Machineveiligheid 2004 Inspectieproject in de Voeding- en Genotmiddelen en de Metaalsector op het gebied van machineveiligheid.

Transcriptie

1 Machineveiligheid 004 Inspectieproject in de Voeding- en Genotmiddelen en de Metaalsector op het gebied van machineveiligheid. Projectverslag Arbeidsinspectie, Den Haag, 1 september 005 Inspectieonderwerp Machineveiligheid AI-bedrijfstakdirectie Industrie Landelijk projectleider Dhr. M. Staal (voor informatie: mstaal@minszw.nl tel Voor vragen van de pers Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, afdeling persvoorlichting ( ) Looptijd project mei t/m oktober 004 Correspondentieadres Arbeidsinspectie, kantoor Roermond t.a.v. mw. Y.A.J. Montforts Postbus AX Roermond tel

2 Voorwoord. De Arbeidsinspectie bevordert door middel van handhaving de naleving van de wetgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Op basis van risicoanalyses wordt daarbij bepaald in welke sectoren en op welke onderwerpen wordt geïnspecteerd. Binnen de industrie zijn de metaal en de voeding- en genotmiddelenindustrie omvangrijke en tegelijkertijd risicovolle bedrijfstakken, waar de kans op een ongeval relatief groot is. Hierin ligt de belangrijkste reden voor de regelmatige inspectieactiviteiten die in deze sectoren plaats vinden. Het in de periode mei tot en met oktober 004 uitgevoerde inspectieproject had als onderwerp machineveiligheid. Tijdens de inspecties is nagegaan op welke wijze het bedrijf structureel aandacht besteedt aan machineveiligheid door naar de systeemaanpak van die bedrijven te kijken. Tevens zijn specifieke machines geïnspecteerd. Daarbij bleken 6 van de 10 ondernemingen in overtreding. Het blijkt dat vooral beveiligingen vaak niet zijn aangepast aan de eisen die daaraan tegenwoordig zijn gesteld. Nieuwe inzichten en nieuwe mogelijkheden om machines te beveiligen worden onvoldoende toegepast. Daarnaast komt het voor dat beveiligingen bijvoorbeeld vanwege onderhoud of reparatie zijn verwijderd maar niet meer terug geplaatst. Ook zijn inspecteurs situaties tegen gekomen dat beveiligingen waren uitgeschakeld om sneller te kunnen werken. Behalve technische aspecten is dus ook het menselijke gedrag een factor van betekenis. Deze bevindingen dienen de ondernemers zich ter harte te nemen. Het gaat tenslotte om de veiligheid van de eigen werknemers. Naast de morele verplichting om voor een verantwoord veiligheidsniveau te zorgen, zijn er ook financiële argumenten, zowel in de sfeer van uitkeringslasten bij arbeidsongeschiktheid als aansprakelijkheid in verband met letselschade. Het realiseren van tenminste het wettelijk vereiste niveau van veiligheid en gezondheid, is het uitgangspunt van de handhaving. Het is echter ook bekend dat de marges in de conventionele industriële sectoren gering zijn en vele bedrijven moeite hebben om het hoofd boven water te houden. Economische motieven mogen nooit een excuus zijn om de veiligheidsproblematiek te negeren. Dat laat onverlet dat de Arbeidsinspectie rekening houdt met de mogelijkheden in de sector. Het realiseren van de stand van de techniek blijft het einddoel, maar het tempo waarmee daar naar toe wordt gewerkt, is mede afhankelijk van de financiële mogelijkheden. De Arbeidsinspectie is bereid om daarmee in de termijnstelling rekening te houden. De Algemeen Directeur van de Arbeidsinspectie, Dr. J.J.M. Uijlenbroek

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD....1 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING...4. AANLEIDING EN DOEL VAN HET INSPECTIEPROJECT AANLEIDING DOELSTELLINGEN Resultaten van eerdere, gelijksoortige inspectieprojecten OMVANG EN OPZET Werkterrein/BIK s Looptijd en aantallen bezoeken Opzet van het project Inspectiepunten Publiciteit rondom het project INSPECTIERESULTATEN GENERALISEERBAARHEID TOTAALOVERZICHT Handhavingsinstrumenten RESULTATEN PER SECTOR Voedings en genotmiddelen Metaal Overigen sectoren CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ALGEMENE CONCLUSIES CONCLUSIES PER INSPECTIEPUNT VERVOLGACTIES

