PROJECTVERSLAG Inspectieproject fysieke belasting en veiligheid in convenantsectoren van de voedings- en genotmiddelenindustrie A 725

Transcriptie

1 PROJECTVERSLAG Inspectieproject fysieke belasting en veiligheid in convenantsectoren van de voedings- en genotmiddelenindustrie A 725 Arbeidsinspectie, Den Haag, 30 december 2006 Inspectieonderwerpen Machineveiligheid en fysieke belasting AI-bedrijfstakdirectie Industrie Landelijk projectleider M. Staal Landelijk projectsecretaris Y. Montforts Voor vragen van de pers Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, afdeling persvoorlichting ( ) Looptijd project Oktober 2005 t/m maart 2006 Correspondentieadres Arbeidsinspectie, kantoor Roermond t.a.v. mw. C. Weijenberg Postbus AX Roermond Pagina 1 van 17

2 Voorwoord Vanuit de Arbeidsinspectie worden bedrijven steeds meer op hun eigen verantwoordelijkheden geattendeerd bij het naleven van de wetgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. De Arbeidsinspectie signaleert vanuit inspecties aanwezige knelpunten en biedt zonodig ondersteuning bij het vinden van oplossingen. De Arbeidsinspectie streeft ernaar in overleg met de sectoren en brancheorganisaties de kwaliteit van de werkomstandigheden in de betreffende sectoren naar een hoger peil te tillen. Het in de periode oktober 2005 tot en met maart 2006 uitgevoerde inspectieproject had als onderwerpen machine- en persoonlijke veiligheid en fysieke belasting. Het inspectieproject heeft plaatsgevonden in de vleessector en de koek- en snoepsector. Tijdens de inspecties kwam veelvuldig het probleem van het ontbreken van afdoende afscherming van bewegende delen van machines naar voren. Er ontstaan hierdoor grote risico s voor de werknemer zoals, snij-, knel- en/of pletgevaar. Daarnaast zijn zowel misstanden als knelpunten fysieke belasting aangetroffen. Het had voornamelijk betrekking op tillen op hoogte (boven de 1.80m) en het tillen van zware kratten (meer dan 25kg). De conclusies zijn gebaseerd op de in dit project geïnspecteerde bedrijven in de vlees- en in de koek en snoepsector, met tenminste 5 werknemers. De resultaten van de overige geïnspecteerde bedrijven zijn niet representatief voor specifiek één van de subsectoren in de voeding en genotmiddelensector. Binnen de vleessector en de koek- en snoepsector zijn arboconvenanten afgesloten. Er zijn tijdens en na afloop van het inspectieproject gesprekken gevoerd met de verschillende brancheorganisaties. Volgens de branchebegeleidingscommissie is, als gevolg van het uitgevoerde inspectieproject, vanuit de koek- en snoepsector de vraag naar de door de branche ontwikkelde instrumenten toegenomen. Tevens is in dezelfde sector een arbomeldpunt opgericht en wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een arbocatalogus. Daarnaast is besloten om actief onderzoek uit te voeren naar het veilige gebruik van oude machines. Het stemt optimistisch te kunnen constateren dat de koek- en snoepsector bereid is zijn verantwoordelijkheden op te pakken. De arbeidsinspectie zal een brochure voor de sector ontwikkelen en in afstemming met de sector is besloten in 2008 inspecties uit te voeren. Wat betreft de vleessector is een nog wat afwachtende houding geconstateerd. Toch zullen ook binnen deze sector de verantwoordelijkheden met betrekking tot machine- en persoonlijke veiligheid moeten worden opgepakt. Na aangeven van de Arbeidsinspectie heeft de sector het initiatief opgepakt het werken op en rond in hoogte beweegbare bordessen veiliger te laten plaatsvinden. Begin 2009 zal de sector specifiek geïnspecteerd worden op de ontwikkelingen naar aanleiding van deze inspecties op de gebieden van ondermeer persoonlijke- en machineveiligheid. De Algemeen Directeur van de Arbeidsinspectie, Dr. J.J.M. Uijlenbroek Pagina 2 van 17

