Landelijk Project Bosbouw A februari maart 2001

Transcriptie

1 Landelijk Project Bosbouw A februari maart 2001 Onderzoek naar arbeidsomstandigheden in de Bosbouw Arbeidsinspectie Versie: 11 februari 2002 Postbus LV Den Haag Contactpersoon: drs. M.M. Esselink, landelijk projectleider tel:

2 Samenvatting In 2000 en 2001 is door de Arbeidsinspectie een inspectieprogramma uitgevoerd in de bosbouwsector. Het project was gericht op de arbeidsomstandigheden rond het vellen van bomen met behulp van een motorkettingzaag. De doelstellingen van het project waren Elke zager heeft adequate voorlichting en onderricht gehad. Tijdens het werken met een motorkettingzaag draagt de zager de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen De motorkettingzaag voldoet aan alle veiligheidseisen Op elke locatie is minimaal één bedrijfshulpverlener aanwezig die in staat is tot het uitvoeren van levensreddende handelingen. Looptijd en omvang van het project De totale looptijd van het project was 15 februari 2000 tot en met 31 maart Het project is effectief uitgevoerd in twee delen: februari - 31 maart november maart 2001 In het kader van het project zijn in totaal 54 inspecties uitgevoerd. Resultaten De resultaten van het landelijk project bosbouw zijn in het kort als volgt samen te vatten. Van de in totaal 54 bezoeken waren de arbeidsomstandigheden in 41% van de gevallen niet in orde. In totaal zijn bij 21 inspecties in totaal 31 waarschuwingen gegeven. Eén keer zijn de werkzaamheden stilgelegd en in één geval is er een boeterapport opgemaakt. Op het onderdeel voorlichting en onderricht is het minst handhavend opgetreden: twee waarschuwingen. De meeste waarschuwingen zijn gegeven op diverse onderdelen met betrekking tot bedrijfshulpverlening (11 waarschuwingen). Maar ook het niet gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen leverde nogal eens een waarschuwing op (9). Het onderhoud en de veiligheid van de motorkettingzaag leidde tot vijf waarschuwingen en één stillegging en boeterapport. Van de onderwerpen die niet in het project waren opgenomen, sprongen de waarschuwingen op het niet kennisnemen van de RI&E door werknemers er opvallend uit. De monitor die heeft meegelopen over bedrijfshulpverlening leverde het volgende beeld op: er wordt bijna nooit alleen vellingswerk verricht; er is in 23% van de beoordeelde situaties geen BHV er of EHBO er op de werkplek. En in bijna 90% van de gevallen waar deze er wel was, verrichte de BHV er/ehbo er ook zelf risicovolle werkzaamheden. Conclusies Voor de Arbeidsinspectie leiden deze resultaten tot de volgende conclusies: 1. Het totaalbeeld van de inspectieresultaten geeft aan dat het middelmatig tot redelijk is gesteld met de arbeidsomstandigheden bij het vellingswerk met de motorkettingzaag. De ambitieuze doelstelling van honderd procent goede veiligheidseisen en -voorzieningen is echter niet gehaald, en daarmee zijn de gezamenlijke en de individuele doelstellingen van het Eindverslag landelijk project Bosbouw A

3 project niet gehaald. In iets meer dan 50% van de gevallen zijn er overtredingen geconstateerd. Eén keer is het werk stilgelegd en is er een boete opgemaakt. 2. Positief is het gesteld met de opleiding van werknemers. Op twee gevallen na, hebben de werknemers een goede opleiding genoten hoe om te gaan met de motorkettingzaag. 3. Het is zinvol om eens in de zoveel tijd een dergelijk inspectieprogramma rond het vellen van bomen uit te voeren. Het zou goed zijn om daarbij de aandacht niet alleen te richten op de motorkettingzaag, maar op een aantal veelgebruikte arbeidsmiddelen (lier, werken aan lijnen, etc) onder de loep te nemen. 4. Binnen de branche is sprake van zelfwerkzaamheid in de vorm van de Erkenningsregeling Bosaannemers (ErBo). Hiervan maakt pakweg de helft van de professionele bosaannemers deel uit. In het kader van de ErBo worden jaarlijks inspectie-activiteiten uitgevoerd, waar de arbeidsomstandigheden onderdeel van uitmaken. Er wordt tevens gewerkt met een soort boetesysteem met waarschuwingen. Zelfstandigen worden hierin gelijkgeschakeld met bedrijven met personeel. Het regime is evenwel duidelijk lichter dan de overheidshandhaving. Voorts is het bereik van de ErBo alleen die bedrijven die zich hierbij vrijwillig hebben aangesloten. Deze zelfwerkzaamheid in combinaties met periodieke middellange termijn inspectieprogramma s en pro-actief overleg op onderwerpen richting de branche (zie ook punt 8) vormen een goede mogelijkheid om het niveau van de arbeidsomstandigheden in de sector te volgen en te verbeteren. 5. De inspectieresultaten roepen de vraag op in hoeverre weliswaar de professionele bosaannemer de zaken redelijk op orde heeft, maar bedrijven die het vellen van bomen als nevenactiviteit hebben het vaak niet zo nauw nemen met de arbeidsomstandigheden. Het gaat hierbij om groenvoorzieningsbedrijven, gemeenten, loonbedrijven, brandweer, hoveniers en sociale werkplaatsen. 6. Bij het vellingswerk van bomen zijn veel zelfstandigen zonder personeel betrokken.van de 340 professionele bosaannemers heeft circa 40% een eenmansbedrijf. Dit gegeven wordt niet direct gereflecteerd binnen het project, aangezien er weinig zelfstandigen werden aangetroffen. Daar waar dit echter het geval was, kon er slecht handhavend opgetreden worden, aangezien de zelfstandige zonder personeel maar zeer beperkt onder de arbeidsomstandighedenwet valt. Hoewel de projectresultaten niet weergeven dat het slecht gesteld was met de zelfstandige professionele bosaannemer, is het toch wenselijk voor deze beroepstak dat op de zelfstandigen zonder personeel zo spoedig mogelijk de gehele arbeidsomstandighedenwet 1998 van kracht wordt. Het ziet er echter niet naar uit dat dit op korte termijn gebeurd. Wel is de zelfstandige aan te pakken via de Wet op de Gevaarlijke Werktuigen. 7. Bedrijfshulpverlening bij buitenwerkzaamheden op afgelegen locaties vraagt speciale aandacht. De praktijk toont aan dat niet op alle werklocaties personen aanwezig zijn die levensreddende handelingen kunnen verrichten, en dat wanneer deze wel aanwezig zijn zij ook zelf risicovolle werkzaamheden verrichten. Het is aan te bevelen dat er een speciaal onderdeel levensreddende handelingen wordt opgenomen in de opleiding tot professionele bosaannemers. Zeker gezien het feit dat over het algemeen de werknemers op locatie goed opgeleid blijken te zijn. Levensreddende handelingen vormen een onderdeel van de BHV en kunnen in de voorgestelde vorm specifiek toegesneden worden op de situatie in de bosbouw. Dit zal met de branche en met opleidingsinstituten besproken moeten worden. Voorts is het aan te bevelen dat over de beroepssectoren heen een eenduidige lijn wordt ontwikkeld hoe om te gaan met de bedrijfshulpverlening. 8. Met uitzondering van de levensreddende handelingen, rechtvaardigen de resultaten op de geïnspecteerde onderwerpen in het project niet een intensief contact gericht op verbetertrajecten in de branche. Wel is er sprake van een relatief hoge instroom in de WAO Eindverslag landelijk project Bosbouw A

