer is gewd dat ontevredheid over het verled leidt tot vernieuwing in de organisatie van de sociale zekerheid (Van Gestel, De Beer Van der Meer 2009). Zo ook was er rond de eeuwwisseling in de Nederlandse politiek sprake van e grondige reflectie op de aard werkwijze van de sociale zekerheid in Nederland. Tot et 2001 was de hele organisatie van sociale zekerheid nog gericht op rechtatigheid (recht, duur hoogte van de uitkering). Tegelijkertijd vond inn het toalige Landelijk insti- 129

10 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko tuut sociale verzekering de eerste verkning plaats o prestatiegericht te gaan werk. Bij de aanvang van SUWI in 2002 werd er voor het eerst resultaatgeied vastgesteld. De nadruk kwa te ligg op nor et etrekking tot efficiëntie, klantvridelijkheid (dit wordt nu de klantprincipes goed) het voorko van instroo (prevtie). Bij CWI is dit vertaald in e zogoede outputgeoriënteerde alanced scorecard et daarin cijferreeks die individuele edewerkers hun leidinggevde help o het relatieve succes van re-integratie te analyser. Rond 2004 is het eheersingsconcept in de Werkket van acct veranderd (zie figuur 1). Behalve de aandacht voor verticale sturing op output financiën, werd er eer horizontaal gestuurd et aandacht voor het resultaat van het aantal s aan het werk. Die verandering werd et nae zichtaar in de Werkket. Dit kot door e aantal ontwikkeling. Geet ging vanaf 2004 aan de slag et de invoering van de Wet werk ijstand (WWB), waarij in e aantal geet werd geëxperiteerd et nieuwe instrut gericht op activering, re-integratie participatie, zoals Work first! CWI ontwikkelde zich tot e professionele organisatie waar de professional steeds eer ctraal werd geplaatst. Bij UWV keek in de spiegel van de tegvallde werking van de re-integratiearkt esloot (in sahang et de eerste ideeën over vernieuwing van de eig organisatie) re-integratieactiviteit niet volledig uit te ested, aar voor e deel weer zelf ter hand te ne. Ook de sastelling van het Algee Ketoverleg (AKO) veranderde. Vanaf de voring van de Wet SUWI estond het AKO uit het inisterie van SZW (als voorzitter), UWV, CWI VNG. In 2003 trad Divosa, de veriging van directeur van sociale dist, toe tot het overleg. Daaree werd e directe lijn gerealiseerd tuss eleidsontwikkeling uitvoering. Die lijn werd verder versterkt doordat het AKO één keer in de vier wek het land in ging o in interactie et het veld eleid uitvoering verder vor te gev (I4). Het inisterie na niet langer deel aan het overleg in AKO-verand. Priaire doelstelling van dit overleg is het realiser van integrale distverling voor werkzoekd werkgevers, waarij sprake is van één aanspreekpunt voor de clitèle (AKO 2007). Ook proeert e eter egrip te krijg van de werking van de areidsarkt, te evorder dat Min SZW IWI CWI UWV VNG/ Divosa Algee ketoverleg (AKO) CWI UWV Lokale sawerking GSD Private re-integratiearkt Figuur 1. Structuur uitvoering werk inko,

11 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko eer s werk. Naast deze sawerking op strategisch niveau tuss de topp van de deelnede organisaties, werk(t) deze organisaties op uitvoeringsniveau sa in zo n 130 edrijfsverzaelgeouw, waar één loket is voor urgers edrijv in de regio. De ingrijpde structuurwijziging, de ijehorde veranderingsprocess, de onzekerheid over de effectiviteit van het eig handel het veranderde eheersingsconcept he in onze waarneing e ipuls gegev aan de onderlinge sawerking. De onzekerheid heeft ook e zekere creativiteit gestiuleerd, die partij heeft aangezet iets nieuws te proer ruite te gev voor experit. In 2004 na het AKO het initiatief o op zev plekk in het land te experiter et sawerking in één loket, de zogaade Toonkaers. Deze kleinschalige experit (per locatie gaat het o geiddeld zes klantadviseurs plus één leidinggevde) hadd tot doel na te gaan op welke anier werkzoekd zo snel ogelijk aan (vast) werk geholp kond word. De Toonkaerexperit ging uit van de professionaliteit van de edewerker, waarij intervisie supervisie hoord. Het nieuwe aan de Toonkaers was dat de klant ctraal stond, niet de instituties of regelgeving. De Toonkaers evond zich in e regelvrije zone. Toonkaeredewerkers kreg de ogelijkheid de opdracht o geotiveerd af te wijk van de estaande wet- regelgeving als dat het eoogde doel (vast werk) dichterij rgt. Ook kond werd estaande structur, functies functiecopetties ter discussie gesteld. Daarnaast werd op talloze andere locaties in het land nagedacht gewerkt aan anier o de effectiviteit van re-integratie te vergrot. Het achterliggde strev van het AKO was daarij te ko tot e sociaal zekerheidsstelsel waarin niet het systee, de regels de wett ctraal staan, aar de individuele vraag aities van werkzoekd. Nu de eerste stapp werd gezet op weg naar de invoering van integrale distverling oest de deelnede organisaties e elangrijk principe lat var. In deze aanpak is er sprake van één distverler voor e klant, wat et zich eergt dat de deelnede organisaties ge afzonderlijke kleur eer he, zij staan niet eer voorop. Zij oet gezalijk keuzes ak over hun strategische eleidsdoelstelling: wil je werkloosheid voorko, e lager eroep op de WWB realiser of de areidsparticipatie evorder door eer s zonder uitkering aan het werk help? Binn het AKO zelf was iniddels ook het onderlinge