Stand van zaken. Het provinciale in. in de geestelijke gezondheidszorg. Rick Kwekkeboom

Transcriptie

1 Stand van zaken Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg Rick Kwekkeoo Mw.dr.ir. M.H. Kwekkeoo is wetenschappelijk edewerker van het Sociaal en Cultureel Planureau. Zij puliceerde eerder op het terrein van de inforele zorgverlening en het lokale ouderen- en gehandicapteneleid. Zij prooveerde deceer jongstleden op een onderzoek naar draagvlak en draagkracht voor de veraatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg, Zo gewoon ogelijk. Saenvatting In deze ijdrage wordt aandacht esteed aan de rol van de provinciale overheid in de (regionale) geestelijke gezondheidszorg. De inforatie is geaseerd op de uitkosten van een onderzoek dat onderdeel uitaakte van het scp-project Veraatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg. Voor dit onderzoek zijn open vraaggesprekken gevoerd et atenaren die innen de provincies verantwoordelijk zijn voor het eleid in deze sector. De taken van de provinciale overheid ten aanzien van het gezondheidszorgeleid zijn eperkt en slechts een enkele ervan kent een wettelijke verankering. In het regeerakkoord van het tweede Paarse kainet is vastgelegd, dat de provincie een initiërende en esluitvorende rol dient te spelen ij het totstandkoen van de zogenoede Regiovisies Zorg. Uit het onderzoek kot naar voren dat het grootste deel van de voor het geestelijke gezondheidszorgeleid eschikare foratieruite oenteel inderdaad esteed wordt aan het overleg over en het schrijven van de regiovisies voor deze sector. Ook een groot deel van het (escheiden) udget dat voor geestelijke gezondheidszorg eschikaar is, wordt ingezet voor activiteiten die rechtstreeks uit de regiovisies voortvloeien. In zowel het overleg rond de regiovisie als in de toekenning van projectsusidies wordt door de provincies veel aandacht gegeven aan de versterking van de positie van de zorgvragers. Tevens wordt geproeerd o in de ontwikkeling van het geestelijke gezondheidszorgeleid afsteing te realiseren op zowel het algeene zorgeleid in de provincies als op ontwikkelingen op andere relevante eleidsterreinen als wonen, areid en econoie. 38 i Inleiding Het Sociaal en Cultureel Planureau heeft in de jaren onderzoek gedaan naar de veraatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg. Veraatschappelijking houdt onder andere in dat ensen et psychische proleen in staat oeten worden gesteld een zo gewoon ogelijk leven te leiden. Dit etekent dat zij voor hun dagelijkse ehoeften een eroep oeten kunnen doen op de algeene voorzieningen en dat opnaes zo veel ogelijk worden voorkoen. O dit te ereiken is het gewenst dat de instellingen voor geestelijke gezondheidszorg saenwerken et de algeene instellingen op de terreinen zorg, wonen en werk en dat al deze partijen onder de regie van zorgkanto

2 Rick Kwekkeoo Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg ren en lokale overheden overleggen over een gezaenlijke ontwikkeling van het eleid. Saenwerking en overleg zouden oeten leiden tot de voring van circuits waarinnen op regionaal niveau een integraal voorzieningenaanod voor ensen et psychische proleatiek wordt gerealiseerd (t k 1998/1999). Vanuit een estuurskundige optiek is de in de geestelijke gezondheidszorg gewenste circuitvor- ing op te vatten als de totstandkoing van regionale eleidsnetwerken, waarinnen de actoren van elkaar afhankelijk zijn voor de realisatie van de gezaenlijke eleidsdoelen (Kwekkeoo 2001). Daaro is voor het onderzoek naar de veraatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg aangesloten ij de estuurskundige theorie van de eleidsnetwerkenadering (zie o.. Koppenjan, De Bruijn en Kickert 1993). De ate waarin het veraatschappelijkingseleid in de geestelijke gezondheidszorg is gerealiseerd is onderzocht door na te gaan o f en in hoeverre de diverse partijen (actoren) gezaenlijk een regionaal eleidsnetwerk voren en innen dit netwerk hun eleid gezaenlijk vorgeven. Dit onderzoek is uitgevoerd aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst waarin onder eer gevraagd werd naar de ate waarin en de wijze waarop de diverse actoren innen de regio et elkaar saenwerken voor hun voorzieningenaanod voor ensen et psychische proleen (voor een uitgereide eschrijving van dit deel van het onderzoek wordt verwezen naar de integrale pulicatie hierover: Kwekkeoo 2001). De plannen voor het door de actoren gezaenlijk - het