Arbeidsinspectie. Projectverslag. Vakantiewerk 2001

Transcriptie

1 Arbeidsinspectie Projectverslag Vakantiewerk 2001 Den Haag, april 2002

2 I N H O U D S O P G A V E 1. SAMENVATTING 3 2. INLEIDING 4 3. UITVOERING VAN HET PROJECT Voorlichting Publiciteit Geselecteerde bedrijven Regelgeving waarop is gecontroleerd Werkwijze Handhavingsbeleid 6 4. DE INZET VAN VAKANTIEKRACHTEN IN DE BEZOCHTE BEDRIJVEN Inspecties in bedrijven Aangetroffen vakantiekrachten 8 5. DE NALEVING VAN REGELGEVING VOOR VAKANTIEKRACHTEN JONGER DAN 18 JAAR Naleving van regels op het gebied van arbeidsomstandigheden Naleving van regels op het gebied van arbeidstijden ONDERNOMEN ACTIES NAAR AANLEIDING VAN OVERTREDINGEN Overtredingen Ingezetten handhavingsinstrumenten 20 Bijlage I Regelgeving ten aanzien van arbeid door jongeren 22 Bijlage II Nadere specificatie van bezochte bedrijven naar subsectoren 24 Bijlage III Gerealiseerde steekproef Vakantiewerk 25 Bijlage IV Aantal bedrijven met vakantiekrachten een een RI&E 26 2

3 1. SAMENVATTING In het kader van het in de zomer van 2001 uitgevoerde project Vakantiewerk 2001 zijn werkgevers bezocht, voornamelijk in de sectoren land- en tuinbouw, horeca, de recreatiesector en detailhandel. De werkgevers zijn geïnspecteerd op naleving van de regelgeving ten aanzien van werknemers jonger dan 18 jaar. Speciale aandacht is besteed aan de naleving van regelgeving ten aanzien van kinderen van 13 tot en met 15 jaar en van de verplichtingen van de werkgever ten aanzien van voorlichting en onderricht aan de werknemers over de risico s die zijn verbonden aan de te verrichten werkzaamheden. Tevens zijn de aangetroffen vakantiekrachten van 18 jaar en ouder geïnventariseerd. Voorafgaand aan de bezoeken aan werkgevers is informatie verstrekt aan de betrokken brancheorganisaties over de inhoud van de regelgeving ten aanzien werknemers onder de 18 jaar. Zij zijn tevens gewezen op de aantallen in het verleden geconstateerde overtredingen die betrekking hadden op kinderen in de leeftijd van 13 tot en met 15 jaar. Met de informatie aan de branche-organisaties beoogde de Arbeidsinspectie overtredingen te voorkomen en de inzet van handhavingsinstrumenten te beperken. Ook de jongerenorganisaties van de vakbonden FNV en CNV zijn over het project Vakantiewerk 2001 geïnformeerd. Bij 1036 van de 1523 bezochte werkgevers (68%) waren daadwerkelijk vakantiewerkers werkzaam. In totaal zijn vakantiekrachten aangetroffen, waarvan onder de 18 jaar. De bezochte werkgevers in de landbouw en de recreatiesector bleken in hoge mate afhankelijk te zijn van vakantiekrachten. Bij deze werkgevers was bijna de helft (47% respectievelijk 45%) van het totale aantal werknemers vakantiewerker. In de bezochte bedrijven in horeca en de detailhandel was een ongeveer een derde (35%) respectievelijk een kwart (23%) van werknemers vakantiewerker. De regelgeving ten aanzien van werknemers onder de 18 jaar wordt niet altijd goed nageleefd. De geconstateerde overtredingen hadden ook in 2001 nog vaak betrekking op het verrichten van arbeid op niet toegestane tijden of het verrichten van niet toegestane soorten arbeid door kinderen van13 tot en met 15 jaar. In totaal zijn 1133 overtredingen geconstateerd. Deze zijn begaan door 570 werkgevers met vakantiewerkers onder de 18 jaar. De meeste overtredingen (979) hebben geleid tot waarschuwingen; 147 overtredingen waren aanleiding tot het opmaken van een boeterapport of het aanzeggen van een proces-verbaal. De boeterapporten zijn allen opgemaakt omdat de betreffende werkgever niet beschikte over van een (getoetste) Risico-inventarisatie en -evaluatie. Met betrekking tot de verplichtingen van de werkgever ten aanzien van voorlichting en onderricht aan de werknemers over de risico s die aan de werkzaamheden zijn verbonden zijn is zowel werkgevers als vakantiewerkers bevraagd. Van de werkgevers met vakantiekrachten onder 18 jaar in dienst zei 97% voorlichting en onderricht te hebben gegeven. In ruim 250 bedrijven is het gelukt om ook een vakantiekracht onder 18 jaar hierover aan te spreken. In bijna alle gevallen hebben deze werknemers aangegeven dat ze voorlichting en onderricht hebben gehad. 3

4 2. INLEIDING De Arbeidsinspectie heeft in de zomervakantieperiode van 2001 opnieuw het project Vakantiewerk 2001 uitgevoerd. Hoofdactiviteiten in het kader van het project waren: Het verstrekken van voorlichting over en het publiciteit geven aan regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren; Het bezoeken van bedrijven met als doel - het controleren op de naleving van regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren en indien nodig het inzetten van handhavingsinstrumenten; - het verzamelen van gegevens over en het geven van een beeld van de inzet van vakantiekrachten en de naleving van regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren in de onderzochte bedrijven. De Arbeidsinspectie heeft soortgelijke projecten sinds 1997 jaarlijks uitgevoerd. De projecten vakantiewerk waren vooral gericht op bedrijven in de land- en tuinbouw, horeca, de recreatiesector en de detailhandel. In deze sectoren verrichten traditioneel veel jongeren vakantiewerk. Het project dat in 2001 werd uitgevoerd was daarnaast gericht op de gezondheidszorg en op natwasserijen. In het kader van het project Vakantiewerk 2001 zijn in totaal 1523 bedrijven bezocht. De meest geconstateerde overtredingen in 2001 hadden betrekking op kinderen in de leeftijd van 13 tot en met 15 jaar. Het ging om overtredingen van regels met betrekking tot: Toegestane soorten arbeid. Deze overtredingen zijn met name geconstateerd in de detailhandel en de landbouw. Toegestane arbeidstijden. Deze overtredingen zijn met name geconstateerd in de detailhandel. Meer specifiek ging het om de rusttijd tussen uur en 7.00 uur en om de totale arbeidstijd per dag. Ook in voorgaande jaren hadden de meeste overtredingen betrekking op kinderen van 13 tot en met 15 jaar. Verderop in dit verslag wordt uitgebreid gerapporteerd over de projectactiviteiten en de resultaten daarvan. In hoofdstuk 2 van dit projectverslag wordt de uitvoering van het project beschreven. In hoofdstuk 3 wordt een beeld gegeven van aantallen aangetroffen vakantiekrachten. In hoofdstuk 4 wordt de naleving van regels voor arbeid door vakantiekrachten onder 18 jaar beschreven, opgedeeld in een deel arbeidsomstandigheden en een deel arbeidstijden. Hoofdstuk 5, tenslotte, gaat over de ondernomen acties van de arbeidsinspectie naar aanleiding geconstateerde overtredingen. 4

