De angst voor bevolkingskrimp, vergrijzing en bevolkingspolitiek

Transcriptie

1 De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek Harry van Dal Harry van Dal is werkzaa als sior onderzoeker ij het Nederlands Interdisciplinair Deografisch Instituut (NIDI) te D Haag het CtER van de Universiteit van Tilurg. Correspondtiegegevs: Dr. H.P. van Dal Nederlands Interdisciplinair Deografisch Instituut Postus ar D Haag dal@nidi.nl Savatting Bevolkingskrip vergrijzing oeze angst in zett ig regering aan o e groei van het kindertal te stiuler. Jarlang werd evolkingspolitiek als e taoe gezi, aar in alle land valt e oezwaai te espeur waarij ehoud van nationale idtiteit econoische grond de ovtoon voer. In werkelijkheid is de krip de kode dertig jaar, zeker in Nederland andere West-Europese land, eperkt lijkt de angst eerder ingegev door selectieve waarneing dan e nuchtere analyse. De angst lijkt wel gerechtvaardigd voor Oost-Europa, waar het kindertal ver onder het vervangingsniveau ligt eigratie de ovtoon voert. Voor de wereld als geheel neet echter de groei toe, vooral door de groei van de evolking in ontwikkelingsland. Deze groei zal de kode veertig jaar onverinderd voortgaan, ondanks e dalde vruchtaarheid. Met het oog op eindige, niet hernieuware hulpronn zou de geleidelijke afnae van evolkingsgroei wel es e verorg zeg voor de wereld kunn zijn. 1 Inleiding Europa is steeds eer in de loop der jar in de an geko van evolkingskrip op soige plaats is het ook steeds duidelijker zichtaar. In zijn oek Hoe God verdwe uit Jorwerd (1996) laat Geert Mak zi hoe de saleving radicaal veranderd is na de oorlog hoe het dorp langzaa leegloopt van karakter verandert. Die leegloop houdt veel eer land in Europa ezig het stiuler van evolkingsgroei wordt door lokale overhed dan ook gezi als e legitiee strategie o de leegloop teg te gaan. Politici zi evolkingspolitiek niet langer als e taoe. De ter evolkingspolitiek wordt in Nederland echter sporadisch goed odat de ter riekt naar eugetica het doedk dat weerspiegeld werd in het klassieke oek Der Untergang des Adlandes (1922) van Oswald Spgler. In feruari 2008 suggereerde inister Rouvoet (Jeugd Gezin) dat e evolkingspolitiek gericht op het verhog van kindertal e interessante discussie is die we oet gaan voer. Aanleiding voor zijn operking in De Pers (19 feruari 2008) was het feit dat het geiddelde kindertal 1,7 edraagt terwijl het vervangingsniveau voor e evolking op 2,1 ligt et het oog op de kost van vergrijzing stede deze discrepantie tot nadk. Hoe gevoelig het thea ligt toonde de reacties op de ijering van Rouvoet. De Partij van de Areid vond het ingrijp tot in de edstee veel te ver gaan. 257

2 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek De Socialistische Partij noet het hele verhaal over de kost van de vergrijzing onzin (NRC Handelslad, 20 feruari 2008). De coinatie van econoie, evolkingskrip vergrijzing aakt duidelijk dat dit e explosief gsel is. Daarin is Nederland niet uniek. Ook over de grs do krip evolkingspolitiek de eoties hoog oplop (zie Teitelau Winter 1998). Dat roept o duiding het ontdekk van de zin onzin van evolkingspolitiek. Waaro is evolkingspolitiek in Nederland nog zo n taoe, terwijl andere land inder oeite he et het stiuler van kindertal? Noorse, Zweedse Canadese overhed ko naar Nederland o igrant te werv, zodat arginale geied in deze dunevolkte land weer kunn groei. Uiting van pronatalise door regering zijn in het Nederland van na de Tweede Wereldoorlog zeldzaa. De inister van Onderwijs, Cultuur Wetschap (Plasterk) is verantwoordelijk voor het Nederlandse evolkingseleid deze neet over het algee net als voorgaande inisters van OCW duidelijk afstand van e directe evolkingspolitiek. De uitlating van Rouvoet lijkt e uitzondering. Toch zijn de voorod van e evolkingspolitiek duidelijk zichtaar in het huidige Nederlandse politieke deat. Vergrijzing prijkt al jar ovaan de prioriteitlijst van eleidsakers er duik steeds eer geluid op o de vergrijzing via eer kinder dan wel via de weg van eer iigratie te teper. In het licht van de vele kripverhal wil ik drie vrag in dit artikel eantwoord. Allereerst de vraag of de cotator eleidsakers het ij het rechte eind he: wanneer is er sprake van krip? Het egrip evolkingskrip roept allerlei gespann associaties op o eheid in analyse te krijg wordt het egrip evolkingskrip gedefinieerd ontleed (paragraaf 2). De logische vervolgvraag is of de angst voor evolkingskrip gerechtvaardigd is. Deze vraag valt uite in het doorgrond van de red voor de zorg (paragraaf 3) e eer feitelijk onderzoek of evolkingskrip zich ook voordoet of zal voordo. Daarij kijk ik vooral hoe elders in de wereld in zowel ontwikkelingsland als ontwikkelde land de deografie zich heeft ontwikkeld (paragraaf 4). De derde vraag is nauw verwev et de voorgaande vraag proeert te doorgrond of regering zich daadwerkelijk zorg ak, wat de tode regering verigt vooral hoe zij op evolkingskrip reager (paragraaf 5). De eest geruikte instrut van evolkingspolitiek zijn geoortestiulerde aatregel dan wel (netto) iigratie. De vraag wordt dan actueel of regering onverschillig zijn t aanzi van de etnische sastelling van de evolkingsgroei. Met andere woord: aakt het regering wat uit of de evolkingsgroei op het conto kot van toego geoorteaantall of eer iigrant? Of lat regering in het licht van evolkingskrip alle ideologische ezwar var is econoische groei toch e heiliger doel? 2 Wanneer is er sprake van evolkingskrip? Hoewel hardcore deografie in esstie niet eer is dan kundig oekhoud, leid deografische nieuwsericht onder geruikers van deografische statistiek vaak tot ophef verwarring (Teitelau Winter 1985). Bericht over evolkingskrip vor ge uitzondering op die regel. E evolking kan groei dan wel krip onder invloed van de drie onderdel van de evolkingsoekhouding: geoorte, sterfte igratie. O het evolkingsdeat over krip goed te kunn volg is e (definitie)vergelijking et de uiterafeling naar verschillde evolkingscopont ehulpzaa: Bevolking van locatie i op tijdstip t = Bevolking van locatie i op tijdstip t 1 + Geoortes Sterftegevall + Iigratie naar locatie i Eigratie vanuit locatie i Strikt go is evolkingskrip niets anders dan e verindering van de evolkingsovang op e specifieke locatie, aar in het dagelijks spraakgeruik wordt evolkingskrip ook wel geassocieerd et e afnae van totaal aantal geoortes of e toestand waarij eer s e land of e regio verlat dan er innko. De verwarring egint wanneer krip niet eer aan deografische karakteristiek aar aan sociale karakteristiek wordt verond, zoals het aantal onderneers, criinel, of wetschappers. De ron van deze deografische verwarring zijn terug te voer op e aantal 258