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 2 1. Samenvatting 4 2. Aanleiding en doel van het inspectieproject Aanleiding Resultaten uit eerdere gelijksoortige projecten Doelstellingen Omvang en opzet Werkterrein en BIK s Opzet van het project Uitvoering van het project Inspectiepunten Publiciteit rondom het project 7 3. Inspectieresultaten Generaliseerbaarheid Totaaloverzicht Overtredingen per inspectieonderwerp Ingezette handhavinginstrumenten Resultaten vleessector Overtredingen per inspectieonderwerp Gebruik hulpmiddelen Resultaten koek- en snoepsector Overtredingen per inspectieonderwerp Inzet werkwijzer Conclusies en aanbevelingen Algemene conclusies Conclusies per inspectiepunt Vervolgacties 17 Pagina 3 van 17

4 1 Samenvatting In de periode oktober 2005 tot en met maart 2006 zijn in totaal 416 inspecties uitgevoerd op de onderwerpen machineveiligheid en fysieke belasting in de vleessector en de koek- en snoepsector. De doelstelling van dit project was te komen tot een betere naleving van de regelgeving die geldt voor de arbeidsrisico s op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid. Enerzijds door geconstateerde overtredingen weg te laten nemen. Anderzijds door de resultaten onder de aandacht van de brancheorganisaties te brengen met het verzoek hiermee rekening te houden bij hun activiteiten voor betere arbeidsomstandigheden in bedrijven. De resultaten zijn representatief voor bedrijven in de vlees- en in de koek en snoepsector, met meer dan 5 werknemers. Tijdens de inspecties zijn bij 62% van de bezochte bedrijven één of meerdere overtredingen vastgesteld. Wanneer overtredingen worden vastgesteld die een aanzienlijk risico inhouden voor de veiligheid van de werknemer(s), wordt de werkgever bevolen om de werkzaamheden te staken en/of wordt een boete aangezegd. Deze zware handhavinginstrumenten werden 71 keer ingezet, ofwel bij 11% van het totale aantal overtredingen. In de koek en snoepsector lag de inzet van zware handhavinginstrumenten hoger dan voor de vleessector. Voor de koek- en snoepsector bleken bij 18% van het totaal aantal geïnspecteerde bedrijven zware handhavinginstrumenten te zijn ingezet, voor de vleessector was dit 9%. Vooral op het onderwerp machineveiligheid zijn veel overtredingen aangetroffen. Het had voornamelijk betrekking op het ontbreken van afdoende afscherming van bewegende delen van machines. Binnen de vleessector betrof het aantal overtredingen machineveiligheid 54% van het totale aantal overtredingen, binnen de koek- en snoepsector betrof het 70%. Bij fysieke belasting wordt gekeken naar het gewicht en de tilfrequentie. De uitkomst wordt uitgedrukt in een getal. Is dit getal hoger dan 2 dan is sprake van een misstand. Een uitkomst tussen 1 en 2 duidt op een knelpunt. Op dit inspectieonderwerp zijn misstanden aangetroffen op het tillen van producten op hoogte (boven de 1.80m) en het tillen van zware kratten (meer dan 25kg). Daarnaast zijn de aantallen van de knelpunten fysieke belasting in kaart gebracht. Het aantal knelpunten fysieke belasting die zijn geconstateerd bleek een stuk hoger te liggen dan het aantal misstanden, bij zowel de vleessector als de bij koek- en snoepsector betrof het bij bedrijven met meer dan 10 werknemers ongeveer de helft van de overtredingen. De knelpunten die zijn aangetroffen hadden, naast de punten die genoemd zijn bij de misstanden, betrekking op het uitvoeren van repeterende handelingen, kort cyclische taken en duw- en trektaken. Wanneer gekeken wordt naar de inzet van hulpmiddelen die uit de convenanten zijn voortgekomen, dan blijkt dit positief. Binnen de vleessector werden bij gemiddeld 74% van de bedrijven hulpmiddelen ingezet en in de koek- en snoepsector bedroeg dit 53%. Echter, het gebruik van de instrumenten voor het meten en verbeteren van de fysieke belasting, de zgn. werkcheck