4 vanuit deze deelsector binnen de landbouw. Er hoeft echter geen verband te zitten tussen deze hoge instroom en de projectspeerpunten; andere oorzaken kunnen hieraan ten grondslag liggen. Bij een (eventueel) volgend project moet derhalve nadrukkelijk gekeken worden naar de oorzaken van deze instroom. Met het oog op zelfwerkzaamheid, alsmede het feit dat de Arbeidsinspectie zich scherper zal richten op de eigen verantwoordelijkheid van werknemers in de vorm van werknemersboetes, is het aan te bevelen dat bedrijven - voor zover dat nog niet gebeurd - een sanctiebeleid opzetten en uitvoeren richting de eigen werknemers inzake het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Daarnaast is overleg met de branche en wederzijdse informatievoorziening met name rond het opzetten, uitvoeren en evalueren van inspectieprogramma s vanuit de Arbeidsinspectie wenselijk Eindverslag landelijk project Bosbouw A

5 Inhoudsopgave SAMENVATTING 2 LOOPTIJD EN OMVANG VAN HET PROJECT 2 RESULTATEN 2 CONCLUSIES 2 1. AANLEIDING EN DOEL VAN HET INSPECTIEPROJECT BOSBOUW AANLEIDING INSPECTIEPROJECT DOELSTELLINGEN VAN HET PROJECT 7 2. OMVANG VAN HET PROJECT WERKTERREIN/BIK S LOOPTIJD EN AANTALLEN BEZOEKEN 8 3. OPZET VAN HET PROJECT GLOBALE OPZET INPECTIEPUNTEN Voorlichting en onderricht De motorkettingzaag Persoonlijke beschermingsmiddelen Bedrijfshulpverlening UITVOERING INSPECTIES MONITOR BEDRIJFSHULPVERLENING PUBLICITEIT RONDOM HET PROJECT INSPECTIERESULTATEN TOTAAL OVERZICHT RESULTATEN RESULTATEN PER INSPECTIEPUNT Voorlichting en onderricht De motorkettingzaag Persoonlijke beschermingsmiddelen Bedrijfshulpverlening: inspectie en monitor Overige onderwerpen CONCLUSIES HOOFDCONCLUSIES CONCLUSIES PER ONDERWERP Opleiding werknemers Persoonlijke beschermingsmiddelen Motorkettingzaag Bedrijfshulpverlening 19 OVERZICHT VAN DE KWANTITATIEVE GEGEVENS A431 BOSBOUW 20 TABEL 1. BEZOEKGEGEVENS 20 TABEL2. BELANGRIJKSTE OVERTREDINGEN 20 TABEL 3. HERKOMST BIK-CODE BEDRIJVEN MET OVERTREDINGEN 20 Eindverslag landelijk project Bosbouw A

