De opbouwwerker als architect van de publieke sfeer

Transcriptie

1 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark Jan Wille Duyvdak (1959), hoogleraar algee sociologie aan de UvA, is socioloog filosoof 1. Justus Uiterark (1978), studeerde sociale geografie aan de Universiteit van Asterda. Moteel is hij als proovdus verond aan de Asterdase School voor Sociaal-Wetschappelijk Onderzoek. 2 Adres: Asterdase School voor Sociaal-wetschappelijk Onderzoek, Universiteit van Asterda, Kloviersurgwal 48, 1012 CX Asterda, e-ail: w.g.j.duyvdak@uva.nl; j.l.uiterark@uva.nl Savatting Opouwwerkers staan vanaf de jar zestig van de vorige eeuw kritisch tegover hun eig werk. In het deat over hun professie he interpretaties van filosof altijd e verassd grote plaats ingo. Met nae het werk van Foucault Haeras fungeerde o het opouwwerk in diskrediet te rg. In dit artikel stell we e alternatieve lezing voor die eer recht doet aan zowel het opouwwerk als het werk van eide filosof. 1. Inleiding In de geschiedis van het opouwwerk lijkt zich e perante strijd voor te do over de legitiiteit van het eroep. Deze discussie wordt gedoineerd door de vraag wis elang de opouwwerker dit: is hij of zij e neutrale interediair, e vertegwoordiger van de staat in de uurt of e vertegwoordiger van de uurt in de staat? Alle ogelijke antwoord op deze vraag zijn iniddels uitgereid verdedigd aangevall. In dit artikel will we e ander perspectief kiez door elang niet als gegev te eschouw. We lat zi dat e elangrijke aar onderelichte taak van opouwwerkers is geweest o e pulieke sfeer te creër waarin s e idtiteit als uurtewoner ontwikkel ler delierer over zak die van algee elang zijn. Door deze adering hop we nieuw licht te werp op de discussies over het eroep die in de jar tachtig op hun hoogtepunt war aar nog steeds voortdur. In deze discussies werd word grote woord grote na niet geschuwd. Zo werd in ( sinds) de hoogideologische dag van de jar zevtig tachtig van de vorige eeuw het deat over het estaansrecht van het opouwwerk gevoerd aan de hand van filosof als Foucault Haeras. Meer alledaagse of professie-interne criteria speeld in deze deatt lange tijd e geringe rol. Aan het egin van dit artikel zull we dit geruik van intellectuel in de discussie over opouwwerk kort reconstruer. Hoe werd zij in deatt ingezet? Hadd interpretaties van hun theorieën e legitierd of e delegitierd effect op het opouwwerk? In het vervolg lat we zi dat e andere lezing van eide filosof in relatie tot het opouwwerk ogelijk is; e lezing waarin opouwwerkers niet aan de hand van 76

2 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer Foucault of Haeras word gediskwalificeerd als diar van het e of andere a-priori gegev elang aar word gezi als edevorgevers van e pulieke sfeer. Deze lezing is zowel profijtelijk voor het opouwwerk als voor de theorieën van Haeras Foucault. 2. Discussie over het opouwwerk Twee pulicaties he in het deat over opouwwerk e ctrale rol gespeeld: Bra Pepers Voring van welzijnseleid (1972) Hans Achterhuis De arkt van welzijn geluk (1980). Beide pulicaties vertegwoordigd e specifieke kritiek, waarij Peper dicht teg arxistisch angehauchte auteurs aanzat Achterhuis vooral neigde naar e Foucauldiaans perspectief. Pepers kritiek kwa er in het kort op neer dat welzijnswerk zich niet richt op structurele oorzak van aatschappelijke prole aar juist op allerlei onelangrijke zak. Terwijl werkloosheid huurverhoging de areidde klasse terg, zijn welzijnswerkers vooral aan het papp nathoud. Speeltuin uurthuiz loss structurele prole echter niet op. Ook participatie inn de door het opouwwerk ondersteunde instituties is niet effectief. Die instituties he ge directe acht, zo ede Peper, participatie zonder invloed leidt tot frustratie. Als oplossing zag hij het versterk van de lokale represtatieve deocratie, onder andere door de oprichting van wijkrad et ruie evoegdhed. Voor Peper had e institutie als het welzijnswerk slechts etekis wanneer het direct ingrijpd de verdeling van acht de aard van de esluitvoring eïnvloedt. In de ter van Peper was het opouwwerk vooral futiel (Duyvdak 1999), e opvatting die we ij veel neoarxist tegko: opouwwerkers kunn niet veel voor de areidde klasse etek want uiteindelijk vindt de werkelijke strijd in de productieve sfeer plaats niet in de reproductieve sfeer van de woon- leefogeving. Andere neoarxist (et als eest eloqute vertolker Hk Michielse et zijn Burger als andragoog (1977)) war nog e slag kritischer: opouwwerkers lop in hun analyse het risico o voor het karretje gespann te word van het kapitaal, dat elang heeft ij e vlekkeloze reproductie van areidskracht. In deze reproductie vervull welzijnswerkers e elangrijke aar duelzinnige rol: zij kunn hun vak ofwel eheersatig of gericht op eancipatie invull (het efaade duelkarakter van het welzijnswerk zie Duyvdak 1997). De ogelijkheid o te ontsnapp aan e eheersingspraktijk door te kiez voor het goede (eancipatie) iedt opouwwerkers e handelingsperspectief: zij kunn zich solidariser et de areidersklasse de uitgeuit ijstaan in hun strijd teg het kapitalise. Zi zij echter af van e dergelijke ewuste keuze dan heul zij onherroepelijk et de vijand. De auteurs die ed dat het opouwwerk e duelkarakter had waarin gekoz oest word, hanteerd vaak Haerassiaanse ter o die keuze te verduidelijk. Haeras had eeldd geschetst hoe er erzijds e systeewereld was van arkt overheid anderzijds e leefwereld die steeds eer dreigde te word gekoloniseerd door systeekracht. Opouwwerkers kond nu ofwel zelf kolonist word, ofwel positie kiez teg het systee, ijvooreeld door zich et uurtewoners sterk te ak teg huisjeselkers overhed. Haeras werd et zijn leefwereldegrip ongekd populair in opouwwerkkring odat het verzet zich nu niet eer hoefde te eperk tot de wereld van de areid: ook de woon- leefogeving kwa in eeld als oppositionele praktijk, daar wild de progressieve opouwwerkers graag hun stetje aan ijdrag. In talloze opouwwerktekst zie ijvooreeld de uitgav van de dr. Gradus Hdriksstichting lad als MO-salevingsopouw ko we dit Haerassiaanse perspectief teg. Interessant is hierij dat de taal van de systee- versus leefwereldoppositie niet alle werd gehanteerd door auteurs over het welzijnswerk 3 aar ook door de opouwwerkers zelf. Alles wat van uit de uurt kwa, was systee. Daar werd ook andere professionals toe gerekd, zoals de politie edewerkers van woningcorporaties, althans voor zover zij niet solidair war et het uurtverzet. Wat op het oog dus e territoriale indeling was (daar het systee, hier de leefwereld) leek uiteindelijk (ook) e politieke indeling te zijn: wat wie fout was hoorde ij het systee, wie voor het goede koos, hoorde ij de leefwereld. Dat dit e kwetsare vor van zelflegitiering was voor het opouwwerk, leek alras to de 77