respectievelijk de werkwijzer binnen de bedrijven blijkt laag. Slechts 48% van bedrijven binnen de vleessector past de werkcheck toe en 31% van de bedrijven binnen de koek- en snoepsector zet hulpmiddelen zoals de werkwijzer in. Geconcludeerd kan worden dat de koek- en snoepsector goed op weg is. Voor de vleessector is dit minder het geval. Hier zal dan ook in samenspraak met de sector verder acties ondernomen worden de inspectiedruk gehandhaafd blijven. De koek- en snoepsector heeft een arbomeld en expertisepunt opgericht waar werkgevers en werknemers met vragen over de arbeidsomstandigheden terecht kunnen. Toch kan en moet ook hier meer aandacht uitgaan naar de machineveiligheid en de persoonlijke veiligheid op de arbeidsplaats. De sociale partners hebben op dit gebied daarom speciale checklisten ontwikkeld voor individuele werknemers, KAMcoördinatoren en preventiemedewerkers. Ook de branchespecifieke RI&E en de daaraan gekoppelde werkwijzer zal op machineveiligheid worden aangepast. Met betrekking tot de persoonlijke veiligheid kunnen de werkcheck en de werkwijzer hierin een rol spelen.. Pagina 4 van 17

5 2 Aanleiding en doel van het inspectieproject Dit inspectieproject, genaamd Voeding en Genot 2005, vormt een uitwerking van de strategie van de directie Industrie De Arbeidsinspectie bevordert door middel van handhaving de naleving van de wetgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Op basis van risicoanalyses wordt daarbij bepaald in welke sectoren en op welke onderwerpen wordt geïnspecteerd. Binnen de industrie is de voeding- en genotmiddelenindustrie een omvangrijke en tegelijkertijd risicovolle bedrijfstak, waar de kans op een ongeval relatief groot is. Hierin ligt de belangrijkste reden voor de regelmatige inspectieactiviteiten die in deze sector plaats vindt. 2.1 Aanleiding Binnen de sector industrie loopt een werknemer in vergelijking met andere sectoren een grote kans op een ongeval. Volgens onderzoek van de Stichting Consument en Veiligheid 1 krijgen 10 op de 1000 werkenden jaarlijks een ongeval waarbij een bezoek aan de Eerste Hulp Afdeling van een ziekenhuis noodzakelijk blijkt. Risicovolle bedrijfstakken zijn met name de bouw, metaalindustrie, voeding- en genotmiddelenindustrie en horeca met respectievelijk 26, 18, 15 en 15 arbeidsongevallen per 1000 werkenden. De arboproblematiek in de voeding- en genotmiddelenindustrie is omvangrijk. Verschillende omstandigheden op het werk -ongevallen, arbeidsgebonden ziekte en WAO-instroom - leiden tot uitval. Zo heeft de Arbeidsinspectie geconstateerd dat er relatief veel ongevallen plaatsvinden met machines, en er onvoldoende aandacht is voor afscherming van draaiende delen. In eerdere inspectieprojecten is gesignaleerd dat binnen de genoemde sectoren het arbozorgsysteem onvoldoende functioneert. De arbeidsinspectie oefent hierbij een invloed uit op de bedrijven waarbij zij de eigen verantwoordelijkheid van de bedrijven met betrekking tot de arbeidsomstandigheden benadrukt. De resultaten uit de eerdere gelijksoortige inspectieprojecten zullen in de onderstaande paragraaf worden besproken Resultaten uit eerdere, gelijksoortige inspectieprojecten In het verleden zijn verschillende projecten uitgevoerd in de voeding- en genotmiddelenindustrie. Daarbij zijn specifieke gegevens over de arbeidsomstandigheden in de verschillende deelsectoren in deze branche verzameld. In de periode tussen november 2003 en februari 2004 zijn ruim 200 inspecties uitgevoerd in melkfabrieken en kaaspakhuizen in Nederland. Er is geïnspecteerd op de onderwerpen fysieke belasting (tillen, duwen en trekken), gevaarlijke stoffen (reinigings- en desinfecteermiddelen) en geluid. Er bleken 144 bedrijven in overtreding (ruim 70%), die verantwoordelijk waren voor 435 tekortkomingen. Daarvan hebben er 293 geleid tot een