6 1. Aanleiding en doel van het inspectieproject Bosbouw 1.1 Aanleiding inspectieproject Binnen de agrarische sector is de groenvoorziening en hoveniersbedrijven een deelsector met een relatief hoge instroom in de WAO. Uit de beschikbare cijfers van 1999 blijkt dat 11% van de ingestroomde WAO ers uit de branche afkomstig is uit de groenvoorziening en hoveniersbedrijven, terwijl in deze sector circa 4% van het totale personeel uit de agrarische sector werkzaam is. Ook op het gebied van ongevallen scoort deze sector relatief hoog. In 2000 hebben er 22 ongevallen plaatsgevonden in de groenvoorziening en hoveniersbedrijven, bijna 19% van de totale ongevallen in de landbouw. Belangrijke risico s in de sector, waar de bosbouw onderdeel van uit maakt, vormen het gebruik van machines, zoals de motorkettingzaag, de bosmaaier en het werken met de houtversnipperaar. Vellingswerk is gevaarlijk werk. Met name het werken met de motorkettingzaag is gevaarlijk, omdat dit handgereedschap een zeer groot snijdend oppervlak heeft dat feitelijk niet is afgeschermd. Door een verkeerde zaagtechniek kan een zogenaamde kickback optreden (het van het hout af slaan van de motorkettingzaag) waardoor de zager geraakt kan worden door de draaiende zaagketting. De gevolgen zijn vaak ernstig. Het gevaar getroffen te worden door een omvallende boom of naar beneden vallende takken is reëel, met mogelijk fatale gevolgen. Om die reden staat in dit project het werken met de motorkettingzaag centraal. Vellingswerk is ongezond werk. Door de langdurige blootstelling aan hand- en armtrillingen tijdens het zagen met de motorkettingzaag kunnen bosbouwwerkers last krijgen van zogenaamde witte vingers 1. Het geluidsniveau van een motorkettingzaag is ongeveer 105 db(a) waardoor ernstige gehoorschade kan ontstaan. De fysieke belasting is hoog door o.a. de ongunstige werkhouding tijdens het omzagen van bomen en het uitsnoeien van omgezaagde bomen. Klachten aan rug en ledematen komen bij bosbouwwerkers vaak voor. Het snijgevaar, de trilling en het hoge geluidsniveau van de motorkettingzaag zijn door technische maatregelen onvoldoende te beheersen. Daarom is het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen (zoals veiligheidsschoenen, zaagbroek, handschoenen, gelaatsbescherming, gehoorbescherming, helm) tijdens het werk met een motorkettingzaag vereist. In de praktijk blijkt dit niet altijd te worden gedaan. Het vellen van een boom vraagt vakkennis. Er zijn diverse methoden om een boom te vellen. Vaak moeten hulpmiddelen als wiggen of handlieren gebruikt worden om het vellen veilig te kunnen uitvoeren. Welke methode wordt gehanteerd, hangt af van de lengte van de kettinggeleider van de motorkettingzaag, de dikte van de boom en van de stand van de boom. Niet zelden staat het hout onder spanning, omdat bijvoorbeeld de te vellen boom scheef staat of is omgevallen. 1 Witte vingers is een beroepsziekte waarbij men klaagt over aanvallen van ongevoelige vinger(s), krachtverlies, tintelend gevoel en pijn. De klachten worden veroorzaakt door langdurige blootstelling van de handen en armen aan trillingen tijdens het werken met de motorkettingzaag. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

7 Het werken in het bos is werken op een locatie die over het algemeen relatief ver van de bewoonde wereld ligt. De aanrijtijden voor hulpdiensten zijn daardoor langer dan in een normale bedrijfssituatie. Vaak wordt in kleine ploegen gewerkt. Uit telefonische vragen die de Arbeidsinspectie de afgelopen jaren bereikten, blijkt dat niet altijd duidelijk is hoe de bedrijfshulpverlening georganiseerd moet zijn. Communicatiemiddelen zijn niet altijd op de werkplek in het bos aanwezig. 1.2 Doelstellingen van het project Het project richt zich op de arbeidsomstandigheden tijdens het vellingswerk met de motorkettingzaag: Elke zager heeft adequate voorlichting en onderricht gehad. Tijdens het werken met een motorkettingzaag draagt de zager de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen De motorkettingzaag voldoet aan alle veiligheidseisen Op elke locatie is minimaal één BHV-er aanwezig die in staat is tot het uitvoeren van levensreddende handelingen. Het realiseren van deze doelstellingen beoogt het aantal ongevallen tijdens het vellen van bomen te verminderen en een beperking van de gevolgen van ongevallen. 2. Omvang van het project 2.1 Werkterrein/BIK s Boseigenaren/beheerders Eind 1998 telde Nederland 1888 boseigenaren met een gezamenlijk bosareaal van ha bos. Er zijn 1340 particuliere boseigenaren (BIK-code 0200) die ha bos in beheer hebben. Het overige areaal is in beheer bij de overheid (zowel rijk, provincie als gemeenten), Staatsbosbeheer (BIK-code en ), natuurverenigingen (BIK-code 92532), water- en recreatieschappen en waterleidingmaatschappijen. De grootste beheerders van bos in Nederland zijn Staatsbosbeheer met ha bos en Natuurmonumenten met ha bos. Het bos in Nederland is niet gelijkelijk over de verschillende regio s van de Arbeidsinspectie verdeeld. De bossen liggen vooral in regio Oost, regio Zuid, regio Midden. De regio s Noord, Noordwest en Zuidwest hebben relatief weinig bossen. Aannemers boswerk Naast de boseigenaren is er een groep bedrijven die zich bezig houdt met bosbouw ambachten; de aannemers van boswerk (BIK-code 0200). Begin 2001 waren er 340 bosaannemers Eindverslag landelijk project Bosbouw A