4 1. Samenvatting In de periode mei tot en met oktober 004 zijn in totaal 1041 inspecties uitgevoerd op het onderwerp machineveiligheid in delen van de metaal- en voeding- en genotmiddelensector. De doelstelling van dit project was te komen tot een betere naleving van de regelgeving die geldt voor de arbeidsrisico s op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid. Enerzijds door geconstateerde overtredingen weg te laten nemen. Anderzijds door de resultaten onder de aandacht van de brancheorganisaties te brengen met het verzoek hiermee rekening te houden bij hun activiteiten voor betere arbeidsomstandigheden. Tijdens de inspecties zijn bij 60% van de bezochte bedrijven één of meerdere overtredingen vastgesteld. De bedrijven uit de metaalsector scoren daarbij hoger (61%) dan die uit de voeding- en genotmiddelenbranche (55%). Hierbij wordt opgemerkt dat ca. 60% van de ondernemingen in laatstgenoemde branche bestond uit brood- en banketbakkerijen en broodfabrieken. Wanneer overtredingen worden vastgesteld die een aanzienlijk risico inhouden voor de veiligheid van de werknemer(s), wordt de werkgever bevolen om de werkzaamheden te staken en/of wordt een boete aangezegd. Deze zware handhavinginstrumenten werden 74 keer ingezet, ofwel bij 19,5% van het totale aantal overtredingen. Het aandeel van de zware handhavinginstrumenten ligt voor beide genoemde sectoren ongeveer gelijk. Wanneer wordt gekeken naar de onderwerpen dan gaat het vooral om het ontbreken van afdoende afscherming van bewegende delen van machines. Bijna de helft van de overtredingen (47%) had betrekking op dit onderwerp. Dit leidt naar verhouding vaak tot een ernstig risico voor de werknemers. Ruim 90% van het totale aantal stilleggingen had dan ook betrekking op dit onderwerp Het ontbreken van afdoende afscherming leidde in 67% van de gevallen tot een waarschuwing en in 33% tot een bevel tot staken van werkzaamheden. De uitkomsten wijken in negatieve zin af van de arbomonitor 003. Uit de arbomonitor 003 komt op basis van een a-selecte steekproef van bedrijven naar voren dat in de industrie gemiddeld 50% van de bedrijven een of meerdere regels van de arbeidsomstandighedenwet overtreedt. 1 De conclusie die op basis van inspectieproject kan worden getrokken is dan ook, dat het onderwerp machineveiligheid veel aandacht blijft vragen van de industriële bedrijven in de onderzochte sectoren. Dit zal in nog te voeren overleg met de betrokken brancheverenigingen sterk worden benadrukt. 1 Arbeidsinspectie, Arbomonitor 003, tabel 4.1, juli 004 4

5 . Aanleiding en doel van het inspectieproject Dit inspectieproject, genaamd Machineveiligheid 004, vormt een uitwerking van de strategie van de directie Industrie Het inspectieproject is uitgevoerd in de Metaal en Voedingsmiddelensectoren. In het verleden zijn verschillende projecten gericht op machineveiligheid uitgevoerd in de genoemde sectoren. Daarbij zijn specifieke gegevens over de arbeidsomstandigheden in de verschillende deelsectoren in deze branche verzameld..1. Aanleiding De strategie van de directie Industrie richt zich op de aanpak van de belangrijkste risico s voor veiligheid en gezondheid. Door de risico-niveau s voor de sectoren met elkaar te vergelijken, wordt inzicht verkregen in welke bedrijfstakken de meeste aanleiding is om te interveniëren. Binnen de sector industrie loopt een werknemer in vergelijking met andere sectoren een grote kans op een ongeval. Volgens recent onderzoek van de Stichting Consument en Veiligheid krijgen 10 op de 1000 werkenden jaarlijks een ongeval waarbij een bezoek aan de Eerste Hulp Afdeling van een ziekenhuis noodzakelijk blijkt. Risicovolle bedrijfstakken zijn met name de bouw, metaalindustrie, voeding- en genotmiddelenindustrie en horeca met respectievelijk 6, 18, 15 en 15 arbeidsongevallen per 1000 werkenden. De arboproblematiek in de metaal en voeding- en genotmiddelenindustrie is omvangrijk. Verschillende omstandigheden op het werk -ongevallen, arbeidsgebonden ziekte en WAO-instroom - leiden tot uitval. Zo heeft de Arbeidsinspectie geconstateerd dat er relatief veel ongevallen plaatsvinden met machines, en er onvoldoende aandacht is voor afscherming van draaiende delen. In eerdere inspectieprojecten is gesignaleerd dat binnen de genoemde sectoren het arbozorgsysteem onvoldoende functioneert en regelmatig inspecteren noodzakelijk is om veranderingen daadwerkelijk te realiseren. In de periode mei tot en met oktober 004 heeft de Arbeidsinspectie in een grootschalig project bedrijven in de voeding- en genotmiddelensector en de metaalsector geïnspecteerd op het onderwerp machineveiligheid. Tijdens de inspectie is nagegaan op welke wijze het bedrijf structureel aandacht besteedt aan machineveiligheid door naar de systeemaanpak van die bedrijven te kijken. Tevens zijn specifieke machines geïnspecteerd... Doelstellingen De doelstelling van dit project vloeit logisch voort uit de strategische keuze om als Arbeidsinspectie energie te steken in een betere naleving van de regelgeving die geldt voor de arbeidsrisico s op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid. Tevens wordt beoogd met dit project een extra aanzet te geven in de sectoren tot het verbeteren van de arbeidsomstandigheden op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid. Door het bezoeken van de metaal en voeding- en genotmiddelenindustrie in Nederland wordt tevens het inzicht in het nalevingsniveau op het gebied van machineveiligheid in deze sectoren geactualiseerd. De Arbeidsinspectie gaat de inspectieresultaten gebruiken voor nader overleg met de sociale partners in de branche. Overleg over de wijze waarop zij activiteiten kunnen opzetten of inbedden in lopende initiatieven, om het bewustzijn te vergroten dat een (systeem)gerichte aanpak binnen de bedrijven belangrijk is. De kwalitatieve doelstellingen van dit project waren: o Opheffen van situaties betreffende machineveiligheid, die niet voldoen aan de eisen zoals deze gesteld worden in de wetgeving. o Binnen de relevante branches en bij de arbodiensten aandacht vestigen op machineveiligheid en arbomanagement in het algemeen gedurende de looptijd en na afloop van het project. Daarnaast Stichting Consument en Veiligheid; Letsel Informatie Systeem 003 5