3 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek gedachtesprong, die we alleaal van tijd tot tijd ak, aar die ge recht do aan de werkelijkheid. Hieronder word de elangrijkste gedachtesprong opgesod. Uitvergroting individuele of geratiespecifieke geeurtiss De eerste dkfout die geaakt wordt, is door de levsgeeurtiss die op individueel niveau eeaakt te zi als e represtatief eeld van e totale evolking. Deografische statistiek vereld vooral total geiddeld op één ot in de tijd, die e saundeling vor van de ervaring van verschillde cohort of geraties. Het totale vruchtaarheidscijfer (TFR of Total Fertility Rate ) dat vaak gepresteerd wordt is niet eer dan de so van de afzonderlijke leeftijdsspecifieke vruchtaarheidscijfers. Dit cijfer kan word opgevat als het geiddelde aantal kinder dat e vrouw krijgt indi de in e epaald jaar waargo leeftijdsspecifieke vruchtaarheidscijfers gedurde haar vruchtare lev zoud geld. Over het algee wordt de vruchtare leeftijd gezi als het interval van 15 tot 49 jaar. Het nadeel van dit cijfer is dat voorkeur ostandighed van verschillde geraties tot één cijfer wordt sageperst, terwijl de 18-jarige vrouw geor in 1990 wellicht heel anders teg kinder krijg aankijkt dan de 18-jarige vrouw geor in Het ot van kinder krijg het aantal varieert sterk in de tijd. Daarnaast is het geoortecijfer uiteraard ook e reflectie van de evolking die op e ot in de tijd in Nederland woont de iigrantsastelling van 1970 was e geheel andere dan van 1990, hetge de eoordeling voorspelaarheid van het geiddelde vruchtaarheidscijfer eïnvloedt. O e goed oordeel te krijg over de deografische toestand van e land zijn cijfers van e weloschrev evolkingsgroep per cohort inforatiever. Het vruchtaarheidscijfer van Nederland anno 2007 edraagt 1,7, aar als we naar de vruchtaarheid van de vrouw kijk van het geoortejaar 1961, e cohort waarvan toch redelijkerwijs ag verwacht dat hun vruchtare jar achter h ligg, dan edraagt het cijfer 2,0 (Liefroer 2008; Fokkea e.a. 2008). Eén red waaro deze cijfers uit elkaar kunn lop is het feit dat door uitstelgedrag in het ot van kinder krijg e drukkd effect heeft op de geiddelde TFR (Sootka 2008). Uiteraard kleeft er ook e nadeel aan cohortcijfers. M oet iers afwacht hoe e cohort zich in de toekost gedraagt. In geval van vruchtaarheid oet wacht tot het 50ste levsjaar voordat het werkelijke kindertal per vrouw kan achterhal. Ezelfde verwarring ontstaat ij het geruik van het egrip levsverwachting dat eves geaseerd is op de sterftecijfers per leeftijdsgroep op één ot in de tijd (Van Dal e.a. 2006). Cohortcijfers verton e veel geleidelijker verloop gev e eter eeld van ervaring die in de uurt van individuele ervaring ko. Fictie van e geslot land De tweede dkfout die geaakt wordt is o geoorte als de ige ron van evolkingsgroei te zi. De paniek slaat in ig land o als het vruchtaarheidscijfer ver onder de 2,1 daalt, wat voor cotator red is o de conclusie te trekk dat de evolking kript. Met andere woord, de groei van e natie wordt verezelvigd et de groei van het kindertal. Het is uiteraard e serieus tek aan de wand, aar ige evolking is de laatste paar decnia gegroeid door e afnae van sterfte, waarover zo dadelijk eer, of door e toae van (netto) iigratie. De ron van verwarring steunt op de fictie dat e saleving of e econoie geslot is. Migratie hoort echter ij het lev door de in- uitstroo van s verandert de ovang sastelling van e evolking daaree ook de groei van e evolking. Langer lev als onverwachte ron van groei De factor sterfte wordt vaak niet als e ron van groei gezi, aar is het wel degelijk is ook e van de voornae drijvde kracht achter de vergrijzing van ig land de evolkingsgroei. De dkfout is egrijpelijk odat de groei niet voorkot uit nieuwe wereldurgers, aar urgers die reeds estaan langer eegaan. De associatie is natuurlijk dat sterfte het einde van e lev ezegelt, aar voor e evolking als geheel doet het eer ter zake hoe de sterftekans gedurde e slev afne. Vooral in ontwikkelingsland waar de kindersterfte nog hoog is, kan e afnae van de sterftekans gedurde de kinderjar de groei van de evolking stiuler. In ontwikkelde land is de kindersterfte laag is de ron van evolkings- 259

