Themanummer: Vormgeving van klimaatadaptatie onder redactie van Arwin van Buuren, Peter Driessen en Geert Teisman. Van de redactie 3.

Transcriptie

1 Theanuer: Vorgeving van kliaatadaptatie onder redactie van Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Van de redactie 3 Artikel Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave Bouwst voor legitiee adaptatiestrategieën 4 Arwin van Buur Jero Warner Kliaatverandering waterveiligheid, tuss ernst thousiase De discursieve fraing van edreiging kans 15 Piet Rietveld Puliek privaat initiatief ij kliaatadaptatie 29 Marle van Rijswick Wille Salet E strategisch kopas voor duurzae eheersing van kliaatvraagstukk 43 Arwin van Buur Geert Teisan De governance van kliaatadaptatie Naar e legitiee alans tuss daadkracht draagvlak 59 Peter Driess Tejo Spit De ekostiging van kliaatadaptatie Arranget voor e legitiee alans van at last 73 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Slot: Kliaatestdigheid: tuss ording adaptiviteit E kritische sloteschouwing over de legitiiteit van kliaatadaptatie jaargang 37 1 Reflectie & deat: WRR-rapport ontwikkelingshulp 96 Peter van Lieshout, Monique Kreer Roert Wt Ontwikkelingshulp die verschil aakt 98 Wieger Bakker E rapport dat verschil kan ak 103 Boeksignalet Peter Scholt De reproductie van estuurlijk gezag in e tijdperk van ediatisering 108 Guus Meershoek Hoe verder et politiestudies? 112 Gastcolun Joop van Holsteyn Virtuele kracht 116 Astracts &10-1-Binn.indd :34:07

2 &10-1-Binn.indd :34:07

3 Van de redactie De top van Kophag ag dan zijn islukt, dat wil niet zegg dat de kliaatcrisis van de politieke agda is verdw. In dit theanuer van B M proer gastredacteur Van Buur, Driess Teisan eigwijs die agda te kantel. Bestrijding van de kliaatcrisis is iers e ongeted prolee waar de Nederlandse overheid aar geringe greep op heeft. Bovdi zijn die ingrep et grote onzekerheid ogev is kliaatverandering e proces dat alle op langere terijn te stur valt. O die red, zo etog Van Buur, Driess Teisan, is het zinvoller o de aandacht te verschuiv van crisisestrijding naar kliaatadaptatie. T eerste heeft de overheid daar veel eer zeggschap over, t tweede zijn de effect veel directer zichtaar t derde oet word verwacht dat de kliaatcrisis zich t inste deels toch wel zal voordo, waardoor de vraag urgt wordt hoe Nederland daaree o oet gaan. Oftewel, door het islukk van de top van Kophag is dit theanuer alle aar actueler geword. Verder in dit nuer e discussie over het kan u niet zijn ontgaan het laatste WRR-rapport over ontwikkelingssawerking, zo n ander ongeted prolee. De auteurs ervan vatt nog es eknopt provocerd hun voornaaste evinding sa, terwijl Wieger Bakker ingaat op de politieke kans van de aaneveling die de WRR geeft. Twee oekrecsies sluit dit nuer af. Peter Scholt espreekt het laatste oek van Maart Hajer over de effect van ediatisering op estuurlijk gezag, terwijl Guus Meershoek de prikkelde reflecties van Bo Hoogoo over politiestudies in Nederland espreekt. Met e eetje goede wil gaat het ook hier o e urgt ongeted prolee, naelijk de erosie van het gezag van pulieke gezagsdragers. De redactie wst u veel leesplezier! Ewald Engel 3 &10-1-Binn.indd :34:07

4 Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave Bouwst voor legitiee adaptatiestrategieën Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Dr. M.W. van Buur is universitair doct estuurskunde aan de Erasus Universiteit Rotterda. Prof. dr. P.P.J. Driess is hoogleraar ilieuwetschapp aan de Universiteit Utrecht. Prof. dr. ing. G.R. Teisan is hoogleraar estuurskunde aan de Erasus Universiteit Rotterda Correspondtiegegevs: Dr. M.W. van Buur Erasus Universiteit Rotterda Vakgroep Bestuurskunde Postus 1738, Kaer M DR Rotterda Savatting Het kliaatvraagstuk staat nationaal internationaal hoog op de politiek-estuurlijke agda. Tegelijkertijd geldt dat het vraagstuk et veel onzekerhed controvers is ogev. Aanpassing aan kliaatverandering vraagt o aanpassing in de ruitelijke ording, aar kan ook leid tot aanpassing in de estaande verantwoordelijkheidsverdeling tuss pulieke private sfer. E cruciale vraag rond het thea kliaatadaptatie, is hoe de legitiiteit van adaptatieeleid georganiseerd kan word in e context waarin veel onzeker is, veel ostred is veel elang op elkaar ots. Deze theatiek wordt in deze ijdrage geïntroduceerd. Ook word de verschillde ijdrag aan dit theanuer ingeleid. 1 Inleiding De opwaring van het Nederlandse kliaat heeft zich de afgelop vijf jaar onverinderd doorgezet. De jar zijn de warste sinds het egin van de Nederlandse eting in 1706 geweest. Sinds 2003 zijn alle seizo warer dan noraal verlop, et uitzondering van de winter van de herfst van (Sluijter 2008, 6) Ondanks alle scepsis die er otrt kliaatverandering estaat, lijk de cijfers rond geiddelde teperatur neerslagpatron toch te wijz op e gestage verandering van het wereldwijde kliaat. Gevoed door de langzae opwaring van de aarde, als gevolg van het roeikaseffect, verander de kliatologische condities stijgt de zeespiegel. Met alle (ogelijke) gevolg van di, die niet alle vrag o itigerde aatregel waaree de kliaatverandering kan word teggegaan (zoals CO 2 -uitstoot), aar eer eer ook o adaptieve aatregel waaree we ons instell op andere kliatologische condities. De recte aandacht voor de kliaattop te Kophag is e duidelijk signaal dat het issue iniddels stevig op de agda van overhed staat, aar dat er ook nog e lange weg te gaan is voordat er e reed gedrag ondiale agda rond kliaatadaptatie kan word vastgesteld. Kliaatverandering is iets van alle tijd. Period van relatieve koude warte he elkaar 4 &10-1-Binn.indd :34:07