waarschuwing, 102 tot het stellen van een eis tot wetsnaleving, 25 tot een boeterapport en 15 tot een stillegging. Vooral het ontbreken van een (goede) beoordeling van aanwezige risico s bleek een struikelblok. Van mei 2004 t/m oktober 2004 hebben inspecties plaatsgevonden in voeding en genotmiddelensector. In de voeding- en genotmiddelenindustrie zijn bij 146 van de 266 bedrijven (55%), totaal 280 overtredingen geconstateerd. Wanneer wordt gekeken naar de onderwerpen dan gaat het vooral om het ontbreken van afdoende afscherming van bewegende delen van machines. Bijna de helft van de overtredingen (47%) had betrekking op dit onderwerp. Dit leidt naar verhouding vaak tot een ernstig risico voor de werknemers. Ruim 90% van het totale aantal stilleggingen had dan ook betrekking op machineveiligheid. Het ontbreken van afdoende afscherming leidde in 67% van de gevallen tot een waarschuwing en in 33% tot een bevel tot staken van werkzaamheden. Voorgaande resultaten laten zien dat aandacht van de Arbeidsinspecties voor de arbeidsomstandigheden in de voeding- en genotmiddelenindustrie zeker gerechtvaardigd is. 1 Stichting Consument en Veiligheid; Letsel Informatie Systeem 2003 Pagina 5 van 17

6 2.2 Doelstellingen De doelstelling voor dit project is om als Arbeidsinspectie energie te steken in het wijzen van de werkgevers op de verantwoordelijkheden die zij hebben met betrekking tot de naleving van de regelgeving die geldt voor de arbeidsrisico s op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid. Tevens wordt met dit project beoogd een extra aanzet te geven in de sectoren tot het verbeteren van de arbeidsomstandigheden op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid. Verder wordt door het bezoeken van de voeding- en genotmiddelenindustrie in Nederland het inzicht in het nalevingsniveau op het gebied van machineveiligheid in deze sectoren geactualiseerd. De Arbeidsinspectie heeft de inspectieresultaten gebruikt voor nader overleg met de sociale partners in de branche. Overleg over de wijze waarop zij activiteiten kunnen opzetten of inbedden in lopende initiatieven, om het bewustzijn te vergroten dat een (systeem)gerichte aanpak binnen de bedrijven belangrijk is. De kwantitatieve doelstellingen van dit project waren: - Ruim 400 inspecties uitvoeren op het gebied van fysieke belasting en veiligheid in de voeding en genotmiddelensector. - Opheffen van situaties betreffende fysieke belasting en veiligheid, die niet voldoen aan de eisen zoals deze gesteld worden in de wetgeving. 2.3 Omvang en opzet Werkterrein/BIK s De inspecties vonden plaats in bedrijven (met uitzondering van de detailhandelbedrijven) in de vleessector en de koek- en snoepsector. Met betrekking tot de vleessector ging het om pluimveeslachterijen, roodvleesslachterijen en om vleeswarenbedrijven. De bedrijven uit de vleessector vielen onder de BIK-code 151. Binnen de koek- en snoepsector is geïnspecteerd in de suikerverwerkende- en suikerwerk en chocoladeverwerkende industrie. De bedrijven uit deze sector vielen onder de BIK-codes 1581 tot en met Voor de selectie van bedrijven is in eerste instantie gebruik gemaakt van het bestand van de Kamer van Koophandel. Daarnaast zijn bedrijven geselecteerd op basis van convenants- en branchelijsten. Bedrijven met minder dan 5 werknemers zijn niet in het project opgenomen. Bedrijven die recent waren bezocht in het kader van andere projecten zijn niet opnieuw geïnspecteerd Opzet van het project De inspecties hebben plaatsgevonden in de periode oktober 2005 tot en met maart De inspecties binnen dit project zijn daarbij niet aangekondigd bij de te inspecteren bedrijven. Dit om een zo betrouwbaar mogelijk beeld van de normale bedrijfsgang te krijgen. Wél is het project vooraf bekend gemaakt bij de verschillende branches. In de koek- en