4 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek groei vooral te tracer ij de hogere leeftijdscategorieën. E consequtie van deze verschill in sterfteafnae is dat voor ontwikkelingsland de pottiële eroepsevolking e verjonging zal ondergaan, terwijl in ontwikkelde land de toae van de levsverwachting zich vooral voordoet op leeftijd waar werkneers over hun productiviteitspiek zijn (Lee Tuljapurkar 1997). Vertaling van lokale groei naar nationale groei Tot slot, is de grootste verwarring wellicht te tracer ij het vertal van lokale ostandighed naar e nationale represtatief eeld. Geetes uit de Randstad he ijvooreeld in toede ate te ak et e teruggang in evolking, aangezi soige voorziing op lokaal niveau, zoals schol, kerk, sportaccoodaties, afhankelijk zijn van evolkingsaantall, is de preoccupatie et evolkingskrip egrijpelijk. 3 Waaro krip angst oproept De geschiedis van evolkingsgroei is doorspekt et episodes waarin de zorg o evolkingskrip van tijd tot tijd de kop opduik. In de eerste helft van de twintigste eeuw was de daling van de vruchtaarheid de kwaliteit van nieuwgeor voor ig westers land e ron van zorg (zie o.a. Wicksell 1914; Keynes 1937). Vooral Frankrijk is traditiegetrouw e land waar de zorg o de evolking hoog is. Het was ook preier Cleceau die over het Verdrag van Versailles zei in 1919: Het verdrag zegt niets over wat Frankrijk oet onderne o kinder te krijg, aar het zou het eerste zijn wat er in oet staan. Odat als Frankrijk zijn rug keert naar grote gezinn dan kan nog zoveel clausules in e verdrag stopp ( ) dan is Frankrijk gedoed odat er ge Fransann eer zull zijn (Teitelau Winter 1985, 36). In Engeland war ook pronatalistische stit, aar daar lag toch vooral de nadruk op de kwaliteit van de evolking die door het residu van de saleving de ongeschoolde areidersklasse die in sted leefde werd edreigd. De eugetica had duidelijk grip op de Britse intelligtsia ook in Nederland kon dergelijke geluid hor (Van Praag 1976). De naoorlogse geoortegolf heeft in feite de zorg tijdelijk do versto. De jar zestig zevtig war het spiegeleeld van deze zorg leidde juist tot zorg over overevolking. Het was juist de evolkingsexplosie die deograf als Paul Ehrlich aanzette tot felle pleidooi o sterker in te zett op geoorteeperking in ontwikkelingsland. De Staatscoissie Bevolkingsvraagstuk (1976) onder leiding van Muntda pleitte in Nederland voor e evolkingspolitiek et tal van wslijstjes die vandaag de dag als zeer etutteld zoud word ervar, aar die ontdaan van hun dirigistische toon op insteing van tal van progressieve politieke partij zoud kunn rek. Moteel wordt de angst gevoed door e geling van natiestaatdk econoisch dk. E vooreeld van het eerste is de angst voor het verlies van idtiteit die door de daling van de vruchtaarheid de toae van de iigratie op het spel kot te staan. Ook hier weer toont Frankrijk zich het land waar dit soort gevoels sterk word geëtaleerd in het nationale deat. In de jar negtig kwa zelfs het edaagde aar eeriedwaardige deografische instituut INED onder vuur, odat de directeur Calot liet zi dat er niet veel is was et vruchtaarheidscijfers in Frankrijk wanneer gekek wordt naar cohortcijfers dat dit te dank was aan de Franse gezinspolitiek. Hoewel ieder land zijn eig geschiedis cultuur et zich eergt vall soortgelijke tds ook in Duitsland, België, Nederland Engeland te ontwar. De opkost van extreerechtse politieke partij vindt zijn voedingsode vooral in de oeizae integratie van niet-westerse iigrant. Toch lijkt de discussie over krip, vooral in Nederland, ingegev door econoisch dk. Het econoische deat kt voor- tegstanders van evolkingsgroei. De voorstanders leun in hun gedacht op het idee dat de elasting- of preievoet die pulieke goeder dist (waaronder psio verzekering) financiert, sterk afhankelijk is van de ovang van de evolking of preciezer de elastingasis. Voor e ovangrijke welvaartstaat als de Nederlandse is dit e elangrijk argut, odat het psio sociale zekerheidsstelsel in elangrijke ate gefinancierd wordt door iddel van het oslagstelsel. Ter illustratie, Bongaarts (2004) heeft uitgerekd dat e reductie van de uitgav aan pulieke psio et 10% kan ewerkstellig door uiteraard uitkering et 10% te kort, aar het kan ook door het kindertal per vrouw et 0,3 (perant) te verhog of door 260

5 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek de iigratie (eves perant) te verhog et 1,8 iigrant per 1000 inwoners. Daarnaast zijn er nog twee extra argut die evolkingsgroei in e positief daglicht stell daaree evolkingskrip als e negatieve kracht. Het idee van Ester Boserup (1965, 1981) dat de draagkracht van de aarde niet gegev is, zoals Malthus veronderstelde, aar doge. Wanneer de evolking groeit, oet landouwers wel innovatief word o et dezelfde hoeveelheid land eer te producer. De stand der techniek epaalt niet de evolking (via de voedselvoorziing), aar het is juist de evolking die de stand der techniek epaalt, aldus Boserup. Ezelfde logica kan word getraceerd ij de econoo Julian Sion, die in The Ultiate Resource (1984, ) eves evolkingsgroei als e stiulans ziet tot innovatie, odat door e groeide evolkingsovang schaalvoordel ehaald kunn word die voor productiviteitsgroei esstieel zijn. De strijd teg de overevolking zoals de neo-althusiaanse school van dk deze voorstond, vond hij dan ook onzin. Marktwerking innovatie war voldode sterk o e althusiaans evwicht te voorko. Tot slot was er nog e extra red o evolkingsgroei als positief te zi dat argut leunt op het feit dat e ayoo op d duur gevolgd wordt door e sterke groei van de eroepsevolking extra esparing oplevert, waardoor het lijkt alsof econoieën e groeiwonder eeak, aar in feite is het niet eer dan e deografisch dividd als gevolg van e gunstig leeftijdsstructuureffect op esparing areidsaanod (Bloo Williason 1998). Korto, evolkingskrip roept angst op odat al de positieve effect die westerse saleving got als gevolg van de ayoogeratie e econoische neergang inluid, nu er kleinere geraties op de areidsarkt verschijn. De tegstanders van evolkingsgroei zull hier uiteraard anders over dk. Hun argutatie leunt in feite op het idee dat pulieke goeder zeld zuiver zijn dat het got van de één t koste gaat van de ander. Wanneer er ge ogelijkheid is o ander van geruik van e puliek goed uit te sluit dan is er zelfs e tragedy of the coons (Hardin 1968): wanneer schaarste niet geprijsd wordt, dreigt het gevaar van overgeruik van de pulieke ruite of het pulieke goed. Dat is wat we in feite ook waarne in het geruik van land, lucht water. Maar t diepste ligt dat natuurlijk ook t grondslag aan alle pulieke zak waar s recht op te he. Hardin racht het prolee van het pulieke goed direct in relatie et het prolee van overevolking zijn conclusie is dan ook duidelijk: Freedo to reed will ring ruin to us all (1968, 1248). In dat licht oet de aanstaande evolkingskrip niet als e vloek aar als e zeg word ervar. 4 Is er nu krip of niet? De asale vraag is uiteraard of er achter al die visies op deografie waarheid schuilt. Voor er echt sprake is van krip oet de optelso van de verschillde onderdel van de evolkingsgroeiso negatief zijn. In het eerste kwartaal van 2006 was er voor het eerst sinds sheugis in Nederland negatieve evolkingsgroei waar te ne. In de twintigste eeuw is de groei altijd positief geweest. Deze waargo krip is echter het resultaat van e aantal uitzonderlijke ontwikkeling waarij de status van Nederland als eigratieland aan het egin van de 21ste eeuw wellicht het eest in het oog springt (Van Dal Hks 2008). Het is daaro wellicht eter o aan de structurele onderliggde factor van evolkingsgroei aandacht te ested o ook de ervaring van andere land te geruik o e al te provincialistische lik te ontwijk. Ik nee ij de espreking vooral de gloale ontwikkeling door geruik daarij et nae de deografische gegevs projecties van de Verigde Naties (VN, 2006). Geoorte Het egint vanzelfsprekd ij de aanwas van nieuwe urgers via geoorte. En zowel in de ontwikkelde wereld als in ontwikkelingsland is de laatste decnia de geiddelde vruchtaarheid in eide del van de wereld gedaald (zie figuur 1). In de jar vijftig edroeg de vruchtaarheid nog zes kinder per vrouw in ontwikkelingsland anno 2005 ligt dat geiddelde rond de drie kinder. Voor de kode decnia wordt door de VN de verwachting uitgesprok dat die daling van de vruchtaarheid in ontwikkelingsland zich zal voortzett dat de vruchtaarheid in ontwikkelde land zich zal stailiser dan wel licht zal stijg. Over het algee ontstaat het eeld dat op d duur overal in de wereld e vruchtaarheidsniveau wordt 261