eleidsnetwerk - te ontwikkelen eleid dienen te worden vastgelegd in zogenoede regiovisies, die door de provinciale overheden oeten worden vastgesteld. Van de provincies wordt ook verwacht dat zij de totstandkoing van de Visies stiuleren en erop toezien dat alle relevante partijen (aanieders, financiers en geruikers) ij het overleg etrokken zijn (tk 1998/1999). De provincies zijn dus wel etrokken ij het (eventueel) totstandkoen van regionale eleidsnetwerken, aar zij aken er zelf geen deel van uit. Het was dan ook niet zinvol hun dezelfde standaardvragenlijst voor te leggen. Daaro is esloten de rol van de provinciale overheden in het geestelijke gezondheidszorgeleid - in het ijzonder in de totstandkoing van de regiovisies - apart te onderzoeken via open vraaggesprekken et atelijke vertegenwoordigers. In de gesprekken is niet alleen ingegaan op de voortgang ten aanzien van de regiovisies geestelijke gezondheidszorg en de provinciale visie op de totstandkoing van de regionale netwerken, aar is ook aandacht gegeven aan eventueel eigen provinciaal eleid innen deze sector van de gezondheidszorg. In deze ijdrage wordt verslag gedaan van de uitkosten van dit deelonderzoek, dat is uitgevoerd in de periode juli-deceer Daarij zal eerst een eschrijving worden gegeven van de forele rol van de provincies in het geestelijke gezondheidszorgeleid. Vervolgens wordt ingegaan op de anier waarop de provinciale overheden anno 2000 deze rol invullen. Dit artikel wordt afgesloten et enkele conclusies over de ijdrage die de provinciale overheden heen geleverd en kunnen leveren aan ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg. 2 Het provinciale geestelijke gezondheidszorgeleid: de taken op papier De rol van de provinciale overheden in het geestelijke gezondheidszorgeleid is oenteel alleen wettelijk vastgelegd in de Wet Ziekenhuisvoorzieningen (wzv). Deze wet aakt de provincie verantwoordelijk voor het ontwerpen van plannen voor ziekenhuisvoorzieningen. Daarvoor is het land opgedeeld in totaal 27 regio s, waarinnen een op de regionale vraag aansluitend aanod gerealiseerd oet worden.1 De (algeene) psychiatrische ziekenhuizen en de Regionale Instellingen voor Bescherd Wonen worden ook tot de ziekenhuisvoorzieningen gerekend en dus zijn de provincies rechtstreeks etrokken ij de ontwikkeling van het aanod van deze voorzieningen voor geestelijke gezondheidszorg.2 De eoeienis van de provincie et de geestelijke gezondheidszorg gaat echter verder terug dan de invoering van de w zv in Ook lijkt zij in de praktijk altijd heel wat eer ovat te heen dan alleen die planningstaak. Provincies naen zelf het initiatief tot het stichten en instandhouden van eigen psychiatrische ziekenhuizen en waren sos etrokken ij het opzetten van sociaal-psychiatrische voorzieningen (Van der Grinten 1986; De Wit

3 Rick Kwekkeoo Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg 1991). Vrijwel alle provincies droegen financieel ij aan de exploitatie van de intraurale geestelijke gezondheidszorg, eer dan waartoe zij op asis van de toenalige wetgeving verplicht waren. De etrokkenheid en het aandeel in de financiering van de zorg liepen per provincie wel sterk uiteen. Deze verschillen hadden vaak een historische achtergrond - ijvooreeld het ontreken van particulier initiatief in de krankzinnigenzorg -, aar werden ook epaald door de persoonlijke etrokkenheid ij deze zorg van een o f eer gedeputeerden (De Wit 1991). Interprovinciale verschillen heen zich tot nu toe ook voorgedaan ij de invulling van de planningstaak. Zeker nadat door een wijziging van de wzv in 1979 de invloed van de provincies op de planning van de ziekenhuisvoorzieningen was toegenoen, werden de verschillen tussen deze provincies steeds groter. Soige provincies sloten in hun advisering vrijwel naadloos aan op de voorstellen van de geestelijke gezondheidszorginstellingen, aar andere ontwikkelden een geheel eigen eleidsvisie, waarnaar de instellingen zich hadden te voegen. De provincies hadden wel et elkaar geeen dat zij, via susidieverlening, een elangrijke ijdrage leverden aan de ontwikkeling van alternatieve voorzieningen: wegloophuizen, dagopvangvoorzieningen, rehailitatieprojecten enzovoort (De Wit 1991). Anno 2000 vort de wzv-taak een relatief escheiden onderdeel van de provinciale eoeienis et het geestelijke gezondheidszorgeleid. Van de provincie wordt daarentegen in toeneende ate verwacht dat zij een spilfunctie vervult in