Een kwestie van selectie: de overheid en de informatievoorziening via internet

Transcriptie

1 Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet A d re s : W e te n s c h a p p e lijk e R aad v o o r het R e g e rin g s ele id (W R R ) P o s t u s EA D e n H a a g tel.: e - a il: d ijs te l lo w rr.n l en e e r@ w rr.n l. Huu Dijstelloe en Paul de Beer H u u D ijs t e l lo e is s ta f e d e w e rk e r ij de W e t e n s c h a p p e lijk e R aad v o o r het R e g e rin g s e le id (W R R ). H ij p u lic e e rd e o n d e r e e r o v e r het N e d e rla n d s e a id s e le id en d e v e rp la a t s in g v a n de p o litie k ( ), en o v e r d e a a t s c h a p p e lijk e rol van k e n n is in s titu te n ( ). S a e n e t K ees S ch uyt w a s hij re d a c te u r van d e W R R -v o o rs t u d ie De pulieke diensie van kennis ( ). Paul de Beer is staf edew erker ij de W etensch a p p e lijk e Raad v o o r het R e g erin g s e le id (W R R ). H ij puliceerde onder eer over w erkgelegenheidseleid (Werkloos toezien?, 1988, en H e t o n d e rste kwart, ), in k o e n sp o litie k (Het verdiende inkoen, 1993) en d e v e rz o rg in g ssta a t (De aat van de verzorgingsstaat, 2000, et J.M. W ild e o e r S ch u t en C.J. V ro o a n ). In p ro o v e e rd e hij o p een studie n a a r d e a a tsch a p p e lijk e etekenis van areid (Over werken in de postindustriële saenleving). Per 1 ju li is hij enoe d tot ijzonder hoogleraar A reidsverhoudingen aan de U niversiteit van A sterda. The prole o f odern deocracies in the gloal era is not too little inforation or too little access to inforation, ut too uch inforation out of which we can ake far too little sense. (Barer 2001) 1 In le id in g Een recent onderzoek door het UCLA Center for Counication Strategy heeft uitgewezen dat het internet in de Verenigde Staten in 2002 door 61,1 procent van de geruikers (iniddels 70 procent van de evolking) als het voornaaste ediu voor inforatievoorziening wordt eschouwd. Ter vergelijking: als inforatieron scoren oeken 60,3 procent, kranten 57,8 procent, televisie 50,2 procent, radio 40 procent en tijdschriften 28,7 procent. Frappant is dat de etrouwaarheid van de inforatie op het internet eduidend lager wordt gewaardeerd: ensen zoeken er lijkaar et veel overtuiging en enthousiase, aar oeten zich door veel als weinig etrouwaar gepercipieerde inforatie heen worstelen (Cole 2003). In Nederland aakte in 2000 een kwart van de evolking geruik van het internet als inforatiekanaal, evenveel als van de radio (De Haan en Huysans 2002, 116). Terwijl algeeen aanvaard wordt dat de overheid een eigen verantwoordelijkheid heeft o de pluriforiteit van de inforatievoorziening via televisie, radio en in indere ate ook de geschreven edia te garanderen, krijgt een vergelijkare overheidsrol ten aanzien van het internet tot nu toe weinig aandacht. In dit artikel gaan we na o f dit terecht is of dat hier toch een rol voor de overheid is weggelegd. We zullen ons etoog verduidelijken door het te illustreren et een aantal vooreelden uit de sfeer van de edische inforatievoorziening. O eter te kunnen eoordelen welke rol de overheid zou oeten inneen et etrekking tot het internet, ezien we eerst waarin het internet zich onderscheidt van indere edia (paragraaf 2). Het heeft zich tot een geheel ander inforatieediu ontwikkeld dan de eer traditionele edia (paragraaf 3). De pluriforiteit van de inforatievoorziening via het internet lijkt geen serieus prolee te zijn. Dit kan echter niet zonder eer wor

2 Hiw Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet den gezegd van de toegankelijkheid en de kwaliteit van de inforatie op het internet (paragraaf 4). Deze constatering roept de vraag op o f er niet toch een specifieke rol voor de overheid is weggelegd o de toegang tot kwalitatief hoogwaardige inforatie op het internet te verzekeren (paragraaf 5). Het artikel wordt afgesloten et een aantal conclusies (paragraaf 6). 