6 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek 7,0 Vruchtaarheidscijfer (TFR) 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1, Wereld Minder ontwikkelde land Ontwikkelde land ewerkstelligd dat convergeert naar e niveau van 1,8 à 2. Met andere woord, e geoorteaantal dat onder het vervangingsniveau ligt van 2,1. Uiteraard kunn er tuss nu 2050 allerlei zak ontwikkel die deze convergtie in vruchtaarheid in de weg staan (Bongaarts 2003), aar de Figuur 1. Totale vruchtaarheidscijfers in de wereld, (ron: UN 2006) Jaar VN-scario s vatt op handzae wijze de conssus weer hoe er over de deografische toekost wordt gedacht. Korto, de wetschappers eleidsakers die zich zorg ak over evolkingskrip, vind ondersteuning in hun visie voor het feit dat de vruchtaarheid in alle land de laatste 85 Levsverwachting ij de geoorte (jar) Wereld Minder ontwikkelde land Ontwikkelde land Figuur 2. Levsverwachting ij geoorte in de wereld, (ron: UN 2006) Jaar

7 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek decnia redelijk rap is gedaald. Voor de toekost ontstaat e situatie van e wereldwijd vruchtaarheidsniveau dat onder het vervangingsniveau ligt. Met andere woord, als de ortaliteit in de wereld constant lijft dan zal de wereldevolking op d duur krip. Dat roept direct de vraag op hoe de ortaliteit zich in de toekost gaat ontwikkel. Sterfte Sterfte is allerinst e stationaire grootheid. De ontwikkeling in sterfte lat ook e duidelijke neerwaartse ontwikkeling zi, hetge zich weerspiegelt in e ier stijgde levsverwachting. Figuur 2 toont in e notdop hoe de levsverwachting ij geoorte zich de afgelop vijftig jaar heeft ontwikkeld hoe tot 2050 de verwachting zijn t aanzi van deze grootheid. In het ontwikkelde deel van de wereld was de levsverwachting egin jar vijftig 66 jaar anno 2005 ligt die verwachting rond de 75 jaar. De verwachting van de VN is dat de levsverwachting in jaar zal edrag. In ontwikkelingsland is de levsverwachting wellicht nog spectaculairder toego de afgelop vijftig jaar. Rond 1950 edroeg de geiddelde levsverwachting nog aar 40 jaar anno 2005 is de levsverwachting dicht in de uurt van de 65 gaderd. De kode decnia zet deze vooruitgang door aar naar alle waarschijnlijkheid niet in hetzelfde tepo als de afgelop decnia: in 2050 edraagt de levsverwachting in ontwikkelingsland 75 jaar. Figuur 2 vat daaree twee doinante trds sa die van elang zijn o de deografische ontwikkeling in de toekost te egrijp: (1) de stijging van de levsverwachting zet de kode decnia onverinderd door; (2) de convergtie in levsverwachting tuss ontwikkelde land ontwikkelingsland heeft zich voor e groot deel in het recte verled afgespeeld, aar gaat ook onverinderd door. Migratie De derde ron van groei van evolking is de factor igratie. Voor de eeste westerse land is igratie e factor van elang geweest odat de geoorteaantall sinds de jar zestig gestaag dal ijgevolg de (netto) iigratie e grotere rol kon spel. Nederland is net als vele andere ontwikkelde land e land van iigratie geweest, et uitzondering van de laatste paar jar to de netto eigratie van Nederlanders allochton tot e ware eigratiegolf aangroeide. De prognoses over igratie zijn daaree ook ogev et veel onzekerheid het succes van deografische prognoses op dit terrein is ook zeer zwak te noe. Het is daaro wellicht eter o terug te kijk naar igratiestro dan o voorspelling te ak. E van de gestileerde feit rond igratie is dat de afstand die word afgelegd eperkt zijn de eeste igratieeweging vind toch vooral plaats inn één contint. In 2000 war er 136,7 iljo igrant in de wereld de eerderheid van de igrant lijft inn het contint van oorsprong. De ige uitzondering wordt gevord door de Mexican die in grote aantall legaal dan wel illegaal de grs van de Verigde Stat zijn gepasseerd. Tael 1. Migratiestro in de wereld (in iljo person), 2000 En gaan naar: Migrant die ko uit: Afrika Azië Europa Latijns- Aerika* Noord- Aerika Oceanië Totaal Afrika Azië Europa Latijns-Aerika* Noord-Aerika Oceanië Totaal * Dit is inclusief de Caraïische eiland. Bron: Harrison (2004) 263

8 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek E op vraag is of igratie zal toe. Op dit punt kan slechts giss. Op asis van de econoische kracht lijkt het redelijk dat igratie zal toe, odat elangrijke drijvde kracht achter internationale igratie niet zull afne aar juist sterker word. Transport- counicatiekost zijn laag, zull wellicht nog verder dal de verwachting estaat dat welvaartsverschill tuss ontwikkelde ontwikkelingsland land in transitie voorlopig nog wel groot lijv. Maar ook regering oef invloed uit op igratiestro door iddel van toelatingseleid. E voorspelling hoe regeringseleid in de wereld zich zal ontwikkel, valt oeilijk te do. De afgelop ti, vijfti jaar war vooral Europese regering taelijk terughoudd in hun toelatingseleid. De vraag is hoe dat verandert op asis van econoische deografische ostandighed. In paragraaf 4 ko ik daar op terug. Ergo: vooralsnog evolkingsgroei Voor de ontwikkeling op gloaal niveau he de voorgaande ontwikkeling in geoorte, sterfte igratie de iplicaties dat de tds tot vergrijzing onverijdelijk is, aar of er sprake is van evolkingsgroei dan wel krip is inder duidelijk. De afgelop vijftig jaar zijn overduidelijk e periode van groei geweest dat kan ook niet anders et vruchtaarheidsniveaus in ontwikkelingsland die ver ov het vervangingsniveau lag e ier stijgde levsverwachting. De grote vraag is echter hoe deze ontwikkeling zich doorzet in de toekost odat de grootste verandering zich pas in de tweede helft van de 21ste eeuw zull aftek, wanneer de vruchtaarheidsniveaus in ontwikkelingsland volgs de VN aanzilijk lager zull ligg. Vooralsnog zal de toekost van de wereld er e zijn waarin de ontwikkelingsland zull doorgroei, terwijl de ontwikkelde land e stationaire evolking zull kn. De totale wereldevolking zal tuss et ongeveer 3 iljard uitgroei tot e evolking van rui 9 iljard inwoners. Gegev het eslag dat e groeide evolking legt op het ilieu kot e pleidooi voor nog eer kinder dan ook uiterst vreed over. Dit neet niet weg dat westerse land de kode eeuw zull oet wn aan het feit dat de tijd van snelle evolkingsgroei voorij zijn dat stationaire evolkingsgroei eerder regel dan uitzondering zal zijn, gekoppeld aan e voortgaande vergrijzing. Er is echter één foe uit eschouwing gelev 10 Bevolking (iljard) Minder ontwikkelde land Ontwikkelde land Figuur 3. Totale evolkingsovang in de wereld, (ron: UN, World Population Prospects 2006) 2040 Jaar