een regionaal georiënteerde ontwikkeling van voorzieningenaanod en eleid in de sector. Dit zou tot uiting oeten koen in het opstellen van zogenoede regiovisies, door alle etrokken partijen gezaenlijk op te stellen toekostvisies voor het geestelijke gezondheidszorgeleid op regionaal niveau. Van dergelijke regiovisies werd voor het eerst gewag geaakt in de overheidsnota Onder anderen, waarin de lijnen voor een verdere veraatschappelijking van de zorg worden uitgezet (tk 1992/1993). Over de regiovisies wordt in de nota verder nog opgeerkt dat enkele provincies, vooruitlopend op de wettelijke vorgeving van de regiovisie al ezig zijn et het opstellen ervan, vaak in het verlengde van de actualisatie van de wzv-plannen. Ook in de Beleidsvisie geestelijke gezondheidszorg uit 1998 wordt gesproken van de regiovisie en van de initiërende en stiulerende functie van de provincies ij de totstandkoing daarvan (t k 1998/1999). Eerder was in datzelfde jaar de regiovisie als instruent voor de eerjarige, regionaal georiënteerde eleidsontwikkeling op het terrein van de zorg in rede zin in het regeerakkoord opgenoen. In dit akkoord wordt de regiovisie oschreven als een eleidskader op hoofdlijnen dat innen de udgettaire kaders tot stand kot et etrokkenheid van het zorgkantoor, de patiënten- en cliëntenorganisaties, zorgaanieders en geeenten en wordt vastgesteld door de provincie (Ouwehand e.a. 1999). Voor de Regiovisies Geestelijke Gezondheidszorg estaat echter geen wettelijk kader, wat erop neerkot dat in deze sector de regiovisie een consensusdocuent is en als zodanig geen (puliekrechtelijke) rechtsgevolgen heeft (tk 1998/1999). Het ontreken van een wettelijke asis is voor de eeste provincies echter geen reden geweest o af te zien van het opstellen van een regiovisie voor de geestelijke gezondheidszorg. Uit diverse inventarisaties lijkt dat al voor 1998 in een groot deel van de regio s egonnen was et overleg en dat in dat jaar ook al een aantal visies was vastgesteld (Ouwehand e.a. 1999; Van Wijngaarden en Huijsan 1999). De opvatting dat de provincie een centrale rol zou oeten vervullen in de regionale eleidsontwikkeling kot opnieuw tot uitdrukking in de (gedeeltelijke) decentralisatie van het patiënten- en consuenteneleid in Vanaf dat jaar zijn de provincies verantwoordelijk voor de financiering en instandhouding van de op het niveau van de wzv-regio s ingestelde Regionale Patiënten- en Consuentenplatfors, de rpcp s. De decentralisatie wordt geotiveerd door te wijzen op het elang van regionale eleidsontwikkeling in de zorg en het decentrale karakter van het overleg tussen zorgaanieders en -geruikers (tk 1994/1995). Vooruitlopend op de vaststelling van nota over het patiënten- en consuenteneleid werd in de nota Onder anderen de provincie al een elangrijke taak toegekend in de versterking van de positie van de cliënten van de geestelijke gezondheidszorg i

4 Rick Kwekkeoo Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg (t k 1992/1993). Die taak werd, in coinatie et de kennis ij de provinciale overheid over andere zorgvelden en over andere eleidsterreinen, zoals volkshuisvesting en ruitelijke ordening, juist ook aangegrepen als aanleiding o de provincie aan te wijzen als de aangewezen instantie voor het opstellen van een gezagheende regiovisie. 3 Het provinciale geestelijke gezondheidszorgeleid: de uitvoering in de praktijk De foratieve ruite die de provincies in kunnen zetten voor de ontwikkeling en ipleentatie van een eigen geestelijke gezondheidszorgeleid is afhankelijk van de grootte van de provincie en varieert van 0,2 tot 3 fte. De atenaren die zich et dit eleidsterrein ezighouden, doen dit vaak in coinatie et werk op andere deelterreinen innen de zorg: verpleging en verzorging, verstandelijk gehandicaptenzorg, ziekenhuiseleid, enzovoort. In de praktijk lijkt dat de hoeveelheid tijd die aan het geestelijke gezondheidszorgeleid esteed kan worden niet zelden wordt epaald door de hoeveelheid tijd die nodig is voor de andere deelterreinen. De udgettaire ruite voor de ontwikkeling van eigen eleid is eperkt. De provincie krijgt geen geoorerkte iddelen voor het geestelijke gezondheidszorgeleid zodat een eventueel udget voor geestelijke gezondheidszorgeleid ten laste kot van de eigen iddelen van de provincie en dus afhankelijk is van de politieke esluitvoring innen de Provinciale Staten. Aanvankelijk estond er weinig politieke aandacht voor het eleid