vertrouw tuss actor gegroeid. Dat ging niet vanzelf. M oest elkaars organisaties ler kn de (hardnekkige) veronderstelling over elkaars organisaties op tafel krijg espreekaar ak (I1). Ook oest het AKO e sturingsfilosofie ontwikkel waar alle etrokk organisaties ee uit de voet kond. Geleidelijk aan groeide ook het esef dat sawerk ook etekt de ander af toe puliekelijk loe te gev als er sprake is van ijzondere prestaties (I1 I4). Voor het inisterie was deze undeling van ervaring, ideeën initiatief aantrekkelijk odat er daadwerkelijk stapp lek te word gezet o de issie WU in de praktijk hand voet te gev. Tegelijkertijd lag de politieke druk et nae ij het WAO/WIAdossier, waardoor actor in de Werkket in etrekkelijke politieke rust de onderlinge sawerking verder kond vorgev uitouw. Aldus werd de strategie van de partij in het ketoverleg erop gericht de diverse achterann te stiuler: geet regiokantor van CWI UWV. Daarnaast is de strategie gericht op het verkrijg van de noodzakelijke politieke speelruite departetale insteing o ee te werk aan het gekoz ontwikkelpad de ijehorde randvoorwaard. De afsteing tuss de AKO-organisaties neet toe, terwijl tegelijkertijd de geruikelijke wijze van departetale sturing inn de afzonderlijke organisaties plaatsvindt. Daarij ontwikkelde het AKO e sturingsfilosofie die er priair van uitgaat dat het zwaartepunt van de AKO-sawerking in de regio oet ligg. Het AKO stuurt dan ook (voornaelijk) horizontaal door gewste sawerking op lokaal niveau te stiuler in plaats van op te legg, door vanuit de top nauw contact te houd et het veld, door regionale lokale actor te prikkel gezalijk aities plann te foruler, door goede vooreeld te prester, door knisuitwisseling -verwerving te evorder door ICT-instru- 131

12 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko t te ontwikkel (AKO 2007d). In het Ketprograa 2008 wordt ook expliciet de stap gezet van het stiuler van sawerking naar het prester van resultat van die sawerking. De tot stand geko ketprestatie-indicator he geresulteerd in e zogoede chark integrale distverling. Dit instrut eoogt inzicht te gev in de ate van sawerking de prestaties van de lokale sawerkingsverand. 4 Ler in de uitvoering: de Toonkaers als vooreeld Er estaat al lange tijd e wetschappelijk deat over de vraag onder welke condities werkzoekd et succes terug word geleid naar werk vind op de areidsarkt. Soige werkzoekd vind werk op eig kracht, andere oet word geholp door goede egeleiding of opleiding. De kunst van het re-integratieeleid is het op het juiste ot (dat wil zegg niet te vroeg ook niet te laat) inzett van ogelijke intervties hulpiddel o werkzoekd naar werk te egeleid (zie Machin Manning 1999). De Toonkaers od in theorie e ogelijkheid o deze praktijk teg het licht te houd. De edewerkers in de Toonkaers hadd iers vanaf het egin de ogelijkheid o geotiveerd af te wijk van wet- regelgeving als dat het eoogde doel (duurzaa werk) dichterij zou rg. Mede als gevolg van deze grote regelruite zijn werkprocess veranderd zo veel ogelijk geïntegreerd, is e nieuw digitaal Klantvolgsystee (KVS) ontwikkeld zijn nieuwe functies ontstaan (klantregisseur inkoopcoördinator). Cruciaal was de ontdekking o tijds de intake e onderscheid te ak tuss werk inko (Evaluatie Toonkaers 2007). Uitgangspunt daarij was dat de klant te vertrouw is dus de uitkering gegarandeerd wordt. Gegevs die nodig zijn o te eoordel of er e uitkering kan word verstrekt, word wel gecontroleerd, aar pas in e later stadiu. Hierdoor is het eerste contact et de klant volledig gericht op het vind van werk, in plaats van op het invull van WW-forulier. De klantregisseur zet sterk in op het eig initiatief de eig verantwoordelijkheid van de klant. De ontwikkeling van het digitale KVS (digitaal klantdossier) speelt e elangrijke rol in het vorgev van de eig verantwoordelijkheid van de klant. Onder eer door de introductie van het digitale KVS ontstond voor de klantregisseurs eer tijd ruite voor activering van de klant. Bovdi aakt de regelvrije zone het ogelijk dat de klantregisseur ook echt leading is als het gaat o de adering van de klant, het (snel) toekn van e uitkering of sancties de inzet van (evoudige) re-integratieiddel. In de Toonkaers is ook geconstateerd dat deze letterlijk eer klantgerichte wijze van werk veel vraagt van de houding, het gedrag de vaardighed van de etrokk edewerkers. Organisatorisch gezi staat de functie van klantregisseur iers haaks op de traditionele organisatie functie-indeling in de sociale zekerheid (Roes 2007). Die organisatie was gericht op e stapsgewijze zorgvuldige afhandeling van de uitkeringsaanvraag (eoordeling van de criteria, toekn van de uitkering, uitetaling van de uitkering, controle). De functie van klantregisseur heeft e eer integraal karakter legt de focus niet op het uitkeringsproces, aar op (het activer van) de klant. Business case De innovaties in de Toonkaers lek e succes. Maar war de Toonkaers ook efficiënter effectiever? Deze vraag stond ctraal in de zogaade Business case, die tijds de evaluatie van de Toonkaerexperit in opdracht van het AKO werd opgesteld. De uitstroo van WW-klant naar werk leek in de Toonkaers 7 proct hoger dan in e vergelijkare controlegroep (Business case Toonkaers 2007). Daarnaast lek in deze periode van e opgaande econoische conjunctuur werkzoekd sneller (geiddeld drie tot vier wek) e aan te vind in vergelijking tot de controlegroep. In de Business case word deze conclusies voorzi van e aantal kantteking. De experit war kleinschalig dus geaseerd op relatief kleine aantall. De resultat voor het geetelijk klantestand (WWB) kunn, ij gerek aan voldode inforatie, niet word gegev. Harde conclusies over de tijdsesteding werd niet getrokk, ook niet t aanzi van de WW. Bij het opstell van de Business case ontstond ovdi spanning tuss de planning controle-dkers de vernieuwers (I2). De planning controle-dkers war van ing dat vanwege de kleinschaligheid de onvolledige (et de 132