5 3. UITVOERING VAN HET PROJECT De verschillende elementen in het uitvoeringstraject van het project worden besproken in dit hoofdstuk. Het gaat om voorlichting, publiciteit, het selecteren van bedrijven, de regelgeving waarop is gecontroleerd, de werkwijze van inspecteren en het daarbij gehanteerde handhavingsbeleid. 3.1 Voorlichting Werkgeversorganisaties in de agrarische sector, detailhandel, horeca, natwasserijen en gezondheidszorg zijn schriftelijk geattendeerd op de wet- en regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren. Zij zijn geinformeerd over de inhoud van de regelgeving, waarbij extra aandacht is besteed aan de verplichtingen van de werkgever ten aanzien van voorlichting en onderricht aan de werknemers over de risico s die zijn verbonden aan de te verrichten werkzaamheden. De werkgeversorganisaties zijn bij deze gelegenheid tevens op de hoogte gebracht van de resultaten van het project Vakantiewerk 2002 en van het voornemen van de Arbeidsinspectie om opnieuw controles, gericht op de naleving van regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren uit te voeren. Aan hen is de suggestie gedaan om de aangesloten werkgevers te informeren over de regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren en de voorgenomen controles. Voorts zijn de jongerenorganisaties van de vakbonden FNV en CNV over het project Vakantiewerk 2001 geïnformeerd. 3.2 Publiciteit Aan een aantal vakbladen is een artikel aangeboden over de regels die gelden voor arbeid door jongeren en het voornemen van de Arbeidsinspectie om te controleren op de naleving hiervan. Bij de start van de controles en halverwege de uitvoering daarvan zijn persberichten uitgegeven. Er zijn verscheidene journalisten meegeweest bij de uitvoering van de controles, hetgeen heeft geleid tot een aantal publicaties. 3.3 Geselecteerde bedrijven In het kader van de controles op naleving van regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren zijn vooral middelgrote en grote werkgevers bezocht in de eerdergenoemde sectoren (land- en tuinbouw, horeca, detailhandel, recreatiesector, natwasserijen, gezondheidszorg). In de horeca en de recretiesector lagen accenten op bedrijven aan stranden, campings en recreatieparken. In de detailhandel lag het accent op supermarkten. De keuze voor deze sectoren en bedrijven is voor een groot deel bepaald aan de hand van bevindingen uit de onderzoeken naar vakantiekrachten van de afgelopen jaren 1. Op beperkte schaal zijn bovendien werkgevers in andere sectoren bezocht. Hierbij ging het bijvoorbeeld om werkgevers, die in het kader van het project Vakantiewerk 2000 een waarschuwing hadden gekregen of tegen wie een proces-verbaal was opgemaakt 1 Projectverslagen Vakantiewerk 1998, 1999,

6 werkgevers van wie de Arbeidsinspectie wist dat er vakantiekrachten werkzaam waren, bij voorbeeld via informatie van uitzendbureaus of naar aanleiding van advertenties in kranten. 3.4 Regelgeving waarop is gecontroleerd Er is gecontroleerd op de naleving van speciale regelgeving ten aanzien van arbeid door jongeren. Speciale regelgeving ten aanzien van arbeid door jongeren onder de 18 jaar is opgenomen in de Arbeidstijdenwet (Atw) en de daarbij behorende Nadere regeling kinderarbeid (NRK), de Arbeidsomstandighedenwet en het daarbij behorende Arbeidsomstandighedenbesluit en de de Bestrijdingsmiddelenwet. Een overzicht van de inhoud van de regelgeving waarop is gecontroleerd is te vinden in bijlage I. De resultaten van het projectvakantiewerk 2000 waren aanleiding om de controle op de naleving van dit jaar van de verplichtingen van de werkgever met betrekking tot het geven van voorlichting en onderricht aan jeudige werknemers te intensiveren. Daarom is dit jaar behalve aan de werkgevers ook aan vakantiewerkers onder de achttien jaar gevraagd of zij bij het in dienst treden van de werkgever voorlichting en onderricht hebben gekregen over de risico s die aan de werkzaamheden zijn verbonden. 3.5 Werkwijze Tijdens een bezoek aan een werkgever is in eerste instantie nagegaan of deze een of meerdere vakantiewerkers in dienst had en zo ja, welke leeftijd zij hadden. Indien een werkgever een of meer vakantiekrachten onder de 18 jaar in dienst had, is gecontroleerd op de naleving van de regelgeving op het gebied van arbeid door jongeren. Daarnaast is in ieder bedrijf een vragenlijst afgenomen om andere gegevens over vakantiewerk te verzamelen. Indien een werkgever uitsluitend vakantiekrachten van 18 jaar en ouder in dienst had, is alleen gecontroleerd op naleving vande RI&E. Bij werkgevers die geen vakantiekrachten in dienst hadden, is niet op naleving van regelgeving gecontroleerd. De bezoeken aan werkgevers zijn uitgevoerd in de zomervakantie van Handhavingsbeleid Indien overtreding van regelgeving werd geconstateerd, is het vastgestelde handhavingsbeleid toegepast. Dit betekent houdt in dat de werkgever bij overtreding van Atw/NRK een waarschuwing kreeg. Bij ernstige overtredingen of indien de werkgever bij de uitvoering van het project Vakantiewerk 2000 voor eenzelfde of soortgelijke overtreding reeds een waarschuwing had gekregen, is een proces-verbaal aangezegd. Bij overtredingen van de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit werd een waarschuwing gegeven. Bij constatering van een direct of ernstig beboetbaar feit, of indien de werkgever bij eerder voor eenzelfde of soortgelijke overtreding reeds een waarschuwing had gekregen, werd een boete aangezegd. Het niet hebben van een getoetste RI & E was een direct beboetbaar feit. 6