8 geregistreerd bij het Bosschap. Binnen deze groep van bedrijven bevinden zich vrij veel zelfstandigen zonder personeel. Het gaat om circa 40% van de geregistreerde bedrijven. In de sector is een CAO van toepassing; de CAO voor de particuliere bosbouw. Onder deze CAO vallen 1600 werknemers. De belangen van de bedrijfstak worden behartigd door het Bosschap en de Algemene Vereniging Inlands Hout (A.V.I.H.). Het Bosschap is een publiekrechtelijk orgaan waarin werkgevers (met name de boseigenaren en aannemers van boswerk) en werknemers zijn vertegenwoordigd. De A.V.I.H is een vereniging voor de behartiging van de belangen van handelaren in rondhout. De werknemersbelangen worden behartigd door FNV Bondgenoten en de CNV Bedrijvenbond. Het Bosschap heeft een erkenningsregeling in het leven geroepen De erkenningsregeling bosaannemers (ErBo). Om voor deze regeling in aanmerking te komen moet het betreffende bedrijf voldoen aan bepaalde voorwaarden op het gebied van produktkwaliteit, arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandigheden, milieu etc. In totaal stonden eind 1998 bij het Bosschap 170 bedrijven op de lijst van erkende bedrijven. BIK-code inspectieproject: 0200 Op grond van de BIK-code is geen onderscheid te maken tussen de particuliere boseigenaren en de aannemers van boswerk. Dit project is daarom uitgevoerd bij bedrijven met een BIK95- code 0200: Bosbouw en diensten voor de bosbouw. 2.2 Looptijd en aantallen bezoeken De totale looptijd van het project was 15 februari 2000 tot en met 31 maart Het project is effectief uitgevoerd in twee delen: februari - 31 maart november maart 2001 De reden hiervoor is dat het vellingswerk in de bossen vooral plaatsvindt in de wintermaanden. Na 1 april wordt er praktisch niet meer gezaagd in de bossen in verband met het nestelen van de vogels. In het kader van het project zijn in totaal 54 inspecties uitgevoerd. Vermeld dient te worden dat bij de inspecties op locatie ook vele bedrijven zijn aangetroffen die niet in de bikcodes zitten waarop het project aanvankelijk was gericht, maar die wel vellingswerkzaamheden verrichtten. Tabel 3 uit de bijlage geeft hier gedeeltelijk inzicht in. In deze tabel wordt aangegeven uit welke BIK-codes de bedrijven afkomstig zijn waar tijdens de inspecties overtredingen zijn geconstateerd. 3. Opzet van het project 3.1 Globale opzet Het project is opgezet als een locatieproject: inspecties werden in principe alleen uitgevoerd op locatie. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

9 De uitvoering van de inspecties werd bemoeilijkt doordat het boswerk zich kenmerkt door een grote mobiliteit. Meestal duurt het vellingswerk op een locatie niet langer dan een week. Daarnaast is het werk vaak verspreid over een groot gebied. Het vinden van een locatie in het bos, waar vellingswerk wordt uitgevoerd, is daardoor lastig en kost relatief veel tijd. Er zijn daarom diverse ingangen gebruikt voor het vinden van vellingslocaties: 1. Selectie van aannemers van boswerk, vragen naar vellingswerkzaamheden 2. Selectie van boseigenaren, vragen naar vellingswerkzaamheden 3. Vellingswerkzaamheden signaleren en route 4. Benutten contacten met Bosschap. 3.2 Inpectiepunten Het project richt zich zoals bij de doelstellingen aangegeven op voorlichting en onderricht, de motorkettingzaag zelf, de persoonlijke beschermingsmiddelen en bedrijfshulpverlening. De inspectiepunten zijn in het navolgende weergegeven: Voorlichting en onderricht Doeltreffende informatie verstrekken aan werknemers over werkzaamheden, risico s en maatregelen. Door werknemers een praktijkopleiding voor het werken met de motorkettingzaag te laten volgen wordt aan de eis van adequate voorlichting en onderricht voldaan. De opleiding moet betrekking hebben op gevaren van het werken met een motorkettingzaag en op maatregelen om die gevaren te beheersen De motorkettingzaag adequate maatregelen onderhoud arbeidsmiddelen. Het onderhoud van de motorkettingzaag is te verdelen in het dagelijks onderhoud (bedrijfsklaar maken en onderhoud tijdens het werk) en het periodiek onderhoud. Bij het dagelijks onderhoud wordt gelet op de scherpte, smering, spanning en goede werking van de ketting, het schoon houden van de geleider en van de bouten en moeren. Bij periodiek onderhoud wordt onder meer gekeken naar de slijtage van de geleider, slijtage van de antivibratierubbers en vervuiling van het koelsysteem. Schermen of beveiligingsinrichtingen ter voorkoming van gevaar door bewegende delen van arbeidsmiddelen. De motorkettingzaag is derhalve voorzien van de volgende beveiligingen: kettingrem, kettingvanger, veiligheidsketting, verbrede handbescherming, veiligheidsgas Persoonlijke beschermingsmiddelen Beschikbaarheid pbm-en Tijdens het werken met de motorkettingzaag moeten de volgende persoonlijke beschermingsmiddelen gedragen worden: 1. Zaagbroek (in deze broek zijn beschermstukken aangebracht die bestaan uit kunstvezel, aangebracht in lagen of lussen), voorzien van een pictogram met een motorkettingzaag 2. Handschoenen 3. Veiligheidsschoenen met een hoge wreef, voorzien met een pictogram van een Eindverslag landelijk project Bosbouw A