6 bedrijven prikkelen om ook niet geïnspecteerde gevaarlijke situaties binnen het eigen bedrijf aan te pakken.... Resultaten van eerdere, gelijksoortige inspectieprojecten In de maanden februari tot en met april 004 zijn 73 bedrijven geïnspecteerd die metaalproducten vervaardigen (constructiewerken, ramen en deuren, tanks en ketels, metaalbewerking zoals persen en oppervlaktebehandeling). De inspectieonderwerpen betroffen de blootstelling aan lasrook, vluchtige organische stoffen (VOS) en fysieke belasting door tillen, duwen en trekken. In 74% van het totale aantal bezochte bedrijven werd een handhavingstraject gestart. In deze bedrijven zijn één of meerdere overtredingen geconstateerd. In totaal betrof het 77 waarschuwingen, 10 eisen tot naleving, 56 boeterapporten, 38 stilleggingen en 6 stilleggingen met boeterapport. De stilleggingen hadden, met uitzondering van één, allen betrekking op onveilige machines. Van de 77 waarschuwingen hadden er in totaal 464 betrekking op het ontbreken van een actuele en kwalitatief goede blootstellingsbeoordeling aan gevaarlijke stoffen. Tussen oktober 00 en april 003 zijn inspecties uitgevoerd bij 30 bedrijven in de metaalsector. Hierbij werd speciaal gekeken naar de onderwerpen machineveiligheid, geluid en het?arbobeleid. Bij 09 bedrijven (65%) zijn één of meer overtredingen geconstateerd. Totaal zijn daarbij 468 overtredingen aan het daglicht gekomen. In 76 gevallen werden de werkzaamheden (preventief) stilgelegd, omdat door de inspecteurs onaanvaardbare, acute risico s op het gebied van machineveiligheid zijn geconstateerd. In de periode tussen november 003 en februari 004 zijn ruim 00 inspecties uitgevoerd in melkfabrieken en kaaspakhuizen in Nederland. Er is geïnspecteerd op de onderwerpen fysieke belasting (tillen, duwen en trekken), gevaarlijke stoffen (reinigings- en desinfecteermiddelen) en geluid. Er bleken 144 bedrijven in overtreding (ruim 70%), die verantwoordelijk waren voor 435 tekortkomingen. Daarvan hebben er 93 geleid tot een waarschuwing, 10 tot het stellen van een eis tot wetsnaleving, 5 tot een boeterapport en 15 tot een stillegging. Vooral het ontbreken van een (goede) beoordeling van aanwezige risico s bleek een struikelblok. Voorgaande resultaten laten zien dat aandacht van de Arbeidsinspecties voor de arbeidsomstandigheden in de sectoren metaal en voeding- en genotmiddelenindustrie zeker gerechtvaardigd is..3. Omvang en opzet.3.1. Werkterrein/BIK s De metaal en de voeding- en genotmiddelensector zijn grote sectoren. Binnen de metaal zijn bedrijven geïnspecteerd in de metaalproductenindustrie en de productie van machines en apparaten (BIK 3 8 en 9). Binnen de voedings- en genotmiddelen zijn bedrijven geïnspecteerd in alle subsectoren. Hierbij wordt opgemerkt dat ca. 60% van de ondernemingen in laatstgenoemde branche bestond uit brood- en banketbakkerijen en broodfabrieken. Bedrijven die recent waren bezocht in het kader van andere projecten zijn niet opnieuw geïnspecteerd. Bovendien is in dit project in principe geïnspecteerd bij bedrijven met meer dan 5 werknemers. Dit laatste in verband met de grote onnauwkeurigheden die de betreffende bestanden van de Kamers van Koophandel bevatten ten aanzien van ondernemingen met minder dan 5 werknemers. De bedrijven zijn in eerste instantie geselecteerd op basis van een a-selecte steekproef uit het bestand van de Kamers van Koophandel. Dit heeft het voordeel dat, gegeven het grote aantal inspecties, er representatieve uitspraken mogelijk zijn voor de bedrijfstak als geheel. Het nadeel is echter dat de pakkans kleiner is dan wanneer ondernemingen zouden worden geselecteerd waarvan wordt verwacht dat die in overtreding zijn. 3 De BIK-code is de bedrijfsindeling van de Kamer van Koophandel. De KvK geeft ieder bedrijf een code waarmee de activiteiten van de onderneming of vestiging wordt aangeduid. 6