op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg. De sector kwa pas echt op de politieke agenda te staan, toen als gevolg van de veraatschappelijking de voorzieningen oesten worden verplaatst en de intraurale capaciteit oest worden teruggeracht. De aandacht groeide, toen in het kader van het integrale zorgeleid ook regiovisies voor de geestelijke gezondheidszorg werden ontwikkeld. Dit heeft als direct gevolg dat nu ook voor de toch wat achtergeleven geestelijke gezondheidszorgsector eer iddelen eschikaar zijn gekoen. Desondanks lijft de eoeienis van Gedeputeerde en Provinciale Staten et de geestelijke gezondheidszorg achter ij die voor andere sectoren innen de zorg. In de afgelopen jaren is een groot deel van de provinciale eleidsaandacht en van de iddelen esteed aan het opzetten en faciliteren van het overleg rond de Regiovisies Geestelijke Gezondheidszorg. Odat deze visies een elangrijke rol heen gespeeld in de gedachtevoring rond dit eleid en vaak ook een weerspiegeling voren van de opvattingen die ij de provincie zelf daarover leven, wordt nu eerst ingegaan op de gang van zaken in dit visieoverleg. De overige aandachtspunten in het provinciale geestelijke gezondheidszorgeleid koen daarna aan de orde. De gang van zaken rond de regiovisies In alle provincies lijkt het grootste deel van de foratieve ruite die eschikaar is voor geestelijke gezondheidszorgeleid, oenteel esteed te worden aan het overleg rond respectievelijk het schrijven van de regiovisies. In vrijwel alle provincies is ij het in gang zetten van het regiovisieoverleg hetzelfde straien gevolgd: de Provincie racht een startnotitie uit over het (gewenste) geestelijke gezondheidszorgeleid, al o f niet als onderdeel van een notitie over gewenste ontwikkelingen in de zorgsector als geheel. 3 Vervolgens werd er een startconferentie georganiseerd, waarvoor vertegenwoordigers van de overige eoogde deelneers aan het visieoverleg werden uitgenodigd. De eoogde deelneers zijn grofweg te karakteriseren als: de aanieders, de geruikers, de financiers en de lokale overheden. Hoe reed deze partijen worden gedefinieerd, et nae waar het de aanieders, de zorgvragers en de lokale overheden etreft, is per provincie verschillend. De provincies die het vroegst gestart zijn et het regiovi- sieoverleg, eperkten zich eestal tot de aanieders van AWBZ-zorg, sos aangevuld et een vertegenwoordiging van de huisartsen.4 Ook in provincies waar de instellingen voor geestelijke gezondheidszorg niet enthousiast leken over het provinciale initiatief, werd volstaan et de kring van AWBZ-aanieders en werden dus geen aanpalende sectoren of alternatieve aanieders voor deelnae aan het overleg enaderd. Als vertegenwoordiging van de zorgvragers werden standaard de rpcp s uitgenodigd. Daar dit niet altijd naar de zin was van de cliënten van de geestelijke gezondheidszorg zelf, werd in soige provincies de cliëntvertegenwoordiging uitgereid et afvaardigingen van categoriale cliënt- en failieor i S 41

5 Rick Kwekkeoo Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg ganisaties, al o f niet verenigd in lokale/regionale Platfors. Dit had dan sos wel weer tot gevolg dat de inreng in het overleg van zorgvragerszijde niet altijd eenduidig was. Naens de lokale overheden naen eestal alleen de grotere geeenten (vaak ook centrugeeenten voor aatschappelijke opvang en/of verslavingszorg) deel aan het overleg. In een enkele regio zijn alleen geeenten die vestigingsplaats voor (intraurale) instellingen voor geestelijke gezondheidszorg zijn, voor deelnae uitgenodigd. Deze oplossingen leken in de praktijk niet geheel zonder proleen. De niet-deelneende geeenten klaagden sos over de gerekkige terugkoppeling uit het overleg o f stelden zich op het standpunt dat lokale overheden gezien hun autonoie nooit door andere overheden vertegenwoordigd kunnen worden. Soige provincies proeren daar nu een oplossing voor te vinden door voor deelnae door de lokale overheden, ook de kleinere, een getrapt traject af te lopen. Daarvoor worden dan alle lokale overheden in de regio voor inforatie en overleg uitgenodigd, waarna een afvaardiging daarvan dan deelneet aan de visieesprekingen zelf. De startconferenties zijn door de provincies vooral geruikt o innen de regio s te peilen hoe de etrokken partijen denken over enerzijds het eoogde provinciale eleid en anderzijds het instruent regiovisie. Tevens kon zo een indruk worden gekregen van de ogelijke hinderpalen en van de