3 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer vraag rees waaro het opouwwerk niet zelf tot het systee zou ehor. War opouwwerkers ge professionals die al evzeer als ander de elang van gewone ewoners eschadigd? Nu rak e fase aan waarin opouwwerkers echt in zwaar weer terechtkwa. Ze war niet nuttig, niet overodig aar schadelijk. Deze fundatele kritiek werd door Hans Achterhuis geforuleerd in De arkt van welzijn geluk (1980), e oek dat leest als e conteporaine versie van Orwell s Achterhuis schetste e eeld van het welzijnswerk als e professie die, gewapd et onegrijpelijk jargon, e niche voor zichzelf had gereserveerd langzaa aar zeker steeds eer invloed opeiste. Het creër van aatschappelijke prole was noodzakelijk o deze uitreiding te legitier daaro werd s er door opouwwerkers van overtuigd dat zij allerlei prole hadd. Ze werd afhankelijk geaakt van professionals wier activiteit nooit onderworp war aan de toets der kritiek. Achterhuis stelde dat het welzijnswerk dezelfde ontwikkeling dooraakte als de edische professie; zij sloot s langzaa in van wieg tot graf, aakte ze tot willoze slav (achterflap) die niet anders kond do dan o éér hulp vrag. Doordat hij zich alle richtte op het welzijnswerk de suject die daardoor gevord werd, leek het alsof niets ontsnapt aan de invloed van de welzijnswerker. Het odel van de totale institutie zoals Foucault dat ijvooreeld ontwikkelde voor de gevangis, werd door Achterhuis plopverlor toegepast op het welzijnswerk. Overigs etoonde Achterhuis zich ook anderszins e slechte lezer van Foucault. Geheel teg Foucault in, ging hij uit van e pure s die vervord zou word door instituties (zie Duyvdak 1999; Gouws 1988; Tonks 1999). Zowel de Haerassian als Achterhuis hanter e dichotoo eeld van de werkelijkheid waarin het e goed het andere fout is. Bovdi schets zij eid e vergelijkare verhouding tuss goed fout: het goede wordt voortdurd edreigd, het wordt gekoloniseerd afhankelijk geaakt van het kwade. Opvalld is niet alle dat in eide stroing het welzijnswerk, daaree het opouwwerk, uitsluitd negatief werd afgeschilderd, nog opvallder is dat opouwwerkers deze kritiek zo oard. Deze receptie kan egrep word uit de paradox dat progressieve opouwwerkers zowel paternalistisch war als dat zij zelfontplooiing wild stiuler (Duyvdak 1999). Deze kwestie lat we hier verder rust. In het hiernavolgde zull we earguter dat Foucault Haeras niet et het Achterhuisiaanse adwater hoev word weggespoeld. E alternatieve interpretatie van het werk van eide filosof kan juist leid tot e eter egrip van de ontwikkeling ogelijke functie van het opouwwerk, naelijk als architect van de pulieke sfeer. 3. Foucault revisited Foucault heeft et zijn analyses van oderne instituties lat zi dat de geschiedis van de Verlichting of oderniteit in loed is geschrev. Het zijn et nae deze studies die populariteit got onder opouwwerkers. Het eeld van de gevange of patiënt die als oject fungeerde van alaar verfijndere techniek van disciplinering dide als schrikeeld. We oet ons echter edk dat het opouwwerk op e aantal elangrijke punt verschilt van de door Foucault eschrev instituties. Het opouwwerk is ijvooreeld aanzilijk jonger dan de gevangis of het gekkhuis. Net als andere noraliseerders (zie ook De Swaan 1990) is de opouwprofessie pas relatief rectelijk tot stand geko. E ander elangrijk verschil is natuurlijk dat het ij opouwwerk niet gaat o e totale institutie: het opouwwerk is telks aar één van de vele kracht die op e uurtevolking of andere doelgroep inwerkt. Dit wil echter niet zegg dat Foucaults werk irrelevant is. Met nae in zijn later gepuliceerde onder opouwwerkers inder ekde studies naar seksualiteit gaat hij naelijk in op wat hij iopolitiek noet, de wijze waarop hele evolking aan epaalde estuursstrategieën word onderworp (Foucault 1991a: ). Ook hier gaat het o de voring van suject. Nu is de nor niet zozeer de rationele s (zoals ij het gekkhuis) of de volgzae s (zoals ij de gevangis) aar eerder de deocratische s, de urger die zich ewust is van zijn recht plicht die handelt inn de kaders van de deocratische esluitvoring. Deze aandacht keert terug in zijn essay Governtality (1991). In reactie op deze tekst is rectelijk e adering ontstaan die de voring van suject door estuursstrategieën 78

4 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer estudeert. Met nae Barara Cruikshank, e expont van deze adering, heeft veel aandacht esteed aan naoorlogse estuursstrategieën. Aan de e kant zijn sociale estuurswijz 4 gestoeld op het idee dat alle ingezet in e aatschappij geeschappelijke elang he. Aan de andere kant is sociaal estur geaseerd op het onderscheid tuss de staat de saleving. Individu geeschapp oet zich als urgers gaan gedrag die dk in ter van plicht recht t opzichte van e grotere geeschap, ze oet zichzelf inspecter reguler et het doel sociale vooruitgang ogelijk te ak (Cruikshank 1999: 6-10). Cruikshanks analyse is ede fascinerd vanwege haar scherpe oog voor de relatie tuss individu geeschap/aatschappij. Ze laat zi hoe e epaalde voorstelling van deze relatie aanleiding geeft o soige groep speciale aandacht te gev. Ondanks dat hierij de doelgroep in of eer constant leef (het proletariaat, vooral in de stad), is sprake van e verschuiving. Waar eerst particulier initiatief doineerde aroede als e individuele aangelegheid werd eschouwd, hangt de opkost van sociale estuursvor sa et e herdefiniëring van aroede als aatschappelijk prolee dat zijn oorzaak vindt in e gerek aan (georganiseerde) solidariteit (Donzelot 1979: xxvii; De Swaan 1988). Aldus oest gedepriveerde groep zichzelf ler anifester richting aatschappij, gerepresteerd door de staat, o zo solidariteit te clai. Voor Cruikshank is dit overigs vooral e operatie o edewerking uit te