9 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek 100 Uranisatie (% van evolking) Ontwikkelde land West-Europa Oost-Europa Minder ontwikkelde land dat teza et de vergrijzing e stepel zal drukk op de indruk die eschouwers zull krijg van evolkingsgroei dat is de ontwikkeling die zich voltrekt tuss stad platteland. Interne igratie De trek naar de stad de ontvolking van het platteland is e foe dat zich al zeer lang in de geografie van land voltrekt dat onlosakelijk verond is et de perceptie van eleidsakers evolking. Het verlies van het kleine dorp de ier groter wordde sted aggloeraties ak dat de toekost e gegd eeld vertoont. Figuur 4 laat op onduelzinnige wijze zi dat deze ontwikkeling zich in ontwikkelingsland land in transitie (zoals in Oost-Europa) nog het sterkst zal voordo: in 1950 edroeg het perctage s dat in stedelijke geied woonde in ontwikkelingsland e kleine 20%, in 2005 is dat perctage reeds verdueld als de rekeesters van de VN gelijk he, dan groeit het perctage stedewoners door naar e kleine 70% in In ontwikkelde land, in het ijzonder in West-Europa is reeds gewd aan e hoog niveau van uranisatie Figuur 4. Uranisatiegraad in de wereld Europa, (ron: UN 2006) Jaar (62% in 1950, 76% in 2005, ron: UN, 2006), aar in de toekost kan dit zelfs doorzett naar e uranisatiegraad van 85%. De uranisatietds, die natuurlijk ook in Nederland speelt (zie Van Da e.a in dit nuer), geeft aan dat het gevoel dat de evolking groeit of kript sterk wordt epaald waar woont in e land. E ewoner van Leidsche Rijn zal niet snel dk dat de Nederlandse evolking kript, terwijl e ewoner van e dorp in Noord- Groning of Zuid-Liurg daar heel anders over zal dk. De toekost zal eves e gegde perceptie van groei én krip gev, odat de uranisatietrd oniskaar is. Uiteraard zal deze gegde perceptie veel sterker zijn in e land als China of Roeië dan in Nederland waar de uranisatie al fors voortgeschred is. 5 Bevolkingspolitiek in de wereld Bovgoede deografische feit voorspelling gev aan dat het recte verled voor ontwikkelde land er één was van verinderde vruchtaarheid e stijgde levsverwachting. Deze twee teggestelde copont van de evolkings- 265

10 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek groei kond voor de tweede helft van de twintigste eeuw per saldo voor e positieve evolkingsgroei zorg. Nu echter de vruchtaarheid in Nederland zich op e niveau van 1,8 kinder per vrouw lijkt te stailiser de grootste stijging in levsverwachting achter ons ligt, is e stationaire of licht kripde evolking de toekost. De toe- of afnae van de evolkingsgroei is echter van veel inder elang dan de verandering die krip heeft op de leeftijdstructuur op terijn die wijst in de richting van e sterke vergrijzing, of nu in Nederland woont of in e ander land. Zelfs in India zal vergrijzing e leidd thea zijn, waarij natuurlijk aangetekd oet word dat ontwikkelingsland vanaf e geheel ander startpunt e jongere leeftijdsstructuur hoger kindertal vergrijz. Toch doet het vreede feit zich voor dat vooral nu de evolkingsgroei nul edraagt of zelfs af toe negatief is, regering veel eer geprikkeld word o na te dk over de toekost dan door de vergrijzing die zich in feite al decnialang voltrekt, dat nu inn afziare tijd de ayoogeratie et psio gaat, pas langzaa aar zeker aatregel egint te treff. Figuur 5 laat op onduelzinnige wijze zi hoe regering in de wereld hun houding eleid he veranderd in dertig jaar tijd. De inttie tot het verlag van het kindertal is in de loop der tijd sterk toego in Afrika (van 25% naar 72% van de Afrikaanse land) is zelfs iets afgo in Latijns-Aerika. Het eest opvallde is echter de oezwaai die heeft plaatsgevond in Europa Noord-Aerika. In 1976 spande 23% van de regering van de land zich in o het kindertal te verhog, in 2007 is dat iniddels de eerderheid van de regering (52%). O deze oezwaai eter te egrijp ga ik in de hiernavolgde paragraf wat dieper in op de deografische ostandighed individuele verschill in ontwikkelde land. De ron van evolkingspolitiek O zicht te krijg op de onderliggde otiev ied taell 2 3 e aangrijpingspunt. In tael 2 is de deografische stand van zak in de ontwikkelde land opgesod voor Tael 3 iedt e overzicht van de houding van regering in dezelfde land t aanzi van de verschillde copont van evolkingspolitiek. De ron van deze data is de Population Policy Data Bank van de Verigde Naties, e dataank die haar inforatie ontlet aan gegevs verstrekt via e vraglijst door overhed in de hele wereld. Daarnaast wordt het eeld gecopleteerd door de inforatie die staat in rapport, artikel andere ronn van inter- 80 Bevolkingseleid verlag kindertal 80 Bevolkingseleid verhog kindertal Verlag 1976 Verlag 2007 Verhog 1976 Verhog Afrika Latijns-Aerika de Caraï Azië Oceanië Europa Noord-Aerika Figuur 5. Bevolkingseleid t aanzi van kindertal, (ron: UN 2008) 266

11 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek Tael 2. Deografische indicator voor westerse land, 2007 EU Oude lidstat (EU-15) Bevolkingsgroei (%) % 60 jaar ouder TFR Bevolkingsdichtheid (person per k 2 ) % iigrant Nederland België Deark Duitsland Finland Frankrijk Griekland Ierland Italië Luxeurg Oostrijk Portugal Spanje VK Zwed Nieuwe lidstat Cyprus Estland Hongarije Letland Litouw Malta Pol Slovië Slowakije Tjechië Bulgarije Roeië Kandidaat EU-lidstat Kroatië Turkije Overige westerse land Canada VS Australië Nieuw-Zeeland Japan Noorweg Zwitserland Bron: UN, National Population Policies 2007 (2008) 267

