Projectrapportage KASSAWERKPLEKKEN 2003

Transcriptie

1 Projectrapportage KASSAWERKPLEKKEN 2003 december 2004

2 2 Projectrapportage Kassawerkplekken 2003 Inspectieonderwerpen Doelmatige zitgelegenheid -werkhoogte -reikwijdte -voet en beenruimte Risico-inventarisatie en evaluatie -beoordeling gezondheids- en andere aspecten -plan van aanpak AI bedrijfstakdirectie Commerciële Dienstverlening Landelijk Projectleider Drs. R.H.M. Peltzer, Landelijk Projectsecretaris M.M. van Goethem Looptijd Project 1 mei 2003 tot 1 december 2003 Projectnummer A 592 Correspondentieadres Arbeidsinspectie Roermond T.n.v. M. van Goethem Postbus AX Roermond

3 3 INHOUDSOPGAVE Pag. Nr. VOORWOORD 4 SAMENVATTING 5 1. AANLEIDING EN DOEL RELATIE TOT BEDRIJFSTAKSTRATEGIE AANLEDING DOELSTELLINGEN PROJECT 8 2. OMVANG VAN HET PROJECT WERKTERREIN/BIK-CODES Bedrijfstak Selectie bedrijven Beroepsgroepen Benadering bedrijven LOOPTIJD EN AANTALLEN BEZOEKEN Periode project Aantal bedrijven OPZET VAN HET PROJECT GLOBALE OPZET Soort project Rol bedrijfstak binnen project INSPECTIEONDERWERPEN Welke inspectieonderwerpen en inspectiepunten Motivatie en opzet inspectiepunten Effecten/gevolgen PUBLICITEIT Informatie naar bedrijven Acties op gebied van publiciteit INSPECTIERESULTATEN ALGEMEEN REPRESENTATIVITEIT RESULTATEN OVERZICHT RESULTATEN Geconstateerde feiten ( 5 keer) en gehanteerde handhavingsinstrumenten Aantal overtredingen per bedrijf De sectoren afzonderlijk bezien Overige feiten CONCLUSIES HOOFDCONCLUSIES RESULTATEN IN RELATIE TOT DOELSTELLING ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN ACTIES NAAR DE BRANCHE 19

4 4 VOORWOORD De centrale plek bij bedrijven in de detailhandel, waar consument en winkelpersoneel elkaar ontmoeten, is de kassa. Veel kassawerkplekken zijn zodanig ingericht dat caissière en consument direct oogcontact hebben. Hoe aantrekkelijk dat ook voor goed klantcontact en het bedrijf is, de consequentie is dat veelal staand wordt gewerkt wat belastend is voor het bewegingsapparaat van de kassamedewerker. Langdurig staan is slecht voor de gezondheid, leidt tot allerlei gezondheidsklachten en dient dus zoveel mogelijk vermeden te worden. Uit signalen vanuit inspecteurs van de Arbeidsinspectie bleek dat bij veel kassa s onvoldoende rekening werd gehouden met de eisen die daar vanuit wet- en regelgeving aan worden gesteld. Naar aanleiding hiervan is al eerder een inspectie project kassawerkplekken in supermarkten uitgevoerd. Hierbij bleek dat de arbeidsomstandigheden in veel winkels niet goed zijn. In 2003 is in vervolg daarop het inspectieproject Kassawerkplekken Detailhandel 2003 uitgevoerd binnen een viertal sectoren, te weten bouwmarkten, boekhandel, speelgoedhandel en handel in huishoudelijke artikelen. De resultaten geven aan dat bij ruim de helft van het aantal bezochte bedrijven kassawerkplekken zijn aangetroffen die om verbeteringen c.q. aanpassingen vragen. Vooral goede zitgelegenheid ontbreekt of voldoet niet aan de eisen. De aandacht voor een goede inrichting van de kassawerkplekken verdient meer aandacht binnen de bezochte branches. Een aantal concerns, die in de filialen vaak een geüniformeerde kassawerkplek-inrichting gebruiken, zijn al gestart om de problematiek goed aan te pakken en de standaard kassawerkplek aan te passen. Uiteindelijk zal dit in de hele detailhandel moeten leiden tot een uit gezondheidsoogpunt verantwoorde kassawerkplek, goed ingericht en met adequate zitgelegenheid. Ik zal de ontwikkelingen daaromtrent blijven volgen. Den Haag, december 2004, De Algemeen Directeur van de Arbeidsinspectie, Dr. J.J.M. Uijlenbroek