eest geëigende anier o die weg te neen. De weg naar een Regiovisie Geestelijke Gezondheidszorg lijkt in de eeste provincies heel wat hoels en wegversperringen te kennen. Een greep uit de gerapporteerde proleen: - de provinciale overheden hadden zich in de ogen van de geestelijke gezondheidszorginstellingen tot dan toe weinig eziggehouden et hun sector en werden daaro door hen et de nodige reserve tegeoet getreden; - voor de eoeienis van de provincie et een Regiovisie Geestelijke Gezondheidszorg estaat geen wettelijke asis en niet alle etrokken partijen waren er daaro van overtuigd dat deelnae van de provincie een eerwaarde kon heen; - de onderlinge verhouding tussen de geestelijke gezondheidszorgaanieders in de etrokken regio was niet zo geweldig en en had er geen ehoefte aan o et elkaar afspraken te oeten gaan aken; - tegelijkertijd et het opstarten van het regiovisieoverleg speelde de discussie over de capaciteitsafouw en/of de esteding van de gelden uit de Vrije Margeregeling. Deze discussie legde een druk op het visieoverleg, niet in de laatste plaats odat de provinciale overheid partij was in de eslissingen over de toekenning van capaciteit en gelden; - ten tijde van het regiovisieoverleg waren aanieders (of een deel ervan) in onderhandeling over onderlinge fusies en was deze partij eer ezig et de interne organisatie dan et afsteing op het eleid van andere elangheenden; - zorgkantoren hadden geen ehoefte aan regiovisies et alle partijen saen en schreven liever, saen et de aanieders, een eigen eleidsvisie; - de onderlinge verhouding tussen zorgkantoren en provinciale overheid was niet duidelijk; - cliënten/zorgvragers voelden zich niet/ verkeerd/onvoldoende vertegenwoordigd in het overleg; - lokale overheden (i.c. de grotere geeenten) waren van ening dat de regiefunctie voor het regionale eleid hun en niet de provincie toekwa; - lokale overheden (i.c. de kleinere geeenten) voelden zich niet etrokken ij het geestelijke gezondheidszorgeleid en zagen het nut van deelnae niet in; - de verhouding tussen de provinciale overheden en de in hun geied vallende Grote Steden (eide verantwoordelijk voor een regiovisie) was niet altijd duidelijk; - niet alle (eoogde) deelneers aan het overleg waren het eens over de reikwijdte van de op te stellen visie: wel of niet alleen aar AWBZ-voorzienin- gen; - de grenzen tussen werkingsgeieden van de geestelijke gezondheidszorginstellingen, tussen provincies en tussen wzv-regio s vallen vaak niet saen. 42 Bovengenoede proleen heen zich trouwens niet alle in alle provincies voorgedaan. En ook innen de provincies zelf konden, per wzv-regio of zelfs per suregio, verschillen in ereidheid tot e dewerking worden vastgesteld. Een prolee dat zich in het erendeel van de provincies heeft voorgedaan was dat van de afake

6 Rick Kwekkeoo Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg ning van de geografische reikwijdte van de op te stellen visies. W a a r de startconferentie (so s) n o g wel op provinciaal niveau wordt gehouden, oest voor het overleg zelf per definitie altijd het niveau van de regio worden aangehouden. Maar de wzv- indeling kot niet altijd overeen et die innen de geestelijke gezondheidszorg zelf. Ook lopen de grenzen van de regio s - volgens welke indeling dan ook - niet altijd parallel aan de provinciegrenzen. O van start te kunnen gaan, was het dus noodzakelijk eerst tot overeensteing te koen over de te hanteren geiedsindeling. In een deel van de provincies is voor het visieoverleg aangesloten ij de werkingsgeieden van de instellingen, zodat er in ieder geval een egin kan worden geaakt. Men hoopt dat het na verloop van tijd toch ogelijk zal worden o een eventuele tweede visie dan wel op wzv-niveau te kunnen vaststellen. In andere provincies wordt wel de wzv-indeling aangehouden, al dan niet onder protest van de overige deelneers. 