12 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek nationale organisaties, non-gouvernetele organisaties (NGO s), lokale overhed. In e oogopslag ziet dat de Europese Unie (EU) et de toetreding van nieuwe lidstat e geheel ander deografisch profiel ezitt dan de oude EU-15- lidstat. De evolkingsgroei is in Oost-Europa negatief dan wel nul het totale vruchtaarheidscijfer (TFR) voor deze land is ijzonder laag te noe: de TFR varieert tuss 1,1 1,3, e cijfer dat in het oude Europa alle door Spanje, Italië Griekland wordt geëvaard. Daarnaast kn deze land e gering perctage uitlanders inn de landsgrz, et uitzondering van Estland, Letland Litouw. De vergrijzing in ter van het perctage 60-plussers is vergelijkaar et de EU-15. Het deografische profiel van de pottiële EUkandidaat Turkije is echter totaal verschilld van alle andere EU-lidstat: de evolkingsgroei is relatief hoog, de TFR ligt precies op het vervangingsniveau, het perctage 60-plussers is ijzonder laag het aantal uitlanders dat in Turkije verlijft, is voor West-Europese egripp zeer gering. Binn de groep van gevestigde hoge inkosland (EU-15, Japan, VS) zijn er echter ook opvallde verschill het noe waard die de lezer ete doet egrijp waaro er inn die land zo verschilld wordt aangekek teg psiovraagstukk de optie o eer iigrant in het land toe te lat o ijvooreeld het pulieke psiosystee houdaar te ak. In Duitsland, Griekland Italië is het perctage 60-plussers het hoogst. Gegev het feit dat 60-jarige leeftijd voor veel land ook dicht in de uurt ligt van de daadwerkelijke uittredingsleeftijd, is het ook egrijpelijk dat in deze land et ige spanning wordt uitgekek naar de houdaarheid van het puliek psiosystee. Hetzelfde geldt voor Japan, waar de vergrijzing het sterkst is ontwikkeld waar 28% van de ewoners ouder dan 60 jaar is. Dat feit, gekoppeld aan e nulgroei, e laag kindertal e ijna geslot areidsarkt voor iigrant, aakt de Japanse econoie kwetsaar voor vergrijzing. Opkost pronatalise In het licht van deze uitelopde deografische profiel zou het interessant zijn o te wet of de regering van de verschillde land ook ev zoveel verschillde eleidsstandpunt inne op het terrein van de evolkingspolitiek. Binn de oude EU-15 zijn de verschill arkant. E kleine eerderheid vindt de evolkingsgroeivoet toereikd vooralsnog ge red tot intervtie. Echter, zes land (Duitsland, Griekland, Italië, Oostrijk, Portugal Spanje) vind het onvoldode voor drie van deze land is de lage groei ook e red o hierover expliciet eleid te foruler: Griekland, Italië Oostrijk. Op het terrein van de vruchtaarheid ligg de zak veel duidelijker t aanzi van het foruler van e pronatalistisch eleid: daar ak dezelfde land zich zorg over het vruchtaarheidscijfer zijn er zelfs zev land die hun eleid richt op verhoging van het kindertal. Er zijn twee red waaro land zich steeds eer eker tot e politiek o e toae van het kindertal te stiuler. Allereerst is er de eest voor de hand liggde red dat het idee estaat dat vrouw eer kinder will dan ze uiteindelijk krijg. Uit ige opiniepeiling kot naar vor dat het gezinsideaal van ann vrouw hoger ligt dan de feitelijke gezinsovang (Testa 2007). Het faciliter van kinder krijg is uiteraard e legitiee red o ws gedrag dichter ij elkaar te rg. Maar oet dit soort zak niet overdrijv, odat kinderws ook gedurde het lev ijgesteld word het werkelijke gewste kindertal toch nog dicht ij elkaar ligg wat Nederland etreft (Liefroer 2008). In werkelijkheid lijkt in land waar lieralere opvatting heeft over de rolverdeling tuss an vrouw, ook e ws voor grotere gezinn te estaan. Het grootste prolee in soige land lijkt vooral de vraag of van uitstel ook afstel kot. Het perctage vrouw dat ge kinder heeft, aar wel er e wil in de toekost, is groot. In Italië is 56% van de vrouw in de leeftijdsgroep jaar op die anier tijdelijk kinderloos. En waar de angst zich op conctreert, is dat tijdelijk perant wordt kinderloosheid in feite ongewst wordt. E tweede red o evolkingsgroei via e toae van het kindertal te stiuler is dat e versnelling van de evolkingsgroei zich uiteindelijk vertaalt in e versnelling van groei van eroepsevolking extra esparing, in het verlgde daarvan, de econoische groei. E derde red o voor e pronatalistisch eleid te pleit heeft te ak et het feit dat p- 268

13 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek Tael 3. Bevolkingspolitiek houding overheid in westerse land, 2007 Bevolkingsgroei Kindertal Iigratie Oordeel Beleid Oordeel Beleid Oordeel Beleid EU Oude lidstat (EU-15) Nederland Voldode Ge Voldode Ge Te hoog Verlag België Voldode Ge Voldode Ge Voldode Handhav Deark Voldode Ge Voldode Ge Te hoog Verlag Duitsland Te laag Ge Te laag Verhog Voldode Handhav Finland Voldode Ge Voldode Handhav Te laag Verhog Frankrijk Voldode Ge Voldode Verhog Te hoog Verlag Griekland Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Ierland Voldode Handhav Voldode Handhav Voldode Handhav Italië Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Luxeurg Voldode Handhav Voldode Handhav Voldode Handhav Oostrijk Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Portugal Te laag Ge Te laag Verhog Voldode Handhav Spanje Te laag Ge Te laag Verhog Voldode Handhav VK Voldode Ge Voldode Ge Te laag Verhog Zwed Voldode Ge Voldode Ge Voldode Handhav Nieuwe lidstat Cyprus Te laag Verhog Te laag Verhog Te hoog Verlag Estland Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Verlag Hongarije Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Letland Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Litouw Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Malta Voldode Handhav Te laag Ge Voldode Handhav Pol Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Slovië Te laag Ge Te laag Verhog Voldode Handhav Slowakije Te laag Handhav Te laag Verhog Voldode Handhav Tsjechië Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Bulgarije Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Roeië Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Kandidaat EU-lidstat Kroatië Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Turkije Voldode Handhav Voldode Handhav Te hoog Verlag Overige westerse land Canada Voldode Ge Te laag Ge Te laag Verhog VS Voldode Ge Voldode Ge Voldode Handhav Australië Voldode Ge Te laag Verhog Te laag Verhog Nieuw Zeeland Voldode Ge Voldode Handhav Te laag Verhog Japan Te laag Verhog Te laag Verhog Voldode Handhav Noorweg Voldode Ge Voldode Handhav Voldode Handhav Zwitserland Voldode Ge Te laag Ge Voldode Handhav Bron: UN, National Population Policies 2007 (2008) 269