5 5 SAMENVATTING Doel/doelstellingen Uit diverse signalen, gegeven door eigen inspecteurs en specialisten, bleek dat bij veel bedrijven binnen de detailhandel kassawerkplekken niet voldoen aan de vereiste criteria. Kassawerk is een risicovol beroep. Er treedt veel verzuim op en aandacht voor arbeidsomstandigheden is geen overbodige luxe. Uit AI blad nr. 13 Kassawerkplekken Dit project moest, naast handhaving bij de te bezoeken bedrijven, een beeld geven van de problematiek m.b.t. tot kassawerkplekken en in hoeverre daar in het arbobeleid bij middelgrote en grote bedrijven rekening mee wordt gehouden. Verder moeten de resultaten de branche stimuleren om actie te ondernemen en tot betere kassawerkplekken te komen. Omvang/aantallen Per 1 december 2003 zijn totaal 414 bedrijven bezocht, waarvan een deel echter niet meer economisch actief was of geen personeel had. Voor de verschillende onderscheiden bedrijfstakken zijn de volgende aantallen gerealiseerd: totaal relevant voor resultaten Bouwmarkten en doe-het-zelf zaken (3.200*): 94 (2,9%**) 60 (1,9%) Detailhandel in huishoudelijke artikelen (4.330): 106 (2,4%) 84 (1,9%) Detailhandel in speelgoed (1.319): 86 (6,5%) 61 (4,6%) Boekhandel (2.040): 128 (6,3%) 100 (4,9%) Totaal 414 (3,8%) 305 (2,8%) *aantal winkels opgave HBD **percentage t.o.v. aantal winkels Inspectiepunten De onderwerpen van het project hadden voornamelijk betrekking op de inrichting van de kassawerkplekken: zitgelegenheid; werkhoogte; reikwijdte; voet en beenruimte en opname van knelpunten in de RI&E. Resultaten Bij 305 bedrijven is geïnspecteerd, daarvan waren er 96 (31%) in orde en bij 209 bedrijven (69%) werden een of meer overtredingen geconstateerd. Bij bijna 1 op de 5 bedrijven (15%) werden 3 of meer overtredingen geconstateerd. Voor de resultaten is van de 305 geïnspecteerde bedrijven uitgegaan. Totaal werden er 364 overtredingen geconstateerd bij de bezochte bedrijven. Uitgaande van alle 305 bedrijven zijn dat gemiddeld 1,2 en van de bedrijven die niet in orde waren 1,7 overtredingen per bedrijf.

6 6 Het grootste aantal overtredingen betrof: geen doelmatige zitgelegenheid (160 keer); geen plan van aanpak (54 keer); de afwezigheid van een (getoetste) RI&E (48 keer). Daarnaast werden nog 46 overtredingen geconstateerd die ook met de RI&E te maken hadden. Conclusies Bij ruim tweederde van de bezochte bedrijven zijn één of meer overtredingen geconstateerd. Met betrekking tot kassawerkplekken moet geconcludeerd worden dat bij ruim de helft (ca. 52%) van de geïnspecteerde bedrijven de kassawerkplek niet voldoet aan de gestelde eisen. Uit de cijfers komt naar voren dat de branche te weinig aandacht heeft voor de werkhouding van het personeel en daarmee samenhangend een goede inrichting van de kassawerkplek. Bij inspecties bleken zelfs nieuw ontworpen kassameubels niet aan de goede maatvoering volgens de arbo-wet te voldoen. De aandacht voor de inrichting van de kassawerkplekken dient dus te verbeteren. Het niet voldoen aan de eisen kan namelijk leiden tot gezondheidsklachten of ziekteuitval van medewerkers. Het is belangrijk voor het welzijn van kassapersoneel om kassawerkplekken, die een uur of meer per dag worden gebruikt, ergonomisch goed in te richten. Hiervoor is een nauwkeurige inventarisatie van het kassawerk noodzakelijk. Kassameubels die aanleiding geven tot nek- en schouderklachten, moeten vermeden dan wel vervangen worden en bij nieuwe werkplekken is het belangrijk rekening te houden met de technologische ontwikkelingen in kassa-apparatuur, die er momenteel volop is. Uit AI blad 13, Kassawerkplekken. Dat daarnaast veel overtredingen zijn geconstateerd met betrekking tot het ontbreken van de RI&E en het plan van aanpak en het ontbreken van een beoordeling van de risico s bij het werken aan een kassawerkplek, geeft aan dat ook het ARBO beleid verbetering behoeft. De branche zal hier meer aandacht aan dienen te schenken en de stand der techniek als basis dienen te nemen. Gezien het aantal geconstateerde overtredingen, kan geconcludeerd worden dat de resultaten ook voor de Arbeidsinspectie aanleiding moeten zijn tot verdere acties. Te denken valt o.a. aan overleg voeren met de branche, het verstrekken van informatie aan de bedrijven en het uitgeven van een persbericht.