7 .3.. Looptijd en aantallen bezoeken Het project is gestart op 1 mei 004. In oktober 004 zijn de laatste inspectiebezoeken gebracht. In totaal zijn 1041 bedrijven bezocht. Hiervan behoorden 66 ondernemingen (6% ) tot de voeding- en genotmiddelenindustrie en 75 (7% ) tot de metaalindustrie. Bij 3 (%) van de bezochte bedrijven bleek tijdens de inspectie dat zij tot een andere BIK klasse behoorden, maar dat de inspectie op de projectonderwerpen wel goed kon plaatsvinden. Zie figuur 1. Figuur 1 Percentage geïnspecteerde bedrijven per sector Voedings- en Genotmiddelen Metaal Overige.3.3. Opzet van het project De inspecties binnen dit project zijn niet aangekondigd bij de te inspecteren bedrijven. Dit om een zo betrouwbaar mogelijk beeld van de normale bedrijfsgang te krijgen. Wél is het project vooraf bekend gemaakt bij de verschillende branches. Tijdens de introductie van de inspectie heeft de inspecteur toegelicht welke onderwerpen tijdens de inspectie centraal zouden staan. Hierbij is benadrukt dat het een steekproef betreft, gericht op machineveiligheid. Voor andere onderwerpen gold dat alléén wanneer door de inspecteur situaties zouden worden aangetroffen die een direct ernstig gevaar voor de werknemer(s) inhouden, op die onderwerpen wordt gehandhaafd. Na de introductie is een rondgang door het bedrijf gemaakt. Indien er overtredingen tijdens deze ronde werden geconstateerd, is vervolgens naar de risico-inventarisatie en evaluatie gevraagd. In het afsluitende gesprek zijn de inspectieresultaten en het vervolgtraject nader toegelicht. Wat dit laatste betreft zijn afspraken gemaakt over de termijnen waarbinnen de overtredingen moeten zijn opgeheven. Hierop zal door de inspecteur worden gecontroleerd Inspectiepunten Tijdens de inspectie is nagegaan of bij de hierna genoemde arbeidsmiddelen de wettelijke regels ten aanzien van machineveiligheid worden overtreden. Indien dit het geval was, is nagegaan of het bedrijf de risico s in kaart heeft gebracht en of de veiligheid van arbeidsmiddelen (machines) op een juiste wijze wordt gemanaged. Aan de hand van een systeemgerichte inspectie, is nagegaan op welke wijze een bedrijf omgaat met veiligheid van arbeidsmiddelen en of de betrokken medewerkers zijn voorgelicht over het gebruik van het arbeidsmiddel. Tenslotte is nagegaan of het bedrijf er voor zorgt dat het arbeidsmiddel na verloop van tijd nog in een goede staat verkeert. Afhankelijk van de sector, zijn tijdens inspecties de volgende bedrijfsspecifieke arbeidsmiddelen geïnspecteerd: Metaal - Excenterpers - Kantbank 7

8 - Metaalwals - Hijs- en heftwerktuigen - Boormachines - Draaibanken - Intern automatisch transport - Voedings- genotmiddelen - Verpakkingsmachines - Deegkneed en mengmachine - Deegafmeetmachine - Intern automatisch transport. Indien tijdens de inspectie bleek dat één van bovengenoemde bedrijfsspecifieke arbeidsmiddelen niet aanwezig was, is nagegaan of bij het bedrijf arbeidsmiddelen aanwezig zijn waarbij het zeker nodig is, dat aandacht is gegeven aan voorlichting, onderricht, onderhoud en keuring. Dit betrof bijvoorbeeld machines met beveiligingsinrichtingen, takels of heftrucks. Tijdens de inspectie is specifiek aandacht besteed aan: Hoe de fysieke toestand van het betreffende arbeidsmiddel of de arbeidsplaats is; Wat met het arbeidsmiddel of op de arbeidsplaats wordt gedaan; Mogelijke gevaren /ongevallen/ feiten; Maatregelen / voorzieningen ter voorkoming van risico s; Gebruik van Persoonlijke beschermingsmiddelen; Noodzakelijk/gewenst onderhoud; Noodzakelijke/gewenste keuring; Algemene handhavinginformatie Eventueel projectgerelateerde handhavinginformatie Tijdens de looptijd van het project is het handhavingsbeleid op het gebied van de RI&E 4 gewijzigd. Hierop is geanticipeerd, door vanaf het begin van het inspectieproject pas te handhaven op de RI&E, nadat een overtreding bij één van bovengenoemde arbeidsmiddelen werd geconstateerd Publiciteit rondom het project De inspecties zijn aangekondigd bij de bekende werkgevers- en werknemersorganisaties in de voedings- en genotmiddelenindustrie en in de metaalsector. Daarnaast is er maandelijks een nieuwsbrief aan belangstellenden toegezonden, waarin informatie over de voortgang werd gegeven. 4 Risico-Inventarisatie en Evaluatie 8