2 Under construction: de uitouw van het internet Het overheidseleid ten aanzien van het internet is tot nog toe vooral gericht op het enutten van de technologische ogelijkheden voor het ontsluiten, verspreiden en toegankelijk aken van inforatie. Door zijn ijzondere structuur is het internet naelijk een ij uitstek geschikt ediu o de aatschappelijke rol van inforatie te evorderen. Het onderscheidt zich door een drietal aspecten van andere (assa)edia (Sassen 1999; Griffiths 1999; Aate 1999). In de eerste plaats heeft het internet een gedecentraliseerde netwerkstructuur, waardoor er innen het grote aantal.gespreide aansluitingen geen centraal knooppunt is. Deze structuur is voortgekoen uit het oorspronkelijke streven een onvernietigaar netwerk te creëren, dat niet afhankelijk is van een centrale verindingslijn. Mede door dit aspect is het internet een etafoor geworden voor de gehele hedendaagse saenleving: de netwerksaenleving. In de tweede plaats leent het internet zich in eginsel voor oneperkte uitreiding tot een wereldospannend counicatiesystee: het zogenoede galactische netwerk. In de derde plaats vort het internet een vrije ruite, waartoe in eginsel iedereen toegang heeft. Dit open karakter is ede het resultaat van de software die in de vroegere hackerscultuur werd ontwikkeld en die de openheid en decentralisatie van het internet versterkte. Het internet oest voor iedereen toegankelijk worden. Deze technologische kenerken van het internet heen onder eer geresulteerd in toepassingen als electronic ail (e-ail), nieuwsgroepen en het world wide we (www). Deze heen ijgedragen aan een specifiek soort sociaal geruik van het internet. In de jaren tachtig geruikte de wetenschappelijke geeenschap het internet als iddel o actuele onderzoeksgegevens, congresinforatie, artikelen en dergelijke uit te wisselen uiten de geruikelijke kanalen van vaktijdschriften en congressen o. Zo ontstond een inforeel circuit van kennisontwikkeling en -verspreiding. Andere, nietacadeische geruikers ontwikkelden zich tot de eerste netizens, die et geruik van e-ail en nieuwsgroepfaciliteiten het internet enutten o aatschappijkritiek te uiten, aar ook o nieuwe counities te voren, virtuele geeenschappen die over grote afstanden et elkaar couniceerden. Het internet verkreeg aldus, naast de wetenschappelijke, ook een politieke en een sociale functie. Pas relatief laat is het internet door het edrijfsleven ontdekt. In 1987 ontstonden de eerste internetedrijven, aar pas et de kost van de rowser van Netscape in 1994 raakte de coercialisering van het internet in een strooversnelling. 3 Een paradijs voor zelfenoede expertise Dat het internet veel kennis en inforatie dichter ij de urger rengt, staat uiten kijf. Het ijzondere van het internet is echter dat de erichtgeving en de ontsluiting van inforatie er geen eenrichtingsverkeer zijn, waarij de inforatie alleen van de vertrouwde pulieke instituties naar de urgers stroot. Door zijn laagdrepeligheid en niet-hiërarchische netwerkstructuur iedt het internet ruite voor interactie en participatie van de urgers zelf. Daaree is het in eerdere opzichten een paradijs voor zelfenoede expertise geworden. Men kan oneperkt inforatie op het net plaatsen, uiten de strenge lik o van experts en poortwachters die waken over de kwaliteit en gepastheid ervan. Sites van ijvooreeld patiëntenverenigingen o f geeenschappen die discussiëren en inforatie uitwisselen over edicijnen en ehandelethodes zijn ongeeen populair. Hierdoor lijken in de praktijk niet de wesites van de overheid o f van andere gereputeerde instellingen het drukst ezocht te worden, aar de sites van individuele of groepen urgers et vaak een sterk zelfhulp karakter waar lekenexpertise ontwikkeld wordt (Van Bockxeer e.a. 2001). Deze reputatie van het internet als een sociaal ediu werd in rede kring gevestigd et de verschijning van The Virtual Counity van Rheingold (1993). Het idee van de virtuele geeenschap heeft een

3 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet groot aantal navolgers gekregen. Het internet fungeert daardoor als een openare ruite, waar ontoetingen, anifestaties en inforatie-uitwisseling leiden tot eningsvoring, confrontatie en deat (Van den Booen 2000). Waar en op welke wijze dergelijke discussies ontstaan, is vaak onvoorspelaar. Zo kunnen discussiefora van inderheden o f etnische groepen uitgroeien tot plaatsen waar identiteiten worden uitgedragen en ontwikkeld. Rogers (2000) laat zien hoe het inforatieverkeer op het internet rond het iddel Viagra uitgroeide van een speurtocht naar achtergronden en kenerken van dit iddel tot een iconografie van een epaalde lifestyle. Spreekruites op het internet van patiëntenverenigingen, edoeld o steun ij lotgenoten te zoeken, ontwikkelden zich tot plaatsen waar een zekere lekenexpertise of ervaringsdeskundigheid wordt ontwikkeld over de voor- en nadelen van epaalde edicijnen of ehandelethoden. Deze voren van inforatieverspreiding en kennisontwikkeling uiten de gevestigde instituties o verdienen