14 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek sio- socialezekerheidstelsels sterk leun op het oslagstelsel. E dergelijk systee aakt regering gevoeliger voor deografische verandering het is dan ook opvalld dat land et e hoger niveau van kapitaaldekking in het psiostelsel (Nederland, Verigd Koninkrijk, Zwed, Deark, Ierland) aanzilijk inder zuwachtig word van de vergrijzing dan de andere land. Korto, evolkingsgroei werkt in die ate verslavd odat er aan groeispurt in vruchtaarheid deografische dividd zijn verond: de econoische groei ondervindt et e zekere vertraging e versnelling. Wat vergeet, is dat er na e periode van ovatige groei e deografische kater volgt die voor ijvooreeld Europa op kan lop tot e groeivertraging van één proctpunt (Bloo Williason 1998). 1 Die verslaving wordt nog sterker wanneer het psiosystee sterk afhankelijk is van evolkingsgroei. In het oude Europa ziet dan ook e splitsing der geest: land die eer gespaard he psio grotdeels aser op asis van kapitaaldekking zijn eer afkerig van e expliciete evolkingspolitiek in vergelijking et land die hun lot in hand legg van e oslagstelsel. Hoe anders ligg de zak in Oost-Europa, waar e ijzondere unaniiteit over evolkingsontwikkeling heerst. Zonder uitzondering wordt de evolkingsgroei als te laag eoordeeld is de overheersde ing dat het eleid oet inzett op e verhoging van de evolkingsgroei. De unaniiteit is nog sterker op het terrein van de vruchtaarheidsontwikkeling: deze wordt overal te laag evond wedero zou het eleid zich in deze land sterk oet ak voor e verhoging van het kindertal. Wedero kan ook hier het psiostelsel e verklaring ied. Kapitaaldekking is gering of evindt zich ij soige land nog in de eginfase, waardoor het lot van het psio sterk afhangt van de groei van de evolking. Opvalld is hoe groot de overesteing is dat kan erzijds te ak he et e verled waarin sturing van de evolkingsgroei als vanzelfsprekd werd gezi waar ijvooreeld vrouw ook psiorecht kreg voor de kinder die ter wereld had geracht (Velladics e.a. 2006), anderzijds oet het soere hed de toekost van Oost-Europa e rol he gespeeld in het zeer lage geoortecijfer is het vanzelfsprekd dat regering hier aandacht aan ested. Onder deograf (Lutz e.a. 2006) wordt e geoortecijfer in de uurt van 1,2 als e gevarzone gezi. Ms rak gewd aan e laag kindertal het éénkindgezin zou wel es de nor kunn word. Hierdoor wordt e terugkeer naar de nor van twee kinder per echtpaar oeizaa oet saleving echt reking houd et e sterk kripde evolking. Traditionele iigratieland als Canada Australië zijn aanzilijk inder kwetsaar voor e ogelijke evolkingskrip, odat hier traditiegetrouw ook het instrut van de iigratiepolitiek geruikt. Maar ook hier zi we e duidelijke ktering aftek o het kindertal te stiuler dan wel de iigratie te verhog. Duele houding t aanzi van igratie E alternatief recept o de vergrijzing e halt toe te roep is o via iigratie de evolkingsstructuur van land jong te houd, zodat de verzorgingsstaat et inder pijnlijke elastingverhoging gefinancierd kan word. Op het oog klinkt het heel redelijk ij tijd wijle kot deze eleidsvariant weer tevoorschijn. Iigratieeleid is e terrein dat tot veel verdeelde reacties leidt in dat opzicht zal het veel coördinatiekracht vereis o de eheid op dit grsoverschrijdde eleidsterrein te ewar. Ter illustratie: in Finland Engeland wordt het iigratiiveau als te laag eoordeeld, terwijl in Nederland, Deark Frankrijk dit niveau als te hoog wordt estepeld. Zodra het op het ak van eleid aankot, is de diversiteit eves groot te noe. Het Verigd Koninkrijk Finland zijn de ige EU-lidstat waar e verhoging als doel wordt gesteld, terwijl het gros van de land ofwel hun restrictieve eleid handhav ofwel e verlaging van de iigratiestroo eog. Het is op dit punt waar politiek deografie elkaar ontoet. De aversie voor iigrant rgt echter wel e voorkeur van volksvertegwoordigers eleidsakers naar vor die niet direct zou kunn afleid uit de VN-pulicaties. De xofoie die na 9/11 rondwaarde in Europa, is nog steeds niet verdw zeker in Nederland vor thea s van iigratie integratie e splijtzwa in de politiek (Van Dal Hks 270