5 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave eeuwlang afgewisseld. Daar waar kliaatverandering echter voorhe altijd als fait accopli oest word aanvaard de sheid weinig anders kon do dan zich aan te pass ( evtueel de iez te pakk), wordt in de 21e eeuw koortsachtig gezocht naar ogelijkhed o de kliaatverandering teg te houd de saleving teweer te stell teg de consequties ervan. Het nadk over kliaatadaptatie is echter niet evoudig lijkt zelfs oeilijker dan het nadk over itigerde aatregel waarij kwantificeerare doel relatief evoudig kunn word vastgesteld. Met nae de grote onzekerheid waaree kliaateffect zijn ogev, aakt het lastig o op e gezaghede wijze adaptatiestrategieën af te sprek waarij we ons gaan instell op effect waarvan we niet zeker wet of ze daadwerkelijk op gaan tred. Maar ook de vraag of adaptatie aan kliaatverandering louter e pulieke taak is of ook e aangelegheid voor private partij, et daaraan de vraag gekoppeld wie er op oet draai voor de kost van kliaatadaptatie, is lastig te eantwoord. In dit inleidde artikel gev we e korte introductie op het thea kliaatadaptatie, eschrijv we de opkost van het thea op hoofdlijn het eleid rond kliaatadaptatie. Vervolgs esprek we het hoofdthea van dit theanuer: het vraagstuk van de legitiiteit van kliaatadaptatie. Dit vraagstuk is naar onze ing van fundateel elang in de fase waarin het kliaatvraagstuk zich nu evindt. Tot slot word de verschillde ijdrag aan dit theanuer kort ingeleid. 1 2 De opkost van het kliaatissue Het thea van kliaatverandering staat sinds het egin van de 21e eeuw op de politieke agda. Daarvoor verschijn weliswaar al jar rapport waarin gewez wordt op verandering in het kliaat de ogelijke effect, aar die signal word alle in de watersector opgepakt. Het is ook vooral de watersector waarin het dk over de consequties van kliaatverandering vanaf idd jar negtig gestalte krijgt, na de ijna-overstroing van de grote rivier. We zi dit tot uiting ko in het Prograa Ruite voor de Rivier het instell van de Coissie Watereheer 21e eeuw (Van Buur e.a. 2010). Vanaf 2000 krijgt het thea echter ook inn redere politiek-estuurlijke kring aandacht. In oktoer 2005 verschijnt e rapport van het Milieu- Natuurplanureau over de effect van kliaatverandering op Nederland. Het rapport is taelijk stellig in haar conclusies over de ontwikkeling die zich afspel. We citer het rapport wat uitvoerig, odat het e goede savatting geeft van de uitdaging die op ons afko (Milieu- Natuurplanureau 2005, 7): Het kliaat verandert: de zeespiegel stijgt, de afvoer van de rivier ne toe. De natuur reageert al op de opgetred teperatuurverandering. De waarneeare effect in Nederland zijn eperkt van ovang. De kode titall jar zull de ontwikkeling naar verwachting sneller gaan. Extree ware droge zoers zull vaker vóórko. Meer heviger ui et wateroverlast ehor tot het verwachtingspatroon. Piekafvoer van de rivier ne toe. Als strooopwaarts geleg land aatregel ne o daar overstroing te eperk, dan ne de risico s in Nederland toe. De snelheid waaree de teperatuur stijgt, is waarschijnlijk te hoog voor veel organis o zich te kunn aanpass of te kunn verhuiz. Verschillde soort plant dier dreig te verdwijn uit Nederland. ( ) De landouw de toeristsector staan voor verandering, die econoisch gezi zowel positief als negatief kunn uitpakk; dat is onder andere afhankelijk van ontwikkeling elders in Europa. De verwachte gezondheidswinst door algehele teperatuurstijging wordt waarschijnlijk grotdeels tiet gedaan door het verhoogde sterfterisico ij extree war weer. Enkele ziekt aandoing zull waarschijnlijk vaker vóórko (Lye, allergieën). Door de vertraagde reactie van het kliaatsystee gaan de verandering nog heel lang door, zelfs ij e sterke verindering van eissies van roeikasgass. Teg het eind van deze eeuw zal de zeespiegel 20 tot 110 c zijn gesteg. Deze andreedte geeft aan hoe groot de onzekerhed nog zijn. Rect onderzoek 5 &10-1-Binn.indd :34:07

6 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave wijst op e stijging, die eer aan de ovkant van die andreedte zit. De coinatie van voortgaande zeespiegelstijging, odedaling hoge rivierafvoer wordt teg het einde van deze eeuw proleatisch voor Laag- Nederland. Waterafvoer veiligheid ko in het geding. Na de hypes rond het verschijnsel zure reg het roeikaseffect kreeg eind jar negtig het thea van de gloal waring de wereldwijde kliaatverandering steeds eer aandacht. Met nae door de alarerde rapport van het International Panel on Cliate Change (IPCC 1990; 1995; 2001; 2007a) werd de roep o aandacht voor kliaatverandering kracht ijgezet. Ook de veelesprok fil van Al Gore (2006) kan di als verklaring voor het feit dat het kliaatvraagstuk zoveel aandacht krijgt. Tegelijkertijd kan de opkost van het kliaatvraagstuk de aanwezigheid ervan in de pulieke opinie niet louter word verklaard vanuit de gestage stroo aan wetschappelijke pulicaties of e geslaagde capagne (Kingdon 2002). Belangrijker voor prole o op de aatschappelijke politieke agda te ko zijn geeurtiss die lat zi dat het prolee daadwerkelijk serieuze consequties kan he (Saatier 1991). De ijnaoverstroing van , de aanhoudde ericht over overstroing in Oost-Europa in Groot-Brittanië, de toede frequtie van wereldwijde natuurrap extree weersostandighed gev (los van de vraag of ze alleaal direct zijn te verklar uit e veranderd kliaat) voeding aan de overtuiging dat het kliaatvraagstuk serieus oet word go. Overigs kan nog steeds getwijfeld word of de kliaatverandering daadwerkelijk onder rede lag van de evolking geaccepteerd is als zijnde e onafwdaar prolee. De rede scepsis over kliaatverandering et nae over de ernst van de effect de noodzaak o zich daarop in te stell, laat zi dat het thea van de kliaatverandering nog zeker ge coon sse is. E populaire partij als de Partij voor de Vrijheid vindt tot op hed het kliaatvraagstuk e non-issue. En de onwil van eerdere land o ernst te ak et het vraagstuk, laat ook zi dat regelatig andere elang prevaler. Daarnaast vertoont de aandacht voor kliaatverandering tot op zekere hoogte raakvlakk et eerdere politiek-estuurlijke hypes rond zure reg, het roeikaseffect gifelt. Ook rond deze thea s laaide de aandacht plotseling sterk op was het daadkracht wat de klok sloeg, aar al snel zakte de elangstelling in verdwe het issue van het toneel. Meer in het algee wet we hoe oeilijk het is o voor eleidsthea s langere tijd politieke aatschappelijke aandacht vast te houd (Baugartner Jones 1993). Lange tijd werd gedacht dat et kliaatitigatie (et nae het reducer van de CO 2 -uitstoot) de ernstigste gevolg van de kliaatverandering kond word afgewd. En vel twijfel niet aan de noodzaak van aitieuze prograa s o deze uitstoot fors te reducer. In navolging van de Kyotoafsprak foruler steeds eer geet, provincies land zelf aitieuze doelstelling o de uitstoot van CO 2 te eteugel. In het verlgde hiervan ko ook steeds eer initiatiev voor kliaatneutrale woning geouw of zelfs gehele edrijvterrein winkelctra van de grond. Tegelijkertijd groeit ook de overtuiging dat alle itigatie niet voldode is. Niet alle odat de reductie in uitstoot van CO 2 wereldwijd onvoldode van de grond kot, aar ook odat er reeds sprake is van significante kliaateffect die nog geruie tijd zull na-ijl. Daarov wet we eiglijk niet goed wat er geeur kan. De ernst van de verandering die ons te wacht staan, is vooralsnog grotdeels onekd. We oet het do et extrapolaties van trds die nu zichtaar word van voor niet-experts oeilijk navolgare kliaatodelereking. De consequties van deze verandering kunn echter hoogst ernstig zijn. De extree ware periode die in Frankrijk (2004) aar liefst kele duizd dod extra kostte, laat zi wat de gevolg kunn zijn van veranderde weersostandighed. De ernst van de gevolg aakt dat vel vind dat we reeds uit voorzorg e aantal aatregel oet ne de onzekerheid over hun noodzaak voor lief oet ne, al is het aar odat de consequties als het fout gaat te ernstig zijn. Dit is ook de doinante dklijn achter het rapport van de Tweede Deltacoissie, de coissie-veeran. De econoische aatschappelijke 6 &10-1-Binn.indd :34:07