zeker positief gewaardeerd te worden. Zij kunnen een elangrijke rol vervullen als aanvulling op en sos als tegenwicht (countervailing power) tegen de inforatievoorziening door overheid, ziekenhuizen, faraceutische industrie, enzovoort. Toch roepen zij ook vragen op et etrekking tot de etrouwaarheid en de status van de inforatie die in circulatie wordt geracht. Zo lijken farikanten van edicijnen sos in nieuwsgroepen te infiltreren o al chattend reclae te aken en naasekendheid te geven aan hun geneesiddelen. Ogekeerd doen geruikers van dergelijke sites sos een onevenredig zwaar eroep op huisartsen en faraceutische wetenschappers o adequate edicatie en therapieën te vinden voor een kwaal. Voortijdige erichtgeving kan valse verwachtingen wekken. De onzekerheid van de op het internet circulerende inforatie is niet alleen een gevolg van de open en gedecentraliseerde structuur van het ediu. Door het internet worden de onzekere aspecten van kennis en inforatie weliswaar uitvergroot ( iedere gek kan er zijn ening kwijt ), aar het zou onjuist zijn o het internet als de oorzaak ervan te estepelen. Sowieso roept de inforatievoorziening rond elangrijke aatschappelijk kwesties tegenwoordig vaak veel discussie op. Kenerkend voor veel hedendaagse kwesties is juist de spanning tussen de eisen van de wetenschappelijke kwaliteit van kennis - van oudsher een zaak van experts - en de aatschappelijke ehoefte - ijvooreeld van patiënten - aan snelle pasklare praktische oplossingen te koen. Die spanning kot op het internet voluit tot uitdrukking en wordt daardoor eerder herkend. Het ediu is daardoor niet alleen een voornae ron van uitwisseling en circulatie van door experts gevalideerde kennis, aar ook een platfor voor discussie en het zaaien van twijfel. De wetenschappelijke geeenschap verliest daardoor steeds eer haar evoorrechte positie als enige ron van ware kennis. Natuurlijk wordt al lang erkend dat controverses en disputen ij de wetenschap horen, aar vaak wordt wel een scheidslijn getrokken tussen degenen die wel en die niet gerechtigd zijn aan een dergelijk deat deel te neen. De wetenschappelijke wereld kenerkt zich vanouds door de ehoefte zijn kennis af te akenen van de kennis die uiten de wetenschap circuleert. Een te scherpe scheiding tussen de wetenschap en andere (professionele) praktijken kan echter leiden tot een isoleent in een ivoren toren. Onderenutting en te geringe aatschappelijk circulatie van die kennis kunnen hiervan het gevolg zijn. De ogelijkheid lijft dan onenut o elangheenden uiten de eigen kring - urgers, consuenten, professionele leken o f lekenexperts - vroegtijdig te etrekken ij de uitkosten van onderzoek en daaree de aatschappelijke acceptatie ervan te vergroten en het deat over de ipleentatie ervan aan te oedigen. Als ijvooreeld experts op het geied van kloneren hun onderzoek niet vroegtijdig voor een reder puliek inzichtelijk en toegankelijk aken, estaat de kans dat het aatschappelijke draagvlak voor dit onderzoek verkleint. Discussies op andere geieden die et wetenschappelijk onderzoek saenhangen, ijvooreeld over de ethische aspecten van deze technologie, worden dan onvoldoende ediend. Er kan derhalve een aatschappelijk elang ee zijn gediend o elangengroepen en niet-gouverneentele organisaties (ngo s) die het pulieke deat over een epaald thea aanzwengelen vroegtijdig ij het onderzoek te etrekken (Dijstelloe en

4 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet Schuyt ,19 ). Een goed vooreeld hiervan zijn patiëntenorganisaties, die invloed trachten uit te oefenen op de onderzoeksagenda van wetenschappelijke instituten, aar ook et alternatieven koen, goed ingevoerd zijn in de verschillende therapieën en ehandelethoden en op de voet volgen welke edicijnen in ontwikkeling zijn en worden vrijgegeven. Sos eschikken deze organisaties over ruie financiële iddelen, waardoor zij ook daadwerkelijk in het onderzoek kunnen participeren. Het internet ied ze ongekende ogelijkheden o inforatie te vergaren, te verspreiden en ter discussie te stellen. 