lokk; als individu over zichzelf dk als onderdeel van e groter geheel, zull ze ook eerder geigd zijn zich verantwoordelijk te gedrag. Technologieën o urgerzin te evorder, oet leid tot vrijwillige edewerking (Cruikshank 1999: 4). Cruikshank schetst dit voor de Aerikaanse Counity Action Progras (CAPs) die eind jar zestig, egin jar zevtig werd ontwikkeld vergelijkaar zijn et Nederlandse opouwwerkpraktijk. In de logica van de CAPs werd ar eschouwd als kracht inn het politieke estel. Bijgestaan door experts leerd ze hun elang uit te drukk. In deze adering kan ge rigide onderscheid word geaakt tuss erzijds estuur anderzijds de ar. Bestuur is ge unifore, externe kracht die op e evolking inwerkt. Bovdi is het heel wel ogelijk dat het estuur zelf gevord wordt door groep inn de aatschappij; er is ge éénrichtingsverkeer. Ondanks dat heddaagse Foucauldian dit direct zull toegev, neigt in de praktijk vaak naar e wat voluntaristisch (eleids)perspectief. Dit gerekkige oog voor handelde groep, e gerek dat ook kerkd is voor De arkt van welzijn geluk, hangt deels sa et de proleatische plaats van de staat inn Foucaults werk. Wanneer de aandacht zo nadrukkelijk uitgaat naar process van ording afscheiding op lokaal niveau, he waard als deocratie, recht, individuele autonoie solidariteit weinig werkelijke etekis. Aangezi het geruikelijk is de staat verantwoordelijk te houd voor de ipletatie van deze waard, is het niet verwonderlijk dat Foucauldian ook weinig aandacht he voor de staat. Rectelijk is hierin verandering geko door de governtality-adering. Auteurs inn deze adering zi de functies die de staat vervult, eer in het algee de indeling tuss puliek privaat, niet als gegev aar als geconstrueerd (o.a. Rose & Miller 1992; Cruikshank 1999). De taak van de onderzoeker is dan o na te gaan hoe autoriteit in verschillde periodes geied hun evolking voorstell als estuurare ehed hoe zij iddels estuurlijke technologieën ingrijp. Net als Foucault (1991) zi zij het estur van de aatschappij niet als iets wat uit e ctraal punt geregeld wordt. Eerder zijn er allerlei verschillde econoische, juridische pitiaire instituties die s syste in hun greep houd deze aanegeschakelde instituties he er in de loop der tijd voor gezorgd dat de aatschappij estuuraar ( governtalized ) is geword. Dit wil echter niet zegg dat de aatschappij vanuit één epaald punt ijvooreeld e hoofdstad of de econoische onderouw wordt aangedrev. Niet alle oet de autonoie van verschillde sector of lokaliteit gerespecteerd word, ook gerer estuurlijke strategieën hun eig tegkracht. Foucault (1991a) spreekt in dit verand van strategic reversiility, waaree hij aangeeft dat vor van estuur het uitoef van acht veronderstelt dat verzet ogelijk is; zodra e estuurlijk progra gestalte krijgt daaree grz aangeeft, creëert het ogelijkhed tot overtreding tot suversivi 79

5 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer teit. De relevantie van deze operking voor het opouwwerk is evidt: inn lokale settings he experts autonoie ovdi kunn estuursstrategieën uiteindelijk e teggesteld effect sorter. Deze kerk zijn typerd voor het opouwwerk aar word door Haerassian noch door Foucauldian erkd. Het politieke elet van estur is onder andere door Foucault zijn navolgers verwaarloosd (zie ook Van Middelaar 1999). Door zo nadrukkelijk te stell dat het professionele persoonlijke politiek zijn, lijkt verget te zijn dat het pulieke ook politiek is. Het pulieke doein is voor Foucauldian ge onderwerp van onderzoek. Enerzijds zijn er heersers die van ov af hun invloed do geld anderzijds zijn er lokale settings. Tinste twee prole lijv zo onopgehelderd, in eide gevall doordat er e stap ist tuss analyses op het icro- acroniveau: Hoe ko estuurders aan hun ideeën? Nu lijk autoriteit alle eïnvloed door dkeeld die h door vorige geraties word overgedrag. Individuele creativiteit lijkt de ige verklaring voor het ontstaan van nieuwe politieke rationaliteit. Haeras (1989) geeft aan dat de pulieke sfeer die hij eschrijft e voedde werking heeft autoriteit voorziet van intellectuele iddel o hun estuursfuncties uit te voer. Terwijl op dit perspectief al veel is aan te erk, laat Foucault de aard context van politieke delieratie esluitvoring volledig onverklaard. Hoe producer lokale settings kracht die sa et of juist teg estuurlijke strategieën werk? Foucault erkt weliswaar dat er zoiets is als strategische reversiiliteit aar het lijft onduidelijk hoe op welk ot deze tegkracht gegereerd word. In deze optiek lijft verzet altijd e schaduw van achtsrelaties; dat wil zegg, het krijgt niet dezelfde productieve kracht toegekd die (doinerde) acht wel heeft in Foucaults werk (Brner 1995). Daarnaast is het et nae voor de naoorlogse periode operkelijk dat zo weinig aandacht wordt esteed aan de foratie van suject (aar zie Cruikshank 1999; Deleuze 1979; Donzelot 1979). Sagevat: ook de governtality-adering heeft ge aandacht voor de wijze waarop in deze periode de voring van individu, wijkgeeschapp nationale staat aan elkaar gekoppeld van elkaar afhankelijk war. Haeras, zijn navolgers zijn critici ied hier wellicht aanknopingspunt. 4. Haeras revisited 5 Dat er fundatele verschill zijn tuss het werk van Foucault Haeras is evidt. 6 Haeras analyse van de pulieke sfeer sluit echter grotdeels aan ij de adering van Foucault Foucauldian. Dat geldt vooral voor Haeras proefschrift The Structural Transforation of the Pulic Sphere (STPS) (1989). De eerste hoofdstukk van deze studie eschrijv dezelfde periode dezelfde process die door Foucault in Governtality (1991) word esprok. Haeras legt uit hoe de scheiding tuss staat civil society langzaa zijn intrede deed in het westerse dk. Waar het gaat o de concrete epirische analyse van dit proces, zijn de verschill tuss Haeras Foucault eerder ethodologisch dan episteologisch van aard. Het voornaaste onderscheid is dat Haeras voor e institutionele adering kiest. De scheiding tuss puliek privaat wordt door Haeras weliswaar geïdealiseerd e zuivere pulieke sfeer waarin rationeel discours ogelijk is, is e groot goed inn zijn noratieve aanpak (cf. Haeras, 1983) aar niet geësstialiseerd; het is iers e historisch resultaat dat, zo etoogt Haeras, in de twintigste eeuw aan verval onderhevig is. Hij analyseert aldus verandering in opvatting over de aard van estuur als ijproduct van technologische, culturele econoische ontwikkeling; het doordk van estuur is alle ogelijk op het ot dat epaalde instituties de ara s creër waarin urgers op afstand van de staat over de staat kunn discussiër. Zijn analyse van de pulieke sfeer heeft et Foucaults eerdere studies gee dat hij de structuratie van epaalde instituties analytische prioriteit geeft. De koffiehuiz krant die door Haeras word eschrev kond, net als de wieg in History of Sexuality (1991a) of de gevangis in Discipline and punish (1977), gaan funger als randpunt voor e epaalde wijze van reder over estuur. Instituties die aanvankelijk gericht war op literatuur kunst kreg zo onedoeld ongepland e politieke etekis. Haeras (1989: 43-56) eschrijft uitvoerig hoe, ede dankzij nieuwe edia, s in staat werd gesteld zichzelf te ontwikkel tot kritische deelneer aan het pulieke deat. 80