10 motorkettingzaag 4. Gelaatsbescherming 5. Gehoorbescherming (zie onderstaand inspectiepunten speciaal hierop gericht) 6. Helm (indien men getroffen kan worden door vallende voorwerpen) Deze persoonlijke beschermingsmiddelen moeten zijn voorzien van een CE-markering volgens certificeringscategorie II. Ervoor zorgen dat werknemers pbm-en waar nodig gebruiken. In goede staat houden pbm-en. Gebruik pbm-en bij equivalent geluidsniveau > 85 db(a). Het geluidsniveau van een motorkettingzaag ligt rond de 105 db(a). Stillere machines zijn niet voorhanden. Technisch zijn er geen maatregelen beschikbaar om de geluidsoverdracht naar de werkplek te beperken tot beneden de 85 db(a). Het dragen van gehoorbescherming is dus verplicht. De werkgever moet gehoorbeschermingsmiddelen ter beschikking te stellen met een dempend vermogen van ongeveer 25 db(a) Bedrijfshulpverlening Organisatie BHV zodanig dat na ongeval en brand BHV-taken binnen enkele minuten op adequate wijze kunnen worden vervuld. Op de werkplek dient een verbandtrommel en communicatiemiddelen (bijvoorbeeld een mobiele telefoon, portofoon etc.) aanwezig te zijn. Bereikbaarheid en beschikbaarheid BHV-ers onder alle omstandigheden. Adequaat aantal BHV-ers opdat BHV onder alle omstandigheden gewaarborgd is Adequaat opgeleide BHV-ers opdat BHV gewaarborgd is. De bedrijfshulpverlening verdient nog enige nadere toelichting. De organisatie en de betekenis van bedrijfshulpverlening is zodra er sprake is van buitendienst van een geheel andere orde dan bij een regulier bedrijf, waarbij alle werknemers geografisch geconcentreerd werken. Wat betekent een adequaat aantal BHV ers in een buitendienstsituatie? Aan het begin van het project is geredeneerd vanuit de wenselijkheid dat er één persoon per werklocatie zou moeten zijn die levensreddende handelingen kan verrichten. Op deze lijn doorredenerend zou deze persoon dan niet zelf risicovolle werkzaamheden mogen uitvoeren, tenzij er nog een andere persoon aanwezig is die eveneens tot levensreddende handelingen in staat is. In het project is er uiteindelijk voor gekozen om inzicht in deze situatie te verkrijgen door middel van een monitor bedrijfshulpverlening (zie par.3.4). Eindverslag landelijk project Bosbouw A

11 3.3 Uitvoering inspecties Centraal in dit project staan de locaties waar daadwerkelijk vellingen plaatsvinden. Er zijn geen bezoeken gebracht aan vestigingen. Indien op een locatie meerdere overtredingen zouden worden aangetroffen die gerelateerd kunnen worden aan gebreken op systeemniveau, zou een vestigingsbezoek wel van belang zijn geweest. Er zijn evenwel geen vestigingsbezoeken gebracht. Uitvoering van inspecties is (deels) in koppels uitgevoerd. 3.4 Monitor bedrijfshulpverlening Teneinde een goed beeld te krijgen van de werkelijkheid op het gebied van bedrijfshulpverlening, is er een monitor aan het inspectieproject gehangen. De vragen die daarbij centraal stonden waren in hoeverre er meer dan één persoon bij het vellingswerk betrokken was; in hoeverre één of meerder personen op de werkplek een BHV- dan wel EHBO-diploma hadden en in hoeverre deze BHV ers/ehbo ers zelf risicovolle werkzaamheden verrichten zonder dat er sprake was van een collega met dezelfde kwalificaties om levensreddend op te treden. De monitor is niet bij alle inspecties meegenomen. De resultaten van de monitor zijn verwerkt bij het inspectiepunt bedrijfshulpverlening (4.2.4). 3.5 Publiciteit rondom het project Na afloop van het project zullen de resultaten teruggekoppeld worden naar brancheorganisaties. Daarnaast is het de bedoeling dat door middel van één of meerdere artikelen hierover de bedrijven in de sector over de projectresultaten wordt geïnformeerd. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

12 4. Inspectieresultaten In dit hoofdstuk zijn de resultaten weergegeven van de inspecties. 4.1 Totaal overzicht resultaten In totaal zijn in het kader van dit project 54 inspecties op locaties uitgevoerd. Dit is een relatief gering aantal inspecties. De resultaten zoals vermeld in dit hoofdstuk hebben dan ook uitsluitend betrekking op de geïnspecteerde bedrijven en kunnen niet als representatief worden beschouwd voor de gehele branche. Bij 25 van de in totaal 54 bezoeken bleek het vellingswerk in orde te zijn. Dit betekent dat in 46% van de bezoeken op de beoordeelde aspecten rond het werken met een motorkettingzaag er geen overtredingen zijn gevonden. In 22 gevallen (41%)is handhavend opgetreden. Een interessant beeld roept tabel tabel 3 in de bijlage op, waar een overzicht staat van de herkomst naar sector van bedrijven waar overtredingen zijn vastgesteld. Hieruit kan afgeleid worden dat bedrijven waarvoor het vellingswerk tot de kernwerkzaamheden behoren, de zaken aardig goed voor elkaar hebben. Het probleem zit naar inschatting vooral bij bedrijven die boswerk als nevenwerkzaamheden hebben. Hierbij moet gedacht worden aan loonbedrijven, hoveniers, gemeenten, sociale werkvoorziening en de brandweer (stormschade). Figuur 1 Kengetallen inspectieproject Bosbouw Landelijke bezoekgegevens Overleg 13% In Orde 46% Niet In Orde 41% 54 Bedrijven geïnspecteerd 25 Bedrijven In Orde 22 Bedrijven niet in orde 8 Bedrijven overleg gevoerd Tijdens een inspectie kunnen meerdere overtredingen geconstateerd worden. Van de 22 bedrijven waar overtredingen zijn geconstateerd zijn in totaal 32 overtredingen geconstateerd. In figuur 1 is alleen weergegeven of het wel of niet in orde was bij een bedrijf. In figuur 2 zijn alle ingezette instrumenten te zien, waarbij door de dubbeltellingen de getallen dus hoger uitkomen dan in figuur 1. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