7 4. DE INZET VAN VAKANTIEKRACHTEN IN DE BEZOCHTE BEDRIJVEN In dit hoofdstuk wordt een beeld gegeven van de bezochte bedrijven en van de vakantiekrachten die er werden aangetroffen. 4.1 Inspecties in bedrijven Omdat vooral bedrijven zijn bezocht waarvan verwacht werd dat daar vakantiekrachten werken, levert het onderzoek geen gegevens op die gegeneraliseerd kunnen worden naar alle bedrijven in Nederland. Het onderzoek is met andere woorden niet representatief voor de Nederlandse situatie ten aanzien van vakantiekrachten. Ook mag niet verondersteld worden dat de bezochte bedrijven representatief zijn voor de sectoren als geheel. Bepaalde subsectoren zijn veel bezocht en andere (bijna) niet, doordat gericht gezocht is naar bedrijven waarvan verwacht werd dat er vakantiekrachten zouden werken. In bijlage II wordt nader gespecificeerd welke subsectoren met name vertegenwoordigd zijn. In tabel 1 is te zien hoe de inspecties in verschillende sectoren hebben plaatsgevonden. Tabel 1In 2001 verrichtte inspecties naar sector en landelijke verdeling van bedrijven over de sectoren (N=1523) Economische sector aantal inspecties naar sector Aandeel inspecties naar sector Aandeel sector tov alle bedrijven in Nederland (CBS 2000) Landbouw % 6% Industrie 82 5% 9% (Groot)handel 67 4% 13% Detailhandel % 15% Horeca % 8% Gezondheidszorg 99 7% 7% Sport en recreatie % 4% Dienstverlening 83 5% 3% Overige 35 2% 35 % Totaal % Totaal bedrijven in 2000: Uit tabel 1 blijkt dat de inspecties met name in de landbouw, detailhandel en horeca hebben plaatsgevonden (samen 73% van de inspecties). 23% van de inspecties heeft in de landbouw plaatsgevonden. Eveneens 23% van de inspecties heeft in de horeca plaatsgevonden. De bezochte bedrijven in de detailhandel omvatten 27% van het totaal aantal geïnspecteerde bedrijven. Daarbij is van belang dat een groot deel van de inspecties in deze sector in de supermarkten heeft plaatsgevonden (341 supermarkten). Volgens gegevens van het CBS vormen deze drie sectoren samen naar schatting 29% van de economische bedrijvigheid in Nederland. Naast de inspecties in de voornoemde drie sectoren (landbouw, detailhandel en horeca) heeft 27% van de inspecties plaatsgevonden in andere sectoren, namelijk de industrie, (groot)handel, gezondheidszorg, recreatie- en sportsector en de dienstverlening. Daarnaast zijn er nog 35 bedrijven 2 De subsector sport- en recreatie is een onderdeel van de sector cultuur, sport en recreatie. Het aandeel van de sector ten opzichte van alle bedrijven in Nederland is gebaseerd op het aantal bedrijven in de hele sector. 7

8 bezocht die binnen andere sectoren thuishoren,. In tabel 2 staan de geïnspecteerde bedrijven verdeeld naar grootteklasse. In de tabel is in de derde kolom opgenomen hoe de landelijke verdeling van bedrijven naar grootteklasse is. Tabel 2In 2001 verrichtte inspecties naar grootteklasse en landelijke verdeling van bedrijven over de grootteklassen (N=1523) Aantal werknemers in vaste dienst Aantal geïnspecteerde bedrijven % bezochte bedrijven Aandeel grootteklasse tov alle bedrijven in Nederland (CBS 2000) 1 tot 10 werknemers % 83 % 10 tot 100 werknemers % 15 % 100 of meer werknemers % 2 % Totaal % 100 % In het inspectie-onderzoek zijn met name middelgrote bedrijven bezocht (59% van alle bezochte bedrijven). In verhouding met de verdeling naar grootteklasse van het totaal aantal bedrijven in Nederland valt op dat in dit onderzoek middelgrote en grote bedrijven relatief vaker bezocht zijn dan kleine bedrijven met minder dan 10 werknemers. Uit de eerdere inspectie-onderzoeken naar vakantiekrachten en ervaringen van inspecteurs is gebleken dat vakantiekrachten met name in middelgrote en grote bedrijven worden aangetroffen, vandaar dat met name middelgrote en grote bedrijven gekozen zijn. 4.2 Aangetroffen vakantiekrachten De 487 bedrijven zonder vakantiekrachten worden in de verdere beschrijving van de resultaten van het onderzoek in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten. In de overige bedrijven werkten in 2001 in de zomerperiode 8275 vakantiekrachten van 17 jaar en jonger en 5315 vakantiekrachten van 18 jaar en ouder. Deze vakantiekrachten waren werkzaam in 1036 van de bezochte bedrijven (68% van alle bezochte bedrijven). Per sector verschilt het percentage bedrijven met vakantiekrachten in dienst. Dit wordt verder weergegeven in tabel 3. Tabel 3 Bedrijven met en zonder vakantiekrachten naar sector en in totaal Economische sector met vakantiekrachten in dienst vakantiekrachten onder 18 jaar Aantal bedrijven In % tov alle bezochte bedrijven in Aantal bedrijven In % van alle bezochte bedrijven met vakantiekrachten in sector (N=1036) sector (N=1523) Landbouw % % Industrie 61 74% 53 87% (Groot)handel 51 76% 44 86% Detailhandel % % Horeca % % Gezondheidszorg 78 79% 71 91% Sport, recreatie 28 61% 25 89% Dienstverlening 49 59% 39 80% Overige 26 77% 23 89% 3 Opmerkelijk is dat in de horeca ten opzichte van de andere sectoren minder bedrijven met vakantiekrachten zijn gevonden, terwijl de verwachting was dat met name in de horeca in veel bedrijven vakantiekrachten aangetroffen zouden worden. 8

9 Totaal % % Met name in de bezochte bedrijven in de detailhandel (80%) en de gezondheidszorg (79%) zijn in verhouding met de andere sectoren vaak vakantiekrachten aangetroffen. In de horeca (52%) en de dienstverlening (59%) en de subsector sport en recreatie (61%) zijn relatief minder bedrijven met vakantiekrachten aangetroffen dan in de andere sectoren. Wanneer het gaat om de aangetroffen vakantiekrachten onder de 18 jaar, dan wordt uit tabel 3 duidelijk dat ten opzichte van alle bedrijven met vakantiekrachten met name in de landbouw (91%), detailhandel (95%) en gezondheidszorg (91%) deze jongere groepen vakantiekrachten zijn aangetroffen. In 90% van alle bedrijven met vakantiekrachten waren in ieder geval vakantiekrachten onder 18 jaar aan het werk. In tabel 4 worden bedrijven met vakantiekrachten gepresenteerd naar grootteklasse. Tabel 4Bedrijven met vakantiekrachten naar grootteklasse en in totaal (N=1523) grootteklasse bedrijven met vakantiekrachten in dienst vakantiekrachten onder 18 jaar Aantal Aantal bedrijven bedrijven In % tov alle bezochte bedrijven in grootteklasse (N=1523) In % van alle bezochte bedrijven met vakantiekrachten in de grootteklasse (N=1036) minder dan 10 werknemers % % 10 tot 100 werknemers % % 100 of meer werknemers % % Totaal % % Met name in de bezochte grotere bedrijven -met 10 of meer werknemers in dienst- zijn vakantiekrachten aangetroffen. Vakantiekrachten jonger dan 18 jaar worden in alle grootteklassen vaak aangetroffen. In de volgende tabel staan de daadwerkelijke aantallen aangetroffen vakantiekrachten per sector. Om een indicatie te geven van de mate waarin bedrijven gedurende de zomermaanden gebruik maakten van het werk van deze vakantiekrachten, is in tabel 5 ook aangegeven wat het aandeel vakantiekrachten was ten opzichte van het totaal aantal werknemers (vaste mensen en vakantiekrachten samen) dat werkte in een bedrijf. Tabel 5Totaal aantal aangetroffen vakantiewerkers in totaal en onder 18 jaar ten opzichte van alle werknemers in de bezochte bedrijven (N=1036) Totaal aantal vakantiekrachten % van totaal aantal werknemers in bezochte bedrijven Aantal vakantiekrachten onder 18 jaar % van totaal aantal werknemers in bezochte bedrijven Landbouw % % Industrie % 560 4% Groothandel % 422 7% Detailhandel % % Horeca % % Gezondheidszorg % 580 2% Sport, recreatie % % Dienstverlening % % Overige % 314 8% % % 9