9 3. Inspectieresultaten 3.1. Generaliseerbaarheid Voor wat betreft de metaal is er voor gekozen om het project uit te voeren in de deelsectoren vervaardiging van producten van metaal en productie van machines en apparaten. Uit deze populatie van bedrijven is een steekproef getrokken van bedrijven met 5 en meer werknemers in loondienst. Hiervan zijn er 75 geïnspecteerd. Tevens zijn 66 bedrijven bezocht uit de voeding- en genotmiddelenindustrie. Door deze wijze van samenstellen van de steekproef kunnen de resultaten van dit project niet onvoorwaardelijk worden vertaald naar de hele populatie bedrijven in dit deel van de industrie. Enige voorzichtigheid is geboden. Echter, omdat er sprake is van een steekproef van redelijk grote omvang, mag er van worden uitgegaan dat de resultaten tenminste een behoorlijk goed beeld geven van het onderzochte deel van de metaalsector. 3.. Totaaloverzicht Binnen dit project zijn 1041 bedrijven geïnspecteerd. Van de 1041 bedrijven zijn tijdens het eerste bezoek bij 6 van de geïnspecteerde bedrijven, 1406 overtredingen geconstateerd. Dit betekent dat bij ruim 60% van de geïnspecteerde bedrijven overtredingen zijn geconstateerd. Afgezet tegen het aantal geïnspecteerde bedrijven met overtreding is sprake van,3 overtredingen per bedrijf. In de voeding- en genotmiddelenindustrie zijn bij 146 van de 66 bedrijven (55%), totaal 80 overtredingen geconstateerd. In de metaalsector zijn bij 461 van de 75 bedrijven (61%), totaal 1084 overtredingen geconstateerd. De resterende 4 overtredingen zijn geconstateerd bij 15 bedrijven in de overige sectoren. Zoals blijkt uit figuur was driekwart van de overtreders afkomstig uit de metaal, terwijl 7% van de steekproef uit deze sector afkomstig was. De metaal kent naar verhouding dus marginaal meer overtreders. Figuur Percentage bedrijven met overtredingen per sector Voedings- en genotmiddelenindustrie 75% Metaal 3% Overige industrie % Tijdens een inspectie kan een inspecteur meer dan één handhavingsinstrument inzetten. Bijvoorbeeld: een stillegging met boete voor een onveilige machine en daarnaast ook een waarschuwing voor het niet hebben van een actuele RI&E en een waarschuwing voor het niet dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen. Hierdoor ligt het aantal ingezette handhavingsinstrumenten hoger dan het totale aantal bedrijven met geconstateerde overtredingen. In figuur 3 zijn de geconstateerde overtredingen naar onderwerp weergegeven. 9

10 Figuur 3 Overtredingen per inspectieonderwerp Ontbreken of onvoldoende afscherming of beveiliging RI&E/Plan van aanpak Onderhoud arbeidsmiddelen Gevaarlijke arbeidsmiddelen Keuringen arbeidsmiddelen Warenwetverplichtingen Gevaar van omvallen/kantelen arbeidsmiddelen Overige overtredingen Bijna de helft (47%) van de overtredingen heeft betrekking op onvoldoende afscherming van machines. Vooral bij kantbanken, platenwalsen en verpakkingsmachines worden naar verhouding veel gebreken met betrekking tot de beveiligingen vastgesteld. Bij de eerstgenoemde categoriën gaat het vaak om machines die al vele jaren oud zijn en niet intensief worden gebruikt. In figuur 4 is een overzicht weergegeven waarin het aantal bedrijven staat opgenomen, waarbij overtredingen zijn geconstateerd. Uit deze figuur blijkt dat bij meer dan eenderde van de geïnspecteerde bedrijven of meer overtredingen zijn geconstateerd. Bij 6 bedrijven zijn 8 overtredingen geconstateerd en bij één bedrijf zelfs 9 overtredingen. Figuur 4 Aantal bedrijven met 0, 1,,3,4 of meer dan 4 overtredingen > Handhavingsinstrumenten. In figuur 5 zijn alle ingezette handhavingsinstrumenten (1406) weergegeven. Van de 1406 overtredingen resulteerden er 113 in een waarschuwing Arbo of WGW 5 (80,5%). Totaal 74 (19,5%) van de geconstateerde overtredingen vereisten de inzet van een zwaar handhavinginstrument. Het aantal ingezette zware handhavingsinstrumenten (boeterapport en/of stillegging) geeft een indicatie van de ernst van de aangetroffen overtredingen. 5 Wet Gevaarlijke Werktuigen, later gewijzigd in Warenwet Besluit Machines. 10

11 Figuur 5 Inzet handhavingsinstrumenten Stillegging + Boeterapport Stillegging Boeterapport 3 71 Waarschuwing WAW Waarschuwing Arbo In totaal zijn 34 situaties stilgelegd en 17 werkzaamheden stilgelegd waarbij tevens een boeterapport is opgemaakt. Preventieve stilleggingen worden opgelegd indien op het moment van inspectie geen werkzaamheden aan de betrokken machine worden verricht of machines wel in werking zijn, maar zich op het moment van inspectie geen werknemers ophouden in de onmiddellijke nabijheid van de knelplaats. De 51 stilleggingen hebben betrekking op 06 bedrijven. Dit betekent dat bij meerdere bedrijven meer dan één machine is stilgelegd. In figuur 6 is weergegeven op welke onderwerpen de handhavingsinstrumenten stilleggingen en stilleggingen in combinatie met een boeterapport zijn ingezet. Figuur 6 Stilleggingen (+boeterapport) naar onderwerp Overige 6 1 Stillegging Omvallen/kantelen 6 Stillegging + Boeterapport Ontoereikend onderhoud 1 Gevaarlijke arbeidsmiddelen Onvoldoende afscherming Zoals uit figuur 6 blijkt hebben nagenoeg alle stilleggingen betrekking op onjuiste/ ontbreken van veiligheidsvoorzieningen bij arbeidsmiddelen. Totaal zijn 40 boetes aangezegd. Hiervan zijn 3 situaties waarbij alleen een boete is aangezegd. Bij 17 overtredingen zijn boetes aangezegd, in combinatie met een stillegging. De boetes zijn aangezegd bij 37 bedrijven. Het merendeel van de boetes () had betrekking op het ontbreken van een RI&E. In Figuur 7 is de verdeling op onderwerp van het aantal waarschuwingen (113) weergegeven. In 49 situatie ontbraken beveiligingen en of afschermingen aan machines, daar waar deze wel aanwezig zouden moeten zijn om de veiligheid te waarborgen van werknemers die er mee ( moeten) werken. 11