13 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko toalige norering) niet vergelijkare gegevs in het usiness plan ge conclusies rondo effectiviteit efficicy ocht word getrokk. De vernieuwers war e andere ing toegedaan, aar kond dat onvoldode onderouw. De voorzichtig geforuleerde conclusies kunn word gezi als e coprois tuss eide dkwereld. De onderlinge discussie heeft ertoe geleid dat in het laatste jaar van de Toonkaerexperit eer aandacht inspanning is gericht op het in kaart rg van effectiviteit efficiëntiewinst. Ler op organisatiiveau In navolging van Van Staver (2007) zi we in de Toonkaers e groot aantal ontwikkeling die leergedrag evorder. Allereerst is duidelijk sprake van het integrer van werk ler. Het leerproces werd vanuit de praktijk van de werkvloer opgeouwd, waarij de ervaring et klant ctraal stond. Door iddel van gesprekk over de effectiviteit van de estaande werkwijz (hoe kot de klant aan het werk?), estaande procedures rapportages (wie doet er iets ee?) de estaande organisatie (ieder is alle aar verantwoordelijk voor zijn eig deel?) zijn innovaties uitgedacht uitgetest in de praktijk. O out of the ox te og dk was het gewst dat de klantanagers loskwa van de eig organisatie. Er werd als het ware e nieuwe idtiteit opgeouwd. Syol als e eig naa eig visitekaartjes he daar e elangrijke rol in gespeeld. Daarij is het gelukt o de verschill in adering stijl van de klantregisseurs in te zett o elkaar aan te vull van elkaar te ler. Met andere woord: het is gelukt o (pottiële) fricties te zi als ogelijkheid voor sawerk niet (uitsluitd) als prolee (Van Staver 2007). Daartoe oest het nieuwe tea ook veilig zijn. Fout ocht word geaakt, lastige situaties werd gedeeld, vrag o feedack ondersteuning werd niet gezi als zwak, aar juist aangeoedigd. De ondersteuning kreeg vor in individuele coaching door de leidinggevde intervisie (vaste koppels van klantregisseurs die casuïstiek et elkaar esprek). Naast het integrer van werk ler het productief ak van fricties zi we in de Toonkaers nog e derde elet dat leergedrag stiuleert. Het gaat dan o het onderzoek egrijp van de eig aannaes, het espreekaar ak ervan het uittest van handelingsalternatiev. O klant zelfredzaer te ak, oest de klantregisseurs dat zelf ook zijn. Het etekde e stevige gedragsverandering, die ondersteund werd et (intsieve) coaching on the jo et tijd o in te slijt. In de individuele caseload-espreking in de teaespreking leek het invull van de regelruite e veelvoorkod onderwerp, et nae als het gaat o de adering richting oeilijke klant. Is e sanctie nu echt het eest geëigde iddel? Beïnvloedt de sanctie het gedrag of is het eer frustratie van de klantregisseur? Is de klantregisseur zelf altijd consequt geweest in het nako van de afsprak? De neiging ontstaat regels te edk waar de klant zich aan oet houd, terwijl tegelijkertijd werd geoserveerd dat nieuwe regels eiglijk niet nodig zijn. Het aakt duidelijk dat verandering in houding gedrag o e langdurige inspanning vraagt. De rol van de leidinggevde was cruciaal o dit soort stiulerde elet voor leergedrag te organiser in te voer. O de schijn van partijdigheid te voorko, was de leidinggevde in alle experit in eerste instantie niet afkostig van e van de oederorganisaties. Daaree kon ogelijk akkelijker word geselecteerd op noodzakelijke vaardighed o het leerproces op gang te rg de vaardigheid o oude, estaande routines te doorrek (Roes 2007). De coachde rol van de leidinggevde ij het op gang rg houd van het individuele ontwikkelproces is in onze og van doorslaggevd elang geweest voor het in de praktijk rg van organisatorische innovaties het ijehorde gedrag van edewerkers. De doelstelling daarij was o de zelfstandigheid persoonlijke effectiviteit te vergrot (door klant te ler te activer) de diagnostische, counicatieve sociale vaardighed verder te vereter (ler inschatt van de houding, het gedrag de ogelijkhed van de klant). Dat geeurde door individuele coaching, intervisie casusespreking in het werkoverleg. De persoonlijke ervaring drijfver van edewerkers lek sterk van invloed op hun leerervaring. Vaak leek het oeilijk o deze persoonlijke inzicht, 133