10 De meeste vakantiekrachten zijn aangetroffen in de bezochte bedrijven in de detailhandel, toch al een veel bezochte sector in dit project, met een hoog percentage bedrijven met vakantiekrachten. Verder zijn er veel vakantiekrachten gevonden in de landbouw. Van het totaal aantal aangetroffen vakantiekrachten onder 18 jaar werkt 57% in deze voornoemde sectoren. Hoewel er verschillen zijn tussen individuele bedrijven, is het over de sectoren gezien met name in de landbouw en in de sport en recreatiesector dat bedrijven verhoudingsgewijs veel vakantiekrachten inzetten gedurende de zomermaanden. Hun totale werknemersaantal bestond gedurende de vakantieperiode voor respectievelijk 47% en 45% uit vakantiekrachten. Uit tabel 4 is gebleken dat met name in grotere bedrijven - met 10 of meer werknemers - vakantiekrachten zijn aangetroffen. In tabel 6 is te zien hoeveel vakantiekrachten er werken in de bedrijven van verschillende grootte. Tabel 6Aantal aangetroffen vakantiewerkers in totaal en onder 18 jaar naar grootteklasse (N=1036) Totaal aantal vakantiekrachten % van totaal aantal aangetroffen vakantiekrachten Aantal vakantiekrachten onder 18 jaar % van totaal aantal aangetroffen vakantiekrachten onder 18 jaar minder dan 10 werknemers % % 10 tot 100 werknemers % % 100 of meer werknemers % % Totaal % % Het grootste aantal vakantiekrachten is werkzaam in de bedrijven met 10 tot 100 werknemers. In die sector zijn ook de meeste bedrijven bezocht. Uit een verdere analyse blijkt dat in de bedrijven met 100 of meer werknemers over het algemeen per bedrijf meer vakantiekrachten werken dan in de kleinere bedrijven. Nu een beeld gevormd is van het aantal aangetroffen bedrijven met vakantiewerkers en de totale hoeveelheid vakantiewerkers die er werkzaam waren, wordt nu verder ingegaan op de verschillende leeftijdsgroepen vakantiekrachten. Het gaat hierbij om de verschillende leeftijdsgroepen van vakantiekrachten die jonger zijn dan 18 jaar. Voor jongeren onder 18 jaar gelden extra beschermende regels ten opzichte van de vakantiekrachten van 18 jaar en ouder. Voor iedere leeftijdsgroep (13/14-jarigen, 15-jarigen en 16- en 17-jarigen) gelden ook weer andere regels. Hoe ouder de vakantiekracht is, hoe meer er mogelijk is volgens de wet. Tabel 7 geeft een overzicht van de aantallen aangetroffen vakantiekrachten van verschillende leeftijden. Tabel 7Aandeel van iedere leeftijdsgroep vakantiekrachten naar sector jonger dan 13 jaar 13 en 14 jaar 15 jaar 16 en 17 jaar N % N % N % N % Landbouw 3 0 % % % % Industrie 0 0 % % % % Groothandel 0 0 % 23 5% 68 16% % Detailhandel 0 0 % 203 6% % % 10

11 Horeca 0 0 % 50 5% % % Gezondheidszorg 0 0 % 6 1% 19 21% % Sport, recreatie 0 0 % 11 3% 68 18% % Dienstverlening 5 2 % 56 18% 46 15% % Overige 0 0 % 9 3% 73 23% % Totaal 8 0 % % % % De meeste aangetroffen vakantiekrachten waren 16 of 17 jaar op het moment dat de inspectie plaatsvond. Deze leeftijdsgroep vormde 64% van het totaal aantal aangetroffen vakantiekrachten onder 18 jaar. De leeftijdsgroep 13- en 14-jarigen was het kleinst en vormde 23% van het totaal aantal vakantiekrachten. Hoewel het wettelijk verboden is, zijn er 8 vakantiekrachten onder de 13 jaar aangetroffen. In tabel 8 wordt weergegeven in hoeveel procent van de bezochte bedrijven met vakantiekrachten jongeren van de verschillende leeftijdsgroepen werkzaam waren gedurende de vakantie. Tabel 8Percentages bedrijven per sector waarin in 2001 vakantiekrachten zijn aangetroffen per leeftijdscategorie (N=1036) 13 en 14 jaar 15 jaar 16 en 17 jaar Landbouw 46% 54% 73% Industrie 8% 30% 79% (Groot)handel 14% 39% 75% Detailhandel 21% 64% 88% Horeca 16% 42% 78% Gezondheidszorg 5% 49% 85% Sport, recreatie 14% 39% 86% Dienstverlening 16% 39% 78% Overige 8% 42% 85% Totaal 23% 51% 81% Deze jongste leeftijdsgroep is met name aangetroffen in de onderzochte bedrijven in de landbouw (in 46% van de landbouwbedrijven met vakantiekrachten). Daarnaast is deze leeftijdsgroep in de detailhandel aangetroffen (in 21% van de detailhandelbedrijven met vakantiekrachten). In de onderzochte bedrijven in de gezondheidszorg en industrie werkten kinderen van deze leeftijdscategorie niet vaak. Wellicht zijn de werkzaamheden in deze sectoren minder geschikt voor deze leeftijdsgroep, voor wie strenge beperkingen gelden ten aanzien van voor hen toegestane arbeid. Tijdens de inspecties zijn in totaal veel meer 15-jarigen aangetroffen ten opzichte van jongere vakantiekrachten. Deze 15-jarigen zijn ook met name in bezochte bedrijven in de landbouw (54%) en detailhandel (64%) aangetroffen, maar daarnaast ook in de bezochte bedrijven in overige sectoren. In totaal zijn 15-jarigen in 51% van alle bedrijven met vakantiekrachten aangetroffen. 16- en 17-jarigen zijn in 81% van de bedrijven met vakantiekrachten aangetroffen. Opvallend is het hoge percentage bedrijven met 16- en 17-jarigen en oudere vakantiekrachten in de subsector sport en recreatie. Met name in de bezochte recreatiecentra werden de 16- en 17-jarigen relatief vaak aangetroffen. 11