4 De onverijdelijkheid van selectie Het internet, zo kan en uit het voorgaande concluderen, is niet zozeer een eigenstandige generator van onzekerheid en twijfel over kennis als wel de oodschapper van het faillisseent van een verouderd kennisegrip, waarin alleen wetenschappelijke kennis die naa verdient. Dit etekent echter niet dat de inforatievoorziening en kennisverspreiding via het internet daaree geheel onproleatisch zijn. Hoezeer het egrip (wetenschappelijke) kennis ook relativering verdient, en hoezeer de expertise uiten de gevestigde instituties ook als een uitdrukking van die episteologische twijfel kan worden ezien (Marres 2001), de vraag lijft in hoeverre het internet daadwerkelijk de aatschappelijk gewenste rol ten aanzien van de creatie en verspreiding van kennis speelt. Voorzover het internet hierin tekortschiet, is het de vraag wie hiervoor de verantwoordelijkheid draagt en o f de overheid hierij een rol te spelen heeft. O deze vraag te kunnen eantwoorden, dient eerst te worden vastgesteld wanneer en onder welke voorwaarden üerhaupt een rol van de overheid ij de inforatievoorziening gewenst is. Daartoe oet er in ieder geval sprake zijn van een duidelijk aatschappelijk prolee. Het oet gaan o inforatie waaraan niet alleen individuele urgers elang hechten, aar waaree ovendien een aatschappelijk elang geoeid is. Bij de edische inforatievoorziening op het internet lijkt hiervan zeker sprake te zijn. De optelso van individuele keuzen van urgers op icroniveau op het geied van de gezondheidszorg - zoals edicijngeruik en doktersezoek - heeft iers elangrijke consequenties op acroniveau - ijvooreeld voor de uitgaven voor de gezondheidszorg. Vervolgens is de vraag aan de orde o f de inforatievoorziening via het internet op deze geieden goed functioneert. Er kunnen hierij twee soorten proleen spelen: ten eerste de organisatie van de toegang tot inforatie en ten tweede de etrouwaarheid van die inforatie. Toegang is eer dan aansluiting De toegankelijkheid van het internet is lange tijd voornaelijk gezien als een kwestie van fysieke aansluiting. Zo streeft de Nederlandse overheid sinds 1995 naar aansluiting van zo veel ogelijk ensen op het internet (inisteries van EZ, OC&W, V&W, Grotestedeneleid, Financiën en Justitie 1999). De cijfers die regelatig worden gepresenteerd over het percentage van de evolking dat een internetaansluiting heeft o f dat wekelijks on line is, duiden er echter op dat zich hier geen serieuze proleen eer voordoen. Terwijl edio 1996 nog slechts 4 procent van de Nederlanders thuis een internetaansluiting had, was dit vier jaar later (januari 2001) al toegenoen tot 46 procent (Interview-NSS 2001; Steyaert en De Haan 2001, 12). Eind 2001 zou het volgens een onderzoek van de Europese Coissie zelfs al o eer dan 60 procent van de huishoudens gaan, waaree Nederland in Europa de koppositie inneet (Europese Coissie 2002, 5). Toegang tot inforatie op het internet is echter niet alleen een kwestie van fysieke aansluiting, aar ook van vaardigheden en ontsluiting. O van de ogelijkheden die het internet iedt geruik te kunnen aken, dient en over epaalde cognitieve en counicatieve vaardigheden te eschikken. Daarij gaat het in de eerste plaats o de ediening van de coputerapparatuur en het geruik van de vereiste prograa s, zoals een rowser. Deze digitale vaardigheden lijken echter weinig proleen op te leveren. Een recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planureau naar de digitale vaardigheden van iddelare scholieren wees uit dat liefst 94 procent van hen op het internet kan surfen, 93 procent kan chatten en 89 procent kan e- ailen (De Haan en Huysans 2002a). Onder ouderen is de vertrouwdheid et het internet weliswaar veel inder, aar ook hier is sprake van een S 245

5 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet snelle toenae van het geruik. Zo aakte in procent van 50- tot 64-jarigen en 6 procent van de 65-plussers geruik van het internet (De Haan en Huysans 2002, 118). In de tweede plaats gaat het o de vaardigheid o zinvol geruik te aken van de inforatie die en op het internet vindt, ijvooreeld door waardevolle inforatie te schiften van waardeloze inforatie en deze in een specifieke context toe te passen. Hoe het et deze analoge vaardigheden is gesteld, is onekend, aar het zou ons niet verazen als zich hier aanzienlijk eer proleen voordoen dan ij de instruentele digitale vaardigheden. Het is dan ook een elangrijke taak van het onderwijs o deze vaardigheden aan te leren (De Beer 2002). Een derde voorwaarde voor de toegankelijkheid van het internet - naast fysieke aansluiting en vaardigheden - is de ontsluiting van de aangeoden inforatie. Door de enore expansie van het internet is het vinden van ruikare inforatie steeds eer gaan lijken op het zoeken naar een naald in een hooierg. Daaro heeft zich een ovangrijk tussengeied ontwikkeld van zoekachines, portals en software, de zogenaade