7 7 1. AANLEIDING EN DOEL 1.1. Relatie tot bedrijfstakstrategie In de vigerende bedrijfstakstrategie detailhandel wordt de branche gekenschetst als een bedrijfstak die sterk aan wisselingen onderhevig is met betrekking tot het verloop van bedrijven en het verloop van personeel. Verder kenmerkt de branche zich door een groot aandeel van jongere werknemers. Een en ander heeft tot gevolg dat de aandacht voor het arbo-beleid vaak gering is, wat o.a. blijkt uit de resultaten van eerdere projecten. Deze geven aan dat een groot deel van de bedrijven nog geen RI&E heeft. Zo blijkt uit een pilot-project en uit signalen van inspecteurs dat kassawerkplekken vaak onvoldoende zijn ingericht, wat kan leiden tot gezondheidsproblemen bij werknemers. Uit cijfers van het UWV (2002) blijkt de WAO instroom voor de detailhandel 0,7% te bedragen. Bij de sectoren die geïnspecteerd zijn lopen de percentages uiteen van 0,4 tot 1,1%. Wordt gekeken naar de arbeidsongeschiktheids-uitkeringen dan blijkt ca. 32% te worden veroorzaakt door psychische klachten en ca. 29% door klachten aan het bewegingsapparaat. Het ziekteverzuim bedraagt 4,4 % voor de detailhandel tegen 4,1% voor alle particuliere bedrijven (2003, CBS). In hoeverre het ziekteverzuim is te wijten aan een slechte (kassa)werkplek is niet te achterhalen Aanleiding Ongunstige werkhoudingen kunnen leiden tot gezondheidsschade. Ongunstige werkhoudingen als vormen van fysieke belasting worden mede veroorzaakt door de wijze waarop een werkplek is ingericht. Kenmerkende risico s van caissières zijn een slechte zithouding, langdurig in dezelfde houding zitten of staan, en het verrichten van veel kortcyclische bewegingen. Deze risico s hebben pijn in de schouder, arm, pols en hand, en nek- en rugklachten tot gevolg. Werknemers die langdurig aan de kassa werken ontwikkelen gezondheids- en welzijnsklachten. Het ziekteverzuim onder caissières is bij veel bedrijven tweemaal zo hoog als bij het overig personeel. Uit: arborisico s in de branche, winkels in voeding- en genotmiddelen. De werkplek moet doelmatig zijn ingericht, dat wil zeggen zodanig dat een werknemer zijn werkzaamheden in een goede werkhouding kan verrichten. Dus met optimale ondersteuning van het lichaam, op de juiste werkhoogte, met alle materialen en producten binnen handbereik en met voldoende voet- en beenruimte. Of dat nu staand of zittend is. Bij een staande houding (statische spierarbeid) is een aantal spiergroepen in de benen, rug en nek voortdurend aangespannen. Als gevolg daarvan neemt de doorbloeding van deze spieren af en worden afvalstoffen moeilijker afgevoerd. Deze hopen zich op en geven aanleiding tot spiervermoeidheid. Ook kan de kans op oedeem, rugklachten en beenklachten (spataderen) toenemen. Bij zittend werk kan door o.a. een grotere stabiliteit de houding langer worden volgehouden. Vooral de benen worden tijdens zitten minder belast, mits de juiste zithouding wordt aangenomen. Bij zittend werk is echter ook sprake van statische belasting. Daarom blijft het van belang de werkhouding af te wisselen.