7 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave waarde die escherd oet word teg overstroing is dusdanig hoog dat het aanvaardare risico vrijwel nihil oet zijn. Ander pleit ook uit voorzorg voor zogoede no-regretaatregel : aatregel waar we (ongeacht wat er evtueel geeurt) ge spijt van zull krijg. Als de rivier uit hun oevers tred he we rettiegeied nodig, aar als ze niet nodig zijn, he we er prachtige natuur- recreatiegeied aan. Gegev de oservatie dat itigatie niet goeg is dat de gevolg van kliaatverandering ijzonder ernstig kunn zijn, is het verklaaraar dat overhed zich in toede ate gaan ezinn op kliaatadaptatie. Kliaatadaptatie etreft het handel o zich als titeit teweer te stell teg, aan te pass aan in te spel op de gevolg van kliaatverandering (Füssel 2002; IPCC 2007; Kane Shogr 2004; Klein e.a. 2005). Adaptatie estaat zelf weer uit het verklein van de kwetsaarheid van systee (vulneraility) door het versterk van afweerechanis (Adger e.a. 2004; Sit Wandel 2006) het vergrot van de weeraarheid van het systee (resilice) (Carpter e.a. 2001; Folke e.a. 2002; 2005). Dit is op twee wijz te ereik: het systee zo inricht dat kliaateffect ge grote schade aanricht (dk aan Ruite voor de Rivier, doorstrooare wijk); het systee zo inricht dat het inspeelt op kliaatverandering als e kans die ut o Tael 1. Adaptatiestrategieën Ge acceptatie van effect Defsief Moilisatie: et ehulp van het versterk van klassieke verdedigingsechanis (de kliaatdijk) wordt de kwetsaarheid van het systee verkleind Offsief Bestrijding: et ehulp van offsieve aatregel (zoals de zandotor) wordt getracht de ipact van kliaatverandering te verklein Acceptatie van effect Aanpassing: inn het estaande systee wordt de capaciteit ontwikkeld o kliaatverandering te accooder, zoals door terp of drijvde doorstrooare wijk Transitie: er wordt getracht e nieuw systee, zoals zilte landouw, te ontwikkel dat inspeelt op de nieuwe kliaatostandighed anders eter te functioner (dk aan het overstapp op zilte landouw). Beide aatregel zull gelijk op oet gaan odat (a) niet duidelijk is wat de kritische grs is van het versterk van afweerechanis () niet duidelijk is wat de kracht kan zijn van de effect van kliaatverandering. De governance van adaptatie ovat het verklein van de kwetsaarheid (vulneraility) het vergrot van de rouustheid alsede de veerkracht (snel aanpass aan nieuwe ostandighed). Tael 1 vat deze verschillde strategieën voor adaptatie sa (Van Buur Teisan 2009). 3 Kliaatadaptatie als onderwerp van eleid Binn het Nederlandse eleid rond kliaatadaptatie kunn twee doinante richting word onderscheid. De eerste dklijn is sterk gericht op het thea waterveiligheid is door de coissie-veeran proint op de agda gezet. Ook het Nationaal Waterplan esteedt sustantieel aandacht aan het vraagstuk van kliaatverandering. De tweede dklijn is eer algee van aard is oed als het Adaptatieprograa Ruite Kliaat (ARK). De eerste dklijn is sectoraal vooral inn de watereheerwereld georganiseerd, de tweede dklijn is eer integraal wordt vooral vanuit de ruitelijke ordingswereld vorgegev. De hoofdoodschap van het kliaatadaptatieeleid luidt dat kliaatverandering extra eis stelt aan de inrichting het functioner van onze saleving, vooral als het gaat o de ruitelijke inrichting ervan. Soige vor van ruitegeruik word steeds oeilijker vol te houd. Stedelijke verdichting verhoudt zich ijvooreeld slecht tot toede hittestress. Beouwing in uiterwaard is edkelijk vanwege groeide rivierafvoer. Landouw wordt in soige geied oeilijk vanwege odedaling (veweide), verzilting (kustgeied) verdroging (droge rurale geied). Andere vor van ruitegeruik vereis extra investering of aanpassing o ze te kunn continuer. Zo oet de luchtvaart zich instell op eer wind ist, de scheepvaart op lagere waterstand (ergie)edrijv op toede schaarste aan koelwater. Maar ook niet-ruitelijke consequties zijn dkaar. E toae aan (su)tropische 7 &10-1-Binn.indd :34:07