6 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer O deze interediaire functie van de pulieke sfeer goed te egrijp, oet Haeras overdrev idealisering van de urgerlijke pulieke sfeer, daaree sahangd, zijn overdrev zorg over het verval van deze sfeer gerelativeerd word. 5 Minsts ev interessant voor het estuder van opouwwerk, is de voorzichtige hoop die uit soige andere del van Haeras analyse spreekt. Zo stelt hij dat ook in de huidige periode (dat wil zegg: de jar zestig) ogelijkhed estaan voor rationeel-kritisch deat. Voorwaarde is dan wel dat de etrokk inforatie krijg over de private partij hun relatie tot de staat dat de activiteit in deze sfeer onderhevig zijn aan puliciteit. Verder oet discussie continu plaatsvind niet alle op het ot dat er verkiezing zijn. T slotte oet in staat zijn o zich in elkaar in te lev o zo universele elang te kunn idtificer (Haeras 1989: 234). Zoals we zull zi proeerd opouwwerkers precies deze functies te vervull. Met nae de verhouding tuss elang puliek is door neo-haerassian nader uitgewerkt. 8 Zo veronderstelt Frasers concept (1992) van counterpulics dat er eerdere puliek zijn. Die puliek zijn niet verschoond van elang. Integdeel, het feit dat het gaat o tegpuliek geeft al aan dat led van deze puliek geeschappelijke elang he dat deze elang ovdi teggesteld zijn aan die van doinante puliek (zie ook Warner 2002). Waar het o gaat is dat zij, op het ot dat zij sako als puliek, hun elang tijdelijk als overekostig eschouw. 5. E andere lik op professionals puliek Kunn we et kantteking ij Foucauldiaanse Haerasiaanse adering de ontwikkeling rol van het opouwwerk in relatie tot sociale estuursstrategieën eter egrijp? Het elangrijkste inzicht hierij is dat de analyse van professies de pulieke sfeer op elkaar etrokk oet word. Tot nu toe he Haeras, Foucault hun navolgers te weinig aandacht esteed aan de wijze waarop de pulieke sfeer gevord wordt door professioneel handel. Met etrekking tot Foucaults werk geldt dat idtiteit ezijdig word gezi als het resultaat van estuur. Wanneer echter niet-totale instituties word estudeerd, is het niet langer houdaar e scherp onderscheid te ak tuss erzijds suject anderzijds estuur. Dit etekt dat we Foucaults aanpak oet ader als we e goed egrip van het opouwwerk will krijg. Dat kan door e relatie te legg et Haeras analyse van de pulieke sfeer, zij het dat hierij eer oog oet estaan voor verschillde types puliek die in de naoorlogse periode tot stand ko. Meer specifiek geldt dat hij de pulieke sfeer zozeer idtificeert et de afwezigheid van de staat, dat hij uit het oog verliest dat epaalde kwaliteit van de pulieke sfeer ook kunn word opgewekt of ondersteund door vertegwoordigers van de staat. Wanneer we de inzicht van eide auteurs nu et elkaar confronter, ontstaat e analytisch kader waaree de relatie tuss professionals, de pulieke sfeer suject kan word estudeerd. Bovstaande verhandeling laat zich savatt in drie conclusies: Puliek ontstaan niet vanzelf aar als ijproduct van eer algee ontwikkeling. Zoals de urgerlijke pulieke sfeer alle tot stand kon ko nadat lieraal-kapitalistische relaties doinant war geword, zo zull andere vor van estuur ruite gev voor het ontstaan van andere types puliek. De notie van puliek kan pas echt van nut zijn wanneer Haeras ideaal van de urgerlijke pulieke sfeer wordt verlat. Er zijn, althans in deocratische aatschappij, op elk willekeurig ot eerdere (deels overlappde) puliek tegpuliek die ieder gedefinieerd word door de gedeelde elang van hun deelneers in relatie tot groep die niet tot dat puliek ehor. Op het ot dat we, et de Foucauldian, stell dat de staat ge esstie heeft, ligt het niet langer voor de hand te veronderstell dat het estaan van e pulieke sfeer e nauwe verwevheid van staat aatschappij elkaar uitsluit. De pulieke ruite ontstaat niet ij afwezigheid van de staat aar ij de aanwezigheid van positieve institutionele condities professionele activiteit. Opouwwerkers hoev niet gezi te word, zoals ijvooreeld Foucauldian neig te do, als experts die onderdan aan hun regie onderwerp of, zoals Haerasian neig te do, als verte 81

7 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer gwoordigers van het systee die de leefwereld inndring. In plaats daarvan kunn we ervan uitgaan dat de specifieke institutionele ontwikkeling na de Tweede Wereldoorlog de voorwaard creëerde voor de ontwikkeling van epaalde types suject. Opouwwerkers, die zich richt op de voring van idtiteit van individu groep, drag ede ij aan deze project van sujectivering én zijn er zelf ook onderdeel van. Ook de idtiteit van opouwwerkers is dus niet gegev aar wordt in interactie et suject (doelgroep, uurtewoners) gevord. Met deze drie conclusies in het achterhoofd zull we in het volgde de ontwikkeling van het opouwwerk na de Tweede Wereldoorlog reconstruer. We zull hierij niet het opouwwerk a priori epaalde functies toedicht aar uitgaan van de interpretaties die opouwwerkers zelf gav van hun ezighed. Ondanks de sos felle poleiek inn het opouwwerk estond er, in ieder geval tot aan de jar negtig, e zekere conssus. Deze hield in dat opouwwerkers zich zag als ediu waarohe zich e puliek kon forer; e rol die zij alle zo succesvol kond vervull doordat de institutionele ostandighed dat toeliet. Op het ot dat deze institutionele ostandighed verander, zi we e crisis ontstaan oet opouwwerkers op