5 Voor het overleg zelf zijn in de eeste regio s of suregio s zogenoede stuurgroepen ingesteld. In deze stuurgroepen, die alle een onafhankelijk voorzitter heen, zijn de deelneende partijen et een of eer zetels vertegenwoordigd. Het secretariaat van deze stuurgroepen ligt sos in handen van een provinciaal atenaar en wordt sos uitesteed aan een adviesureau of provinciaal ondersteuningspunt. De deelnae door de provincie zelf aan het visieoverleg was echter niet altijd voor iedereen vanzelfsprekend. De provincies zagen zich daardoor genoodzaakt uiterst ehoedzaa op te treden en alle schijn van sturing o f epaling te verijden. In die gevallen waar de provincie zelf optrad als penvoerder voor het visieoverleg, zijn dan ook allerlei constructies (v. detacheent) edacht o aar te enadrukken dat de atelijk secretaris weliswaar wordt etaald door de provincie, aar in dienst is van de etrokken stuurgroep. De stuurgroep wordt eestal gevoed door werkgroepen, die de diverse onderdelen van de visie voorereiden. De saenstelling van deze werkgroepen is, zeker ij eer recente regiovisies, eestal reder dan die van de stuurgroep, zodat in deze werkgroepen de aanpalende sectoren en categoriale cliëntorganisaties vaak wel vertegenwoordigd zijn. De regiovisies zelf ondden, na inventarisatie van aanod, vraag en knelpunten, eestal uit in een actieprograa o f lijst et actiepunten. In de oudste visies leef het vaak daarij, in de jongere visies wordt vaak ook een ipleentatieplan opgenoen, waarin staat aangegeven wie wat wanneer gedaan zou oeten heen. In een deel van de provincies wordt deze ipleentatie ewaakt en wordt ook na de vaststelling van de regiovisie aan de stuurgroep gerapporteerd over de stand van zaken. In de eeste provincies worden de regiovisies, na vaststelling door de Provinciale Staten, reed verspreid, ook onder partijen die niet aan het overleg heen deelgenoen aar ogelijk wel een rol zouden kunnen spelen in het voorzieningenaanod voor (ex-)cliënten van de geestelijke gezondheidszorg. Uit de regiovisies zelf lijkt dat het denken over een dergelijke visie in de afgelopen jaren flink is veranderd. De eerste visies lijken zich toch vooral te kenerken door een eperkte reikwijdte - alleen AWBZ-voorzieningen - en een even eperkte inhoud - er wordt alleen ingegaan op de naije toekost van deze AWBZ-voorzieningen. Die visies roepen daaro nu veel kritiek op, verrassenderwijs ook ij de partijen die zich aanvankelijk tegen een redere visie verzetten. De eest recente visies, waarvan soige al van de tweede generatie zijn, zijn vaak reder opgezet en er is door een groter aantal deelneers over overlegd. Ook de aan de visies veronden actieprograa s ovatten eer onderwerpen dan die uit de oudere visies en de voortgang hiervan wordt consequenter ewaakt. Het instruent regiovisie lijkt daaro in de loop der jaren aan invloed en respect te heen gewonnen. Ook heen het overleg rond en het schrijven van de Regiovisies Geestelijke Gezondheidszorg een elangrijke ijdrage geleverd aan de regionale netwerkvoring en de ontwikkeling van een integraal voorzieningenaanod. Die netwerkvoring en dat integrale aanod voren in de eeste provincies iniddels de centrale doelstellingen van het eigen provinciaal eleid. Dit eigen eleid staat in een deel van de provincies verwoord in afzonderlijke eleidsnota s, die eestal het gehele zorgterrein estrijken. De provinciale uitgangspunten voor het zorgeleid koen vrijwel letterlijk overeen et die van de natio 43

7 R ick K ivek ke o o H e t p ro v in c ia le in d e g e e ste lijk e g e z o n d h e id s z o r g nale overheid: veraatschappelijking, extraurali- satie, zorg op aat, integratie en eancipatie van de zorgvragers enzovoort. Deze uitgangspunten voren dan ook vrijwel altijd de toetsingscriteria voor de Provinciale Staten ij de vaststelling van de (concept-)regiovisies. O de doelen van regiovisie respectievelijk eleidsnota dichterij realisatie te rengen, heen de provincies alleaal een additioneel udget eschikaar gesteld. ^ De ovang van deze aanvullende udgetten loopt uiteen van tweehonderdduizend tot twee iljoen gulden, afhankelijk van de grootte en rijkdo van de etrokken provincie. Projecten die voortkoen uit de actieprograa s kunnen voor (gedeeltelijke) susidiëring vanuit dit udget in aanerking koen. Overig provinciaal eleid De inhoud van de regiovisies kot dus in toeneende ate overeen et de uitgangspunten en doelstellingen die de provincies voor zichzelf heen geforuleerd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een groot deel van de diverse stiuleringsudgetten esteed wordt aan actieprograa s en/of projecten die rechtstreeks voortkoen uit de diverse regiovisies. Daarnaast heen de provincies elk ook hun eer specifieke aandachtspunten. Die worden voor een deel epaald door de geografische ostandigheden. Zo zijn in de eer landelijke delen van Nederland de provinciale overheden erg actief in het stiuleren van de ontwikkeling van zorgoerderijen, ook voor de doelgroepen van de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg. In