8 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave aandoing ij s dier verandering in flora fauna zijn ook logische consequties van kliaatverandering. Korto, de doinante opvatting in politiekestuurlijke kring is dat er aatregel oet word go o de saleving zodanig in te richt dat zij kan lijv functioner onder zich wijzigde kliatologische ostandighed. De Nationale Adaptatiestrategie Maak Ruite voor Kliaat spreekt oekdel (Ministerie van VROM 2006, 5): Will we in goede gezondheid lijv lev et e welvarde econoie in e veilig land, dan oet we ons aanpass. We oet ewuster reking houd et de effect van kliaatverandering kans utt. Dat vergt e oslag in dk, e oslag in do in lat. Deze oslag kot niet vanzelf. De opgav zijn coplex, de oplossing vaak ingrijpd er estaat onzekerheid over de ovang snelheid waaree het kliaat verandert. Overhed, edrijfslev, aatschappelijke organisaties urgers oet zelf initiatief ton sawerking zoek. Ieder van ons heeft e deel van de oplossing in hand. Vanuit onze eig verantwoordelijkheid rolopvatting zull we aities oet foruler die ij deze uitdaging past. De nationale adaptatiestrategie iedt daarvoor het nationale kader; het vertrekpunt voor het agder van politieke estuurlijke keuz. De ruitelijke adaptatie wordt door eleidsakers gezi als e inhaaloperatie. Waar lange tijd ij de ruitelijke inrichting van Nederland weinig of ge reking werd gehoud et ogelijke kliaatverandering, oet nu eerst e aantal aanpassing word doorgevoerd zodat Nederland cliate proof is. Daarna oet het adaptatieeleid geainstread word. Met andere woord: ruitelijke investering oet tot stand ko et inachtneing van de kliaatestdigheid ervan. Dat etekt dat kliaatestdigheid evals andere waard als veiligheid, duurzaaheid het voorko van negatieve ilieueffect gewaarorgd oet word in de procedures van ruitelijke planvoring dus in regels rondo de Investeringsudgett Stedelijke Vernieuwing Landelijk Geied of het eleid rond de Ecologische Hoofdstructuur het Urgtieprograa Randstad. Het kliaateleid is sterk knisintsief. Vanwege de onekdheid et de proleatiek, het technisch coplexe karakter van veel voorgestelde oplossing de zoektocht naar ruikare ethod arranget o te ko tot effectieve ipletatie, wordt veel geld esteed aan knisontwikkeling via prograa s als Kliaat voor Ruite Knis voor Kliaat. Met ehulp van e achttal hotspots (waaronder de Zuidwestelijke Delta, Haagland, Schiphol de grote rivier) wordt gezocht naar praktische oplossing voor prangde kliaatprole. Deze zoektocht verloopt via eerdere richting, aar twee zijn er typerd: 1. concrete oplossing o te ko tot kliaatestdige ruitelijke investering (watererging onder kass; uitdijkse flood-proofwoonwijk); 2. nieuwe arranget, ethodiek instrut o de esluitvoring rond kliaatadaptatie te vergeakkelijk (transitieara s; afwegingskaders; kliaattoets; kliaateffectatlass). 4 Kliaatadaptatie als governancevraagstuk Kliaatadaptatie is niet louter e technisch-wetschappelijk vraagstuk, aar gezi haar waardgelad karakter ook vooral e sociaal vraagstuk. De politieke keuze o epaalde vor van ruitegeruik niet langer te faciliter, kan ingrijpde sociale gevolg he. Als de landouw zich oet gaan instell op inder zouter water, heeft dit lastige afweging tot gevolg die op veel verzet kunn stuit. Hetzelfde geldt voor aanpassing in andere doein als het gaat o creër van rettiecapaciteit langs de grote rivier of het teggaan van verdroging in agrarische geied. Kliaatadaptatie kan wetschappelijk gezi nog zo dringd noodzakelijk zijn, het is lijft e politiek aatschappelijk vraagstuk dat estaande waardtoedeling in de war stuurt inreuk aakt op elang van partij. Zij staan uiteraard niet te trappel o tegeoet te ko aan de ws tot adaptatie, zeker niet zolang voor h niet vaststaat wat de ernst ovang van de prole is dus welke noodzaak er is o te werk aan adaptatie. 8 &10-1-Binn.indd :34:07

9 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave De vooreeld ligg voor het oprap. De transitie van de veweidegeied waar strijd geleverd wordt teg verzilting, inklinking wateroverlast, verloopt oeizaa traag. De discussie over het opnieuw toelat van getijdwerking in de Zuidwestelijke Delta loopt al kele jar lijkt weinig voortgang te he. De vraag naar de wselijke peilverhoging in het IJsseleer zal waarschijnlijk het kode decniu niet word eantwoord. Er zijn t inste vier clusters van factor aan te wijz die de governance van kliaatadaptatie eoeilijk. Dat zijn achterevolgs: 1. de verdelingsvraagstukk die voortvloei uit specifieke adaptatiekeuz de aatschappelijke controverses die daaree gepaard gaan (Bohsky Lyna 2005; De Loë e.a. 2001). 2. de onzekerheid over de aard ovang van de gevolg van kliaatverandering, de veranderlijkheid van het prolee, waarij nieuwe ereking inschatting elkaar snel opvolg dus o flexiiliteit in eleid vrag; 3. de lastige afweging et etrekking tot het vertrekpunt voor de vorgeving van adaptatieeleid. Dit dit te ligg ij de vraagstukk op lagere schaalniveaus et kortere tijdshorizonn (waaree de haalaarheid van het eleid is gedid) of ij de vraagstukk op hogere schaalniveaus et langere tijdshorizonn (waaree de effectiviteit van eleid kan word gedid); 4. de gewste reikwijdte van de pulieke adaptatiestrategie (in relatie tot datge wat ander do) het daarvoor odigde realiserd verog van overhed (zie ook Huitea e.a. 2009). De verdelingsvraagstukk die sahang et kliaatestdigheid, zijn velerlei. Wie draait er op voor waterschade aan woning in uitdijkse geied? Wie etaalt de prijs van de strijd teg verzilting? Wie copseert e onderneer die e grotere ijdrage levert aan watererging dan hij verplicht is te do? Hoe verdeel je de kost van e kelder onder e kas tuss de tuinder de watereheerder die zowel regwater opvangt als dit voor gietwateropslag? De onzekerheid rond kliaatverandering de veranderlijkheid van raing eting aakt het uitgewoon lastig o eslissing te ne et e grote ipact. Is de keuze voor het IJsseleer als zoetwaterreservoir wel nodig, of is deze keuze isschi niet radicaal goeg? Is e fikse zandsuppletie voor de kust voldode waarorg voor onze veiligheid, of oet we de Randstad et ehulp van dijk gaan copartiter o de schade van overstroing te gaan eperk? En hoe houd we het eleid flexiel zelf ook adaptief? Het foruler van gloale streefeeld op de lange terijn (e duurzaa veilige welvarde delta) is niet zo oeilijk, aar wanneer het kot op concrete, locatiespecifieke afweging die ge uitstel kunn leid (gaan we ouw in de Zuidplaspolder zo ja, onder welke condities), wordt de afweging e stuk lastiger oet er nor, instrut procedures voorhand zijn o deze afweging op e rouuste realistische wijze te kunn ak. En tot slot speelt de lastige afweging wie waarvoor verantwoordelijk is. Moet de overheid aatregel ne teg hittestress, of lat we dit aan de arkt over? Moet agrariërs zelf aar erk dat hun roodwinning in de veweidegeied niet vanzelfsprekd is, of garandeert de overheid e duurzaa rdaele landouw? En als de overheid kiest voor intervtie, heeft ze dan wel de juiste ook voldode iddel o e dergelijke intervtie waar te ak? Reflecterd op deze vier uitdaging kunn we stell dat er twee ideaaltypische strategieën zijn o et deze uitdaging o te gaan (zie tael 2). Beide strategieën he niet alle hun eig voor- Tael 2. Strategieën voor kliaatadaptatie Verdelingsvraagstukk Knisvraagstukk Schaalvraagstukk Doeinvraagstukk Behoedzae strategie Nadruk op conssus verdelde rechtvaardigheid Nadruk op knisontwikkeling al dode lerd eleid Nadruk op aatwerk pragatische oplossing Nadruk op spontane adaptatie arktadaptatie Gedurfde strategie Strev naar effectiviteit proleeoplossd verog Strev o op asis van eschikare knis eslissing te ne Strev naar visionaire perspectiev op de lange terijn Strev naar collectivisering van het kliaatvraagstuk 9 &10-1-Binn.indd :34:07