zoek naar e nieuwe positionering van hun vak. 6. Het opouwwerk Na de Tweede Wereldoorlog creëerd industriële edrijvigheid, stijgde lon e groei van verzorgingsstaatarranget ostandighed waarin assaproductie kon florer waarin product onder (vrijwel) de gehele evolking afgezet kond word. Algee werd aango dat deze ctraal georganiseerde ontwikkeling alle ogelijk was wanneer de sociale effect van econoische expansie in goede an geleid zoud word. Zeker in voorhe onderontwikkelde del van het land de areiderswijk gehucht op het platteland oest ervoor word gewaakt dat de welvaart niet zou leid tot sociale spanning of pathologieën (Broekan 1987; Dercks Verplanke 1987; Galesloot & Schrevel 1987; Gastelaars 1985; Van Vegchel 1994; Weijers 1991). In deze context kwa het opouwwerk tot stand. Nadat aan het einde van de jar veertig de eest asale herstelwerkzaahed war uitgevoerd, egon in de jar vijftig de uitouw van de verzorgingsstaat. Gezi de versterkte and tuss de Verigde Stat Nederland (onder andere in het kader van de Marshall-hulp), wekt het weinig verazing dat ij uitstek Aerikaanse praktijk in deze context e elangrijke ron van inspiratie vord. De werkzaahed van J. Boer zijn illustratief in dit verand. Zij wordt door de Verigde Naties naar de Verigde Stat gestuurd o e invtarisatie te ak van wat daar counity work, counity organisation of counity developt heet. Al deze ter duid op de opkost van nieuwe, territoriaal georganiseerde verand waarin counity workers of social workers e ctrale rol spel. Na haar reis in 1950 ziet Boer echter nog ge ogelijkheid haar knis van de Verigde Stat toe te pass op de Nederlandse situatie. Er is gewoon teveel verschil tuss eide land. In 1960 is de situatie veranderd puliceert Boer het oekje Maatschappelijk opouwwerk. Verkning op het geied van counity organisation in Nederlandse verhouding (1960). Uit het oekje spreekt e grote ehoefte de overdonderde dynaiek van staat arkt in goede an te leid. Boer geeft, et verwijzing naar Mannhei, aan dat het tijdperk van laisser faire voorij is dat de snelle verandering vrag o specifieke deskundigheid op het geied van ateriële spirituele planning organisatie (Boer 1960: 14). M adert deze proleatiek naelijk nu op e nieuwe wijze, eer ewust, erzijds gedrev door politieke, sociale geestelijke otiev, anderzijds geaseerd op wetschappelijke inzicht. Ze heeft het idee dat de sociale saleving door de wetschap doorzichtig egrijpelijk is geword (Boer 1960: 15). Precies de ehoefte o deze aakaarheidsws te realiser wordt in de jar zestig zo groot dat het ogelijk wordt haar te koppel aan e epaalde eroepspraktijk: het opouwwerk. Het gaat hier niet o e sipele voortzetting van de arhulp, zoals latere arxistische critici wel he eweerd (zie ijvooreeld Michielse 1977). Evin was sprake van poging o ewoners te ak tot afhankelijke cliënt. Dergelijke interpretaties do ge recht aan het specifieke karakter van het soort werk dat in deze jar in opkost was. De tijd is voorij dat onder aatschappelijk werk uitsluitd verstond het hulpverlde werk aan de 82

8 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer keling in nood (Boer 1960: 17). Het gaat eerder o de relatie van de keling tot ander. Er is aandacht voor het (sociale) ilieu dat vereterd oet word vanwege de curatieve prevtieve werking. Vroeger zag de ongunstige ilieufactor ook wel, ehandelde ze echter vaak in negatieve zin. (Boer 1960: 17-18) Als alternatief voor deze negatieve aanpak, staat het aatschappelijk werk e andere, eigsoortige strategie voor: er wordt door et de etrokk s gewerkt aan epaalde salevingsprole (Boer 1960: 18, nadruk in origineel). Salevingsprole: e nieuw doein dat in toede ate aandacht zal krijg van door de overheid etaalde professionals, te wet: opouwwerkers. Maatschappelijk opouwwerk wordt in deze context als volgt oschrev: E verzaelnaa voor verschillde activiteit, welke eog de sociale ogeving van de s in gunstig geachte zin te eïnvloed door iddel van deskundig egeleide sociale process, waaraan de etrokk evolking zelf actief deelneet (Boer 1960: 25). Het gaat echter niet o de hele saleving, aar o die onderdel waar versterkte ehoefte is: ij tekort (plattelandsgeetes), ij grote verandering (sted) ij nieuwe uurt, wijk of sted (Duyvdak 1999). Opvalld is dat Boer deze praktijk ge politieke etekis toedicht, ondanks dat ze wel aangeeft dat het o collectieve elang noratieve ingrep gaat. Ze ziet opouwwerk als e sociaal-technologische intervtie die politiek neutraal is (Van Beug 1968). Echter, het proces [lijkt wel] vord op de deelneers te werk. De led van e dergelijke groep constater ij herhaling, dat er veel van geleerd heeft. Allereerst over het onderwerp in kwestie, aar ook over de gedacht overtuiging van ander, over de wijze, waarop het ogelijk leek et elkaar te sprek te overlegg (Boer 1960: 71). Hier zi we de eerste aanzett van de rol die het opouwwerk steeds eer zal gaan vervull: het speelt e rol isschi ge doinante of epalde (het gaat iers niet o e totale institutie ) aar wel e typische e etekisvolle ij het vor van e puliek. Het citaat geeft aan dat s zo word gevord dat ze ler reking te houd et ander, ze ler verschill intersujectief te ekijk. Boer adrukt dat alle uitelopde elang vertegwoordigd oet zijn in de verand die door opouwwerkers ondersteund word (Boer 1960: ). Verder stelt ze dat eerderheid van ste nooit de doorslag oet gev ij het ne van eslissing. Ze zegt dit in de context van de verzuiling die t tijde van de pulicatie van haar oek hoogtij vierde (zie Lijphart 1988). Het principe dat inspraak overleg oest leid tot het idtificer van algee ewonerselang in plaats van eerderheidselang typeerde ook het opouwwerk van de jar zevtig tachtig. Overal waar salevingsprole zich voorded, was er werk voor de opouwwerker die gedurde e langere periode oest zorg dat verschillde groep individu uit de wijk als puliek ij elkaar kwa: deelneers lev zich in elkanders positie in erkn andere elang; alle elang in de wijk die geraakt word, word eego in de discussie; de sfeer is relatief op voor deelneers. Het was aan de opouwwerker o dit puliek haar deocratische suject te vor, o ewoners te ler hun individuele prole in e reder perspectief te zi. Het elang van de opouwwerker oest ij het creër van verand et deze kerk overigs niet overschat