virtuele infrastructuur, die de ontsluiting van de inforatie op het internet ogelijk aakt, aar tegelijkertijd ook eperkt. Deze interediairs verzaelen en selecteren inforatie alvorens deze aan de geruiker door te geven of he naar een aanieder van inforatie te geleiden. Zoekachines zijn echter geen neutraal filter, aar kennen een sterke ias in het voordeel van populaire wepagina s. Dit heeft tot gevolg dat epaalde pagina s steeds weer naar voren koen en hoog eindigen in de rankings van zoekachines, terwijl grote delen van het internet onelicht lijven. Zoekachines heen ovendien steeds eer proleen o het internet in kaart te rengen. In 1997 vond de este zoekachine niet eer dan 35 procent van de eschikare inforatie; een jaar later was dit nog aar 16 procent (Lawrence en Giles 1999). Bovendien duurt het steeds langer voordat nieuwe pagina s worden gevonden en opgenoen in de zoekresultaten. De negen este zoekachines doen daar geiddeld een halfjaar over. Aangezien deze gegevens alweer enkele jaren oud zijn en het internet sinds die tijd verder is uitgedijd, kan en gerust ervan uitgaan dat de huidige percentages nog aanzienlijk lager liggen. De overvloed aan inforatie op het internet en het chaotische aanod aken het onogelijk o op een neutrale wijze ordening aan te rengen. Ordening etekent onverijdelijk selectie en eperking van de toegankelijkheid. Voor een optiale toegankelijkheid van de inforatie op het internet dient dus een gulden iddenweg te worden gezocht tussen de uitersten van volledige eschikaarheid van inforatie - die daardoor onoverzichtelijk en onruikaar wordt - en een zeer scherpe selectie door de geruiker slechts toegang tot één inforatieron te ieden (Marres en De Vries 2002). Tussen deze eide uitersten evindt zich een reed scala aan engvoren, elk gekenerkt door een specifieke afweging van de voor- en nadelen van volledige toegankelijkheid en scherpe selectie. Drie voren van selectie Naast de toegankelijkheid is een tweede aan het internet gerelateerd aatschappelijk prolee de (geringe) etrouwaarheid van de aangeoden inforatie en de oeilijkheid o tot een adequate selectie daarvan te koen. Het prolee van de etrouwaarheid is in het ijzonder anifest op het geied van de edische inforatievoorziening, niet in de laatste plaats odat edische inforatie een van de eest geraadpleegde is. Zo onderzocht Van Veen (2002) de kwaliteit van eenentwintig Nederlandstalige wesites et inforatie over orstkanker. Haar evinding was dat een op de vijf wesites onjuiste inforatie evat en een op de vier onvolledige, et nae wanneer het gaat o de risicofactoren voor orstkanker en de ehandelingsogelijkheden. Ook stelde zij vast dat de ronverelding zeer te wensen over liet en dat de kwalificaties van de auteur niet duidelijk waren aangegeven. Daarnaast was zelden expliciet vereld hoe et persoonlijke gegevens van geruikers werd ogegaan. Teneinde tot een goede selectie van etrouware inforatie te koen, zijn er net als ij de traditionele voren van inforatieverspreiding op het internet verschillende voren van selectie en kwaliteitseheer naast en door elkaar werkzaa. Gloaal kunnen drie voren worden onderscheiden. De eerste vor van selectie en kwaliteitseheer wordt uitgeoefend door een coerciële partij die zich specialiseert in de rol van interediair tussen vragers en aanieders van inforatie (ijvooreeld

6 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet een zoekachine). Het succes van een dergelijke coerciële interediair hangt a f van de reputatie die hij weet te verwerven. De selectie wordt in dit geval, zoals we hiervoor zagen, niet in de eerste plaats geaseerd op een inhoudelijke eoordeling van de aangeoden inforatie, aar op de wensen van het (grote of koopkrachtige) puliek. Populariteit hoeft op zichzelf weliswaar niet strijdig te zijn et inhoudelijke kwaliteit, aar staat er evenin garant voor. Bovendien kunnen coerciële interediairs zich ij hun selectie laten leiden door vergoedingen die aanieders van inforatie ieden indien hun wesite hoog op de rankings wordt geplaatst. De tweede vor van selectie en kwaliteitseheer is het resultaat van zelfregulering. Deze is geaseerd op de praktijk van counities: geruikersgroepen, eroepsverenigingen en andere nietcoerciële interediairs die de kwaliteit van de aangeoden inforatie ewaken. Het kan hierij zowel o een weloschreven en gereguleerde coalitie gaan als o een los, ongeorganiseerd verand van geruikers. Zelfregulering onderscheidt zich van de coerciële vor van selectie