8 Doelstellingen project Het project moest een beeld geven van een aantal arbo-aspecten binnen de branche en het beleid dat daarop wordt gevoerd. Het moest van deze sectoren vooral een beeld geven van de inrichting van de werkplek waar wordt afgerekend: kassa en toonbank. Kassawerk is een bron van vele gezondheidsklachten: a. door werkhouding, lichaamshouding, die gedurende langere tijd wordt aangenomen (staan of zitten); b. door herhaalde bewegingen (oppakken, draaien en verplaatsen van de koopwaar); c. door het uitvoeren van ondersteunende bewegingen (reiken, vooroverbuigen en draaien van het bovenlichaam); d. door werkdruk; e. klimatologische omstandigheden (vaak open deuren!!) Verder diende het project een prikkel te geven tot het nemen van maatregelen ter verbetering van de genoemde werkplekken binnen de bezochte sectoren. Concreet betekende dit: nagaan of er structurele tekortkomingen zijn op het gebied van (kassa)werkplekken en toonbanken (kwalitatief); bepalen van het aandeel bedrijven met tekortkomingen t.o.v. het totale aantal bezochte bedrijven (kwantitatief); resultaten zullen de branche moeten stimuleren tot het verbeteren van kassawerkplekken. De nadruk binnen het project lag op werkzaamheden aan kassa en toonbank, dat hield in: controle op en verbeteren van de inrichting werkplek; controle op navolging van wettelijk voorgeschreven eisen en maatregelen; controle op en bevorderen van preventieve maatregelen om fysieke belasting te voorkomen. Niet in alle branches binnen de detailhandel is gecontroleerd. Gekozen is voor die sectoren waar het probleem het meest pregnant is volgens inschatting van inspecteurs en specialisten van de Arbeidsinspectie. Er moest sprake zijn van een duidelijk en nog steeds bestaand probleem met betrekking tot kassawerkplekken.

9 9 2. OMVANG VAN HET PROJECT 2.1. Werkterrein/BIK-codes Bedrijfstak De detailhandel valt onder de BIK-code 52. De in dit project bezochte bedrijven vielen onder de volgende BIK codes : BIK code 5246 bouwmarkten en doe-het-zelf zaken; BIK code t/m 47 zaken in huishoudelijke artikelen; BIK code speelgoedzaken; BIK code 5247 boekhandel Selectie bedrijven Bij het selecteren van de te bezoeken bedrijven is rekening gehouden met de bedrijfsgrootte van de bedrijven. Zo hebben boekhandels in het algemeen minder werknemers dan bijv. bouwmarkten. Daarom is gekozen voor bedrijven met 2 of meer werknemers. Bedrijven zijn a-select geselecteerd met inachtneming van de volgende criteria: 1. Bedrijven zijn niet bezocht in een voorgaand arbo-project; 2. Bedrijven zijn niet reactief bezocht binnen een periode van 2 jaar; 3. Bedrijven hebben 2 of meer werknemers in dienst; 4. Geselecteerde bedrijven moeten nog economisch actief zijn, anders vervangend bedrijf geselecteerd Beroepsgroepen Naast vaste caissières kan in veel bedrijven in principe door alle werknemers worden afgerekend. Daarom is binnen het project niet gekeken naar bepaalde beroepsgroepen maar alleen naar de inrichting van de werkplek. Er is binnen het project uitgegaan van werkplekken waar de goederen worden afgerekend (afrekenpunten), onderverdeeld in: a. Een kassawerkplek, waar alleen wordt afgerekend. Meestal in de zelfbedieningszaken. Hier wacht de caissière tot de klanten komen afrekenen. Er is sprake van een zitwerkplek of een zit/stawerkplek. b. Een bedienbalie of toonbank met kassafunctie. De klant wordt bijv. tevens geholpen bij het uitzoeken of verpakken van artikelen. Daarna worden de artikelen afgerekend. Meestal wordt er staand gewerkt, eventueel met stasteun Benadering bedrijven De inspecties hebben in principe onaangekondigd plaatsgevonden. In enkele gevallen moest na een eerste bezoek een afspraak worden gemaakt omdat de werkgever/eigenaar of manager niet aanwezig was op het moment van inspectie. Wel is er een aankondigingsbrief verstuurd naar de branche organisatie en de vakbonden.