13 Figuur 2 Resultaten totaal overzicht voor het inspectieproject Handhaving Resultaten Inspectieproject 1x Stillegging & Boeterapport Waarschuwing ARBO 31x 25x In orde bezoeken De overtredingen die geconstateerd zijn hadden veelal niet een direct ernstig gevaar voor personen tot gevolg. Slechts in één geval zijn de werkzaamheden stilgelegd en is er direct een boete aangezegd. Het project heeft zich gericht op verschillende facetten van in totaal vier hoofdonderwerpen. De handhaving op de verschillende speerpunten levert het totaalplaatje zoals weergegeven in figuur 3 op. Figuur 3. Weergave meest voorkomende overtredingen Weergave meest voorkomende overtredingen Bedrijfshulpverlening 2. Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen 3. De Motorkettingzaag 4. Voorlichting en onderricht 5. Overige inspectiepunten Eindverslag landelijk project Bosbouw A

14 4.2 Resultaten per inspectiepunt Voorlichting en onderricht Voorlichting en onderricht van werknemers gaf het minst aanleiding om handhavend op te treden. Er is twee keer een waarschuwing gegeven. Het gaat dan om een praktijkopleiding gericht op de motorkettingzaag. Over het algemeen weten de betrokken werknemers dan ook goed waar ze mee bezig zijn en welke risico s er verbonden zijn aan het werken met de motorkettingzaag. Het gaat dus om goed opgeleide en professionele mensen. De overtredingen die zijn geconstateerd behoorden beide tot de categorie bomenvellers die dit werk als nevenwerkzaamheden verrichten De motorkettingzaag Dat de motorkettingzaag een gevaarlijke machine is, blijkt onder meer uit het feit dat juist op dit feit de werkzaamheden zijn stilgelegd en een boete is opgelegd. Het betrof hier een onvoldoende beveiligde motorkettingzaag. Van de zes gevallen waar overtredingen waren, zijn drie waarschuwingen gegeven op de goede staat en het onderhoud van de zaag. De drie overige instrumenten hadden betrekking op de beveiligingen van de motorkettingzaag Persoonlijke beschermingsmiddelen Er is negen keer handhavend opgetreden met betrekking tot persoonlijke beschermingsmiddelen. Zeven keer ging het om het gebruik van de beschermingsmiddelen en in twee gevallen waren de persoonlijke beschermingsmiddelen niet beschikbaar gesteld. Opvallend is dat bij alle inspecties de gehoorbescherming prima in orde was. De gehoorbescherming was als enig specifiek inspectiepunt opgenomen. De overige beschermingsmiddelen, zoals handschoenen, gelaatsbescherming, speciale motorzaagschoenen en een zaagbroek waren als één categorie opgenomen. Overigens was de staat van onderhoud van de persoonlijke beschermingsmiddelen die op de werklocaties werden aangetroffen prima in orde Bedrijfshulpverlening: inspectie en monitor Vanwege de reeds eerder geschetste bijzonderheden rond bedrijfshulpverlening in buitendienstsituaties, is er op een aantal onderdelen daadwerkelijk ter plaatse gehandhaafd. Het ging hier met name om de organisatie van de BHV in de vorm van specifieke uitrusting: verbandtrommel en communicatiemiddelen. Op deze punten is vier keer een waarschuwing gegeven. Twee keer ging het om het niet aanwezig zijn van een mobiele telefoon. Opvallend hierbij was dat dit in het ene geval een zelfstandige zonder personeel betrof en in het andere geval werknemers van de sociale werkvoorziening. Daarnaast is zeven keer een handhavingsinstrument ingezet vanwege de bereikbaarheid c.q. beschikbaarheid en de niet toereikende opleiding van de BHV ers. Op het aantal BHV ers is niet gehandhaafd. De monitor geeft het volgende beeld van de dagelijkse praktijk rond bedrijfshulpverlening. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

15 Over het algemeen wordt gewerkt met meer dan één persoon bij het vellen van bomen. Dit is positief vanuit het oogpunt van de risico s die bij dit werk een rol spelen. Er is slechts één keer in de voor de 23 in de monitor onderzochte situaties een persoon alleen aangetroffen: dit was een zelfstandige zonder personeel. In 6 van de 23 onderzochte gevallen was er niemand op de werklocatie die beschikte over EHBO, dan wel BHV. En op 15 van de 17 locaties waar BHV ers/ehbo ers aanwezig waren, verrichten deze ook zelf risicovolle werkzaamheden Overige onderwerpen Naast de speerpunten in het project is op een tweetal andere onderwerpen tijdens de inspectiebezoeken een opmerking gemaakt. De belangrijkste hierin betrof het kunnen kennisnemen van de inhoud van de RI&E door de werknemers. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