word (zoals opouwwerkers zelf trouws ook zeld ded). Voor zover hij (of zij) e elangrijke figuur was, kwa dat odat hij e ctrale plaats inna inn e institutionele structuur die de opkost van e specifieke pulieke sfeer ogelijk aakte. De elangrijkste elet van die structuur war ongetwijfeld de voorziing van de verzorgingsstaat. To schol, ziekhuiz huiz steeds inder door het particulier steeds eer door puliek initiatief werd gecreëerd, werd allerlei eslissing over de dagelijkse leefogeving ook steeds eer als e pulieke aangelegheid eschouwd. Bij de discussies over deze pulieke aangeleghed stond het algee elang ctraal. Dat algee elang werd vooral gedefinieerd op territoriale asis. De opouwwerker racht zoveel ogelijk s van verschillde gezindtes overtuiging ij elkaar in de hoop dat zij het es kond word over de elangrijke eslissing die van invloed war op hun directe leef- of werkogeving. De vraag is nu hoe deze functie van de opouwwerker als edevorgever van e pulieke sfeer 83

9 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer door de tijd he verandert wat hiervan de oorzak zijn. Het gaat dan onder andere o de praktische invulling van deze functie: opouwwerkers kunn wel allerlei ooie ideeën he over het elang van e puliek aar dat etekt nog niet dat deze ideeën ook echt in de praktijk gestalte krijg. Deze vrag word hierna ehandeld aan de hand van één vooreeld: de stadsvernieuwing. Met dit vooreeld krijg we e indruk van de wederzijdse relatie tuss professioneel handel, estuursstrategieën, de voring van suject transforaties van de pulieke sfeer in de naoorlogse periode. 7. Opouwwerk stadsvernieuwing De stadsvernieuwingsoperatie van de jar zevtig tachtig is e archetypische expressie van de sociale estuursstrategieën die destijds doinant war. Het was e Keynesiaanse ingreep die tegelijkertijd voorzag in e sociaal én in e econoisch elang door et assaproductie te voorzi in e asisehoefte. Zeker aan het egin van de stadsvernieuwing speeld paternalistische otiev ook e grote rol. De oude stadswijk werd vaak gezi als plaats waar sociale onrust explosief tot uitdrukking zou kunn ko. Huiz wijk werd zo vorgegev ingedeeld dat chaotische taferel achterwege zoud lijv: de evolkingsdichtheid werd drastisch teruggeracht, cafés kwa nauwelijks voor, uurthuiz voorzag in culturele verheffing kozijn war zo hoog dat huisvrouw niet uit het raa kond hang. Tinste tot in de jar vijftig was er nog sprake van dit klassieke paternalise. Feitelijk alle critici van het opouwwerk, of ze zich nu door de Frankfurters als Haeras, door Marx, Illich of Foucault liet inspirer, zi in de periode na de jar vijftig hetzelfde paternalise in e andere vor terugker, naelijk in de vor van welzijnswerkers (Achterhuis 1980; Michielse 1977; Winkelaar 1979). Deze adering suggerer veel continuïteit tuss arzorg welzijnswerk. In de jar zestig zevtig veranderde echter wel degelijk iets sustantieels in de houding van zowel autoriteit als urgers, zoals ook de toae van verzet onder de evolking uitwijst. Opouwwerkers war aanvankelijk eerst vooral vertegwoordigers van de staat in geied waar oderniseringsprocess langzaa of niet op gang kwa. To echter deze geied eaal geïntegreerd war in nationale institutionele stelsels, veranderde deze positie werd opouwwerkers ook vooral vertegwoordigers van achtergestelde geied ( groep) t opzichte van de staat e duidelijk vooreeld van strategische reversiiliteit. Dit werd et nae duidelijk op het ot dat nationale lokale eleidsprograa s haaks stond op de elang van ewoners van achtergestelde uurt. Dit gold heel nadrukkelijk voor de stadsvernieuwing. Door het assieve karakter van deze operatie, kon het geeur dat relatief coherte groep zich oiliseerd stelling koz teg de overheid. Het welzijnswerk dat zo n hoge vlucht had go in de voorliggde jar, was niet ingericht o in deze operatie te interviër. Toch hadd opouwwerkers weinig oeite voor zichzelf e rol te foruler. Opouwwerkers signaleerd dat overheidsureaucratie, econoische elang jargon ervoor zorgd dat ewoners vaak e arginale rol speeld ij het stadsvernieuwingsproces. Professionalisering van de oppositie werd gezi als e ogelijke reedie. Activeer de professional, professionaliseer de actie proeer zo het achtsonevwicht te verklein (Van Beuseko, geciteerd in Frieswijk 1973: 125; zie ook De Leur 1973). Eén prolee daarij was dat uurtewoners zich niet akkelijk liet oiliser. De oeilijkhed die opouwwerkers in dit verand ondervond zijn indicatief voor de ate waarin zij actief proeerd nieuwe idtiteit (uurtewoners, vooral: uurtewoners versus overheid) te construer. O te voorko dat uurtewoners lev dk dat alles toch wel van ovaf werd eslist, aieerd soige opouwwerkers... de evolking ij het project te etrekk. Waar dit... het geval was, ging dat via wijklaadjes, lokale krant, daartoe opgezette anifestaties of wijkvergadering vor van onderzoek.... (Frieswijk 1973: ) Als de evolking eaal geoiliseerd was, proeerd opouwwerkers actief verschillde groep s et elkaar in verand te rg. Dit leidde tot e explosie aan uurtvergadering - krantjes die teza e pulieke sfeer vord waarin over verschillde elang ziswijz onderhandeld kon word. Talloze aanpakk voor 84

10 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer het involver van de uurtevolking werd geforuleerd, waarij telks adrukt werd dat s eerst oest sako, dan oest overlegg vervolgs actie oest onderne. E elangrijk doel hierij was het zoek naar e aanpak die recht deed aan de verschillde visies elang:... het [is] zo geakkelijk over de uurt of de evolking te sprek.... Het gaat niet o e evorige groep van alleaal dezelfde s et dezelfde elang... De opouwwerker zal oet tracht et... activist, die uit heel verschillde otiev actief zijn et e verschilld niveau van ewustzijn aan de acties deelne, te werk (Frieswijk 1973: 129) Natuurlijk estond er wel onigheid over de precieze invulling van het opouwwerk. Moest opouwwerkers verzet aanoedig? Tot op welke hoogte kond opouwwerkers contact onderhoud et de geete? De onigheid over deze vrag stond echter ge grote ate van overesteing over twee kerntak in de weg. T eerste, het structurer van e pulieke sfeer waar uurtewoners ij elkaar kond ko waar ze als collectief reflecteerd op hun positie handel. T tweede, de typering van de staat als e orgaan dat inntreedt in de leefogeving van uurtewoners. Het Haerassiaanse eeld van e (eset) systee dat e (onezoedelde) leefwereld koloniseert, na in deze jar e hoge vlucht. 