doordat de etreffende groep het kwaliteitseheer als een expliciete taak opvat en coercieel gewin niet als (eerste) doel heeft. Het kwaliteitseheer heeft tot doel o een goede interactie te evorderen tussen de aanieders en vragers van inforatie. Zelfregulering kan worden uitgeoefend door georganiseerde groepen van geruikers, zoals nieuwsgroepen op het internet. Ze kan ook het resultaat zijn van een gedelegeerde verantwoordelijkheid, zoals het geval is ij reviewprocedures voor wetenschappelijke tijdschriften. De derde vor ehelst pulieke controle, waarij de overheid als poortwachter en kwaliteitsewaker optreedt. De overheidstaak ten aanzien van selectie en kwaliteitseheer kan tweeledig zijn. Enerzijds fungeert de overheid als poortwachter wanneer zij waakt over het aanod van inforatie in strafrechtelijke zin. In de praktijk gaat het hierij niet zozeer o een toets op de kwaliteit van de inforatie als wel o het weren van ij wet veroden uitingen, zoals nazistische o f racistische propaganda en kinderporno. Anderzijds heeft de overheid de taak het pulieke elang te ondersteunen, wanneer de arkt daar niet o f onvoldoende toe in staat is. Van arktfalen is sprake indien noch coerciële interediairs, noch zelfregulering de aatschappelijk gewenste vor van kwaliteitseheer op een epaald terrein tot stand kunnen o f willen rengen. Te denken valt aan etrouware en ojectieve edische inforatie zonder coerciële doeleinden. 5 De rol van de overheid De eerder in dit artikel gestelde vraag o f de inforatievoorziening op het internet zodanige zwaarwegende gereken kent dat van een aatschappelijk prolee kan worden gesproken, lijkt et ja te kunnen worden eantwoord. De proleen ten aanzien van de toegankelijkheid en de etrouwaarheid van inforatie - in het ijzonder als deze inforatie ook een aatschappelijk elang heeft - zijn dusdanig dat overheidsoptreden gewenst kan zijn. Het is echter inder eenvoudig aan te geven op welke wijze de overheid de toegang en kwaliteit van de inforatie zou oeten vergroten. In deze paragraaf gaan we daaro nader in op de verschillende otieven voor overheidsoptreden en het soort eleid dat daaruit voortvloeit. Een eerste reden voor direct overheidsingrijpen zou ontstaan als het aanod aan inforatie geonopoliseerd dreigt te worden door enkele grote partijen, en een plurifore inforatievoorziening in gevaar kot. Vooralsnog is hiervan op het internet echter geen sprake. Pas in een situatie van achtsconcentratie en onopolievoring zou er reden kunnen zijn voor een actieve rol van de overheid. Een tweede reden doet zich voor wanneer de overheid een eigen rol vervult als aanieder van inforatie. Dit spreekt voor zich als het gaat o officiële inforatie van de overheid zelf. De overheid zou echter nog een stap verder kunnen gaan door via haar wesite ook andere aatschappelijk relevante inforatie onder de aandacht te rengen, ijvooreeld door te verwijzen naar andere relevante wesites. Als er een aatschappelijke discussie gaande is, zou de overheid deze kunnen stiuleren door niet alleen haar eigen officiële inforatie op haar wesite aan te ieden, aar tevens hyperlinks aan te rengen naar aatschappelijke organisaties die zich in de discussie heen geengd. Uiteraard dient zij er dan wel voor te waken dat voor de geruiker duidelijk lijft wanneer het o officiële overheidsinforatie gaat en wanneer o inforatie van een elangenorganisatie

7 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet Een derde rol van de overheid kan estaan uit het actief evorderen van de openstelling van inforatie van derden waaraan zij een ijzonder aatschappelijk elang toekent. De overheid zou dan de aanieder van inforatie kunnen susidiëren indien deze de kennis gratis o f voor inder dan de kostprijs eschikaar stelt. In feite is dit niets anders dan wat nu geruikelijk is ij wetenschappelijk onderzoek door universiteiten en andere gesusidieerde onderzoeksinstellingen. Op het geied van edische inforatie zou dit ijvooreeld kunnen etekenen dat aan overheidssusidies voor edisch en faraceutisch onderzoek de voorwaarde wordt veronden dat de uitkosten van dit onderzoek, voorzover ze aatschappelijk relevant zijn, voor een groter puliek toegankelijk worden geaakt, ijvooreeld via de wesite van de gesusidieerde instelling. Een vierde functie van de overheid zou het stiuleren en ondersteunen van nieuwe voren van inforatievoorziening kunnen zijn. Daarij valt et nae te denken aan aatschappelijke initiatieven van onderop die gericht zijn op het genereren