10 Looptijd en aantallen bezoeken Periode project Startdatum van het project was 1 mei Einddatum voor de eerste bezoeken, de z.g. 1 ste fase bezoeken was 30 november Aantal bedrijven Het aantal bezochte bedrijven bedraagt 414 stuks. Van die 414 was een groot aantal bedrijven niet meer economisch actief, had geen personeel in dienst, of viel buiten de definities van het project (verkeerde BIK code). Totaal ging het om 109 bedrijven (26%), daardoor zijn 305 bedrijven voor de resultaten relevant. Ook na 1 december zijn er nog eerste bezoeken gebracht, maar de resultaten daarvan zijn niet meer meegenomen in dit verslag. Het aantal geïnspecteerde bedrijven is onderverdeeld in de volgende BIK codes: Tabel 1. Overzicht aantal bezochte bedrijven per BIK code BIK code Aantal vestigingen landelijk Aantal vestigingen geïnspecteerd Percentage t.o.v. landelijk aantal winkels Percentage t.o.v. aantal geïnspecteerd e winkels 5246 bouwmarkten en doe-hetzelf ,9% 19,7% zaken t/m 47 huishoudelijke ,9% 27,5% artikelen speelgoed ,6% 20,0% 5247 boekhandel ,9% 32,9% Totaal ,8% 100,0%

11 11 3. OPZET VAN HET PROJECT 3.1. Globale opzet Het betrof een project dat, naast handhavingstrajecten bij de geïnspecteerde bedrijven, een beeld moest opleveren van de arbo-problematiek m.b.t. kassawerkplekken binnen de detailhandel. De keuze van de inspectieonderwerpen is gemaakt in overleg met de specialisten arbeidsbelasting. Ook aan de uitwerking van de onderwerpen en de inspectielijst hebben de specialisten een bijdrage geleverd Soort project Het betreft een Arbo gericht project met een beperkt aantal inspectieonderwerpen (zie 3.2.) Opzet inspecties Er is uitgegaan van onaangekondigde bezoeken. Dit om een juist beeld te krijgen van de arboproblematiek. Inspecteurs hebben in principe geen afspraak vooraf gemaakt. Bij enkele bedrijven moest een vervolg afspraak worden gemaakt omdat bij het eerste bezoek geen werkgever aanwezig was. Pas na de inspectie van het bedrijf op de afgesproken inspectieonderwerpen is gevraagd naar de aanwezigheid van de RI&E en Plan van Aanpak Rol bedrijfstak binnen project De bedrijfstak is via de belangrijkste brancheorganisaties ruim voor het project van start ging op de hoogte gesteld van het inspectieproject en het doel daarvan Inspectieonderwerpen Welke inspectieonderwerpen en inspectiepunten Bij het bepalen van de inspectieonderwerpen is voornamelijk uitgegaan van onderwerpen die direct te maken hebben met kassawerkplekken. Tijdens de inspectie werden de volgende punten beoordeeld: Zitgelegenheid: - De stoel is zodanig ingesteld of kan zodanig worden ingesteld dat de werknemer tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden goed wordt ondersteund. Indicatie: de hoek tussen voeten/onderbenen, onderbenen/bovenbenen, bovenbenen/romp en onderarmen/bovenarmen is ongeveer 90 graden. De rugleuning is instelbaar en de zittinghoogte is minimaal instelbaar tussen 20 en 30 cm onder de werkhoogte. Een stasteun voldoet in dit verband niet als een doelmatige zitgelegenheid - Een eventuele voetensteun is in hoogte instelbaar (een stang of stoelring is niet doelmatig, daar de benen dan in de knieholte worden afgekneld en de voeten onvoldoende worden ondersteund.

12 12 Werkhoogte: - Voert de werknemer zijn werkzaamheden vervolgens uit zonder opgetrokken schouders (werkhoogte te hoog) of zonder kin op de borst/gebogen rug (werkhoogte te laag). De werkhoogte is de verticale afstand vanaf de vloer in het kassameubel tot boven op het bovenblad of de transportband. Indicatie: gemiddeld 75 cm bij zitten Gemiddeld 110 cm bij zit/staand werk (zit/stawerkplek). Gelijke ooghoogte met staande klant (dit kan door verhoogde vloer of verhoogde stoel). Reikwijdte: - De koopwaar die de transportband aanvoert wordt binnen een horizontaal bereik van 30 cm (gerekend vanaf de schouders van de werknemer) verplaatst. - De geldlade bevindt zich binnen een horizontaal bereik van 30 cm vanaf de schouders van de werknemer. - De overige voorzieningen (zoals onder andere het toetsenbord, de bonprinter) zijn geplaatst binnen een horizontaal bereik van 45 cm. Bij een zit/stawerkplek bedraagt de reikwijdte max. 50 cm vanaf het schoudergewricht. Voet- en beenruimtebij zittend werk: De voet- en beenruimte is 70 cm hoog, 60 cm breed en 60 cm diep. Bij die 60 cm breedte is de dikte van het werkblad nergens meer dan 11 cm. Risico-inventarisatie en evaluatie: Eventueel geconstateerde knelpunten dienen te zijn opgenomen in de risico-inventarisatie en evaluatie. Afbeelding 1: Vereiste maatvoering balie