10 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave nadel, aar roep ook hun eig vrag op als het gaat o de legitiering ervan. De legitiiteit van het kliaateleid hangt in sterke ate af van de vraag of overhed erin slag o op deze vier vraagstukk e gezaghed reed gedrag antwoord te foruler. Dat rgt ons ij de ctrale theatiek van dit theanuer. 5 Kliaatadaptatie als waardgelad vraagstuk Het is opvalld dat het kliaateleid eesttijds wordt geotiveerd vanuit e stellige noodzakelijkheid: er zijn pijnlijke keuz nodig, het kan niet anders, we oet wel. De extra investering in onze veiligheid ons welzijn zijn noodzakelijk, want als we het niet do, etal we de reking als het fout gaat. Dat risico kunn we niet lop. Het pottieel controversiële karakter van kliaatadaptatie stelt echter hoge eis aan de wijze waarop keuz rond kliaatadaptatie word earguteerd, word vorgegev word ekostigd. In dit theanuer staat de legitiiteitsvraag ctraal. Hoe kan gegev het eigsoortige karakter van deze opgave de esluitvoring uitvoering van adaptatieaatregel zodanig vor krijg dat de uitkost ervan als legitie word ervar? De verschillde ijdrag in dit theanuer gaan in op verschillde aspect van de esluitvoring uitvoering van kliaatadaptatie. Daarij gaan ze op verschillde anier in op de vier vraagstukk zoals verwoord in de ovstaande paragraaf. Legitiiteit is e lastig egrip. Het heeft alles te ak et de acceptatie van eleid als zijnde juist nodig de erkning dat het is totstandgeko et inachtneing van wettelijke procedures. Deze procedures di als garantie voor de waarorging van waard als gelijkheid, rechtszekerheid deocratie. Daaree ko we op e drietal adering van het concept legitiiteit (Bekkers Edwards 2007). In de eest strikte zin staat het gelijk aan wettelijkheid: eslissing zijn go confor wet- regelgeving zijn daaro legitie. Als we deze adering vertal naar kliaatadaptatie etekt dit dat er regels, nor, afwegingskaders procedures oet zijn o te ko tot gezaghede keuz t aanzi van de vraag welke aatregel go oet word wie daarvoor verantwoordelijk is dus de kost ervan oet drag. In veel gevall oet die nor nog ontwikkeld word, zo zull we in dit theanuer eerk. De tweede adering stelt legitiiteit gelijk aan de erkning door ander dat het eleid terecht is. De afneers van eleid zi in dat het eleid noodzakelijk is dat het ook juist is. Zij erkn de proleatiek zi daaro het nut van het eleid in. Toegepast op het kliaateleid stelt dit in de eerste plaats hoge eis aan de onderouwing van de stelling dat overheidsoptred t aanzi van kliaatadaptatie noodzakelijk is. Vervolgs vraagt het o de onderouwing dat specifieke adaptatiestrategieën nodig zijn. En tot slot geldt ij deze adering van legitiiteit ook dat overhed in staat oet zijn datge wat ze elov, ook daadwerkelijk waar te ak. Hoge verwachting wekk vervolgs ze niet kunn realiser, doet afreuk aan de legitiiteit van de overheid. Bij deze adering van legitiiteit is niet alle de technische of wetschappelijke kwaliteit van de onderouwing van elang, aar ook isschi wel veel eer de wijze waarop het eleid de noodzaak ervan discursief wordt gefraed. De derde adering van legitiiteit zoekt het in het proces waarin eleid esluitvoring tot stand kot. Het gaat dan niet in de eerste plaats o de inhoudelijke juistheid van het eleid of de vraag of het eleid voldoet aan wettelijke vereist. Hier gaat het veel eer o de vraag of urgers elanghed zich serieus go voel ij de totstandkoing van eleid. Toegepast op de governance van adaptatie stelt dit eis aan de wijze waarop pulieke private partij gezalijk nadk over adaptatiestrategieën, de wijze waarop urgers elanghed etrokk word ij de vorgeving van adaptatieeleid de transparantie opheid waaree overhed hun zoektocht naar effectieve strategieën vorgev. De twee laatste adering voer respectievelijk terug op het onderscheid van Scharpf (1997) tuss output- inputlegitiiteit. In de ijdrage van Van Buur Teisan wordt op de verschillde verschijningsvor van legitiiteit nader ingegaan. Met de vier vraagstukk uit paragraaf vier de hierov eschrev adering van legitiiteit 10 &10-1-Binn.indd :34:07

11 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave in het achterhoofd, is de selectie van thea s voor dit theanuer evoudig uit te legg. 6 De ijdrag aan dit theanuer In de eerste plaats is het elangrijk o te egrijp hoe het kliaatvraagstuk in het huidige politieke eleidsdiscours wordt geïnterpreteerd gefraed dus hoe het in discursieve zin wordt gelegitieerd. In het artikel van Van Buur Warner wordt et ehulp van e discoursanalyse van het kliaateleid de vraag eantwoord et welke argut, eeld verhaalelet kliaatadaptatie wordt gelegitieerd. Daarij is et nae aandacht voor de fraes die achter het eleid rond kliaatadaptatie waterveiligheid schuilging -gaan. Daarij wordt e tweedeling zichtaar tuss e eleidsdiscours gericht op resistance (vecht teg water) e eleidsdiscours gericht op resilice (lev et water). Deze twee discours word nader geanalyseerd et ehulp van e viertal korte casestudies naar adaptatieaatregel. Daarnaast gaat het o de principiële vraag of kliaatadaptatie wel e pulieke taak is of dat we eiglijk oet stell dat adaptatie e zaak is voor private partij, voor zelfredzae urgers het aatschappelijk iddveld. Welke red zijn er o te stell dat de arkt dit niet alle af kan? Wat zijn de otiev voor overheidsingrijp waar ligt e optiaal evwicht in de taakverdeling tuss arkt overheid? In het artikel van Rietveld staat de vraag ctraal welke econoische inctives pulieke private partij eweg tot het ne van adaptatieaatregel wat de daaruit voortvloeide pulieke private adaptatieopgav zijn. In e aantal gevall geeft de arkt prikkels o tot adaptatie te ko (zoals het geval is ij scheepvaart in situaties van laagwater of de ouw van ergiectrales op plekk waar voldode koelwater eschikaar is). Dan is er in het geheel ge ehoefte aan overheidsintervtie. Sterker nog, e overheidsintervtie zal niet zonder eer als legitie word ervar. Maar in veel gevall is e pulieke intervtie in het prijsechanise nodig o arktfal teg te gaan. Ook kan overheidsactie noodzakelijk zijn o (ruitelijke) adaptatiestrategieën van private partij ogelijk te ak. Odat in het geval van kliaatadaptatie zowel sprake kan zijn van arktfal als van overheidsfal is de vorgeving van adaptatie vooral ook e zoektocht naar e optiale ix van pulieke private acties. In deze ijdrage is dan ook et nae aandacht voor de vraag in welke situatie adaptatieaatregel di te word etaald vanuit pulieke of private iddel hoe de afweging daarotrt vor kan krijg. Daarij speelt de ruitelijke econoische context e elangrijke etekis. Vervolgs is de vraag welke rechtstatelijke juridische randvoorwaard geld voor dit overheidsingrijp. Hoe kan voorko word dat kliaatadaptatie verwordt tot louter pragatisch instrutalise? Welke nor stiuler kliaatestdig gedrag van aatschappelijke partij ij welke nor kan aangeslot word in eleid regelgeving? Van Rijswick Salet stell in hun artikel dat het kliaatvraagstuk dwingt tot fundatele herezinning over de ruitelijke eleidsstrategie de verhouding tuss planning recht. Bij politiek urgte vraagstukk ligt altijd e neiging naar eleidsinstrutalise op de loer. Dat lijkt vaak contraproductief uit te pakk. E eer reflectieve eleidsstrategie oet zich niet lat opsluit in e stapeling van gedetailleerde norvoorschrift waarij alle creativiteit wordt verijdeld. Zij oet zich echter ook niet lat verword tot e niet-forele, aar ev doelspecifieke verzaeling van inforele vrijlijvde eleidsinteracties. E strategisch kopas voor de eheersing van ruitelijke kliaatvraagstukk is gewst waarin expliciet ruite wordt gezocht voor het ontwikkel van e strategisch perspectief voor e algee duurzae adering van de verhouding tuss eleid recht. De strategische invalshoek dwingt tot ruitelijke ipactstudies voor grootschalige eleidsopties. E kwalitatieve adering van planning recht dwingt tot e innovatieve invulling van de juridische transforatie: het geruik van algee noratieve regels die richting oet gev in uitelopde, specifieke situaties. Kliaatadaptatie zeker de ruitelijke copont daarvan die in dit theanuer ctraal staat krijgt vor in concrete esluitvoringsprocess die te ak he et de ruitelijke inrichting van ons land. Daarij is het van elang dat erzijds het strev naar kliaatestdigheid op e zodanige wijze wordt georganiseerd, dat het niet gezi wordt als het zoveelste ostakel o te ko tot ruitelijke ontwikkeling. Tegelijkertijd is het 11 &10-1-Binn.indd :34:08