en verspreiden van ervaringskennis en expertise uit andere dan de geruikelijke inforatieronnen. Juist kleinschalige lokale initiatieven issen nogal eens de iddelen, de deskundigheid en de technische ondersteuning o optiaal van de ogelijkheden van het internet geruik te aken. Het valt te overwegen o een fonds of susidieregeling in te stellen o dergelijke initiatieven eer kans te geven (vgl. Van Bockxeer e.a. 2001). Een in of eer gelijkluidende aaneveling is te lezen in een recente studie van het SCP (Ketting 2002). Het SCP inventariseerde de groei (er werd zelfs van wildgroei gesproken) van kenniscentra in Nederland. Kern van veel van dergelijke instituten is de eigen wesite waarop eiddeld wordt tussen vragers en aanieders. Hoewel deels optisch edrog (lees: veel reeds estaande instellingen heen het woord kennis voor hun naa geplakt) signaleert het SCP een snelle toenae van centra die een rugfunctie vervullen tussen enerzijds de ontwikkeling van nieuwe kennis en anderzijds de vraag naar in de praktijk toepasare kennis. Ze fungeren als interediair tussen aanieders van wetenschappelijk gefundeerde kennis en vragers die deze kennis ehoeven voor het oplossen van praktijkproleen (Ketting ,10 ). Een ijzonder aandachtspunt voor de overheid daarij is de kwaliteit van de aangeoden inforatie. In algeene zin is het geen overheidstaak o de kwaliteit van inforatie te eoordelen, laat staan o inforatie van onvoldoende kwaliteit te weren - evenin als dit een overheidstaak is ten aanzien van de inforatievoorziening van dag- en weekladen. Dit kan echter anders liggen als het gaat o inforatie die een aatschappelijk elang raakt. Een vooreeld daarvan is edische inforatie, aar ook op andere terreinen waar het aatschappelijk elang is gediend et etrouware inforatie (te denken valt aan inforatie over hypotheeken eleggingsvoren) zou de overheid initiatieven o tot een portal te koen kunnen steunen o f zelf onderneen (vgl. Van Bockxeer e.a. 2001, 7). Op het internet wordt veel onetrouware edische inforatie aangeoden die ensen kan verleiden tot onverantwoorde zelfedicatie. Daaro zou ijvooreeld een keurerk voor etrouware inforatie o f etrouware wesites kunnen worden ingevoerd. Bij voorkeur wordt een dergelijk keurerk niet in de eerste plaats door de overheid ingesteld, aar door een groep van aatschappelijke organisaties, waarvan de overheid deel uitaakt. Maar ook een saenwerkingsverand tussen overheid en aatschappelijke organisaties is geschikt. Het genoede SCP-rapport (Ketting 2002) iedt daarvoor aanknopingspunten. De auteur van het rapport epleit een inedding van kenniscentra in een grotere organisatorische eenheid, aangezien het voordeel van deze constructie is dat de kwaliteit van de aangeoden kennis gewaarorgd lijkt door de koppeling et institutioneel opgeouwde expertise. Met nae voor kleine kenniscentra lijkt het vaak oeilijk o te epalen welke kennis van welke leverancier voldoende valide, up-to-date of relevant is (iide, 11). De rechtvaardiging o voor een dergelijke constructie pulieke iddelen vrij te aken, is gelegen in het feit dat het kan gaan o initiatieven die een aatschappelijke functie vervullen die het eigen elang van de initiatiefneers overstijgt. Iniddels worden daartoe de eerste initia tieven ondernoen (zie Als vooreeldige illustratie van een dergelijk initiatief leek tot voor kort de Gezondheidskiosk ( te gelden, een gezaenlijk initiatief van het inisterie van VWS en een aantal andere partijen, zoals consuenten- en

8 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet patiëntenorganisaties, zorgaanieders en zorgverzekeraars. Echter: dit initiatief laat eteen zien hoe oeilijk het is dergelijke saenwerking daadwerkelijk vor te geven. Er is (te) weinig geld voor eschikaar en de ontschotting tussen de overheid en de andere partijen kot aar oeizaa tot stand, waardoor de inforatievoorziening niet altijd adequaat is. De gegevens op de site zijn daardoor sos weinig up-to-date, waardoor urgers de voorkeur geven aan andere (gezondheidsinforatiejsites en de ezoekersaantallen relatief laag zijn. 6 Conclusie Het internet heeft zich in korte tijd ontwikkeld tot een elangrijk nieuw ediu, dat een nauwelijks te onderschatten rol speelt in de aatschappelijke kennisoverdracht en inforatievoorziening. Het heeft de ogelijkheden o inforatie in circulatie te rengen die niet afkostig is uit de traditionele kenniscentra aanzienlijk verruid. Deze ontwikkeling valt vanuit het oogpunt van deocratie en aatschappelijk