de eer verstedelijkte geieden gaat de aandacht van de Provincie juist uit naar areidsintegratieprojecten in de kleinetaal of horeca. Voor de ontwikkeling van de eigen provinciale voorzieningen wordt vaak innen het provinciaal atelijk apparaat de saenwerking gezocht et andere diensten/afdelingen, zoals Econoie en Werkgelegenheid en Landouw. Op vergelijkare wijze wordt er door de etrokken provinciale diensten ook saengewerkt rond het eleid voor wonen en zorg en wordt door diensten saen nagedacht over de gevolgen van het deconcentratieeleid in de zorg voor de ruitelijke ontwikkeling. De hiervoor genoede integrale zorgnota s die een deel van de provincies heeft uitgeracht o f innenkort gaat uitrengen, zijn dan ook ijna alle een product van verschillende provinciale diensten sa en. De provincies esteden verder zelf veel aandacht aan het versterken van de positie van de zorgvrager. Dit vloeit natuurlijk voort uit de wettelijke verplichting van de provinciale overheid in dezen, aar de etrokkenheid lijkt een redere asis te heen dan alleen de teksten van de wet. De provinciale overheid rekent het nadrukkelijk tot haar verantwoordelijkheid o de zwakkeren in de saenleving te escheren en te ondersteunen. Daaro heen heel wat provincies in het kader van het regiovisieoverleg extra geld gestoken in de egeleiding van de elangenehartigingsorganisaties van de cliënten, deze geholpen ij het in kaart rengen van de (kwalitatieve) zorgvraag en in soige gevallen zelfs een cursus vergaderen aangeoden. Ook projectaanvragen van diëntorganisaties kunnen in het algeeen op een welwillend onthaal rekenen. Verder heen vrijwel alle provincies er, via susidievoorwaarden, op aangedrongen dat de rpcp s eer aandacht geven aan de elangenehartiging van geestelijke gezondheidszorg cliënten, ijvooreeld door het instellen van een aparte sectie geestelijke gezondheidszorg en/of het aanstellen van een specifieke vertegenwoordiger van de geestelijke gezondheidszorgcliënten. De grote hoeveelheid tijd en aandacht die esteed wordt aan het overleg rond de regiovisies aakt dat de wettelijke planningstaak van de provincie relatief weinig aandacht krijgt. Toch heeft juist deze wzv-taak de provincie een sleutel in handen gegeven o het veraatschappelijkingsproces in de geestelijke gezondheidszorg te evorderen. De in de richtlijn ex artikel 3 van de wzv opgenoen tekst eschrijft iers vrij nauwkeurig aan welke eisen de (nieuwe) voorzieningen voor geestelijke gezondheidszorg heen te voldoen Deze eisen koen, uiteraard, overeen et de doelen die de rijksoverheid nastreeft (Buijs 1998). Als de provincie zou oordelen dat voorstellen van geestelijke gezondheidszorginstellingen zelf niet aan deze eisen voldoen, dan hadden deze voorstellen niet gerealiseerd kunnen worden. De plannen van de rijksoverheid o de wzv op te heffen en op te laten volgen door de Wet Exploitatie Zorgvoorzieningen (w e z), waarin de planningstaak wordt overgedragen aan de zorgkantoren (tk 2000/2001), zullen echter tot gevolg heen 44 =

8 Rick Kwekkeoo Het provinciale in de geestelijke gezondheidszorg dat de provinciale overheden hun sleutelpositie in de ontwikkeling van de geestelijke gezo n d h eid s zorg gaan verliezen. 4 Conclusies Uit de hieroven eschreven uitkosten kot naar voren dat de provincies in hun eleid op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg opnieuw (of nog steeds) heel wat eer doen dan wettelijk van hen gevraagd wordt. Sterker nog, de wettelijke taken krijgen inder aandacht dan de activiteiten waartoe de provincies niet per wet verplicht zijn. Ook wijzen de uitkosten erop dat anno 2000 de provinciale overheden zich in hun geestelijke gezondheidszorgeleid vooral sterk aken voor de zorgvrager. Zowel in hun aanpak van de op te stellen regiovisies als in hun (wettelijk verplichte) patiënten- en consuenteneleid als in de esteding van hun eigen iddelen, esteden de provincies nadrukkelijk en apart aandacht aan de positie van de cliënt. De ate waarin deze provinciale aandacht de positie van de geestelijke gezondheidszorgcliënt daadwerkelijk versterkt heeft, is natuurlijk niet et zekerheid vast te stellen, aar het lijkt niet onverantwoord o te constateren dat het gevoerde provinciale eleid zeker h eeft ijged ragen aan een versteviging van de inreng van de geruikers van de zorg. Iets dergelijks kan ook zeker eweerd worden voor de rol van de provincies ij het totstandkoen van de Regiovisies Geestelijke