12 Bij 175 bedrijven is geconstateerd dat de RI&E onvolledig of niet actueel was. Ook werden 14 waarschuwingen gegeven vanwege onvoldoende onderhoud. Daarnaast is bij 70 arbeidsmiddelen geconstateerd dat deze niet (tijdig) gekeurd waren. Totaal zijn 71 waarschuwingen gegeven op het gebied van het Warenwetbesluit machines. Hiervan was in 3 situaties geen Nederlandstalige gebruiksaanwijzing beschikbaar en in 19 situaties geen CEmarkering aangebracht, dan wel geen verklaring van overeenstemming beschikbaar. Bij 55 arbeidsmiddelen bleek sprake van gevaar voor de veiligheid. Zo ontbraken bij 40 arbeidsmiddelen de noodstopvoorzieningen of waren die tijdens de werkzaamheden niet binnen handbereik. In 64 situaties zijn waarschuwingen gegeven vanwege het gevaar van omvallen of kantelen van produkten. De overige 14 waarschuwingen betroffen overtredingen op het gebied van ondermeer: veilige en ordelijke inrichting van de arbeidsplaats, gevaarlijke stoffen, keuze van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen en de ondersteuning door de arbodienst. Figuur 7 Waarschuwing (ARBO/WARENWET) naar onderwerp onvoldoende afscherming 49 1 RI&E/Plan van aanpak Onderhoud arbeidsmiddelen Gevaarlijke arbeidsmiddelen Keuringen arbeidsmiddelen Warenwetverplichtingen waarschuwing arbo waarschuwing Warenwet Gevaar van omvallen/kantelen 64 Overige overtredingen Resultaten per sector Zoals eerder aangegeven waren de inspecties gericht op machineveiligheid in de voedings- en genotmiddelensector en de metaalsector. Naast deze speerpunten zijn ernstige overtredingen die tijdens de inspectieronde zijn geconstateerd, ook meegenomen in de handhaving Hierna volgt een nader overzicht in de geconstateerde overtredingen in de twee genoemde sectoren Voeding- en genotmiddelen Bij 146 (55%) van de 66 geïnspecteerde bedrijven zijn één of meer overtredingen aangetroffen. Hierbij wordt opgemerkt dat ca. 60% van de ondernemingen in laatstgenoemde branche bestond uit brood- en banketbakkerijen en broodfabrieken. Het percentage overtreders voor deze subsector week overigens met 53% nauwelijks af van dat voor de hele sector. In figuur 8 is een overzicht weergegeven van het aantal bedrijven naar aantal overtredingen. 1

13 Figuur 8 Aantal bedrijven in V&G, met 0, 1,,3,4 of meer dan 4 overtredingen > Bij ruim 50% van de geïnspecteerde bedrijven met overtredingen zijn twee of meer overtredingen geconstateerd. Er zijn 4 bedrijven aangesproken op 5 overtredingen en 1 onderneming op 6. In figuur 9 zijn de ingezette handhavingsinstrumenten (80) weergegeven. Van de 80 overtredingen resulteerden er 6 in een waarschuwing Arbo of WGW (81%). Totaal 54 (19%) van de geconstateerde overtredingen vereisten de inzet van een zwaar handhavinginstrument. Het aantal ingezette zware handhavingsinstrumenten (boeterapport en/of stillegging) geeft een indicatie van de ernst van de aangetroffen overtredingen. Figuur 9 Inzet handhavingsinstrumenten in V&G Stillegging + Boeterapport Stillegging Boeterapport Waarschuwing WAW Waarschuwing Arbo In figuur 10 is weergegeven op welke onderwerpen de handhavingsinstrumenten stilleggingen en stilleggingen in combinatie met een boeterapport zijn ingezet. Tijdens de eerste inspectie zijn 49 stilleggingen opgelegd, al dan niet in combinatie met een boeterapport. Dit betreft 17,5 % van de alle ingezette handhavingsinstrumenten in de voedings- en genotmiddelensector. In totaal zijn 47 situaties stilgelegd en werkzaamheden stilgelegd waarbij tevens een boeterapport is opgemaakt. 13

14 Figuur 10 Stilleggingen (+boeterapport) in V&G naar onderwerp Ondeugdelijk onderhoud Stillegging Stillegging + Boeterapport gevaarlijk voor kantelen/omvallen 43 Onjuiste/ontbreken veiligheidvoorzieningen ivm bewegende delen van arbeidsmiddelen Totaal zijn 7 boetes aangezegd. Hiervan zijn 5 situaties waarbij alleen een boete is aangezegd. Bij bedrijven zijn boetes aangezegd, in combinatie met een stillegging. Bij 4 bedrijven zijn boetes aangezegd omdat deze niet in het bezit van een RI&E waren. In Figuur 11 is de verdeling op onderwerp van het aantal waarschuwingen (6) weergegeven. Bij 119 machines en installaties bleken de afschermingen niet aan de wettelijke eisen te voldoen. In 0 gevallen was sprake van ontoereikend onderhoud en in 5 van het ontbreken van een (tijdige) keuring. Totaal zijn 6 waarschuwingen gegeven op het gebied van het Warenwetbesluit machines. Hiervan waren in 4 situaties geen Nederlandstalige gebruiksaanwijzing beschikbaar en in 1 situatie was geen CE-markering aangebracht. Bij 15 arbeidsmiddelen ontbraken de noodstopvoorzieningen of waren tijdens de werkzaamheden niet binnen handbereik. In gevallen werd een overtreding geconstateerd omdat producten niet veilig gestapeld werden. Bij 3 bedrijven is geconstateerd dat de RI&E en/of het plan van aanpak onvolledig of niet actueel was. De overige 7 waarschuwingen betroffen overtredingen op het gebied van ondermeer: veilige en ordelijke inrichting van de arbeidsplaats, gevaarlijke stoffen en keuze van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen. Figuur 11 Waarschuwing (ARBO/WARENWET) in V&G naar onderwerp 0 ontoereikend onderhoud 119 onvoldoende afscherming 6 verplichtingen WAW 5 ontbreken keuringen gevaar voor omvallen 15 Gevaarlijke arbeidsmiddelen 3 RI&E/Plan van anapk 7 Overige