13 Motivatie en opzet inspectiepunten Kassawerkplekken zijn het thema van dit project. Getracht is om met de genoemde inspectieonderwerpen en -punten een beeld te krijgen van de stand van zaken met betrekking tot het werken aan kassawerkplekken binnen de branche. Als langdurig staan noodzakelijk en zelfs onvermijdelijk is, maar een gedeelte van het werk wel zittend uitgevoerd kan worden, is er sprake van een gecombineerde zit/sta werkplek (hoge kassa met hoge stoel). Deze werkplek wordt als zitwerkplek beschouwd. Indien de werkzaamheden een grote mobiliteit vereisen, fysiek zwaar zijn en/of als de te hanteren objecten groot zijn (bijv. in bouwmarkten), kan er niet gezeten worden en is er sprake van een stawerkplek. Weliswaar kan er niet worden gezeten, maar dan neemt niet weg dat ook deze werkplek doelmatig moet zijn ingericht. Liefst met een stasteun, die gebruikt kan worden om de benen regelmatig te ontlasten. En er moet zitgelegenheid ter beschikking worden gesteld in dezelfde ruimte, zodat de werknemer, als het werk het even toelaat, van tijd tot tijd kan gaan zitten. Werkhoogte: 110 cm gemiddeld, bij precisietaken ca. 15 cm hoger, bij zware lasten ca. 15 cm lager. Bij doe-het-zelf zaken uitgaan van ca. 100 cm. Met stasteun 10 cm lager. Voet en beenruimte: 60 cm breed, 10 cm over hele beenlengte diep, voetruimte 20 cm hoog en 25 cm diep. Met stasteun: 25 cm over hele beenruimte diep, voetruimte 20 cm hoog en 40 cm diep. Bij de opzet van de inspectiepunten is het uitgangspunt geweest om in een relatief korte tijd een goed beeld te krijgen van de werkomstandigheden. Dit betekent dat onderwerpen niet uitputtend zijn meegenomen, maar dat er is uitgegaan van de meest belangrijke inspectiepunten binnen het onderwerp Effecten/gevolgen Het project moet gezien worden als een duidelijk signaal richting branche. De resultaten worden besproken met de brancheorganisaties en vakbonden en mede hierdoor kan de branche worden aangezet tot meer zelfwerkzaamheid. Verder worden de resultaten meegenomen bij de besluitvorming of en in welke vorm de Arbeidsinspectie in de komende jaren aandacht zal blijven schenken aan de detailhandel Publiciteit Informatie naar bedrijven De resultaten zullen kenbaar gemaakt worden aan en besproken worden met de brancheorganisaties. De brancheorganisaties zal gevraagd worden de aangesloten individuele leden te informeren over de resultaten van het project.

14 Acties op gebied van publiciteit Door de resultaten een groter bereik te laten krijgen binnen de branche wordt aan de resultaten publiciteit gegeven via een persbericht en een artikel in een of meerdere vakbladen binnen de detailhandel.

15 15 4. INSPECTIERESULTATEN 4.1. Algemeen Bij de uitvoering van het project is uitgegaan van het vigerende handhavingsbeleid en de meest actuele interne instructies van de Arbeidsinspectie. Verder is uitgegaan van de vastgestelde gedragscode van de Arbeidsinspectie Representativiteit resultaten De resultaten van het project geven, met 305 geïnspecteerde bedrijven in 2003, een goede indicatie van het werken aan kassawerkplekken binnen de bezochte branche. Datzelfde geldt voor de geïnspecteerde sectoren binnen de branche. De resultaten geven de stand van zaken weer per 1 december Van de 305 geïnspecteerde bedrijven waren er 96 bij de eerste inspectie in orde. Bij 209 bedrijven zijn een of meer overtredingen geconstateerd. In totaal zijn er 314 waarschuwingen Arbo gegeven, 49 boetes aangezegd en 1 stillegging opgelegd, totaal 364 overtredingen Overzicht resultaten Geconstateerde feiten ( 5 keer) en gehanteerde handhavingsinstrumenten Feit Instrument Aantal Aandeel in percentage Geen doelmatige zitgelegenheid wanneer Waarschuwing % werk geheel of gedeeltelijk zittend kan worden uitgevoerd Geen doelmatige zitgelegenheid bij staand Waarschuwing 60 16% werk indien van tijd tot tijd gezeten kan worden Geen plan van aanpak Waarschuwing 54 15% Geen (getoetste) RI&E Boete 43 13% Waarschuwing 5* Geen beoordeling in RI&E veiligheids- en Waarschuwing 31 9% gezondheidsaspecten fysieke belasting Overig RI&E/Plan van aanpak Waarschuwing 34 9% Meewerken/opstellen RI&E door Boete 6 2% gecertificeerde arbodienst Waarschuwing 2 Overig 29 8% Totaal % Stand van zaken per * In een aantal gevallen is bij het ontbreken van een (getoetste) RI&E geen boete aangezegd omdat hier sprake was van overmacht, d.w.z. de betrokken arbodienst had nog geen kans gezien een RI&E op te stellen dan wel te toetsen. Verder betrof het bedrijven die binnen de gestelde termijn geen RI&E konden laten zien, maar waarvoor naar later bleek toch een