12 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave elangrijk dat er wel voldode waarorg word ingeouwd dat er ge loopje wordt go et de noodzaak tot adaptatie kliaatestdigheid. In deze spanning evindt de governance van adaptatie zich. In het artikel van Van Buur Teisan wordt nagegaan welke eis de kerk van kliaatverandering stelt aan de vorgeving van de governance van adaptatie. O te ko tot effectieve legitiee overheidsintervties waaree recht gedaan wordt aan het coplexe ostred karakter van kliaatadaptatie, dit reking gehoud te word et twee voorwaard: 1. de esluitvoring is zodanig rouust dat vitale waard in onze saleving daadkrachtig escherd word; 2. de esluitvoring is tegelijkertijd zo flexiel dat adaptatieaatregel zodanig vorgegev word dat ze aansluit ij andere agda s aities dus draagvlak krijg. Dit heeft voor e drietal governance-aspect consequties, te wet de inhoudelijke rationale van governance, de procesatige vorgeving van governance de institutionele inedding van governanceprocess. E vraagstuk dat rond het thea kliaatadaptatie e elangrijke rol speelt, is het vraagstuk van de financiering. Het kliaatvraagstuk stelt ijzondere eis aan de vorgeving de inzet van financieringsinstrut. Driess Spit gev in hun ijdrage e aantal dklijn over de vraag hoe kliaatadaptatie uiteindelijk etaald oet word dus welke principes kunn leid tot e als legitie ervar arranget voor de financiering van adaptatie. Enerzijds kan door iddel van de grondprijs (e deel van) de kost van adaptatie word opgeracht. Daarij wordt adaptatie gezi als e waardevereerdering van de grond, waarvoor de grondezitter de prijs oet etal. Vereving copsatie zijn eer specifieke instrut o de at last van kliaatadaptatie eer et elkaar in alans te rg. In e ruitelijk plan zitt doorgaans onderdel die geld kost onderdel die geld oplever. Door de winst van het e te geruik voor het etal van de kost van het andere, ontstaat e situatie die voor het project als geheel voordelig kan zijn. Vereving kan op verschillde ruitelijke schaalniveaus word toegepast. Copsatie is in eginsel ook e financieel instrut edoeld o at last van e project te vereff, aar geaseerd op e ander uitgangspunt, naelijk dat dege die schade heeft van e epaalde ontwikkeling, hiervoor e financiële tegeoetkoing krijgt. Copsatie kan e geschikt instrut zijn voor het kliaatadaptatieeleid. Zo zoud agrariërs kunn word gecopseerd wanneer zij aatregel ne o verdroging teg te gaan of tijdelijk water te erg. Ook kan copsatie word toegepast tuss overhed: geet die ijvooreeld geld invester in kliaatadaptatieaatregel, waarvan ook duidelijk is dat oliggde geet hiervan profiter, zoud van die oliggde geet financiële copsatie kunn krijg. In het licht van tael 2 kunn we zegg dat de verschillde ijdrag aan dit theanuer vooral aandacht ested aan de verdelingsvraagstukk de doeinvraagstukk (et nae de ijdrag van Rietveld, Driess Spit, Van Rijswick Salet). In indere ate ko ook de schaalvraagstukk ter sprake (Van Buur Teisan). De knisvraagstukk ko daarteg alle ipliciet ter sprake in de verschillde ijdrag. Ge van de auteurs kiest expliciet voor e ehoedzae of gedurfde strategie, aar lijkt welewust te kiez voor e strategie waarij elet van eid word gecoineerd. Dit kot het sterkst tot uiting in de ijdrage van Van Buur Teisan Van Rijswick Salet. Gelet op de onzekerheid et etrekking tot de effect van de kliaatverandering kiez alle auteurs ede ook vanuit e oogpunt van legitiiteit o de nadruk te legg op no-regretaatregel, aatregel die ook vanuit andere aatschappelijke vraagstukk doel geotiveerd kunn word. Het theanuer wordt afgerond et e concluderd artikel van de thearedactie waarin de inzicht uit de afzonderlijke ijdrag word sagevat. De verschillde essays lever e aantal ouwst op die geruikt kunn word ij het dk over e legitiee vorgeving van de governance van adaptatie. Daarij is het van elang o na te dk over e vijftal aspect hiervan: de ate van adaptatie: voor welke adaptatieopgav is wie verantwoordelijk? de grond voor adaptatie: op asis van welke overweging kan word overgegaan tot adaptatie? 12 &10-1-Binn.indd :34:08