15 3.3.. Metaal Bij 461 (61%) van de 75 geïnspecteerde bedrijven zijn één of meer overtredingen aangetroffen. In figuur 1 is een overzicht weergegeven waarin het aantal bedrijven staat opgenomen, waarbij overtredingen zijn geconstateerd. Figuur 1 Aantal bedrijven in metaal, met 0, 1,,3,4 of meer dan 4 overtredingen > In de metaalsector zijn bij ruim 63 % van de geïnspecteerde bedrijven met overtreding twee of meer overtredingen geconstateerd. Er waren 5 bedrijven met elk 7 overtredingen en 6 ondernemingen met 8 overtredingen. Één bedrijf spande de kroon met maar liefst 9 situaties die niet aan de wettelijke bepalingen voldeden. In figuur 13 zijn de ingezette handhavingsinstrumenten (1084) weergegeven. Van de 1084 geconstateerde overtredingen resulteerden er 865 in een waarschuwing Arbo of WGW (80%). Totaal 19 (0%) van de geconstateerde overtredingen vereisten de inzet van een zwaar handhavinginstrument. Het aantal ingezette zware handhavingsinstrumenten (boeterapport en/of stillegging) geeft een indicatie van de ernst van de aangetroffen overtredingen. Figuur 13 Inzet handhavingsinstrumenten in metaal Stillegging + Boeterapport Stillegging Boeterapport Waarschuwing WAW Waarschuwing Arbo In figuur 14 is weergegeven op welke onderwerpen de handhavingsinstrumenten stilleggingen en stilleggingen in combinatie met een boeterapport zijn ingezet. Tijdens de eerste inspectie zijn 01 stilleggingen opgelegd, al dan niet in combinatie met een boeterapport. Dit is ruim 18,5 % van de alle in de metaal ingezette handhavingsinstrumenten. In totaal zijn 187 situaties stilgelegd en 14 werkzaamheden stilgelegd waarbij tevens een boeterapport is opgemaakt. 15

16 Figuur 14 Stilleggingen (+boeterapport) in metaal naar onderwerp Stillegging Overige 6 Stillegging + Boeterapport 4 Ondeugdelijk onderhoud Onjuiste/ontbreken veiligheidvoorzieningen ivm bewegende delen van arbeidsmiddelen Totaal zijn 18 boetes aangezegd. Deze hadden alle betrekking op het ontbreken van de RI&E. In Figuur 15 is de verdeling op onderwerp van het aantal waarschuwingen (865) weergegeven. De meeste overtredingen (94) hadden ook in de metaalbedrijven betrekking op het ontbreken van de juiste afschermingen bij draaiende delen van machines. Bij 136 bedrijven is geconstateerd dat de RI&E en of het plan van aanpak onvolledig of niet actueel was. Van ontoereikend onderhoud was sprake bij 99 bedrijven. Figuur 15 Waarschuwing (ARBO/WARENWET) in metaal naar onderwerp 111 Overige 136 RI&E/Plan van aanpak 39 gevaarlijke arbeidsmiddelen Gevaar van omvallen Keuringen niet (tijdig) verricht Verplichtingen WAW Ontoereikend onderhoud onvoldoende afscherming Overige sectoren De ondernemingen die in het kader van een inspectieproject worden bezocht, zijn als regel geselecteerd uit het bedrijvenbestand van de Kamers van Koophandel. Bij de indeling in sectoren kan hierbij ruis optreden. Dit houdt in dat bedrijven te boek staan als industriële bedrijven, terwijl de hoofdactiviteit feitelijk een andere is, zoals groothandel of dienstverlening. Wanneer dergelijke bedrijven worden geselecteerd en bezocht en de inspectieonderwerpen zijn voor het bedrijf van toepassing, dan vindt er een inspectie plaats. In het inspectieproject Machineveiligheid 004/005, bleek dit bij 3 ondernemingen het geval. Hiervan bleken er 15 in overtreding, waarbij in 9 bedrijven meer dan 1 overtreding werd vastgesteld. In totaal 16

17 werden 4 overtredingen geconstateerd, waarvan er 41 resulteerden in een waarschuwing. In één situatie werd besloten tot stillegging en boete. In figuur 16 zijn de overtredingen gerubriceerd naar onderwerp. De verdeling die in de metaal en voeding- en genotmiddelenindustrie werd aangetroffen is ook hier van toepassing. Figuur 16 Overtredingen (ARBO/WARENWET) overige bedrijven naar onderwerp 6 Overige 7 RI&E/Plan van aanpak gevaarlijke arbeidsmiddelen Gevaar van omvallen Keuringen niet (tijdig) verricht Verplichtingen WAW Ontoereikend onderhoud onvoldoende afscherming