14 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko opgedane ervaring verandering in waard te expliciter. De etrokk klantregisseurs kond deze ipliciete knis in kleine teas van zes tot zev edewerkers één leidinggevde /of procesegeleider verwerv internaliser. In de evaluatie van de Toonkaers is geproeerd deze ipliciete knis verder te expliciter door nieuwe knis, vaardighed gedrag te oe (Roes 2007). Knis werd als zodanig gesocialiseerd (Nonaka Takeuchi 1995). Bij de opschaling van ervaring in de Toonkaers leek dat er voldode tijd oest zijn o de noodzakelijke verandering in houding gedrag in de praktijk te kunn uittest. De leerot oet dus ook kunn word ervar doorleefd. Tot slot gev we nog twee oservaties t aanzi van het leerproces in de Toonkaers. Van Staver noet in navolging van Latour (1987) Van Dong (1996) het geruik van iets van uit als elangrijk elet o sawerking e stap verder te rg (Van Staver 2007). De inzet van leidinggevd van uit het creër van nieuwe idtiteit voor de nieuwe organisatie (eig naa, eig syool, eig visitekaartjes) wijz erop dat dit elet is toegepast in de Toonkaers. Dat nieuwe kader de onafhankelijke positie van de leidinggevde he het ede ogelijk geaakt klantregisseurs te lat reflecter op hun eig ervaring, waard instrut. Daaree ontstaat de ogelijkheid o op e andere anier te kijk naar het gedrag van dezelfde klant estaande (rol)patron te doorrek. E tweede oservatie is dat in de Toonkaers ipliciet geruik is geaakt van het concept van de zones van naije ontwikkeling van Vygotsky (1978). Medewerkers van CWI, UWV de geet he al werkderwijze nieuwe leerervaring opgedaan. Ze zijn actief ogegaan et verschill in adering van klant, in werkwijze cultuur van hun oederorganisaties (Roes 2007). Het is gelukt o aannaes espreekaar te ak verschill te ader als leerogelijkhed niet als pottiële conflictstof. O te zorg dat s leerinzicht in hun praktijk toepass, is het eter als die praktijk onderdeel uitaakt van die leerogeving. Daarij eïnvloed edewerkers elkaar ler van hun ogeving, die ze op hun eurt weer eïnvloed. 5 Conclusies over leergedrag van actor De voorhe gescheid eleidsveld van de sociale zekerheid de pulieke areidseiddeling zijn et de Wet SUWI systeatisch op elkaar etrokk. Er vindt afsteing plaats van het eleid op zowel nationaal als lokaal niveau. In dit artikel he we de ontwikkeling van de Werkket eschouwd, e interessante poging in het opaar estuur o de re-integratie systeatisch te vereter, waarij ruite is geod aan etrokk partij o van elkaar te ler te experiter in het eleidsproces. Dat is e pottieel elangrijke vernieuwing, odat de vele perante eleidswijziging de duurzae ingewikkelde (wicked) aard van de proleatiek in het verled eiglijk nooit leidd tot e systeatische verinding over de causale noratieve relatie tuss eleidsinspanning -uitkost (zie Van Gestel, De Beer Van der Meer 2009). De organisaties in de top van het AKO inn SUWI he de paradox van sturing erzijds ruite gev anderzijds opgelost door e verticaal systee van systeatische charking te coiner et e stelsel van horizontale afsteing, waarij gezalijk de aks verzet indi zich prole voordo. Deze verandering in de sturingsfilosofie laat zich het est oschrijv als e ontwikkeling naar e gvor tuss e adaptieve reflexieve sturingsadering. De adaptieve adering kot neer op e sturingsodel waarij uitkost word ereikt inn e relatief strakke planning- controlecyclus, waarij geruik wordt geaakt van elektronisch eschikare resultaatindicator, die leergedrag over de inzet van iddel ogelijk aakt. De reflexieve disie is gericht op sturing door participatie van de etrokk partij, die et elkaar sawerk door onderling afsprak te ak over de te ereik eleidsdoelstelling het daarij in te zett instrutariu voor doelgroep. In antwoord op onze proleestelling lijkt uit de schets van de ontwikkeling in de institutionele vorgeving van de Werkket dat leerprocess aan de top leerprocess in de uitvoeringsorganisatie niet als vanzelf tot stand ko. Voortdurde eleidsverandering evorder het ler juist niet, daarvoor is stailiteit systeatische verwerking van inforatie nodig. Binn het kader van SUWI 134

15 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko voeld de eleidsverantwoordelijke actor, ede gestiuleerd door het versterkte verticale toezicht de relatieve luwte van het WW-eleid in het idd van de jar 2000, daaro de ehoefte o leerprocess expliciet te faciliter in onderlinge sawerking vor te gev aan nieuwe inzicht over eleidsinspanning -resultat. In de Werkket he actor als het ware op verschillde ord geschaakt et als resultaat e proces van siultaan ler, waarij leerprocess op verschillde niveaus over organisatieontwikkeling eleidsresultat elkaar versterk. Het ler aan de top etekt vooral stur ruite gev, het leerproces in de uitvoering ipliceert (anders dan dat aan de top) e grote rol voor leidinggevd geruik van ervaring inzicht van uit de eig organisatie. De verinding tuss eide niveaus is esstieel voor de afsteing vindt plaats via verschillde vor van feedack terugkoppeling door het geruik van netwerk, workshops, pulicaties, rapportages, ijekost door estaande verantwoordingsechanis, zoals de chark over integrale distverling. De top van de organisatie (AKO) wordt (persoonlijk) geïnforeerd over de voortgang van de sawerking prestaties van de lokale sawerkingsverand. Tegelijkertijd zijn de paraeters in de chark ook relevant voor de (eig) lokale sturing. In de Toonkaers is ervaring opgedaan et de noodzakelijke voorwaard op het terrein van organisatie, structuur (copettie)anaget o op uitvoeringsniveau ook verantwoordelijkheid te kunn ne. Die voorwaard word zo veel ogelijk geëxpliciteerd vor de asisprincipes ij de invoering van integrale distverling. Uit onze analyse lijkt dat in de Werkket e sturingsconcept