snoepsector hebben de sociale partners besloten drie voorlichtingsbijeenkomsten te houden. Tijdens deze bijeenkomsten is de sector geïnformeerd over de wijze van de inspecteren en de onderwerpen. Tijdens de introductie van de inspectie heeft de inspecteur toegelicht dat de onderwerpen machineveiligheid en fysieke belasting tijdens de inspectie centraal zouden staan. Voor andere onderwerpen gold dat alleen bij situaties die direct ernstig gevaar opleverden voor de werknemer, de inspecteur op deze onderwerpen handhaafde. Na de introductie is een rondgang door het bedrijf gemaakt. Indien tijdens deze ronde overtredingen werden geconstateerd, is vervolgens naar de risico-inventarisatie en evaluatie gevraagd. In het afsluitende gesprek zijn de inspectieresultaten en het vervolgtraject nader toegelicht. Wat dit laatste betreft zijn afspraken gemaakt over de termijnen waarbinnen de overtredingen moeten zijn opgeheven. Hierop is naderhand door de inspecteur gecontroleerd. Pagina 6 van 17

7 2.3.3 Uitvoering van het project Convenanten Ten tijde van het uitgevoerde project liepen convenanten in de vleessector en de koek- en snoepsector. De convenanten hadden betrekking op de fysieke belasting op de arbeidsplaats. Vanuit de BBC (branche begeleidingscommissie) zijn voor de vleessector en voor de koek- en snoepsector instrumenten ontwikkeld ter bevordering van de arbeidsomstandigheden. Speciaal voor de vleessector is een RSI-instrument ontwikkeld waarmee de individuele werkgevers de problemen in kaart kunnen brengen, de werkcheck. Aan de hand van de probleemanalyse moeten bedrijven een eigen plan van aanpak opstellen om ervoor te zorgen dan de werknemers minder risico s lopen op RSI-klachten. In de koek- en snoepsector is een instrument ontwikkeld waarmee arbeidsrisico s kunnen worden opgespoord, de werkwijzer.. De werkwijzer is gekoppeld aan de branchespecifieke RI&E en geeft concrete oplossingen aan vanuit het oplossingenboek. Het doel van deze werkwijzer is het verminderen van de lichamelijke overbelasting. Rekening houdend met de lopende conventanten ten tijde van het uitgevoerde project, is vanuit de arbeidsinspectie besloten om voor het inspectieonderwerp fysieke belasting alleen op misstanden te handhaven. De knelpunten fysieke belasting zijn alleen in aantallen in kaart gebracht. Beoordeling misstanden fysieke belasting en machineveiligheid Om te beoordelen of een overtreding een misstand betreft gelden een aantal voorwaarden. Een overtreding fysieke belasting werd beoordeeld als misstand wanneer getild werd boven 1.80m. Tevens werd een overtreding fysieke belasting als misstand beoordeeld wanneer een gewicht van 25 kg met een frequentie groter dan of gelijk aan 1 maal per 10 minuten werd getild, maar blijvend onder een frequentie van 2 maal per minuut. Voor het beoordelen van een duw en/of treksituatie bestaan grenswaarden. De grenswaarden hebben onder andere te maken met het gewicht van de te verslepen last, de ondergrond waarover de last wordt voortgetrokken, of er zich een helling in de route bevindt, de frequentie waarmee het wordt versleept etc. Bij het overschrijden van de grenswaarden die gelden, treedt een misstand op. Wanneer misstanden fysieke belasting zijn aangetroffen betroffen dit situaties die duidelijk gevaar op kunnen leveren voor de gezondheid van de werknemer. De situaties die niet direct een gevaar opleveren maar wel degelijk een gevaar op kunnen leveren op termijn zijn beoordeeld als knelpunt fysieke belasting. Overtredingen die bij machineveiligheid beoordeeld werden als misstanden betroffen de situaties waar een arbeidsmiddel een acuut gevaar opleverde voor de werknemer Inspectiepunten Tijdens het inspectieproject is geïnspecteerd op de onderwerpen machineveiligheid en fysieke belasting. De inspecties machineveiligheid waren gericht