15 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek 2005). Als de oordel van regering t aanzi van evolkingsgroei, vruchtaarheid iigratie overziet, dan kot daar in veel gevall e voorkeur naar vor die pleit voor e groei van de inheese evolking. Met andere woord, zal vaker e pleidooi ontwar voor e verhoging van het kindertal dan voor e verhoging van de iigratie. De aversie voor iigrant is e ekd verschijnsel in land als Frankrijk, België, Deark, Italië, Nederland Oostrijk, waar rechtse politieke partij hun aanhang verworv he door in hun eleidsprograa s de nadruk te legg op restrictieve iigratieaatregel. Toch zijn er twee elangrijke red aan te gev waaro vooral Europese land e voorkeur he voor lanke of inheese groei. 2 E evoudige verklaring is dat de kost verond aan eer kinder iigrant aanzilijk kunn verschill of als verschilld word waargo, zeker wanneer het de overheidsfinanciën etreft. De kost van kinder word voor e groot deel gedrag door ouders niet door de elastingetaler, terwijl de integratie van iigrant voor groot deel door regering word gedrag. Daarnaast oet in het achterhoofd houd dat e iigratiepolitiek slechts onder specifieke ostandighed succesvol kan zijn. M zou ijvooreeld strg oet selecter op opleiding epaalde leeftijdscategorieën. In dat opzicht is het egrijpelijk dat epaalde land ige nuance aanrg in hun standpunt op het terrein van iigratie. Zo will Deark Duitsland de perante vestiging van iigrant ontoedig, aar will de regering van deze land de areidsigratie, vooral van hoogopgeleid, juist aanoedig. E tweede verklaring waaro regering vaak verontrust zijn over de lage vruchtaarheid valt terug te voer op de ehoefte o de idtiteit van e land te waarorg. Wanneer e relatief grote hoeveelheid iigrant de verhouding tuss autochton allochton fundateel zoud wijzig dan sterft e land uit, zo is de gedachte. Wie de geschiedis van de evolkingspolitiek ekijkt kot dit argut keer op keer teg. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog was in Britse regeringskring ezorgd over e vergrijzde kripde evolking de Royal Coission on Population die in 1944 werd opgericht oest et corrigerde aatregel ko. De politieke acht veiligheid van Engeland werd anders op het spel gezet. To de coissie in 1949 over het Britse evolkingsprolee rapporteerde, was de oorlog voorij net als in andere land was er sprake van e sterke stijging van de vruchtaarheid. De geopolitieke verhouding het in stand houd van e volk speeld in het verled e elangrijke rol do dit lijkaar nog steeds. Zo kon ook uit de ond van de Franse presidt Giscard d Estaing de volgde woord optek in 1978 in Le Monde: e aatschappij die niet langer in staat is o de geraties te vervang is e gedoede aatschappij. En iets later kond dezelfde doeericht word gehoord uit de ond van Mitterand Jacques Delors. In Duitsland was er in 1982 e groep van 15 hooglerar die als de Heidelerg cirkel e anifest de wereld instuurde, waarin gepleit werd voor het ehoud van de Duitse taal, cultuur nationaal karakter. De aanleiding was de lage vruchtaarheid de hoge iigratiecijfers in West-Duitsland. Maar de geluid zijn ook van recte datu. Het lierale tijdschrift The Econoist (24 augustus 2002) ziet in de divergerde trds tuss de VS Europa e pottieel gevaar, et e jong, vitaal ulticultureel Aerika aan de e kant van de oceaan het vergrijzde, vervall naar inn gekeerde Europa aan de andere zijde. De conclusie is dan snel getrokk: De langeterijnlogica van de deografie lijkt waarschijnlijk de acht van Aerika verder te veranker de trans-atlantische scheur te verwijd. 6 Tot slot Verschijnsel van krip vergrijzing gaan gepaard et selectieve waarneing verwarrde conclusies in het pulieke deat. Net zo goed als er aan overevolking evolkingsgroei voor- nadel zijn verond, zo zijn er ook voor- nadel verond aan krip. Niettein lijkt evolkingskrip ertoe te leid dat steeds eer westerse land e inactieve houding inzake evolkingspolitiek van zich afwerp. De achterliggde red hiervoor is tweeërlei: de vergrijzing zet estaande sociale zekerheids- psiosyste onder druk de regering van land eginn zich zorg te ak over de politieke gevolg van evolkingskrip. In het ijzonder duikt de roep o ehoud van e nationale idtiteit de kop op wordt in- 271

16 Harry van Dal De angst voor evolkingskrip, vergrijzing evolkingspolitiek n Europa e groei van de eig evolking geprefereerd ov groei door iigratie. De gevolg voor het ilieu word in dit soort espiegeling altijd uit eschouwing gelat odat het hed lijkaar toch nader is dan de rok. De ironie van de roep o eer kinder is dat e van de red waaro socialezekerheidsstelsels na de Tweede Wereldoorlog werd opgeouwd was o de afhankelijkheid van (eig) kinder te ozeil. Nu de vergrijzing doorzet wordt weer de steun van kinder gezocht, alle ditaal is de gedachte dat kinder e puliek goed vor in vergrijzde saleving, waarvan ore positieve effect word verwacht (Lee 2003). De roep o geoortestiulerde aatregel vall in dat licht goed te egrijp. Het zijn echter vaak partiële eschouwing et e sterke focus op de fiscale kost at die hier aanleiding toe gev. Waar dieper over oet nadk, is hoe perant de groei is die et dergelijk eleid ewerkstelligt wat de optiale evolkingsovang is die nastreeft. Wellicht dat tot de slotso kot dat et geoortestiulerde aatregel niet veel eer heeft ereikt dan e tijdelijke opleving van evolkingsgroei, die weer jar later schoeling in groei teweegrgt. Korto, na e periode waarin de econoische voordel giet van e ayoo het deografische dividd kot onherroepelijk e periode de zogaade ayust waarin o oet gaan et e deografische kater. Beter is het o, gegev de eindigheid van natuurlijke hulpronn de eperking van ruite, na te dk over de optiale evolking. Zeker in westerse land zoals Nederland, Engeland België is de evolkingsdruk zo groot dat deze vraag niet kan verijd. En op gloale schaal is natuurlijk de aantasting van de gloale coons (poolkapp, iodiversiteit, ozonlaag luchtkwaliteit) e zorg die iedere aangaat. Ondanks e wereldwijd dald kindertal zal de wereldevolking iers de kode 40 jaar toe van 6 iljard naar 9 iljard inwoners. E langzae overgang naar e kleinere evolking door e lager kindertal is dan ook zeker ge rap voor ontwikkelde land waar de vruchtaarheid tuss de 1,6 2,0 schoelt. Bevolkingskrip kan daaree weles de eest eschaafde oplossing zijn voor saleving die kap et de tragedy of the coons. Not 1 E alternatieve oplossing o perant van e deografisch dividd te giet is natuurlijk o iedere keer nog harder te groei. Met andere woord, geeft toe aan de verslaving o hetzelfde (groei-)effect te ereik oet steeds eer geruik, het kindertal oet steeds eer toe. Ik ga hier aar uit van het eer realistische gegev dat kindertal aan grz geond is dat de eeste land in de toekost te ak krijg et e deografische kater. 2 Echt wit zijn de vruchtaarheidscijfers natuurlijk niet, odat vooral de vruchtaarheid van (eerste geratie) nietwesterse allochton hoger ligt dan die van autochton. De nettoijdrage van allochton op het nationale TFR-cijfer is echter eperkt in Nederland: +0,1 (Sootka 2008). Met andere woord: zonder allochton zou het TFR-cijfer 0,1 lager ligg. Literatuur Bloo, D.E. Williason, J.G., 1998, Deographic Transitions and Econoic Miracles in Eerging Asia. World Bank Econoic Review, 12: Bongaarts, J., 2003, Copleting the Fertility Transition in the Developing World: The Role of Educational Differces and Fertility Preferces. Population Studies, 57: Bongaarts, J., 2004, Population Aging and the Rising Cost of Pulic Psions. Population and Developt Review, 30: Boserup, E., 1965, The Conditions of Agricultural Growth, Chicago: Aldine. Boserup, E., 1981, Population and Technology, Oxford: Blackwell. Dal, H.P. van K. Hks, 2005, The Rationality Behind Iigration Policy Preferces. The Econoist, 153: Dal, H.P. van K. Hks, 2008, Waaro weg uit Nederland? Heddaagse eigratie verklaard. Ms & Maatschappij, 83: Dal, H.P. van, F. van Poppel H. van Solinge, 2006, Langer lev, later et psio? Deos, 22: Da, F., F. Verwest & C. de Groot, 2008, De ruitelijke gevolg van deografische krip, eleid aatschappij, dit nuer. De Pers, 2008, Meer ay s nodig teg vergrijzing Minister Rouvoet heeft e kinderws, 19 feruari