13 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave de wijze van adaptatie: welke sturingsvor is geëigd o adaptatie vor te gev? de schaal van adaptatie: op welke schaal oet (de vorgeving van) adaptatieeleid plaatsvind o haar effectiviteit te axialiser? de opheid van adaptatie: op welke wijze word urgers elanghed etrokk ij de adaptatieopgav? De vraag naar de wijze van adaptatie rgt ons ij de vraag welke vor van sturing ijdraagt aan de legitiiteit van adapatie. In e aantal gevall kan kliaatadaptatie tot stand ko dankzij het zelfsturd verog van urgers edrijv. In andere gevall kan kliaatadaptatie als elet of agda toegevoegd word aan (theatische) eleidsnetwerk waarinn netwerksturing gestalte krijgt. Sos kan de werking van de arkt word aangewd word aangescherpt o tot adaptatie te ko (arktsturing). In e aantal gevall oet overhed keuz ak nor vaststell waaree kliaatadaptatie wordt afgedwong (hiërarchische sturing). En tot slot zijn er situaties waarin het oiliser del van knis kan di als eerste stap tot kliaatadaptatie (knissturing). Deze vor van sturing zijn geschikt voor specifieke vraagstukk he daaree hun eig toepassingsereik. Daarinn kunn zij ijdrag aan de legitiiteit van het kliaatadaptatieeleid. De slotijdrage van dit theanuer rondt af et e nadere eschouwing van e viertal ouwst van legitie adaptatieeleid. Daarij is allereerst de gepercipieerde rechtvaardigheid gelijkheid van het adaptatieeleid de verdeling van lust last in het geding. Vervolgs is de ate van participatie dialoog van elang. T derde is uiteraard ook de effectiviteit efficicy van het adaptatieeleid e criteriu. En tot slot is de transparantie e heldere verdeling van verantwoordelijkhed e ouwste voor legitie adaptatieeleid. 1 Wij edank Jitske Verkerk voor haar onovertroff redactionele assisttie ij de totstandkoing van dit theanuer. Tevs dank wij de refert die de verschillde ijdrag he ecotarieerd voor hun ruikare feedack. Noot Literatuur Adger, W.N., N. Brooks, G. Btha, M. Agnew S. Eriks, 2004, New indicators of vulneraility and adaptive capacity. Tyndall Ctre for Cliate Change, Technical Report 7. Baugartner, F. and B. Jones, 1993, Agdas and instaility in Aerican politics. Chicago: Unitversity of Chicago Press. Bekkers, V.J.J.M. A.R. Edwards, 2007, Legitiacy and deocracy: A conceptual fraework for assessing governance practices. In: V. Bekkers, G. Dijkstra, A. Edwards, and M. Fger (red.), Governance and the deocratid deficit: Assessing the deocratic legitiacy of governance practices. Ashgate: Aldershot, Bohsky, E. T. Lyna, 2005, Evaluating responses in coplex adaptive systes: Insights on water anaget fro the Southern African Millniu Ecosyste Assesst. Ecology and Society, 10 (1): 11. Buur, M.W. van G.R. Teisan, 2009, Vorgev aan kliaatadaptatie: Principes voor de governance van adaptatie. Essay t..v. Definitiestudie Afwegingskader Ruite & Kliaat fase 2: Governance aspect van kliaataatregel. Rotterda. 13 Buur, M.W. van, J. Edelos E.H. Klijn, 2010, Geiedsontwikkeling in woelig water: Besluitvoring procesanaget rond ruitelijke waterproject. D Haag: Boo Lea uitgevers. Carpter, S., B. Walker, J.M. Anderies N. Ael, 2001, Fro etaphor to easuret; resilice of what to what?. Ecosystes, 4 (8): Folke, C., S. Carpter, T. Elqvist, L. Gunderson, C.S. Holling B. Walker, 2002, Resilice and sustainale developt: Building adaptive capacity in a World of transforation. Scitific ackground paper for the process of The World Suit on Sustainale Developt. Folke, C., T. Hahn, P. Olsson J. Norerg, 2005, Adaptive governance of social-ecological systes. Annual Review of Environt and Resources, 30: Füssel, H.M., 2002, Coevolution of the political and conceptual fraework for cliate change vulneraility assesst. Potsda Institute for Cliate Ipact Research. Huitea, D., E. Mostert, W. Egas, S. Moellkap, C. Pahl- Wostl R. Yalcin, 2009, Adaptive water governance: Asses&10-1-Binn.indd :34:08

14 Arwin van Buur, Peter Driess Geert Teisan Inleiding: Kliaatestdigheid als ruitelijke aatschappelijke opgave sing adaptive anaget fro a governance perspective. Ecology and Society, 4 (1): 26. Intergoverntal Panel on Cliate Change, 1990, IPCC first assesst report Geva: IPCC. Intergoverntal Panel on Cliate Change, 1995, IPCC second assesst report: Cliate change Geva: IPCC. Intergoverntal Panel on Cliate Change, 2001, IPCC third assesst report: Cliate change Geva: IPCC. Intergoverntal Panel on Cliate Change, 2007a, IPCC fourth assesst report, Cliate change Geva: IPCC. Intergoverntal Panel on Cliate Change, 2007, Cliate Change 2007: Ipacts, adaptation and vulneraility. Contriution of Working Group II to the Fourth Assesst Report of the IPCC, Geva: IPCC. Kane, S. J.F. Shogr, 2004, Linking adaptation and itigation in cliate change policy. Cliatic Change, 45 (1): Kingdon, J.W., 2002, Agdas, alternatives and pulic policies. Boston: Little Brown. Klein, R.J.T., E.L.F. Schipper S. Dessai, 2005, Integrating itigation and adaptation into cliate and developt policy: Three research questions. Environt Scice & Policy, 8 (6): Loë, R. de, R. Kreutzwiser and L. Moraru, 2001, Adaptation options for the near ter; cliate change and the Canadian water sector. Gloal Environtal Change, 11 (3): Milieu- Natuurplanureau, 2005, Effect van kliaatverandering in Nederland. Bilthov: MNP. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruitelijke Ording Milieueheer, Ministerie van Verkeer Waterstaat, Ministerie van Landouw, Natuur Voedselkwaliteit, Ministerie van Econoische Zak, Interprovinciaal Overleg, Veriging van Nederlandse Geet Unie van Waterschapp, 2006, Nationaal Prograa Adaptatie Ruite Kliaat. D Haag: Ministerie van VROM. Prograa Adaptatie Ruite Kliaat, 2007, Maak ruite voor kliaat: Nationale adaptatiestrategie de interestuurlijke notitie. D Haag: Ministerie van VROM. Saatier, P.A., 1991, Towards etter theories of the policy process. Boulder, Colorado: Westview Press. Scharpf, F.W., 1997, Econoic integration, deocracy and the welfare state. Journal of European Pulic Policy, 4 (1). Sluijter, R., 2008, Opnieuw vijf ware jar in Nederland. In: Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, De toestand van het kliaat in Nederland De Bilt: KNMI, Sit, B. J. Wandel, 2006, Adaptation, adaptive capacity and vulneraility. Gloal Environtal Change, 16 (3): &10-1-Binn.indd :34:08