deat zeer positief te waarderen. De keerzijde hiervan is evenwel dat de status van veel inforatie en kennis onzeker is geworden. Zolang er een voldoende reed aanod is van interediairs die uiteenlopende criteria hanteren ij hun selectie, kot de pluriforiteit van de inforatievoorziening op het internet niet in gevaar. Van elang is echter wel dat de functie van interediair en kwaliteitseheerder niet alleen door coerciële partijen wordt uitgeoefend, aar dat er voldoende ruite lijft voor zelfregulering door uiteenlopende geruikersgroepen. De kwaliteit en de etrouwaarheid van de inforatievoorziening op het internet, zo heen wij laten zien, laat echter te wensen over. Deze ontwikkelingen in ogenschouw neend, concluderen wij dat er op specifieke punten reden is voor overheidsoptreden. Sos door zelf initiatieven te neen (openstelling van inforatie), sos door anderen daartoe aan te oedigen o f te verplichten, in andere gevallen door in saenwerking et aatschappelijke organisaties het elang van pulieke openstelling van etrouware inforatie te onderstrepen en te stiuleren. Het internet neet in de aatschappelijke inforatievoorziening een dusdanig elangrijke plaats in dat de overheid zich niet afzijdig kan houden van de proleen ten aanzien van de toegang en de etrouwaarheid van de inforatie. Literatuur Aate, J., 1999, Inventing the internet, Massachusetts: MIT Press. Barer, B., 2001, 'The uncertainty of digital politics. Harvard International Review, 23 (1). Beer, P. de, 2002, 'Counicatie is elangrijker dan knoppenkennis. Didaktief el school, 7: Booen, M. van den, 2000, Leven op het net, Asterda: Instituut voor Puliek en Politiek. Bockxeer, H. van, J. Dries, V. Frissen, M. den Blanken, D. Hoving en E. Hulshof, 2001, Pulieke diensten op internet. Onderzoek naar een stiuleringsfonds voor pulieke dienstenontwikkeling, Delft: TNO Strategie, Technologie en Beleid. Cole, J. e.a., 2003, Surveying the digital future. The UCLA internet report, year three, UCLA: Center for Counication Strategy. Dijstelloe, H. en C.J.M. Schuyt (red.), 2002, De pulieke diensie van kennis, WRR Voorstudies en achtergronden V110, Den Haag: Sdu Uitgevers. Europese Coissie, 2002, eeurope-bencharkingverslag (COM (2002) 62), Brussel: Coissie van de Europese Geeenschappen. Griffiths, R.T., 1999, Internet for historians, history o f the internet; The developent o f the internet ( leidenuniv.nl/history/ivh/frae_theorie.ht, 27 augustus 2003). Haan, J. de, en F. Huysans..v. J. Steyaert, 2002a, Van huis uit digitaal. Verwerving van digitale vaardigheden tussen thuisilieu en school, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planureau. Haan, J. de, en F. Huysans..v. J. Becker, K. Breedveld, J. de Hart en M. van Rooijen, 2002, E-cultuur; een epirische verkenning, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planureau. Interview-NSS, 2001, European Internet Baroeter, January 2001 ( 12 feruari 2003). Ketting, E 2002, Kenniscentra in Nederland, SCP Werkdocuent 88, Den Haag: SCP Lawrence, S. en C.L. Giles, 1999, Accessiility of inforation on the we. Nature, 400. Marres, N 2001, Het voordeel van de twijfel. Krisis 2 (2). Marres, N. en G.H. de Vries, 2002, Tussen toegang en kwaliteit. Legitiatie en contestatie van expertise op het internet. In: H. Dijstelloe en C.J.M. Schuyt (red.), De pulieke diensie van kennis, WRR Voorstudies en achtergronden Vno, Den Haag: Sdu Uitgevers. Ministeries van Econoische Zaken, Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Verkeer en Waterstaat, Grotestedeneleid, Financiën en Justitie, 1999, De Digitale Delta: Nederland OnLine, Den Haag. Rheingold, H., 1993, The V irtu a l c o u n it y, Reading, Mass: Addison-Wesley. Rogers. R., 2000, The new Inforation order: the Viagra we,

9 Huu Dijstelloe en Paul de Beer Een kwestie van selectie: de overheid en de inforatievoorziening via internet understanding the we through notorious exaple, Asterda: Infodroe. Sassen, S., , Gloalisering, Asterda: Van Gennep. Steyaert, J., en J. de Haan, 2001, Geleidelijk digitaal. Een nuchtere kijk op de gevolgen van ICT, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planureau, deceer Veen, I. van, 2002, Inforatie over orstkanker op internet vaak onetrouwaar. Tijdschrift voor wetenschap, technologie en saenleving, 2: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringseleid (WRR), 2002, Van oude en nieuwe kennis. De gevolgen van IC T voor het kenniseleid, Rapporten aan de Regering nr. 61, Den Haag: Sdu Uitgevers