16 5. Conclusies 5.1 Hoofdconclusies In het navolgende worden de conclusies weergegeven van het project op basis van de hiervoor beschreven resultaten. Gezien het feit dat de overtredingen redelijk verspreid zijn over de verschillende inspectiepunten en er in totaal 54 inspectiebezoeken zijn, moeten de resultaten van dit inspectieprogramma met enige voorzichtigheid behandeld worden. Nogmaals wordt onderstreept dat de conclusies gezien het aantal inspecties niet als representatief voor de gehele branche kan worden beschouwd. 1. Het totaalbeeld van de inspectieresultaten geeft aan dat het middelmatig tot redelijk is gesteld met de arbeidsomstandigheden bij het vellingswerk met de motorkettingzaag. De ambitieuze doelstelling van honderd procent goede veiligheidseisen en -voorzieningen is echter niet gehaald, en daarmee zijn de gezamenlijke en de individuele doelstellingen van het project niet gehaald. In iets meer dan 50% van de gevallen zijn er overtredingen geconstateerd. Eén keer is het werk stilgelegd en is er een boete opgemaakt. 2. Positief is het gesteld met de opleiding van werknemers. Op twee gevallen na, hebben de werknemers een goede opleiding genoten hoe om te gaan met de motorkettingzaag. 3. Het is zinvol om eens in de zoveel tijd een dergelijk inspectieprogramma rond het vellen van bomen uit te voeren. Het zou goed zijn om daarbij de aandacht niet alleen te richten op de motorkettingzaag, maar op een aantal veelgebruikte arbeidsmiddelen (lier, werken aan lijnen, etc) onder de loep te nemen. 4. Binnen de branche is sprake van zelfwerkzaamheid in de vorm van de Erkenningsregeling Bosaannemers (ErBo). Hiervan maakt pakweg de helft van de professionele bosaannemers deel uit. In het kader van de ErBo worden jaarlijks inspectie-activiteiten uitgevoerd, waar de arbeidsomstandigheden onderdeel van uitmaken. Er wordt tevens gewerkt met een soort boetesysteem met waarschuwingen. Zelfstandigen worden hierin gelijkgeschakeld met bedrijven met personeel. Het regime is evenwel duidelijk lichter dan de overheidshandhaving. Voorts is het bereik van de ErBo alleen die bedrijven die zich hierbij vrijwillig hebben aangesloten. Deze zelfwerkzaamheid in combinaties met periodieke middellange termijn inspectieprogramma s en pro-actief overleg op onderwerpen richting de branche (zie ook punt 8) vormen een goede mogelijkheid om het niveau van de arbeidsomstandigheden in de sector te volgen en te verbeteren. 5. De inspectieresultaten roepen de vraag op in hoeverre weliswaar de professionele bosaannemer de zaken redelijk op orde heeft, maar bedrijven die het vellen van bomen als nevenactiviteit hebben het vaak niet zo nauw nemen met de arbeidsomstandigheden. Het gaat hierbij om groenvoorzieningsbedrijven, gemeenten, loonbedrijven, brandweer, hoveniers en sociale werkplaatsen. 6. Bij het vellingswerk van bomen zijn veel zelfstandigen zonder personeel betrokken.van de 340 professionele bosaannemers heeft circa 40% een eenmansbedrijf. Dit gegeven wordt niet direct gereflecteerd binnen het project, aangezien er weinig zelfstandigen werden Eindverslag landelijk project Bosbouw A

17 aangetroffen. Daar waar dit echter het geval was, kon er slecht handhavend opgetreden worden, aangezien de zelfstandige zonder personeel maar zeer beperkt onder de arbeidsomstandighedenwet valt. Hoewel de projectresultaten niet weergeven dat het slecht gesteld was met de zelfstandige professionele bosaannemer, is het toch wenselijk voor deze beroepstak dat op de zelfstandigen zonder personeel zo spoedig mogelijk de gehele arbeidsomstandighedenwet 1998 van kracht wordt. Het ziet er echter niet naar uit dat dit op korte termijn gebeurd. Wel is de zelfstandige aan te pakken via de Wet op de Gevaarlijke Werktuigen. 7. Bedrijfshulpverlening bij buitenwerkzaamheden op afgelegen locaties vraagt speciale aandacht. De praktijk toont aan dat niet op alle werklocaties personen zijn die levensreddende handelingen kunnen verrichten, en dat wanneer deze wel aanwezig zijn zij ook zelf risicovolle werkzaamheden verrichten. Het is aan te bevelen dat er een speciaal onderdeel levensreddende handelingen wordt opgenomen in de opleiding tot professionele bosaannemers. Zeker gezien het feit dat over het algemeen de werknemers op locatie goed opgeleid blijken te zijn. Levensreddende handelingen vormen een onderdeel van de BHV en kunnen in de voorgestelde vorm specifiek toegesneden worden op de situatie in de bosbouw. Dit zal met de branche en met opleidingsinstituten besproken moeten worden. Voorts is het aan te bevelen dat over de beroepssectoren heen een eenduidige lijn wordt ontwikkeld hoe om te gaan met de bedrijfshulpverlening. 8. Met uitzondering van de levensreddende handelingen, rechtvaardigen de resultaten op de geïnspecteerde onderwerpen in het project niet een intensief contact gericht op verbetertrajecten in de branche. Wel is er sprake van een relatief hoge instroom in de WAO vanuit deze deelsector binnen de landbouw. Er hoeft echter geen verband te zitten tussen deze hoge instroom en de projectspeerpunten; andere oorzaken kunnen hieraan ten grondslag liggen. Bij een (eventueel) volgend project moet derhalve nadrukkelijk gekeken worden naar de oorzaken van deze instroom. Met het oog op zelfwerkzaamheid, alsmede het feit dat de Arbeidsinpsectie zich scherper zal richten op de eigen verantwoordelijkheid van werknemers in de vorm van werknemersboetes, is het aan te bevelen dat bedrijven - voor zover dat nog niet gebeurd - een sanctiebeleid opzetten en uitvoeren richting de eigen werknemers inzake het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Daarnaast is overleg met de branche en wederzijdse informatievoorziening met name rond het opzetten, uitvoeren en evalueren van inspectieprogramma s vanuit de Arbeidsinspectie wenselijk. 9. Publiciteit ten aanzien van de activiteiten van de Arbeidsinspectie op dit terrein is wenselijk vanwege de positieve effecten die daarvan uitgaan op de arbeidsomstandheden. En om de onderscheiden rollen van de Arbeidsinspectie en het Bosschap te verduidelijken. 5.2 Conclusies per onderwerp In paragraaf 1.2 zijn de doelstellingen voor dit project weergegeven. In de volgende paragrafen worden de conclusies per speerpunt op een rijtje gezet. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