9 Opouwwerkers steld zich dus tot taak e sfeer te creër waarin doelgroep van eleid, in het ijzonder uurtewoners et elkaar kond counicer. Tevs was het evidt dat het resultaat van die interne counicatie uiteindelijk e signaal richting de overheid oet zijn (ijvooreeld Goezinne-Zijlan 1978). Opouwwerkers he zo nu dan will epal wat dat signaal is, aar over het algee leef hun rol toch eperkt. Aangezi het esluitvoringsproces vooral werd eïnvloed wanneer sprake was van rede oilisatie /of esgezindheid hier kond opouwwerkers hoogsts e faciliterde rol vervull was het ook onwaarschijnlijk dat het opouwwerk het verloop van e esluitvorings oilisatieproces vergaand kon epal. Protest werd door de overheid niet per se gezi als e edreiging aar als e signaal dat epaalde zak nog niet goed war geregeld. Dat vaak tot e voor iedere evredigde oplossing geko kon word, hing onder andere sa et de lijvd grote ovang van de udgett die voor volkshuisvesting eschikaar war. En zelfs al zou niet direct e oplossing voor hand zijn, dan nog was het duidelijk dat de overheid et uurtewoners te ak had de uurtewoners et de overheid. Beide partij hadd iets te winn (of te verliez wanneer ze het niet es werd): de overheid wilde zijn plann realiser ewoners, doordat hun edewerking noodzakelijk was doordat er iddel eschikaar war o hun eis te honorer, kond et perspectief protester. Na de jar zevtig lev veel van de instituties van de pulieke sfeer eerst nog estaan aar vervolgs rokkeld zij langzaa af. Zeker in het egin van de jar tachtig werd udgett gekort (et nae ook van het opouwwerk) later werd het ijvooreeld niet langer vanzelfsprekd dat sociale woningouw werd gerealiseerd in stadsvernieuwingsgeied. Stadsvernieuwing werd stedelijke vernieuwing waarij het acct verschoof van het ouw voor de uurt (voor de zittde evolking) naar het ouw voor groep die juist nog niet in die wijk vertegwoordigd war: idd- hogere inkos. De overheid werd selectief voor signal uit achterstandswijk. Het was niet zo dat de overheid heleaal ge oog eer had voor aroede of door opouwwerkers gesteund uurtprotest aar de relevantie het effect daarvan na drastisch af. De wederzijdse afhankelijkheid tuss (are) uurtewoners (sociaal-deocratische) estuurders werd doorrok op het ot dat idd- hogere inkos door welhaast het gehele politieke spectru eschouwd ging word als redders van de stad. Daaree veranderde de positie van de opouwwerker: to de elang waarvoor hij als vanzelfsprekd opkwa hun legitiiteit verlor, werd hij of zij zelf ook inder elangrijk. 8. Tot slot Veel critici stell dat opouwwerk individualiserd werkt, dat het zich eerder richt op de onwselijke uitkost van aatschappelijke process dan op die process zelf. Onder die critici evind zich operkelijk veel s die zelf ij het 85

11 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer opouwwerk etrokk zijn. De kritiek is t dele terecht. Opouwwerkers richt zich, net als de eeste andere professionals, op e epaalde groep individu op specifieke prole. Process van individualisering leid echter niet onverijdelijk tot e gefragteerde saleving waarin e ieder voor zijn eig prole verantwoordelijk wordt gesteld (Duyvdak 2004). Individualisering kan, zoals ook Foucault op e aantal plaats in zijn werk aangeeft, onderdeel uitak van eer ovattde estuursstrategieën die tegelijkertijd collectiviserd werk. Ondanks dat hun conceptuele apparaat daar wel de ogelijkheid voor iedt, he Foucauldian deze nieuwe patron van individualisering collectivisering nauwelijks onderzocht (aar zie Cruikshank 1999; Deleuze 1979; Donzelot 1979). Dat geldt in versterkte ate voor deg die Foucault Foucault-achtige ideeën etrokk he op het opouwwerk. Ze zag alle individualiserde disciplinerde effect. Hoewel zij, eer dan arxist, aandacht ested aan professionele regies de creatie van prole, zijn Foucauldian geigd opouwwerk te zi als e puur paciferde professie. Het is echter veel nauwkeuriger te zegg dat opouwwerkers, uurtewoners nieuwe sociale eweging sa e nieuwe puliek sfeer vord waarin allerhande sociale prole kond word getheatiseerd aangevat, e sfeer die kon ontstaan door e institutionele structuur die specifiek was voor de naoorlogse verzorgingsstaat. Die sfeer oet niet als onpuur word eschouwd, zoals Haeras doet vanwege zijn idealisering van de urgerlijke pulieke sfeer waarin de staat zogaad ge rol speelde. Het gaat o e kwalitatief nieuwe pulieke sfeer die gestructureerd wordt aan de hand van de geeschappelijke idtiteit van deelneers als ewoners van e epaalde territoriale eheid. De discussies inn deze sfeer war natuurlijk nooit zo rationeel-kritisch als Haeras graag zou zi; elangtegstelling kwa voortdurd naar vor sos zull er opouwwerkers zijn geweest die hun interpretatie van dagelijkse ongeriev opdrong aan uurtewoners. Desalniettein is het duidelijk dat deze pulieke sfeer ideeën gereerde die uiteindelijk sociale estuursstrategieën kond voed versterk. Stadsvernieuwing, de kost van uitlandse werkneers, werkloosheid ureaucratie werd kritisch onder de loep go ediscusseerd, et als doel e algee elang te onderscheid. Daarij was de overheid het voornaaste refertiepunt. Vaak leidde delieratie inn deze sfeer ertoe dat e nieuwe eis werd gesteld aan de overheid of dat er e verand werd opgericht dat als teghanger van die overheid werd gezi (zelforganisaties). Op deze anier werd prole in de dagelijkse ogeving telks algeer geaakt, gezi als onderdeel van eer structurele prole. Deze conceptualisatie van dagelijkse prole is isschi niet uniek aar wel typisch voor de sociale estuursstrategieën die in de naoorlogse periode doinant war. E dergelijke proleeconceptualisatie dwong de lokale nationale overheid op e epaalde wijze te handel. Zo werd er geouwd voor de uurt werd ewonersparticipatie gefaciliteerd. Het ging hier niet o het van ovaf creër van suject door autoriteit. Eerder foraliseerde kanaliseerde de overheid de dynaiek van e reeds estaand puliek erkde ze de eis die dat puliek voortracht. Dit leidde er onder andere toe dat de sociale logica waarin het territoriaal georganiseerde puliek redeerde, werd overgo versterkt. De ogelijkheid tot participatie het