16 16 RI&E was opgesteld. Het gemiddeld aantal geconstateerde overtredingen bedraagt, uitgaande van alle geïnspecteerde bedrijven 1,2 per zaak (bedrijf). Wanneer van de 209 bedrijven wordt uitgegaan waar een overtreding is geconstateerd dan bedraagt het gemiddelde 1.7 per bedrijf Aantal overtredingen per bedrijf Aantal overtredingen Aantal bedrijven Aandeel in percentage % % % % 5 2 1% % % Totaal % Uit het overzicht blijkt dat bij ruim een kwart van de bezochte bedrijven 2 overtredingen zijn geconstateerd en bij 17% zelfs 3 en meer overtredingen De sectoren afzonderlijk bezien De resultaten zijn per sector en ook per bedrijfsgrootte uitgesplitst om na te gaan of er verschillen zijn in het aantal overtredingen tussen de verschillende bedrijfstypen. Gezien het statistisch te geringe aantal bedrijven per bedrijfstype kan statistisch echter géén significantie worden aangetoond. Uit de resultaten blijkt er verschillen in het aandeel overtredingen per sector optreden. Zo scoren de boekenwinkels het slechtst bij het voldoen aan doelmatige zitgelegenheid wanneer het werk geheel of gedeeltelijk zittend kan worden uitgevoerd (39% voldoet daar niet aan) en bouwmarkten het best (22% voldoet daar niet aan). Winkels in huishoudelijke artikelen en in speelgoed zitten daar tussen in met percentages van resp. 35% en 33%). Gaat het om een zitgelegenheid bij staand werk dan liggen de verhoudingen anders: 11% voldoet niet bij winkels met huishoudelijke artikelen, 33% niet bij bouwmarkten e.d., 10% niet bij boekenwinkels en 24% niet bij speelgoedwinkels. Met betrekking tot de RI&E werden verhoudingsgewijs iets meer waarschuwingen gegeven voor het ontbreken van de RI&E en/of plan van aanpak bij de boekenwinkels en voor het ontbreken van een beoordeling van de veiligheids- en gezondheidsaspecten fysieke belasting in de RI&E bij de bouwmarkten.

17 Overige feiten In totaal zijn er 39 overtredingen geconstateerd op inspectiepunten die niet vooraf benoemd waren; daarbij ging het bij alle overtredingen om een waarschuwing. De overtredingen waren zeer divers en lagen op gebieden zoals aantal bhv ers per aantal werknemers, maatregelen voor vluchtmogelijkheden, vloeren effen en vlak e.d., klimaat op de arbeidsplaats, vluchtwegen en nooduitgangen vrij van obstakels, voorzieningen treffen ter beperking van de gevolgen van een ongewilde gebeurtenis, hinderlijke tocht e.d. Bij één doe- het-zelf zaak is een stillegging opgelegd i.v.m. het ontbreken van een beschermkap bij een afkortzaag en het verkeerd bevestigen van het zaagblad.