is ontstaan dat naadloos aansluit ij de geetelijke visie op de onderlinge verhouding tuss estuurslag: aan geet, dus ook aan lokale, autonoe sawerkingsverand, wordt niets opgelegd. In plaats daarvan wordt overleg gevoerd over wederzijdse ws. Ler stiuleer je confor Sael (1996, 2005) door die lokale sawerkingsverand te verleid tot ontwikkeling, zich te vergelijk et ander, daaruit less voor de toekost te trekk. De onderliggde relatie tuss de VNG haar led laat overigs ook nauwelijks ruite voor e andere eer dirigistische wijze van sturing. Interessant is dat UWV CWI redelijk soepel zijn eegegaan in deze wijze van richting gev. Ook ij deze landelijk opererde organisaties leeft klaarlijkelijk het esef dat de eig dectrale collega s geaat zijn ij e zekere ate van verantwoordelijkheid regelruite, die ook kan word aangewd o op lokaal niveau afsprak te ak et directeur van sociale dist /of geeteestuurders. Tegelijkertijd wijz UWV Divosa erop dat deze typische VNG-adering het risico van vrijlijvdheid et zich eergt (I1; I4). De gekoz werkwijze veronderstelt dat op lokaal niveau de verantwoordelijkheid kan wordt go o e daadkrachtig regionaal areidsarkteleid vor te gev. Van VNG-zijde wordt erop gewez dat Divosa evin in staat is de eig achteran (directeur van sociale dist) iets op te legg (I3). Richting UWV/CWI wordt geconstateerd dat de ruite die het regionale anaget heeft door de geet niet altijd zo wordt gepercipieerd. Met nae treedt spanning op tuss de prioriteitstelling in s iddel aan UWV/CWI-kant de lokale prioriteit aan de zijde van de geet. Ook ontstaat wel es het gevoel dat controleechanis norering die het inisterie van SWZ op estuurlijk niveau er ij de VNG niet door krijgt via de lijn van UWV/CWI weer op de agda ko (I3). E van de winstpunt van de AKO-sawerking is dat dit soort spanning nu espreekaar zijn geword. We he e aantal verklaring voor de gegroeide sawerking inn het AKO. In de eerste plaats heeft de ogelijkheid go elkaar te ler kn. In 2002 estond e situatie van hardnekkige eeld van over elkaar. Het eeld van de andere partij was veelal: is alle et rechtatigheid ezig. Het uitgangspunt was dat ieder voor zich vooral et overlev ezig was o niet t onder te gaan. Deze eeld zijn in de tijd ijgesteld. We veronderstell dat het vertrek van het inisterie van SZW uit het AKO-overleg de kost van Divosa e elangrijke ijdrage he geleverd in het ontstaan van dit knisakings- leerproces. T tweede heeft geleerd te dk inn het dkraa van de andere partij. Het gaat hier o vraagstukk als: edoel we hetzelfde als we het he over re-integratie? Wat etekt 135

16 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko de uitvoering van de WWB door geet voor UWV CWI? Waaro hanter de organisaties verschillde criteria voor succes? Hierdoor zijn de verschill tuss organisaties nadrukkelijker oed, werd het tegelijkertijd akkelijker het geeschappelijk elang te foruler. E derde verklaring gaat schuil in het kunn foruler van gezalijke elang. Zo zet het AKO in op e integrale adering pleit vanuit die visie voor het gezalijk wegne van perverse (financiele) prikkels, of het verplaats van uitkeringsgerechtigd van de e regeling naar de andere (van WWB naar de areidsongeschiktheidsregeling vice versa). T vierde heeft ij UWV/CWI naar eig zegg het egrip sturing afgeleerd. VNG Divosa zijn organisaties die niet kunn stur, de geet zijn autonoo, dus oet hier andere sturingsechanis word edacht. Het ketoverleg stuurt niet, aar geeft wel richting (I1). T vijfde heeft onderling vertrouw opgeouwd o elkaar te spiegel de aat te ne. Op lokaal niveau he zich vergelijkare leerprocess voorgedaan. Ook hier oest edewerkers de hardnekkige eeld over elkaars organisaties doorrek o de verschillde adering op hun waarde te kunn schatt. Interessant is dat op lokaal niveau de rol van de leidinggevde als cruciaal wordt gezi, terwijl de topp van de organisaties hun leerproces zelf he vorgegev. Het leergedrag dat zich in deze periode (2002 tot egin 2009) in de top in de Toonkaerexperit heeft voorgedaan, heeft naar Van Staver (2007) de volgde elet van ler sawerk: espreekaar ak doorrek van estaande aannaes, ruite vertrouw gev, coiner van werk ler, zones van naije ontwikkeling het geruik van iets van uit o de sawerking het leerproces te stiuler. Ook wordt duidelijk dat het er niet o gaat de regels te verander o e resultaat te krijg. De aanpak leek veel eer e attitudekwestie o de instructies te vereter het dkverog te vergrot. Zoals e lid van de Raad van Bestuur over de Toonkaerexperit stelde: Het gaat hier o ureaucratisch gedrag waar je van af oet, dkt dat het niet kan inn de regels, aar het kán wel. Ik pleit vaak voor deregulering in D Haag, aar dat is op dit onderwerp niet nodig. Toekost Onze conclusies over de ontwikkeling van het leergedrag inn de casus van de Werkket inn SUWI trekk we in het esef dat de Werkket nog volop in ontwikkeling is door de crisis van 2009 e nieuwe dynaiek te zi geeft, die in dit artikel nog niet is ehandeld. Koortsachtig wordt thans op regionaal niveau gewerkt aan het opouw van e infrastructuur tuss het UWV WERKedrijf, het lokale edrijfslev schol. We gev ons daaree rekschap van het feit dat we de vraag nog niet kunn eantwoord in hoeverre het sturingsconcept zoals dat inn het AKO in de periode tot 2009 is