18 5.2.1 Opleiding werknemers De doelstelling dat elke zager voldoende voorlichting en onderricht heeft genoten is bijna gehaald. In twee gevallen is een waarschuwing gegeven, waaronder aan een zelfstandige zonder personeel. Vellingswerk wordt dus uitgevoerd door goed opgeleide en professionele krachten Persoonlijke beschermingsmiddelen Hoewel de werknemers goed zijn opgeleid, en goed op de hoogte zijn met de risico s en gevaren van het werken met de motorkettingzaag en het daaruit voortvloeiende belang van het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, zit relatief het grootste knelpunt in het daadwerkelijk gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen. Er is zeven keer een waarschuwing gegeven op het niet gebruiken ervan. Daarentegen is de staat van onderhoud van de persoonlijke beschermingsmiddelen prima op orde. Opvallend is dat het bij de overtredingen niet zozeer gaat om het dragen van gehoorbescherming. De motorkettingzaag produceert meer lawaai dan de toegestane grens van 85 db(a), maar alle aangetroffen werknemers droegen de noodzakelijke gehoorbescherming. Met uitzondering van gehoorbescherming, is er geen analyse gedaan onderscheiden naar de type beschermingsmiddelen, zoals gelaatsbescherming, zaagbroek, zaagschoenen en handschoenen.wat betreft het gebruik van handschoenen kan niet in alle situaties gesteld worden dat de veiligheid wordt verhoogd door het dragen ervan. Dit hangt onder meer af van de weersgesteldheid en het materiaal waarvan de handschoen is gemaakt. Handhaving op gebruik moet daarom beoordeeld worden in relatie tot de omstandigheden ter plaatse. Wel zullen handschoenen te allen tijde ter beschikking gesteld moeten worden. Niet in alle gevallen waren de persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar op de werklocatie. Beschikbaarheid van voldoende materiaal is een voorwaarde voor gebruik en weegt daarom zwaar. Het blijft belangrijk om alert te zijn op zowel de beschikbaarheid als het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Motorkettingzaag Kernpunten bij de motorkettingzaag zijn goede beveiligingen die op de zaag zijn aangebracht en goed onderhoud. Op beide onderdelen is even vaak gehandhaafd, met in totaal zes waarschuwingen. Vanuit de inspectieteams is aangegeven dat over het algemeen met vrij nieuwe machines wordt gewerkt. Vaak voldoen deze zagen wel aan de benodigde eisen. Wel wordt hier nogal eens ruw mee omgesprongen, waardoor er beschadiging kunnen optreden van belangrijke beveiligingen, zoals aan de kettingvanger. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

19 5.2.4 Bedrijfshulpverlening Bedrijfshulpverlening bij buitenwerkzaamheden op veelal afgelegen locaties vraagt speciale aandacht. De praktijk van het boswerk toont aan dat wel bij het grootste deel (77%), maar niet op alle werklocaties personen zijn die levensreddende handelingen kunnen verrichten. Verder dat wanneer deze wel aanwezig zijn, zij over het algemeen ook zelf risicovolle werkzaamheden verrichten. Het is aan te bevelen dat er een speciaal onderdeel levensreddende handelingen wordt opgenomen in de opleiding tot professionele bosaannemers. Zeker gezien het feit dat over het algemeen de werknemers op locatie goed opgeleid blijken te zijn en met meer dan één werknemer wordt gewerkt. Dit zal met de branche en met opleidingsinstituten besproken moeten worden. Positief is dat in het overgrote deel van de gevallen niet alleen gewerkt wordt bij dit risicovolle werk. Voorts is het aan te bevelen dat over de beroepssectoren heen een eenduidige lijn wordt ontwikkeld hoe om te gaan met de bedrijfshulpverlening. De organisatie zelf van de bedrijfshulpverlening, zoals communicatie en een voldoende uitgeruste verbandtrommel, bieden nu reeds voldoende handvatten om handhavend op te treden. Communicatiemiddelen waren bijna altijd op de werklocatie aanwezig. Eindverslag landelijk project Bosbouw A

20 Overzicht van de kwantitatieve gegevens A431 Bosbouw TABEL 1. Bezoekgegevens bezoekgegevens Aantal geïnspecteerde bedrijven 54 Aantal bedrijven in orde bij 1 e 25 bezoek Overleg 8 Aantal bedrijven met 22 overtredingen Totaal aantal overtredingen 32 Aantal Waarschuwingen ARBO 31 Aantal stilleggingen + Boete 1 TABEL2. Belangrijkste overtredingen Onderwerp Totaal aantal Totaal aantal Waarschuwingen Stilleggingen & Arbo Boete rapporten Bedrijfhulpverlening 11 Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen 9 De motorkettingzaag 5 1 Voorlichting en onderricht werknemers 2 Overige inspectiepunten 4 Totaal onderwerpen 31 Tabel 3. Herkomst BIK-code bedrijven met overtredingen Bik code Omschrijving Bik inschrijving Aantallen bedrijven 1411 Hoveniersbedrijven Maatschappelijke instellingen o.a. landschapsbeheer Bosbouw en diensten voor de bosbouw Sociale werkvoorziening Leggen van kabels en buizen Groothandel in akkerbouwprodukten n.e.g Groothandel in hout en plaatmateriaal Overige vormen van dh in non-food art Financiële holdings Algemeen overheidsbestuur Overige dienstverlening n.e.g. 1 Totaal aantal bedrijven met overtreding 22 Eindverslag landelijk project Bosbouw A