op algemene veiligheid. De inspecties fysieke belasting waren specifiek gericht op tillen, duwen en trekken. Naast de twee hoofdinspectieonderwerpen werd op een aantal andere inspectieonderwerpen geïnspecteerd, te weten: - Inrichting arbeidsplaats - Arbobeleid - Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen Wanneer werkplekovertredingen (overtredingen per onderwerp en ernstige gevaren) werden geconstateerd, is tevens op de inhoud van de risico-inventarisatie gecontroleerd Publiciteit rondom het project De inspecties zijn aangekondigd bij de bekende werkgevers- en werknemersorganisaties in de voedings- en genotmiddelenindustrie. Daarnaast is frequent gerapporteerd over de voortgang van het project. De rapporten werden aan belangstellenden toegezonden. Pagina 7 van 17

8 3 Inspectieresultaten In dit hoofdstuk zullen de resultaten worden besproken die zijn voortgekomen uit de inspecties in de vleessector en de koek- en snoepsector. In paragraaf 3.2 zal een totaaloverzicht worden gegeven van de resultaten waarbij de verschillende sectoren bij elkaar zijn genomen. Het betreft de vleessector, de koek- en snoepsector en overige bedrijven. Alle bedrijven die niet binnen de vleessector of de koek- en snoepsector vallen maar wel binnen de bik-codes (zie paragraaf 2.3.1) van het project, vallen onder de overige bedrijven. In de paragrafen 3.3 en 3.4 zullen apart de resultaten van de vleessector en de koek- en snoepsector worden besproken. 3.1 Generaliseerbaarheid Vanwege de omvang van de geïnspecteerde populatie kunnen de conclusies die op basis van dit project getrokken worden van toepassing worden verklaard op de betrokken sectoren. De conclusies zijn gebaseerd op de in dit project geïnspecteerde bedrijven in de vlees- en in de koek en snoepsector, met tenminste 5 werknemers. De resultaten van de overige geïnspecteerde bedrijven zijn niet representatief voor specifiek één van de subsectoren in de voeding en genotmiddelensector. 3.2 Totaaloverzicht In de periode oktober 2005 tot en met maart 2006 zijn 416 bedrijven in de voeding- en genotmiddelensector geïnspecteerd. Hiervan behoorden 160 bedrijven tot de vleessector (38%), 153 bedrijven tot de koek en snoep sector (37%) en 103 tot de overige bedrijven (25%). De werkzaamheden van de overige bedrijven zijn verdeeld over de verschillende subsectoren in de voeding- en genotmiddelensectoren. In tegenstelling tot de vlees- en de koek- en snoepsector zijn de resultaten hiervan dan ook niet in detail weergegeven. In figuur 1 is terug te zien dat van het totale aantal bezochte bedrijven 162 bedrijven (38%) in orde waren. Bij 254 bedrijven (62%) zijn één of meer overtredingen geconstateerd waarbij twee bedrijven zelfs 10 respectievelijk 11 overtredingen hadden. Het totale aantal overtredingen kwam neer op 659, dit betekent gemiddeld 1.6 overtreding per geïnspecteerd bedrijf. In de onderstaande paragraaf zal verder in worden gegaan op de gebieden waar de overtredingen zijn opgetreden. Figuur 1 Aantal geconstateerde overtredingen per bedrijf Drie 11% Meer dan 4 Vier 8% 8% Geen 38% Twee 13% Één 22% Overtredingen per inspectieonderwerp In figuur 2 is een overzicht gegeven van de geconstateerde overtredingen per inspectie onderwerp. Uit de figuur is af te lezen dat 54% van de overtredingen betrekking had op de machineveiligheid. Het had hierbij vooral te maken met het ontbreken van afscherming van de machines. Pagina 8 van 17