12 5. DE NALEVING VAN REGELGEVING TEN AANZIEN VAN VAKANTIE- KRACHTEN JONGER DAN 18 JAAR In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de wijze waarop bedrijven de wet- en regelgeving ten aanzien vakantiewerkers onder de 18 jaar naleven. Een overzicht van de inhoud van deze regelgeving is opgenomen in bijlage I. In grote lijnen gaat het om de arbeidsomstandigheden en de arbeidstijden van de vakantiekrachten. Eerst wordt ingegaan op de arbeidsomstandigheden en vervolgens op de arbeidstijden. 5.1 Naleving van regels op het gebied van arbeidsomstandigheden Bij het presenteren van de verzamelde gegevens bij de controles op de naleving van regelgeving in de Arbeidsomstandighedenwet en het arbeidsomstandighedenbesluit worden de volgende zaken besproken: de rol van uitzendbureaus bij het werven van vakantiekrachten, de risico-inventarisatie en -evaluatie, voorlichting en onderricht en het soort werkzaamheden dat vakantiekrachten verrichten. Vakantiekrachten en de rol van uitzendbureaus Evenals in het onderzoek van vorige jaren is geïnformeerd of de werkgever uitzendbureaus inschakelt om vakantiekrachten aan te trekken. Door 16% van de bedrijven met vakantiekrachten wordt altijd het uitzendbureau ingeschakeld om aan vakantiewerkers te komen, in 4% van de bedrijven gebeurt dit wel eens, maar niet altijd. De overige 80% maakt nooit gebruik van bemiddeling van uitzendbureaus om aan vakantiekrachten te komen. Dit percentage is nagenoeg gelijk wanneer alleen gekeken wordt naar bedrijven die vakantiekrachten onder de 18 jaar in dienst hebben. De bedrijven die gebruik maken van de bemiddeling van uitzendbureaus verschaffen bijna allemaal (98%) informatie aan het uitzendbureau over de mogelijke gevaren en risico s die het werk in hun bedrijf met zich mee zouden kunnen brengen. Risico-Inventarisatie en -Evaluatie Van de bedrijven met vakantiekrachten jonger dan 18 jaar in dienst is 80% in het bezit van een getoetste RI & E 4. Daarnaast had 7% van de bedrijven op het moment van inspectie wel een RI & E, maar deze was op dat moment (nog) niet getoetst door een ARBO-dienst. Grote bedrijven met meer dan 100 werknemers voldeden bijna altijd aan de verplichting van het hebben van een getoetste RI & E, kleinere bedrijven voldeden minder vaak aan deze verplichting. Van de bedrijven met vakantiekrachten onder 18 jaar heeft 80% een plan van aanpak, waarin staat hoe de genoemde risico s en gevaren voorkomen kunnen worden. Belangrijk in het kader van dit onderzoek is de aandacht voor kinderen en jeugdigen in de RI & E. Wanneer een bedrijf kinderen en jeugdigen in dienst heeft, moet in de RI & E aandacht worden besteed aan risico s en gevaren voor deze leeftijdsgroep. In 63% van de bedrijven met vakantiekrachten onder 18 jaar is dit het geval. In bijlage IV zijn twee tabellen opgenomen over de risico-inventarisatie naar grootteklasse en sector. Voorlichting en onderricht 4 Van alle bedrijven met vakantiekrachten (N=1036) heeft 79% van de bedrijven een goedgekeurde RI & E. 12

13 Speciale aandacht is in het onderzoek uitgegaan naar de verplichting van de werkgever om voorlichting en onderricht te geven aan de vakantiekracht op het moment dat deze in het bedrijf kwam werken. Naast de werkgever is ook de werknemer gevraagd of deze zelf meent dat er bij het in dienst treden voorlichting en onderricht is gegeven. Van alle werkgevers met vakantiekrachten onder 18 jaar in dienst zei 97% voorlichting en onderricht te hebben gegeven. In ruim 250 bedrijven is het de arbeidsinspecteur gelukt om ook een daar werkende vakantiekracht onder 18 jaar aan te spreken en te vragen of deze is voorgelicht. In bijna alle gevallen hebben deze werknemers aangegeven dat ze voorlichting en onderricht hebben gehad. De werkgever en werknemer waren het bijna altijd met elkaar eens, en dit versterkt de indruk dat de werkgevers in de onderzochte bedrijven voor het overgrote deel aan hun verplichting van het geven van voorlichting en onderricht hebben voldaan, voordat de jeugdige vakantiewerkers aan de slag zijn gegaan. Soort werkzaamheden In tabel 9 wordt aangegeven in hoeveel bedrijven regels ten aanzien van een bepaalde soort werkzaamheden niet werden nageleefd in de bezochte bedrijven. Ook is aangegeven op hoeveel vakantiekrachten in de bezochte bedrijven dit betrekking had. Tabel 9Aantal bedrijven waarin vakantiekrachten voor hen niet toegestane arbeid verrichten of in niet toegestane arbeidssituaties verkeerden Niet toegestane arbeidssituatie aantal bedrijven waarin vakantiekrachten in deze arbeidssituatie zijn aangetroffen aantal vakantiekrachten op wie de overtreding betrekking heeft % ten opzichte van alle bedrijven met vakantiekrachten in leeftijdscategorie arbeid door kinderen jonger 4 8 0,3 % dan 13 jaar arbeid met gevaarlijke stoffen 3 87* 0,3 % (16- en 17-jarigen) arbeid in een schadelijke 1 3 0,1 % geluidsomgeving (16- en 17- jarigen) machinegebonden arbeid ( ,5 % en 17-jarigen zonder deskundig toezicht) onvoldoende deskundig ,8 % toezicht (alle leeftijden) geen persoonlijke 6 70** 0,8 % beschermingsmiddelen (alle leeftijden) wel persoonlijke ,2 % beschermingsmiddelen aanwezig, maar ze worden niet gebruikt (alle leeftijden) anders dan niet-industriële 33 aantal onbekend 5 14 % (hulp)arbeid door 13- en 14- jarigen anders dan niet-industriële hulparbeid door 15-jarigen 103 aantal onbekend 19 % * in een recreatiebedrijf is een arbeidssituatie aangetroffen waarin 75 jongeren met schoonmaakmiddelen werkten waar gevaarlijke stoffen in waren verwerkt. ** in een horecabedrijf zijn 39 kinderen aangetroffen die geen persoonlijke beschermingsmiddelen tot hun 5 Het is niet bekend op hoeveel vakantiekrachten deze niet toegestane arbeidssituaties betrekking hebben 13