18 4. Conclusies en aanbevelingen 4.1. Algemene conclusies De conclusies die in dit hoofdstuk staan beschreven en de aanbevelingen die worden gedaan, zijn gebaseerd op 1041 inspecties die in de periode mei tot en met oktober 004 zijn uitgevoerd in onderdelen van de metaal en de voeding- en genotmiddelenindustrie. Hierbij bleken 6 ondernemingen in overtreding. Dat is 60% van het totaal. Uit de arbomonitor 003 komt op basis van een a-selecte steekproef van bedrijven naar voren dat in de industrie gemiddeld 50% van de bedrijven één of meerdere regels van de arbeidsomstandighedenwet overtreedt. Het percentage overtreders ligt in dit project dus hoger dan gemiddeld. Aan de ene kant kan dit worden verklaard doordat bij het onderwerp machineveiligheid doorgaans meer overtredingen worden geconstateerd dan bij andere onderwerpen, zoals fysieke belasting, gevaarlijke stoffen of psychische belasting. Anderzijds is de kans op een overtreding natuurlijk groter naarmate meer onderwerpen in de inspectie worden betrokken. Dit inspectieproject concentreerde zich op één onderwerp. De conclusie is dan ook dat de geïnspecteerde bedrijven in de metaal- en voeding en genotmiddelenindustrie ongunstig afsteken tegen het gemiddelde. Wanneer overtredingen worden vastgesteld die een aanzienlijk risico inhouden voor de veiligheid van de werknemer(s), wordt de werkgever bevolen om de werkzaamheden te staken en/of wordt een boete aangezegd. Deze zware instrumenten werden 74 keer ingezet, ofwel bij 19,5% van het totale aantal overtredingen. Ook dit percentage ligt hoger dan op basis van de arbomonitor 003 mocht worden verwacht (1,5%). Er blijken verschillen tussen de genoemde sectoren. Het percentage overtreders in de voeding- en genotmiddelensector komt uit op 55, dat in de metaal op 61. Ook zijn er in de metaal naar verhouding meer bedrijven waar twee of meer overtredingen zijn geconstateerd (39% versus 8% in de voeding- en genotmiddelensector) Het percentage zware overtredingen ligt bij de bedrijven in de voeding- en genotmiddelenindustrie met 19,3% echter nauwelijks lager dan bij de geïnspecteerde metaalbedrijven (0,%). De conclusie die op basis van het voorgaande kan worden getrokken is, dat het onderwerp machineveiligheid veel aandacht blijft vragen van de industriële bedrijven in de onderzochte sectoren. 4.. Conclusies per inspectiepunt Wanneer wordt gekeken naar de inspectiepunten dan gaat het vooral om het ontbreken van afdoende afscherming van bewegende delen van machines. Bijna de helft van de overtredingen (47%) had hierop betrekking. Dit leidt naar verhouding vaak tot een ernstig risico voor de werknemers. Ruim 90% van het totale aantal stilleggingen kwam hier uit voort. Het ontbreken van afdoende afscherming leidde in 67% van de gevallen tot een waarschuwing en in 33% tot een bevel tot staken van werkzaamheden. Het zal duidelijk zijn dat dit onderwerp de voortdurende aandacht van de bedrijven dient te hebben. Ongeveer 14% van de overtredingen betrof het ontbreken van een actuele en volledige RI&E en/of Plan van aanpak. Dit systeemaspect kwam alleen aan de orde wanneer tijdens de inspectie overtredingen op het gebied van machines waren aangetroffen. De inspecteur ging daarbij na of het risico was onderkend, of er een oplossing was beschreven en op welke termijn die oplossing zou worden doorgevoerd. Daar waar geen RI&E was opgesteld zegde de inspecteur direct een boete aan. Dit bleek bij bedrijven het geval. Andere onderwerpen die de aandacht van de sectoren blijven vragen, betreffen de verplichtingen van het Besluit Machines van de Warenwet (zoals de CE-markering, de aanwezigheid van een Nederlandstalige gebruiksaanwijzing en de verklaring van overeenstemming), het uitvoeren van verplichte periodieke keuringen en het tegengaan van het gevaar voor kantelen en omvallen van producten. Elk van deze inspectiepunten was verantwoordelijk voor ca. 5% van de overtredingen. 18

19 4.3. Vervolgacties De resultaten van dit project zullen met de vertegenwoordigers van de metaalsector en de voeding- en genotmiddelensector worden besproken. In de genoemde sectoren zijn of worden de nodige initiatieven genomen om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Zo hebben de werkgevers- en werknemersorganisaties in de metaal dit voorjaar een plan van aanpak gepresenteerd. Hierin wordt terecht de focus gericht op de aanpak van de problematiek rond oplosmiddelen, lasrook en geluid. In de voeding- en genotmiddelenindustrie is onder andere geïnspecteerd in de koek- en snoepsector. Hier loopt een arboconvenant, dat vooral is gericht op het terugdringen van fysieke overbelasting (RSI) en werkdruk. De boodschap van de Arbeidsinspectie in het te voeren overleg zal zijn dat er waardering en begrip bestaat voor de initiatieven die door de branches zijn genomen. Tegelijkertijd kan het niet zo zijn dat de wettelijke regels met betrekking tot machineveiligheid uit het oog worden verloren. De brancheorganisaties zal worden gevraagd er aan bij te dragen om dat te voorkómen. 19