18 18 5. CONCLUSIES 5.1. Hoofdconclusies De bezochte bedrijven behoorden tot de kleine tot middelgrote bedrijven. Detailhandel in boeken, kantoor en schoolartikelen, in speelgoed en in huishoudelijke artikelen werd bezocht in de grootte klasse vanaf 2 tot 20 werknemers. De detailhandel in DHZ artikelen werd daarnaast ook bezocht in de grootte klasse 2 tot 99 werknemers. Bij de resultaten moet rekening worden gehouden dat de inspecties zich in principe alleen beperkten tot de afrekenplaatsen (kassa s, afrekenbalies) en dat het merendeel van de overtredingen daar betrekking op heeft. Er is niet of weinig geïnspecteerd op andere arbo onderwerpen. Alleen eventuele geconstateerde overtredingen met direct risico voor werknemers zijn wel meegenomen. Bij de bezochte bedrijven was sprake van een aantal overtredingen; in totaal waren 96 bedrijven in orde en werden bij 209 geïnspecteerde bedrijven 364 overtredingen geconstateerd. Gemiddeld was er sprake van 1,7 overtreding per bedrijf, uitgaande van de bedrijven waar overtredingen zijn geconstateerd. Bij 17% werden 3 of meer overtredingen geconstateerd. Deze hadden voornamelijk betrekking op een ontbrekende of ondoelmatige zitgelegenheid bij kassawerkplekken c.q. afrekenbalies, daarnaast op de RI&E en/of plan van aanpak. Een uitspraak die inspecteurs regelmatig hoorden was we mogen niet zitten want dat kan niet naar de klanten toe, hoewel men graag zou willen zitten. Geconcludeerd kan worden dat de resultaten, gezien het aantal geconstateerde overtredingen (bij ruim de helft was de kassawerkplek niet in orde), voor de bedrijfstak aanleiding moeten zijn tot verdere acties op het gebied van arbobeleid en vooral aanpassing van de kassawerkplekken. afbeelding 2 zitwerkplek

19 Resultaten in relatie tot doelstelling Een van de doelstellingen van het project was een beeld van de branche te krijgen met betrekking tot de kassawerkplekken en dan vooral gericht op inrichtingsaspecten. Gezien het totaal aan bezochte bedrijven per sector geven de resultaten een goede indicatie voor de bezochte sectoren Arbeidsomstandigheden Bij 52% van alle geïnspecteerde bedrijven en bij 74% van de bedrijven waar een overtreding is geconstateerd is de zitgelegenheid niet in orde: of het ontbreekt aan een zitgelegenheid of de zitgelegenheid voldeed zelf niet of de maten van de werkplek voldeden niet aan de eisen. Met betrekking tot het aspect kassawerkplek binnen de bezochte bedrijven moet geconcludeerd worden dat de aandacht voor dit onderwerp nog niet voldoende is. Bij veel bedrijven was geen stoel aanwezig, of het ontbrak aan een stasteun. Of er was een stasteun, terwijl een stoel nodig was. Stoelen voldeden vaak niet aan de gestelde normen: hoogte en rugleuning niet of onvoldoende instelbaar of ze waren voorzien van een stang of stoelring. Vaak ontbrak het aan voldoende been- en voetruimte. In de praktijk kwam het zeer regelmatig voor dat de been- en voetruimte, hoewel deze voldeed aan de gestelde normen, was opgevuld met tassen, inpakmateriaal e.d. Het aantal geïnspecteerde bedrijven met een (getoetste) RI&E lag rond de 89%. Naast de 11% waar geen RI&E/plan van aanpak aanwezig was, ontbrak bij ca. 10% een plan van aanpak en bij 6% van de bedrijven was de RI&E niet volledig of niet aangepast. Verder was bij ca. 7% geen beoordeling opgenomen over de risico s van fysieke belasting Acties naar de branche De brancheorganisaties zullen worden geïnformeerd over de resultaten en met hen zal besproken worden tot welke acties binnen de branche dit moet leiden om de aandacht voor en de zelfwerkzaamheid op het gebied van het verbeteren van de kassawerkplek te vergroten. Daarnaast wordt momenteel overleg gevoerd met verschillende concerns en worden al kassawerkplekken aangepast. Gebleken is dat de kennis over de eisen die aan kassawerkplekken worden gesteld vaak onvoldoende is bij werkgevers en werknemers en tevens bij ontwerpbureaus. Er zullen ook gesprekken worden aangegaan met arbodiensten, omdat bij de inspecties is gebleken dat in de RI&E vaak slechts summier en onvoldoende wordt ingegaan op de risico s van het werken aan een kassa. Een persbericht zal ingaan op de resultaten. De aandacht in de media kan er toe bijdragen dat de problematiek onder de aandacht van het publiek wordt gebracht. Afhankelijk van de zelfwerkzaamheid van de branches zal de Arbeidsinspectie beslissen wanneer opnieuw aandacht aan kassawerkplekken zal worden geschonken.