14 beschikking hadden voor schoonmaakwerk dat wel gebruik van handschoenen vereist. In 4 bedrijven zijn in totaal 8 werkende kinderen aangetroffen die nog geen 13 jaar waren op het moment van inspectie. Het betrof 3 landbouwbedrijven en een dienstverlenend bedrijf (zie ook tabel 7). Voor kinderen van 12 jaar en jonger is werken in een bedrijf verboden, en om die reden is door de arbeidsinspecteur proces-verbaal opgemaakt tegen de werkgever en de ouders van het kind (of kinderen). Er waren enkele bedrijven (met name middelgrote bedrijven) die overtredingen begaan ten aanzien van de arbeidsomstandigheden van 16- en 17-jarigen en ten aanzien van deskundig toezicht en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Specifiek ten aanzien van de arbeid door kinderen (13 tot en met 15-jarigen) zijn meer overtredingen aangetroffen. In 33 bedrijven met 13- en 14-jarigen (14% van alle bedrijven met kinderen van 13 en 14 jaar in dienst) in dienst zijn kinderen aangetroffen die ander werk verrichtten dan de toegestane nietindustiële (hulp)arbeid. Dit gebeurde met name in middelgrote bedrijven met 10 tot 100 werknemers in dienst. Meer dan de helft van de bedrijven waarin 13- en 14-jarigen voor hen verboden arbeid verrichtten zijn landbouwbedrijven. Er zijn daar kinderen aangetroffen die bollen pelden aan een lopende band en andere die te dicht in de buurt van machines werkten. Sommige kinderen werkten aan een sorteer- of snijmachine voor rozen. Verder is er met name in de detailhandel verboden arbeid door 13- en 14-jarigen aangetroffen. Een voorbeeld hiervan zijn kinderen die kassa-arbeid verrichtten. Verder zijn er in de detailhandel kinderen aangetroffen die inpakwerkzaamheden verrichtten aan machines. Ten slotte is er in een bedrijf een 14-jarige aangetroffen die op een heftruck reed. In 103 bedrijven met 15-jarigen (19% van alle bedrijven met 15-jarige vakantiekrachten) verrichtten kinderen van deze leeftijdsgroep voor hen niet toegestane arbeid (zij mogen alleen niet-industriële arbeid verrichten). Dit gebeurde vooral in middelgrote bedrijven met 10 tot 100 werknemers. Met name in de detailhandel (45% van de 103 bedrijven) is verboden arbeid door 15-jarigen aangetroffen. Vaak ging het in deze bedrijven om kassawerkzaamheden. Verder zijn er met name in de landbouw (17 bedrijven) situaties aangetroffen die verboden zijn voor vakantiekrachten van 15 jaar. In meerdere bedrijven hebben inspecteurs opgemerkt dat er bollen werden gepeld aan een machine, of dat er met sorteer- of snijmachines voor rozen werd gewerkt door 15-jarigen. Ook in de horeca en gezondheidszorg zijn 15-jarigen aangetroffen die voor hen verboden arbeid verrichtten (respectievelijk 11% en 6% van de 103 bedrijven). Een vaker voorkomende voorbeeld van een verboden werkzaamheid in de gezondheidszorg is machinaal afwassen in de keuken van een tehuis. Voorbeelden van verboden arbeid in de horeca zijn het bakken van frites en snacks en het verrichten van kassawerkzaamheden. 5.2 Naleving van regels op het gebied van arbeidstijden Om de arbeidstijden van kinderen en jeugdige vakantiekrachten te kunnen controleren is het in ieder geval noodzakelijk dat arbeidstijden door de werkgever geregistreerd worden. Door de inspecteur is gecontroleerd of er een deugdelijke administratie gevoerd werd in de bezochte bedrijven. In 9% van de bedrijven met vakantiekrachten onder 18 jaar waren de arbeidstijden niet meer te achterhalen doordat er niet deugdelijk werd geadministreerd door de werkgever. Deze bedrijven 14

15 hebben van de Arbeidsinspectie een waarschuwing gekregen voor het niet voldoen aan deze wettelijke verplichting (Arbeidstijdenwet artikel 4:3.1). In tabel 10 zijn de bedrijven opgenomen met minimaal 1 overtreding op het gebied van de arbeidstijden. Tabel 10 Aantal bedrijven met vakantiekrachten onder 18 jaar waarbij overtredingen zijn geconstateerd ten aanzien van de arbeidstijden van vakantiekrachten (N=928) sector aantal bedrijven met minimaal 1 overtreding op het gebied van arbeidstijden % tov totaal aantal bedrijven in sector met vakantiekrachten onder 18 jaar Landbouw 14 7 % Industrie 4 8 % (Groot)handel 4 9 % Detailhandel % Horeca % Gezondheidszorg 7 10 % Sport, recreatie 4 17 % Dienstverlening 2 5 % Overige 4 18 % totaal % In de detailhandel, sport- en recreatiesector en in de horeca werden de toegestane arbeids- en rusttijden voor vakantiekrachten tot 18 jaar vaker overtreden dan in andere sectoren. In de detailhandel ging het om 16% van de bedrijven, in de horeca om 22% en in de sport en recreatie om 17% van de bedrijven met vakantiekrachten onder 18 jaar in dienst. In overige bedrijven (bijvoorbeeld financiële bedrijven) zijn in 18% van de bedrijven overtredingen ten aanzien van de arbeidstijdenwet geconstateerd. Tabel 11 sector Aantal bedrijven met vakantiekrachten onder 18 jaar waarbij overtredingen zijn geconstateerd ten aanzien van de arbeidstijden van vakantiekrachten naar grootteklasse (N=928) aantal bedrijven met minimaal één overtreding op de arbeidstijden % tov totaal aantal bedrijven in grootteklasse met vakantiekrachten onder 18 jaar minder dan 10 werknemers % werknemers % 100 of meer werknemers 12 9 % Totaal % Verhoudingsgewijs zijn de meeste overtredingen geconstateerd in middelgrote bedrijven met 10 tot 100 werknemers. De regels voor arbeidstijden verschillen per onderscheiden leeftijdscategorie. Hoe ouder, hoe meer mogelijkheden er zijn om langer te werken. De normen voor iedere leeftijdscategorie zijn gebaseerd op een aantal uitgangspunten in de Arbeidstijdenwet. In het kader van dit project vakantiewerk is de aandacht toegespitst op de volgende regels, namelijk: de rust per 24 uur de pauze tussen diensten 15

16 de arbeidstijd per dag of per dienst de arbeidstijd per week de arbeidstijd per 4 weken of voor 13 tot en met 15-jarigen het maximaal aantal weken dat gewerkt mag worden in de vakantieperiode zondagsarbeid nachtarbeid (16- en 17-jarigen) In de volgende tabel staat hoeveel bedrijven de normen voor de arbeidstijden van de drie onderscheiden leeftijdscategorieën overtraden. Tabel 12 Aantal bedrijven waarin per leeftijdscategorie overtredingen ingevolge de Arbeidstijdenwet zijn geconstateerd. Leeftijdscategorie Overtredingen 13- en 14- jarigen 15-jarigen 16- en 17- jarigen rust per 24 uur /14-jarigen: 14 uur rust per 24 uur (incl uur) 15-jarigen: 12 uur rust per 24 uur (incl uur) 16/17-jarigen: 12 uur rust per 24 uur (incl of ) minimale pauze /14-jarigen: ½ uur bij 4,5 uur arbeid 15- t/m 17-jarigen: ½ uur bij meer dan 4,5 uur arbeid arbeidstijd per dag/dienst /14-jarigen: 7 uur per dag 15-jarigen: 8 uur per dag 16/17-jarigen: 9 uur per dienst arbeidstijd per week /14-jarigen: 35 uur per week 15/jarigen: 40 uur per week 16/17-jarigen: 36 uur arbeid per 7x24 uur maximaal in meerdere weken /14-jarigen: max 4 weken, waarvan 3 aaneengesloten 15-jarigen: max 6 weken, waarvan max 4 aaneengesloten 16/17-jarigen: max 160 uur per 4 weken zondagsarbeid /14-jarigen: geen zondagsarbeid 15- tot en met 17-jarigen: zondag werken, dan zaterdag vrij nachtarbeid De meeste bedrijven die in overtreding waren, overtreedden de regel ten aanzien van minimale rust per 24 uur. Voor 13- tot en met 15-jarigen is er naast een minimum rusttijd per 24 uur (14 uur voor 13- en 14-jarigen en 12 uur voor 15-jarigen) per 24 uur een minimum rusttijd vereist tussen en 7.00 uur. Doorgaans hadden de overtredingen vaker betrekking op het feit dat kinderen na uur werkten, dan op het feit dat kinderen hun minimale rust per 24 uur niet kregen. In tabel 13 zijn volledigheidshalve de aantallen bedrijven opgenomen waarin ATW-bepalingen, die gelden voor de onderscheiden leeftijdscategorieën, zijn overtreden. Tabel 13 Aantallen bedrijven waarin arbeidstijden zijn overtreden per leeftijdscategorie (N=1037) 16