9 In de aangetroffen situaties had beveiliging of afscherming wel aanwezig moeten zijn om de veiligheid te waarborgen van werknemers die er mee (moeten) werken. Bij het afwezig zijn van afscherming van machines kan bijvoorbeeld snij-, knel-, en/of pletgevaar ontstaan. Fysieke belasting neemt een kleiner percentage in van het totale aantal overtredingen dan machineveiligheid, maar voor fysieke belasting is, zoals eerder al is aangegeven, alleen op misstanden gehandhaafd. In dit inspectieproject hadden de geconstateerde overtredingen fysieke belasting voornamelijk betrekking op tillen op hoogte en het tillen van zware kratten. Het totale aantal aangetroffen missstanden fysieke belasting betrof 86 (13%). Naast de misstanden fysieke belasting zijn de aantallen van knelpunten fysieke belasting in kaart gebracht. Gebleken is dat bij bedrijven met 10 of meer werknemers 43% van het totale aantal overtredingen knelpunten fysieke belasting zou hebben bedragen en bij bedrijven met minder dan 10 werknemers 25%. De overige onderwerpen waarop overtredingen zijn aangetroffen, inrichting arbeidsplaats en arbobeleid, zullen in meer detail worden besproken per sector in de paragrafen 3.3 en 3.4. Figuur 2 Percentage overtredingen naar inspectieonderwerp Arbobeleid 8% Fysieke belasting 13% Inrichting arbeidsplaats 18% Overig 7% Machineveiligheid 54% Ingezette handhavinginstrumenten Tijdens een inspectie kan een inspecteur meerdere handhavinginstrumenten inzetten. Hierdoor kan het aantal ingezette handhavinginstrumenten hoger komen te liggen dan het totale aantal bedrijven dat is bezocht. Er kan bijvoorbeeld een stillegging met boete worden toegepast voor een onveilige machine en daarnaast ook een waarschuwing voor het niet hebben van een actuele RI&E (risicoinventarisatie en evaluatie). In figuur 3 is weergegeven in welke mate verschillende handhavinginstrumenten zijn ingezet. Van de 659 overtredingen resulteerden er 542 (78%) in een waarschuwing Arbo. De inzet van een zwaar handhavinginstrument (boeterapport en/of stillegging) geeft een indicatie van de ernst van de aangetroffen overtreding. Pagina 9 van 17

10 Figuur 3 Ingezette handhavinginstrumenten naar soort (totaal 659) Kennisgeving eis of eis; 10% Stillegging; 10% Waarschuwing arbo; 78% Waarschuwing WAW, boete en stillegging; 2% In 36 bedrijven is één zwaar handhavinginstrument is ingezet en in 14 bedrijven twee of meer. In figuur 4 is de verdeling op onderwerp van het aantal ingezette zware handhavinginstrumenten weergegeven. Bij 63 situaties (89%) waar een zwaar handhavinginstrument werd toepast ontbraken beveiligingen en of afschermingen aan machines. In 3 situaties is een zwaar handhavinginstrument ingezet als gevolg van een onveilige inrichting van de arbeidsplaats. Bij een onveilige inrichting van de arbeidsplaats kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de onveilige inrichting van een stelling in een magazijn waardoor gevaar ontstaat door instorten, verschuiven, omvallen of kantelen. Figuur 4 Ingezette handhavinginstrumenten naar soort overtreding (totaal 71) Inrichting arbeidsplaats ter verkoming instorten en aanraking 4% Geen personen vervoeren met een hijs 3% Geen schriftelijke RI&E 3% Pbm's 1% Afscherming 89% 3.3 Resultaten vleessector Binnen de vleessector is een onderverdeling gemaakt in de volgende subsectoren: pluimveeslachterijen, roodvleesslachterijen en vleeswarenbedrijven. Er zijn in totaal 160 bedrijven geïnspecteerd waarvan 29 tot pluimveeslachterijen behoorden, 59 tot roodvleesslachterijen en 72 tot vleeswarenbedrijven. Bij de bespreking van de resultaten zal niet overal expliciet het onderscheid tussen de subsectoren worden gemaakt. Alleen bij de bespreking van het aantal overtredingen en het soort overtredingen zullen de resultaten van de verschillende subsectoren aan de orde komen. Pagina 10 van 17