ontwikkeld, voldode draagvlak heeft gekreg ij de eig achteran op landelijk niveau. In de zev Toonkaerexperit heeft e eperkt aantal edewerkers geleerd onder de noeer ruite gev kijk wat eruit kot. We wet nog niet hoe de opschaling van de kleinschalige experit naar honderd locaties sawerkingsverand (et zo n vijfduizd edewerkers) uitpakt. Recte rapportages lat zi dat twee derde van de locaties goed op weg is naar de invoering van integrale distverling (AKO 2009). De ervaring in de Toonkaers ak duidelijk dat sawerking tuss actor ogelijkhed iedt voor leerprocess. Deze leerprocess he eer kans van de grond te ko als ipliciete expliciete knis systeatisch wordt gedeeld. De havraag is in hoeverre op de honderd locaties voldode tijd capaciteit aanwezig is o het ontwikkeltraject dat professionals leidinggevde in de Toonkaers he doorgeaakt, vor te gev. Het succes lijkt in elangrijke ate afhankelijk van de afsprak die tuss de regionale anagers van UWV WERKedrijf/CWI geetelijke vertegwoordigers kunn word geaakt over de lokale aities, doelstelling toewijzing van instrut iddel. Daarij spel feedackprocess van verschillde aard e rol. De vraag daarij luidt: wie krijgt de loe voor het resultaat? CWI, UWV of de geete? De gekoz oplossing hiervan is: laat op lokaal niveau door de verantwoordelijke regioanagers van UWV, CWI de directeur sociale dist, dan wel de wethouder e gezalijk plan ontwikkel, et daarin issie, doelstelling instrut. Stel daarin vast wat je wilt ereik hoe je dat aanpakt. In dit odel 136

17 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko treedt ogelijk spanning op. Er is ge aas ov aas, het is e vor van sawerking zonder directe hiërarchie, aar op asis van sawerking. Dat is in Nederland (ondanks het polder) niet gewd. De tweede kritische succesfactor is in welke ate in de clitèle wordt geïnvesteerd, er zijn in deze periode van financieel-econoische neergang ezuiniging eperkte iddel eschikaar er zull keuzes oet word geaakt. E eer fundatele vraag is verder in hoeverre geet CWI/UWV daadwerkelijk de grote stap naar integrale ontschotte distverling durv te zett. We constater iers ook dat experit lat zi dat het oek van resultat in de coinatie van ler werk o e langdurige inspanning vraagt, waarij veranderde econoische ostandighed, ezuinigingsdoelstelling interne reorganisaties zowel vertragd als stiulerd kunn werk. Algee Ketoverleg (AKO), 2007a, Eindevaluatie Toonkaers. Utrecht, feruari. Algee Ketoverleg (AKO), 2007, AKO-visie ketsawerking. Utrecht, aart. Algee Ketoverleg (AKO), 2007c, Prograaplan Invoering Toonkaerprincipes. Utrecht, oktoer. Algee Ketoverleg (AKO), 2007d, SUWI ketprograa Doorpakk Veranker. Utrecht, oktoer. Algee Ketoverleg (AKO), 2008, Rapportage ei t/ augustus Utrecht (concept vastgesteld op 13 oktoer). Algee Ketoverleg (AKO), 2009, AKO Tertaalrapportage, januari t/ april Utrecht, 22 juni Aoki, M., 1990, Toward an Econoic Model of the Japanese Fir. Journal of Econoic Literature, 28(1): Arts, M. W. Troel, 2005, Moderniteit overheidseleid. Hardnekkige eleidsprole hun oorzak. Busse: Coutinho. Argyris, C. D. Schön, 1996, Organizational Learning II: Theory, Method, and Practice. Reading, MA: Addison Wesley. Berkel, R. van V. Borghi, 2007, New Modes of Governance in Activation Policies. International Journal of Sociology and Social Policy, 27(7/8): Brink, G. van d, T. Jans D. Pessers, 2005, Beroeps- (z)eer: Waaro Nederland niet goed werkt. Theanuer Christ Deocratische Verkning, zoer. Buitelaar, W.L. M. van der Meer, 2008, Over de nieuwe rol van HRM edezeggschap in de Nederlandse Kniseconoie. Tijdschrift voor HRM, 11(3): Ferrera, M. E. Gualini, 2004, Rescued y Europe? Social and Laour Refor in Italy fro Maastricht to Berlusconi. Asterda: Asterda University Press. Fligstein, N., 1990, The Transforation of Corporate Control. Caridge/Lond: Harvard University Press. Fligstein, N., 1996, Markets As Politics: A Political-Cultural Approach to Market Institutions. Aerican Sociological Review, 61: Freidson, E., 2001, Professionalis: The Third Logic. Chicago: University of Chicago Press. Gestel, N. van, P. de Beer M. van der Meer, 2009, Het hervoringsoeras van de verzorgingsstaat: Verandering in eleid organisatie van de sociale verzekering. Asterda: Asterda University Press. Literatuur Hajer, M. H. Wagaar (red.), 2003, Delierative Policy Analysis: Understanding Governance in the Network Society. Caridge: Caridge University Press. Hall, P.A., 1993, Policy Paradigs, Social Learning, and the State: The Case of Econoic Policyaking in Britain. Coparative Politics, 25(3): Heerijck, A. J. Visser, 2001, Learning and Miicking How Welfare States Refor. Ongepuliceerd, Asterda. Héritier, A., 2002, New Modes of Governance in Europe: Policy-Making without Legislation?. In: A. Héritier (red.), Coon Goods: Reinvting European and International Governance, Boston: Rowan and Littlefield, Inspectie Werk Inko (IWI), 2008, De lerde ket. D Haag, juni. Interview 1 (I1) A. Duig, Raad van Bestuur UWV op 7 januari Interview/gesprek 2 (I2) R. van Hoov, innovatieanager UWV, 1 feruari Interview/gesprek 3 (I3) M. Schrijver, Hoofd Werk Inko VNG, 25 feruari Interview 4 (I4) T. Thiss, voorzitter Divosa op 30 januari Latour, B., 1987, Wetschap in actie. Asterda: Bert Bakker. Lipsky, M., 1983, Street-Level