17 leeftijdscategorie vakantiekrachten aantallen bedrijven bedrijven met vakantiekrachten in de leeftijdscategorie overtredingen op het gebied van arbeidstijden % bedrijven met minimaal 1 ATW-overtredingen ten opzichte van alle bedrijven met vakantiekrachten in de leeftijdscategorie 13- en 14-jarigen % 15-jarigen % 16- en 17-jarigen % In bedrijven met kinderen van 13 tot en met 15 jaar werden iets vaker overtredingen van de arbeidstijden aangetroffen dan in de bedrijven met 16- en 17-jarigen. Dit stemt overeen met de bevindingen in tabel

18 6. ONDERNOMEN ACTIES VAN DE ARBEIDSINSPECTIE NAAR AANLEIDING VAN OVERTREDINGEN IN DE BEZOCHTE BEDRIJVEN Tijdens de bedrijfsbezoeken, die de inspecteurs hebben verricht in het kader van arbeid door jongeren, is handhavend opgetreden wanneer dit nodig bleek. Er is in ieder geval geïnspecteerd op overtredingen op het gebied van arbeid door vakantiekrachten onder 18 jaar. Wanneer echter andersoortige ernstige overtredingen werden aangetroffen (bijvoorbeeld op het gebied van de arbeidsomstandigheden van volwassenen) dan zijn de inspecteurs ook hiertegen handhavend opgetreden. In paragraaf 5.1 wordt ingegaan op de overtredingen waarop de arbeidsinspectie actie heeft ondernomen. Hierbij is inbegrepen of bedrijven wel of geen RI & E hadden. Wanneer het gaat om arbeid door jongeren is de RI & E hieraan rechtstreeks gerelateerd, omdat in die RI & E aandacht dient te zijn aan de jongeren. Vandaar dat bij het totaal aan overtredingen en de daarop ondernomen acties van de Arbeidsinspectie in het kader van het project vakantiewerk het niet hebben of het niet volledig zijn van de RI & E ook is meegenomen. 6.1 Overtredingen Uit een analyse van de handhavingsgegevens van de inspecteurs blijkt dat in 466 bedrijven met vakantiekrachten (45% van alle bedrijven met vakantiekrachten in het onderzoek) geen overtredingen zijn geconstateerd ten aanzien van arbeid door vakantiekrachten. Daarbij dient aangetekend te worden dat de arbeidstijden en -omstandigheden van vakantiekrachten van 18 jaar en ouder niet gecontroleerd zijn. Wel is in deze bedrijven, net als in de bedrijven waarin jongere vakantiekrachten aanwezig waren, gecontroleerd op de aanwezigheid van een RI & E. Tabel 14 Overtredingen naar sector 6 (N=1036) Aantal bezochte bedrijven met vakantiekrachten in dienst Aantal bedrijven met vakantiekrachten met minimaal één overtreding Aantal bedrijven met minimaal één overtreding ten opzichte van alle onderzochte bedrijven met vakantiekrachten Landbouw % Industrie % (Groot)handel % Detailhandel % Horeca % Gezondheidszorg % Sport, recreatie % Dienstverlening % Overige % Totaal % In 55% van alle bedrijven met vakantiekrachten is minimaal 1 overtreding geconstateerd. In de horeca is in bijna 70% van de bezochte bedrijven met vakantiekrachten een overtredingen geconstateerd. In de (groot)handel is dit het geval in bijna 60% van de bedrijven met 6 Het totaal aantal overtredingen heeft betrekking op het aantal geconstateerde overtredingen in het kader van het bedrijfsbezoek vakantiewerk

19 vakantiekrachten. Opvallend is dat in de categorie overige bedrijven in 1 van de 26 bezochte bedrijven geen overtreding is geconstateerd en in alle andere bedrijven wel. In de volgende tabel staan de overtredingen naar grootteklasse van de bedrijven. Tabel 15 Overtredingen naar grootteklasse (N=1036) Aantal bezochte bedrijven met vakantiekrachten in dienst Aantal bedrijven met vakantiekrachten met minimaal één overtreding Aantal bedrijven met minimaal één overtreding ten opzichte van alle onderzochte bedrijven met vakantiekrachten minder dan 10 werknemers % 10 tot 100 werknemers % 100 of meer werknemers % Totaal % In de middelgrote bedrijven is in bijna 60% van de bezochte bedrijven met vakantiekrachten minimaal 1 overtreding gevonden. In de grootste bedrijven met 100 of meer werknemers zijn in vergelijking met de andere grootteklassen de minste bedrijven met 1 of meerdere overtredingen aangetroffen. In totaal zijn er 1133 overtredingen geconstateerd in 570 bedrijven. In tabel 16 is weergegeven om welke overtredingen het gaat. Tabel 16 Aard van de overtredingen waarop de arbeidsinspectie actie heeft ondernomen Omschrijving van de overtreding Aantal overtredingen Als % van totaal aantal overtredingen Ontbreken van een schriftelijke RI & E % Ontbreken van een Plan van Aanpak (om knelpunten % met kinderen en jeugdigen aan te pakken) Ontbreken van aandacht voor kinderen en jeugdigen in 68 6% de RI & E Niet-deugdelijke administratie van werk- en rusttijden 79 7% Onvoldoende voorlichting en onderricht voor de 31 3% jeugdige vakantiekrachten Onjuist gebruik van ARBO-dienst of andere 47 4% gecertificeerde adviserende diensten 15-jarigen die niet hun dagelijkse rust genieten van 49 4% minimaal 12 uur per 24 uur inclusief uur 15-jarigen verrichten voor hen verboden arbeid (alleen 83 7% niet-industriële arbeid van lichte aard is toegestaan) 16- en 17-jarigen zaterdag geen vrij als ze zondag 28 3% werken 13/14-jarigen verrichten voor hen verboden arbeid 53 5% (alleen niet-industriële arbeid van lichte aard is toegestaan) 13/14-jarigen die niet hun dagelijkse rust genieten van 29 3% minimaal 12 uur per 24 uur inclusief uur Overige overtredingen (andere overtredingen op het % gebied van arbeidstijden, onvoldoende deskundig toezicht in arbeidssituaties waar dat wel nodig is, andere onvolkomenheden wat betreft de RI&E) Totaal aantal overtredingen % 19