Gezondheidszorg. Zonder het provinciale initiatief zou een groot deel van de regiovisies niet, of later, of innen een veel eperkter kring tot stand zijn gekoen. De zo gewenste ontwikkeling van een regionaal georiënteerd en integraal, onderling saenhangend aanod van geestelijke gezondheidszorgeleid zou daardoor in een deel van de regio s heel wat oeizaer gerealiseerd kunnen worden. Het is dan ook toe te juichen dat de rijksoverheid van plan is o de regiovisie en de rol van de provinciale overheden op te neen in de nieuwe w ez en zo een wettelijke verankering te geven (tk ). De praktijk zal verder oeten uitwijzen o f die wettelijke asis voor de provinciale eoeienis voldoende is o alle etrokken partijen in de regio tot een structureel afsteingsoverleg te ewegen. Noten 1 Naast (of innen) deze regio s zijn de vier Grote Steden (Asterda, Rotterda, Den Haag en Utrecht) als afzonderlijke planningsgeieden aangewezen. 2 In de richtlijnen ex art 3 van de w z v wordt er overigens op gewezen dat andere geestelijke gezondheidszorginstellingen als RIA G G of projecten dagstructurering weliswaar niet onder de w zv ressorteren, aar gezien hun saenhang et de andere voorzieningen wel in de plannen oeten worden opgenoen. De provincie is daaree dus etrokken ij de plannen voor het gehele geestelijke gezondheidszorgaanod in het eigen werkgeied. 3 In elf van de twaalf provincie is (tot nu toe) gekozen voor het opstellen van de susectorale o f categoriale regiovisies. Deze worden wel vaak overkoepeld door een voor de gehele sector voorgenoen eleidsontwikkeling, aar de visie zelf eperkt zich tot het categoriale eleid. De eerderheid van de provincies is overigens wel voorneens o in de tweede o f volgende generatie regiovisies de susectoren innen de zorg te integreren. 4 Deze vertegenwoordiging leek na verloop van tijd overigens vrijwel altijd te resulteren in een deelnae op persoonlijke titel; het onderlinge verschil van inzichten innen de etrokken d h v s aakte een andaat onogelijk. 5 Vergelijkare proleen deden zich ook voor ij de vaststelling van de saenwerkingsgeieden voor de lokale overheden. De wzv-regio-indeling is iers ook niet gelijk aan die voor de W et Geeenschappelijke Regelingen, op asis waarvan lokale overheden saenwerkingsrelaties kunnen aangaan. De proleen et deze geiedsindeling leken echter inder zwaar te wegen dan et die in de geestelijke gezondheidszorg zelf. 6 Het gaat hier dus o iddelen die eschikaar worden gesteld naast de provinciale ijdrage voor het faciliteren van het visieoverleg

9 Rick K w ekke o o H e t p ro v in c ia le in d e g e e ste lijk e g e z o n d h e id s z o r g Literatuur Buijs, G.J. (red.), , Wet Ziekenhuisvoorzieningen. (Editie Schuuran & Jordens), Deventer: Uitgeverij Kluwer B V. Van der Grinten, T.E.D., , De voring van de aulante geestelijke gezo n dh eid szo rg: Een historisch eleidsonderzoek. Baa: Ao (dissertatie). Koppenjan, J.F.M., J.A. de Bruijn en W.J.M. Kickert (red.), , Netwerkanageent in het openaar estuur: Over de ogelijkheid van overheidssturing in eleidsnetwerken, s Gra- venhage: v u g a Uitgeverij B.V. Kwekkeoo, M.H., , Zo gewoon ogelijk: Een onderzoek naar draagvlak en draagkracht voor de veraatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg. Den Haag: S C P. Ouwehand, L.M.C. e.a., , Regiovisie, verzilveren van het regeerakkoord! Gouda: ics Adviseurs. Regiegroep, , Regiovisie 1999: Regiovisie et kwaliteit. (Nieuwsrief nr. 3), i p o + G4. Gouda: Regiegroep/iCS Adviseurs. tk /19 9 3, Onder anderen: Geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg in aatschappelijk perspectief. Tweede Kaer, vergaderjaar , , nr. 2. tk /19 9 5, Patiënten/Consuenteneleid, Brief van de inister en de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Tweede Kaer, vergaderjaar /19 9 5, , nr. 11. tfc / , Geestelijke gezondheidszorg, Brief van de inister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr. 6. tk / , Herziening van het stelsel van overheidseoeienis et het aanod van zorginstellingen (Wet exploitatie zorginstellingen). Voorstel van wet + eorie van toelichting, Tweede Kaer, vergaderjaar / , , nrs S C P, , Werkprograa Den Haag: Sociaal en Cultureel Planureau. Wit, J. de, , Hoe provinciaal is de G G Z? Forele en inforele etrokkenheid van de provinciale overheden ij de G G Z, 1884-iggi. Utrecht: n c g v. Wijngaarden, J.D.H. van en R. Huijsan, , De regiovisie geïnventariseerd: Een overzicht van proces en inhoud. Den Haag: I P O