Bureaucracy: Dileas of the Individual in Pulic Services. New York: Russell Sage Foundation. Machin, A. S. Manning, 1999, The Causes and Consequces of Long-Ter Uneployt in Europe. In: O.C. Ashfelter and D. Card (red.), The Handook of Laour Econoics, Asterda: Elsevier. Mayntz, R. F.W. Scharpf, 1995, Steuerung und Selstorganisation in Staatsnah Sektor. In: R. Mayntz F.W. Scharpf (red.), Gesellschaftliche Selstregulierung und politische Steuerung, Frankfurt: Capus, Meer, M. van der, 2005, Areidsvoorziing: Met is wet?. In: M. Arts W. Troel (red.), Moderniteit overheidseleid: Hardnekkige eleidsprole hun oorzak, Bussu: Coutinho, Meer, M. van der J. Visser, 2004, De casus van pulieke distverling in de areidsvoorziing. In: H. Dijstelloe, P.L. Meurs E.K. Schrijvers (red.), Maatschappelijke distverling. E onderzoek naar vijf sector, Asterda: Asterda University Press. 137

18 Marc van der Meer Bert Roes Siultaan ler: eleidsler in de ket van werk inko Meer, M. van der, J. Visser T. Wilthag, 2005, The Liits of Coordinated Dectralisation. European Journal of Industrial Relations, 11(3). Meer, M. van der, J. Visser, T. Wilthag P. van der Heijd, 2003, Weg van het overleg? Asterda: Asterda University Press. Nonaka, I. H. Takeuchi, 1995, The Knowledge Creating Copany: How Japanese Copanies Create the Dynaics of Innovation. New York: Oxford University Press. Pierson, P., 1993, Wh Effect Becoes Cause, Policy Feedack and Policy Change. World Politics, 45: Polanyi, K., 1957, The Great Transforation. Boston: Beacon Hill. Rhodes, M. J. Visser, 2008, New Modes of Socio-Econoic Governance in Europe: Seeking Coitt, Effectivess and Legitiacy. In: S. Bartolini (red.), New Modes in Governance in Europe, Florce: ETUI. Roes, B., 2007, UWV de eerste stapp richting sociale innovatie. Masterscriptie Masteropleiding in Advanced Laour Studies/Huan Resources. Asterda: AIAS. Sael, Ch.F., 1993, Studied Trust: Building New Fors of Cooperation in a Volatile Econoy. Huan Relations, 46(9): Sael, Ch.F., 1996, Learning y Monitoring: The Institutions of Econoic Developt. In: N.J. Selser R. Swederg (red.), The Handook of Econoic Sociology, Princeton/New York: Princeton University Press/Russell Sage Foundation. Sael, Ch.F., 2005, Developing Econoies As Toyota Production Systes: Why the Analogy Makes Sse. How It Can Infor Industrial Policy. Paper voor de Tweede Latin Aerican/Cariean and Asia Pacific Econoics and Business Association. Buos Aires. Sael, Ch.F. J. Zeitlin, 2005, Neither Modularity nor Relational Contracting: Interfir Collaoration in the New Econoy. Enterprise and Econoy, 5(3). Scharpf, F.W., 1997, Gaes Real Actors Play, Actor-Ctered Institutionalis in Policy Research. Boulder, CO: Westview. Sol, E. M. Westerveld, 2005, Contractualis in Eployt Services. Devter: Kluwer. Staver, A. van, 2007, Zonder wrijving ge glans. Ass: Koninklijke van Gorcu. Teulings, C.N., R.J. van der Ve W. Troel, 1997, Dilea s van sociale zekerheid: E analyse van 10 jaar herziing van het stelsel van sociale zekerheid. Asterda: VUGA. Thiss, T., 2007, E dist van sociale dist: O ontplooiing van s ogelijk te ak. Schakel Verind, juni. Utrecht: Divosa. Thopson, J.D., 2003 (1967), Organizations in Action: Social Scices Basis of Adinistrative Theory. New Brunswick, NJ: Transaction Pulishers. Vygotsky, L.S., 1978, Mind and Society: The Developt of Higher Mtal Processes. Caridge, MA: Harvard University Press. Wasserg, A., 1980, Netwerk: Organisatie strategie. Meppel: Boo. Weick, K.E., 2001, Making Sse of the Organization. Mald, MA: Blackwell. Wetschappelijke Raad voor het Regeringseleid (WRR), 2004, Bewijz van goede distverling. Asterda: Asterda University Press

19 Isolet angst: PVV in Haagse uurt ij de geeteraadsverkiezing van 2010 Wouter van Gt Sako Musterd Wouter van Gt is onderzoeker aan de afdeling Geografie, Planologie Internationale Ontwikkelingsstudies, Universiteit van Asterda. Sako Musterd is hoogleraar sociale geografie aan de afdeling Geografie, Planologie Internationale Ontwikkelingsstudies, Universiteit van Asterda. 1 Correspondtiegegevs: Dr. W.P.C. van Gt Universiteit van Asterda Afdeling Geografie, Planologie Internationale Ontwikkelingsstudies Nieuwe Prinsgracht vz Asterda w.p.c.vangt@uva.nl Inleiding Er wordt wel eweerd dat de opkost van anti-iigratiepartij anti-estalishtpartij dan wel van zogaade protestpartij e reed draagvlak heeft, zich uitstrekkd tot vrijwel de gehele evolking (Fnea Van der Brug 2006). Tegelijkertijd wet we dat de steers op deze partij niet gelijkatig over de stad verspreid zijn (Deurloo, De Vos Van der Wust 2003). Bovdi zijn er opvatting over de invloed van e epaald uurtkliaat op stegedrag (zie Beker 2003). Hoe zijn deze wereld nu aan elkaar te verind? Stegedrag is in hoge ate e keuze van het individu, die zijn of haar keuze epaalt aan de hand van afweging die te ak he et de elevingswereld. Deze elevingswereld wordt gevord door ericht, eeld discussies in allerlei edia (krant, tv, internet, et cetera), aar wordt ook gekleurd door interacties oservaties in de dagelijkse werkelijkheid. Odat de s geond is aan ruite tijd, zijn contact et ekd onekd op ijvooreeld het werk, op school in de uurt op straat plaatsgeond. Deze sociale ogeving he daaro alleaal invloed op de elevingswereld van e individu daaree ook