vooruitzicht van stadsvernieuwing edoeld voor zittde ewoners leidd ertoe dat de oppositie effect kon sorter. In het kader van dit artikel is het niet ogelijk o e uitputtde analyse te gev van de anier waarop de discussie zich heeft ontwikkeld na de jar tachtig. Wel oet word opgeerkt dat de populariteit van de door Foucault Haeras geïnspireerde kritiek drastisch is afgo. In zekere zin is ook deze ontwikkeling paradoxaal. Nu wijkgeeschapp inder (radicaal) voor zichzelf opko het welzijnswerk, inclusief het opouwwerk, prole eer dan voorhe op individuele asis adert, lijkt die kritiek juist relevanter (Uiterark 2003). Opouwwerkers zijn steeds eer ezig et eoeizorg (Van der Lans 2003) zij zijn strger t aanzi van arginale groep (Duyvdak e.a. 2000). Los van de vraag of die paternalistische zorg nieuwe strgheid oreel valt te rechtvaardig, is het sociologisch gezi operkelijk dat de kritiek op staatsingrijp verstod is juist op het ot dat deze toeet. Niettein is het wel egrijpelijk dat de critici 86

12 Dit artikel van Boo Lea Tijdschrift is geaakt voor Universiteit van Asterda Jan Wille Duyvdak Justus Uiterark De opouwwerker als architect van de pulieke sfeer van weleer aan populariteit he ingeoet. De institutionele structuur die het opouwwerk ede heeft help vor is nu grotdeels verdw. Opouwwerkers word steeds directer aangestuurd door hun vooralige oppont: geetelijke overhed. Opouwwerkers in dist van ewonersorganisaties zijn zo goed als uitgestorv. Daarij is het uurtverzet ook verzwakt uitegevall. Opouwwerkers houd zich nu eerder ezig et het vor van e uurtgeeschap ( sociale cohesie ) dan et het verwoord van de eis van die geeschap. Juist het feit dat het opouwwerk nu in e andere ogeving opereert, aakt het onwaarschijnlijk dat de radicale kritiek op staats- of professionele intervties gehoord zull word: het is inder de verhouding tuss uurtewoners estuur die de aandacht trekt als wel de oeizae verhouding van ewoners onderling. Haeras Foucault hoev daaree overigs, zoals etoogd, niet uit eeld te verdwijn: in plaats van als criticasters van professioneel handel zoud ze ehulpzaa kunn zijn in de reflectie op de creatie van e pulieke sfeer in e ulticulturele saleving. De nieuwe rol van opouwwerkers gaat ook gepaard et de oaring van nieuwe filosofieën. Het gaat nu vooral o de noodzaak klantgericht integraal te werk verantwoording af te legg. Net als ij Achterhuis Peper indertijd wordt e pleidooi voor e dergelijke aanpak vaak gepresteerd als zeer radicaal. Feitelijk is het e correlaat van de nieuwe positie van opouwwerkers die zich nu (oet) profiler als interediairs tuss verschillde organisaties in e uurt. Ze proer e puliek te vor waarin elang gearticuleerd kunn word door zelf ov de organisaties te gaan staan. Dit etekt dat opouwwerkers veel eer naar de overheid zijn opgeschov. Ze lop nu zelfs et agt op hun ronde door de wijk. Opouwwerkers zijn es te eer vertegwoordiger van de staat in de uurt in plaats van ogekeerd. Not 1 Duyvdak was tot 2003 directeur van het Verwey-Jonker Instituut in Utrecht. Tot juli 2002 was hij tevs ijzonder hoogleraar Salevingsopouw aan de Erasus Universiteit te Rotterda. Zijn pulicaties estrijk e reed terrein van historische sociaal-culturele studies. In 1992 prooveerde hij aan de Universiteit van Asterda op e proefschrift over nieuwe sociale eweging in Frankrijk. Zijn oraties handeld over sociale cohesie ulticulturaliteit (1996) over de houdaarheid van veronderstelling rond individualisering groepsgedrag (2004). Duyvdak puliceerde o.a. The Power of Politics. New Social Movets in France, Westview Press, Boulder (Co.), 1995; De planning van ontplooiing. Wetschap, politiek de aakare saleving, D Haag, SDU, 1999; In het hart van de verzorgingsstaat, het Ministerie van Maatschappelijk Werk zijn opvolgers (CRM, WVC, VWS), , 2002 (redactie et I. de Haan) Kiez voor de kudde. Lichte geeschapp de nieuwe eerderheid, Van Gnep, Asterda, 2004 (red. et M. Hurkap). 2 Uiterark heeft ruie ervaring et onderzoek naar achterstandsproleatiek, igrantorganisaties, stedelijke vernieuwing stedelijk estuur. Hij puliceert in Nederlandstalige tijdschrift als Agora, Migrantstudies, Rooilijn, Ruite & Planning het Tijdschrift voor de Sociale Sector. Internationaal puliceerde hij onder andere in Antipode, Belgeo, International Journal of Uran and Regional Research, International Journal of Drug Policy, Journal of Drug Issues, Journal of Housing and the Built Environt, Political Geography, Progress in Huan Geography, Space & Polity Uran Studies. Andere relevante pulicaties op dit geied zijn: De Sociale Controle van Achterstandswijk (Utrecht, KNAG, 2003) De weg naar sociale insluiting. Over segregatie, spreiding sociaal kapitaal (RMO-essay et Jan Wille Duyvdak). 3 Zie voor recte pulicaties et onder andere deze invalshoek: Baert e.a. 2003; Broekan 1998; Van der Laan 2002; Vreeswijk 1996; Willes 2001; De Wit Met sociaal estuur wordt hier verwez naar e epaalde wijze o ehed van estuur te conceptualiser naar technologieën o in de realiteit in te grijp. Het is dus niet de edoeling e noratief oordeel te gev. Sociaal estuur wordt vergelek et andere vor van lieraal estuur, niet afgezet teg verede asociale aatregel. 5 Dat er fundatele verschill zijn tuss het werk van Foucault Haeras is al door e aantal auteurs aangetoond. Voor e overzicht van het deat, zie Kelly (1994). Voor e savatting van de discussie et etrekking tot estuur de pulieke sfeer, zie Flyverg (1998). Haeras wordt doorgaans getypeerd als e idealist die het elang van constitutioneel vastgelegde procedures overschat lind is voor achtsrelaties inn schijnaar neutrale institutionele settings. Foucault daarteg wordt gezi als ieand et e scherp oog voor achtseffect die niet van tevor zijn vastgelegd in universele richtlijn aar zich op telks andere anier anifester inn epaalde lokale settings. De kritiek op Haeras kan akkelijk word doorgetrokk naar The structural transforation of the pulic sphere (STPS). De noratieve lauwdruk voor de ideal speech situation die Haeras later schetst (ijvooreeld Haeras ) is zeker geïnspireerd door de kwaliteit van de pulieke sfeer zoals die zichtaar war in de periode die Haeras eschrijft in STPS. Hier gaat het echter niet o de inzet van eide auteurs in dit filosofische deat 87