15 Kliaatverandering waterveiligheid, tuss ernst thousiase De discursieve fraing van edreiging kans Arwin van Buur Jero Warner Dr. M.W. van Buur is universitair doct estuurskunde aan de Erasus Universiteit Rotterda. Dr. ir. J. Warner is universitair doct rapstudies aan de Waging Universiteit sior wetschappelijk onderzoeker estuurskunde aan de Erasus Universiteit Rotterda. Correspondtiegegevs: Dr. M.W. van Buur Erasus Universiteit Rotterda Vakgroep Bestuurskunde Postus 1738, Kaer M DR Rotterda Savatting De wijze waarop et kliaatverandering wordt ogegaan, hangt sterk af van de wijze waarop het vraagstuk wordt gepercipieerd, de sujectieve inkleuring ervan. In dit artikel analyser we het verloop van het deat rond kliaatadaptatie invtariser we de dynaiek in discursieve fraing van het kliaatvraagstuk die we daarin kunn onderscheid. Aan de hand van deze historische reconstructie prester we e vierdeling van kliaatdiscours waaree we de ontwikkeling van het eleidsdiscours nader kunn duid. We lat daarij zi dat e onosectoraal discours gericht op weeraarheid diep gesteld is in de traditie van het Nederlandse watereheer. Tegelijkertijd zi we dat gepoogd wordt o andere, nieuwe discours te introducer. Aan de hand van vier concrete adaptatiecases het Deltaplan Grote Rivier, het Terpplan voor de Overdiepse Polder, Rotterda Cliate Proof Perkpolder lat we zi hoe deze verschillde discours in de praktijk vor krijg. T slotte reflecter we op de legitiiteit van de gehanteerde kliaatfraes discours. 1 Inleiding Zoals elk vraagstuk van collectieve actie, is ook de roep o kliaatadaptatie niet onostred. Voor soig is het e uitgeaakte zaak dat de overheid zich ernstig zorg oet ak over de veiligheid van onze Delta op de lange terijn. Ander wet dit nog zo net niet. Die etwijfel het verand tuss de opwaring van de aarde, de zeespiegelstijging de effect daarvan op Nederland. Soig (zoals de Partij voor de Vrijheid, aar ook Europees Industriecoissaris Verheug) hekel oplijk de kliaathysterie die zich volgs h eester heeft geaakt van de politiek-estuurlijke elite. Maar niet alle de ernst van de kliaatverandering de noodzaak o daar consequties aan te verind, wordt verschilld gepercipieerd. Ook het antwoord op kliaatverandering is lang niet esluidd. Soig zi vooral heil in e pakket aatregel dat Nederland snel in e afdode staat van eschering rgt. Ander gelov eer in e aanpak waarij de veerkracht van de saleving wordt vergroot we ler o te gaan et kliaatverandering. Waar dus de e co- 15 &10-1-Binn.indd :34:08

16 Arwin van Buur Jero Warner Kliaatverandering waterveiligheid, tuss ernst thousiase alitie pleit voor weeraarheid, kiest de andere voor wdaarheid. In dit artikel analyser we het verloop van het deat rond kliaatadaptatie invtariser we de verschillde discours die daarin word gehanteerd. De wijze waarop et kliaatverandering wordt ogegaan, hangt sterk af van de wijze waarop het vraagstuk wordt gepercipieerd, de sujectieve inkleuring ervan. Deze interpretatie loopt sterk uite dat leidt tot verschillde anier waarop er over kliaatverandering wordt gesprok (discours), aar ook tot verschillde strategieën o et kliaatverandering o te gaan. De wijze waarop e vraagstuk discursief wordt gefraed, is daaree ook e politiek-strategische keuze die ruite creëert voor epaalde aatregel andere aatregel juist uitsluit. Met e epaalde discursieve fraing van e eleidsprolee de ijehorde oplossing, wordt acht uitgeoefd, odat deze fraing per definitie sujectief selectief is dus in het voor- of nadeel van elanghede partij. Het antwoord op de vraag welk discours op welk ot doinant is of dit al dan niet wordt geïnstitutionaliseerd in eleidspraktijk, iedt inzicht in de vraag waaro epaalde eleidsstrategieën perspectiev al dan niet doorgang vind als legitie word ervar. Odat het deat rond kliaatadaptatie in Nederland et de feruaristor van 1953 in het achterhoofd al gauw over waterveiligheid gaat (ze inleidd artikel) is de kans op e verveiligd frae, waarij het kliaat in ter van lev dood wordt geplaatst daaree ov alle andere anier van interpretatie, al snel aanwezig. Toch zull we zi dat de laatste decnia ook andere, ontveiligde discours invloed he gekreg. In paragraaf 2 esprek we vanuit e eer theoretisch vertrekpunt het vraagstuk van verscheidheid in discours de werking van strategieën van discursieve fraing. In paragraaf 3 esprek we het verloop van het kliaatdeat in Nederland (et nae als het gaat o de waterveiligheid) lat we zi hoe daar verschillde discours in te onderkn zijn die sos doinant zijn sos ondergeschikt. In paragraaf 4 reconstruer we de doinante discours die schuilgaan achter dit deat reflecter we op hun legitiiteit. In paragraaf 5 illustrer we aan de hand van e viertal concrete adaptatiecases hoe kliaatadaptatie in de praktijk vor krijgt welke fraes daarachter schuilgaan (paragraaf 6). In de slotparagraaf reflecter we op de verschillde discours die we he aangetroff in het Nederlandse kliaatdeat hun legitiiteit. Die legitiiteit hangt nauw sa et de ate waarin e discours appelleert aan de pulieke opinie van dat ot. Maar het kan ook door het vraagstuk zodanig te fra dat het appelleert aan reed gedrag sociale nor. Het eerste is het geval als ingezet wordt op veiligheid of juist op zelfredzaaheid. Het tweede is het geval als politici ervoor kiez kliaataatregel te verwoord in ter van innovatie, vernieuwing, kwaliteit duurzaaheid; ter waaree oplossingsrichting e politiek correct lael krijg waar je oeilijk op teg kunt zijn. Met e zodanige strategische fraing wordt gewerkt aan de legitiiteit van epaalde oplossingsrichting ov andere. Tegelijkertijd geldt ogekeerd dat voorstell discours die niet pass in deze doinante anier van fraing, weinig kans ak. 2 Posities in waardgelad deatt Controvers in eleidsdeatt zijn nooit kel alle terug te voer op verschill in ateriële elang. Controvers ontstaan odat actor de werkelijkheid verschilld interpreter verschillde waard voorstaan, waardoor zij zowel prole als oplossing verschilld interpreter. Schön Rein (1994) adrukk dat waarneing nooit waardevrij zijn. Afhankelijk van het frae dat actor he, wordt hun waarneingsruite ingekaderd tegelijkertijd ook ingekleurd (zie ook Dewulf e.a. 2009). In de eleidswetschap is veel aandacht voor de aanwezigheid ipact van verschillde elief systes, tale fraes of interpretatiekaders (Saatier 1988; Schön Rein 1994; Fischer 2003a; 2003). Hoewel auteurs niet altijd precies hetzelfde hieree edoel, wijz zij alleaal op het feit dat actor zak verschilld waarne, interpreter eoordel. Hun fraes epal de sujectieve interpretatie van prole, oorzak, consequties ogelijke oplossing die actor ontwikkel. Ze funger als filters voor actor o inforatie te selecter, te interpreter te waarder. Daarov vor deze sujectieve wereldeeld het fundat voor actor 16 &10-1-Binn.indd :34:08