op het individu zelf. In dit artikel over stegedrag richt wij ons in het ijzonder op de rol van de woonogeving. Het lijkt dat deze vooral invloed heeft op de ontwikkeling elevingswereld van jonger ouder (zie Jcks Mayer 1990; Sith e.a. 2004; Van der Meer, Droogleever Fortuijn Thiss 2008; Sykes Kuyper 2009). De woonogeving zelf wordt in sociale zin gevord door de s die er won of op ezoek ko. Ogekeerd wordt het individu ook gevord door de woonogeving. Dit is vooral het geval in de stad, waar hoge dichthed van s resulter in veel verschillde interacties. Vanuit deze sociaalgeografische proposities is het interessant o stegedrag te duid in relatie tot de woonogeving. Dat is vooral van elang in sahang et lokale verkiezing, aangezi daar het lokale leefilieu het eest proint op de agda staat. De hoofdvraag is: welke sociale uurtkerk voorspell het ste op de Partij voor de Vrijheid (PVV) in D Haag tijds de geeteraadsverkiezing op 3 aart 2010? In deze ijdrage will we ons in het ijzonder richt op het ste op de eest uitgesprok anti-iigrant- anti-estalishtpartij van 139

20 Wouter van Gt Sako Musterd Isolet angst: PVV in Haagse uurt ij de geeteraads verkiezing van 2010 dit ot, de PVV. De partij, opgericht in 2005 door haar leider dhr. G. Wilders, profileert zich door haar stedelijk georiënteerde talking points. Het vertoog gaat vaak over grootstedelijke proleatiek, criinaliteit, gevoels van veiligheid, de dagelijkse sociale ogang tuss s van verschillde afkost of cultuur, jeugdproleatiek. De anti-estalishthouding van de PVV etekt dat de partij ageert teg reed gedrag regeringseleid; pleit voor e radicaal andere regeringskoers. Daarij kiest voor strgere anti-iigratiewetgeving, eer tucht staatsautoriteit o veiligheid te vergrot ongewst gedrag te estrijd. 2 Ook eoogt de integratie-eis die gesteld word aan gevestigde iigrant hun kinder aan te scherp. Met etrekking tot religie he deze eis steevast e anti-islakarakter. De partij staat ook afwijzd tegover ondialisering, ontwikkelingssawerking Nederlandse deelnae aan internationale gouvernetele organisaties, zoals de Europese Unie het Europees Hof voor de Recht van de Ms. T slotte was tijds de verkiezingscapagne voor de Tweede Kaerverkiezing in 2010 e elangrijk speerpunt het vasthoud aan e Algee Ouderdoswet (AOW)-leeftijd van 65 jaar. Hoewel de partij uit lierale oeze voortkot, heeft ze zich ontwikkeld als voorvechter van de verzorgingsstaat, die zij als e ron van trots typeert. De anti-estalishthouding kot niet alle op inhoudelijke punt naar vor, aar vooral ook retorisch. Zo wijz de partij haar leider het gezag, of autoriteit, van e deel van de gevestigde orde af. Dit geldt voornaelijk voor hogere atar, journalist, s uit het aatschappelijk iddveld, kunst cultuurprofessionals onderzoekers ( linkse elites ) (zie PVV 2010). De nadruk op tegspraak controverse ipliceert dat de partij e onvrede onder het electoraat wst te oiliser. Deze onvrede lijkt, gelet op de punt die aandacht krijg, sterk te ak te he et de sociale situatie ontwikkeling in de stad, het eleid op dat geied. De landelijke verkiezing van 9 juni 2010 he ons intuss geleerd dat de gekoz koers veel aanhang heeft opgeleverd. De partij klo van 9 naar 24 zetels in de Tweede Kaer. Media erichtt dat vooral veel autochtone 55-plussers op de PVV he gested (ijvooreeld Aels 2010). Het anti-estalishtstit leek ook aangeslag te zijn. Daarij is e duidelijk geografisch patroon te herkn. In de provincie Liurg heeft de PVV relatief het est gescoord de eeste winst ehaald (zie Poort Verschoor 2010). Het succes van de partij in het zuid van Nederland suggereert e onvrede et de gevestigde orde in D Haag Holland (zie ijvooreeld Tierans 2010). Ons interesseert vooral de pottiële invloed van de lokale ogeving van de steers, in het ijzonder de kerk van de woonilieus waarin zich evindt. Odat het o de relatie tuss PVV-ste lokale woonilieus gaat, l de uitslag van de lokale verkiezing zich het est voor de analyse. Voordat wij e epirische analyse prester van de relatie tuss stegedrag op de PVV e aantal esstiële kerk van de woonogeving, esprek we eerst ige literatuur die eerder over deze relatie is versch. Vervolgs word de geruikte gegevs ethod geïntroduceerd, gevolgd door de analyseresultat e eknopte discussie daarvan. Het succes van anti-iigratiepartij De analyse van de opkost van anti-iigratiepartij hun kiezers in West-Europa is niet eduidig. Van der Brug, Fnea Tillie (2005) lat zi dat anti-iigratiepartij succesvol zijn wanneer zij door hun kiezer eoordeeld word op inhoudelijke overweging, wanneer zij zich inhoudelijk kunn onderscheid van andere rechtse partij wanneer er e grote groep rechtse kiezers is. Van der Brug Fnea (2009) onderscheid drie gangare verklaring voor het ste op radicale of anti-iigratiepartij. Deze zijn vervat in de volgde drie thes: De etnische-copositiethese stelt dat het ste op anti-iigratiepartij voortkot uit onvrede sahangd et de kost van laagetaalde igrantareiders. Blanke areiders zoud concurrtie voel o woning werk. Zij zoud radicale partij steun odat ze zich edreigd zoud voel door sociale verandering verondersteld wordt dat zij iigrant politieke leiders die zich niet teg iigratie ker verantwoordelijk stell voor de gevoelde situatie. De sociale-isolatiethese gaat ervan uit dat - 140