20 De overtredingen waarop actie is ondernomen hadden met name te maken met het ontbreken van de verplichte RI& E of Plan van Aanpak, of met het ontbreken van aandacht voor kinderen en jeugdigen in de wel aanwezige RI & E. Verder heeft 7% van de geconstateerde overtredingen betrekking op het feit dat bedrijven de arbeidstijden van hun werknemers niet deugdelijk administreerden. Ook vaker voorkomende overtredingen waren de rusttijden van 13- tot en met 15-jarigen en het feit dat vakantiewerkers van deze leeftijdsgroep werkzaamheden verrichtten die voor hen verboden waren. Een en ander is reeds gebleken uit de beschrijving van de arbeidsomstandigheden en -tijden in de vorige paragraaf. 6.2 Ingezette handhavingsinstrumenten Afhankelijk van de aard van de overtreding en de ernst ervan is vervolgens gehandhaafd door de arbeidsinspectie conform het geldende handhavingsbeleid. Wanneer het nodig is, wordt tot daadwerkelijk sanctioneren overgegaan (boete, procesverbaal); als de overtreding minder ernstig is, volgt een waarschuwing. Deze waarschuwing kan echter wel inhouden, dat de inspecteur alsnog tot strengere sanctionering over zal gaan, wanneer bij herbezoek geen verbetering van de arbeidssituatie wordt aangetroffen. De waarschuwing, het boeterapport en het procesverbaal zijn de handhavingsinstrumenten die in dit onderzoek gebruikt zijn. In tabel 17 is te zien hoe er gehandhaafd is op de 1133 tijdens de inspecties geconstateerde overtredingen. Het is van belang dat op basis van deze gegevens geen conclusies worden getrokken op bedrijfsniveau, want niet het bedrijf maar de overtreding vormt de eenheid van onderzoek in de tabel. In tabel 17 wordt aangegeven welke instrumenten zijn ingezet naar aanleiding van de overtredingen die tijdens het inspectiebezoek zijn geconstateerd. Tabel 17 Door de Arbeidsinspectie ingezette instrumenten per overtreding aantal keren dat instrument is ingezet voor overtreding % ten opzichte van alle ingezette instrumenten per overtreding Waarschuwing ATW % Waarschuwing ARBO % Eis ARBO 3 0,3 % Stillegging 4 0,4 % Stillegging en boeterapport 1 0,1 % Stillegging en Proces Verbaal 1 0,1 % Boeterapport % Proces Verbaal 37 3 % Totaal % In de tabel is te zien dat de meeste overtredingen geleid hebben tot een waarschuwing ARBO (53%). Als de inspecteur terugkomt voor een tweede bezoek, kan deze alsnog besluiten om een zwaarder handhavingsinstrument (proces-verbaal of boeterapport) in te zetten. Over de zwaardere instrumenten kan gezegd worden dat 108 overtredingen geleid hebben tot een boete, en 37 tot een procesverbaal. In 13 gevallen gaat het om een procesverbaal dat gegeven is bij een herbezoek van een bedrijf dat vorig jaar ook al bezocht was. De boeterapporten zijn uitgedeeld aan bedrijven die op het moment van inspectie niet in het bezit waren van een (getoetste) RI & E. 20

21 De processenverbaal zijn uitgedeeld aan de werkgevers en de ouders van de kinderen onder de 13 jaar die zijn aangetroffen in 4 bedrijven. De instrumenten, zowel de zwaardere als de minder zware, zijn het meest ingezet in de horeca, detailhandel en landbouw. De boeterapporten voor het niet hebben van een RI & E zijn met name opgemaakt in de landbouw en horeca. De verschillende instrumenten zijn met name ingezet in bedrijven met 10 tot 100 werknemers. Ruim 70 % van de acties op overtredingen waren in deze middelgrote bedrijven. 21

22 Bijlage I Regelgeving ten aanzien van arbeid door jongren Ten aanzien van arbeid door kinderen (jonger dan 16 jaar) en jeugdigen (16- en 17-jarigen) bestaan een aantal speciale, beschermende bepalingen. Deze bepalingen zijn opgenomen in de Arbeidstijdenwet (Atw) en de daarbij behorende Nadere regeling kinderarbeid (NRK) de Arbeidsomstandighedenwet en het daarbij behorende Arbeidsomstandighedenbesluit de Bestrijdingsmiddelenwet. De wet- en regelgeving omtrent arbeid door kinderen en jeugdigen komt globaal op het volgende neer: Jongeren van 16 en 17 jaar die werkzaamheden verrichten waaraan risico s zijn verbonden, mogen dit alleen doen als er deskundig toezicht aanwezig is. Voorts zijn in het Arbeidsomstandighedenbesluit ge- en verbodsbepalingen omtrent de werkzaamheden voor 16- en 17-jarigen opgenomen. Zo is het voor jeugdigen niet toegestaan om met stoffen te werken die zeer giftig of kankerverwekkend zijn, of te werken op plaatsen waar zij aan ernstig lawaai of trillingen worden blootgesteld. Op grond van de Bestrijdingsmiddelenwet mogen jeugdigen geen middelen toepassen waarvan de verpakking is voorzien van een andreaskruis of doodshoofd. Ingevolge de ATW mogen 16- en 17-jarigen per dienst ten hoogste 9 uren en per week ten hoogste 45 uur arbeid verrichten. Ook moeten zij per periode van 24 uur minimaal een aaneengesloten rustperiode hebben van 12 uur, waarin de periode tussen hetzij en uur, hetzij en uur is begrepen. Kinderen van 15 jaar mogen alleen lichte werkzaamheden van niet-industriële aard verrichten. Dit betekent dat zij niet aan en in de buurt van machines (waaronder heftrucks) mogen worden werken. Werkzaamheden aan een lopende band (bijvoorbeeld een pelband, sorteerband, afruimband in een horeca-keuken), zijn verboden. Verder mogen de werkzaamheden niet zwaar zijn. Dat wil onder meer zeggen dat de tillasten niet zwaarder mogen zijn dan 10 kilogram en dat niet langdurig (langer dan 8 minuten) in dezelfde houding mag worden gewerkt, bijvoorbeeld op de knieën. Het is voor 15-jarigen verboden om te werken (planten, gewasverzorging, oogsten) in een omgeving waarin twee weken of korter geleden bestrijdingsmiddelen zijn toegepast. Dit geldt met name voor anjers, rozen en chrysanten. Werkzaamheden die voor 16- en 17-jarigen verboden zijn, of werkzaamheden waarbij voor 16- en 17-jarigen deskundig toezicht is vereist zijn voor 15-jarigen (en jongere kinderen) verboden. Vijftien-jarigen mogen in de vakantietijd gedurende 6 weken werken, waarvan maximaal 4 weken aaneengesloten en zij mogen per dienst ten hoogste 8 uur en per week ten hoogste 40 uur werken. Ook moeten zij per periode van 24 uur minimaal een aaneengesloten rustperiode hebben van 12 uur, waarin de periode tussen en uur is begrepen. Vakantiewerkers van 13-en 14 jaar mogen alleen lichte hulparbeid van niet-industriële aard verrichten. Hieronder vallen bijvoorbeeld lichte schoonmaakwerkzaamheden en het verrichten van hand- en spandiensten in de horeca. Werkzaamheden die voor 15-jarigen niet zijn toegestaan, zijn ook voor 13- en 14-jarigen verboden. Dertien- en 14-jarigen mogen in de vakantietijd in totaal 4 weken werken, waarvan maximaal 3 weken aaneengesloten en per dienst ten hoogste 7 uur en per week ten hoogste 35 uur werken. Ook moeten zij per periode van 24 22