11 In figuur 5 is een overzicht weergegeven van het aantal bedrijven naar het aantal overtredingen per bedrijf. Bij 98 (61%) van de 160 geïnspecteerde bedrijven zijn één of meer overtredingen aangetroffen. Bij de 98 in overtreding zijnde bedrijven is een totaal van 260 overtredingen geconstateerd. Afgezet tegen het aantal geïnspecteerde bedrijven is sprake van 1.6 overtredingen per bedrijf. Bij 11 bedrijven is één zwaar handhavinginstrument ingezet en bij 4 bedrijven twee of meer. Zoals eerder aangegeven geeft een zwaar handhavinginstrument (boeterapport en/of stillegging) een indicatie van de ernst van de aangetroffen situatie. Aan twee werknemers is een boete aangezegd als gevolg van het niet dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen. Het betroffen situaties waar het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen verplicht is en waar tevens geacht wordt dat men bekend is met het feit dat in de gegeven situatie het dragen van een persoonlijk beschermingsmiddel verplicht is. Figuur 5 Aantal geconstateerde overtredingen per bedrijf Drie; 11% Meer dan vier; 10% Vier; 9% Geen; 39% Twee; 9% Eén; 22% Uit de resultaten kwam naar voren dat in de roodvleesslachterijen minder overtredingen zijn geconstateerd dan in de twee overige subsectoren. Bij 53% van de roodvleesslachterijen zijn één of meer overtredingen aangetroffen, dit betrof 64% bij de vleeswarenbedrijven en 69% bij de pluimveeslachterijen. In paragraaf zal verder worden ingegaan op de onderwerpen waar per subsector de overtredingen zijn aangetroffen Overtredingen per inspectieonderwerp Zoals uit figuur 6 blijkt heeft ruim de helft van de overtredingen binnen de vleessector betrekking op machineveiligheid. Van de overtredingen machineveiligheid had 72% betrekking op afscherming. De overtredingen kwamen onder andere voor bij verpakkingsmachines, kneed- en mengmachines en bij het intern automatisch transport. Een andere inspectiepunt met betrekking tot machineveiligheid betrof het niet gecontroleerd of gekeurd zijn van het arbeidsmiddel, in totaal 14% van de overtredingen. Deze overtredingen werden een aantal keer geconstateerd bij vorkheftrucks. Op het inspectieonderwerp fysieke belasting zijn 33 (13%) misstanden aangetroffen. Er zijn voornamelijk misstanden aangetroffen tijdens het uitvoeren van tiltaken, waarbij men op hoogte tilde of met te zware kratten vlees. De overtredingen kwamen naar voren tijdens het in- of uitpakken van producten en het depalletiseren. Er zijn situaties aangetroffen waar zware stukken vlees moesten worden ophangen in rekken die hoger dan 1,80m waren. Dergelijke situaties kunnen een gevaar opleveren voor de gezondheid van de werknemer als gevolg van een zware lichamelijke belasting Naast de misstanden fysieke belasting zijn het aantal knelpunten fysieke belasting in kaart gebracht. Uit de resultaten voor de vleessector is naar voren gekomen dat bij bedrijven met 10 of meer werknemers 52% van het totale aantal overtredingen knelpunten fysieke belasting zou hebben bedragen en bij bedrijven met minder dan 10 werknemers 32% van het totale aantal Pagina 11 van 17

12 overtredingen. Er zijn veel knelpunten op het gebied van tillen geconstateerd bij het storten, doseren en toevoegen van grondstoffen of bevroren stukken vlees in bijvoorbeeld meng- en doseerketels. Met betrekking tot duw- en trektaken zijn knelpunten geconstateerd bij het intern transport van karren met producten, zoals bijvoorbeeld vleeskarren. Daarnaast zijn knelpunten geconstateerd tijdens het palletiseren van gereed product. Palletiseren kan als gevolg van herhaling van dezelfde taak of het te zwaar zijn van de producten die op de pallet moeten, een gevaar opleveren voor de gezondheid van de werknemer. Als laatste punt zijn op het onderwerp fysieke belasting situaties aangetroffen waar men kortcyclische arbeid uitvoerde. Kortcyclische taken kunnen een gevaar opleveren voor de gezondheid van de werknemer op het moment dat te weinig pauze of taakwisseling plaatsvindt. Verder blijkt uit figuur 6 dat in totaal 47 (18%) overtredingen zijn geconstateerd op de inrichting van de arbeidsplaats. De overtredingen op de inrichting van de arbeidsplaats hadden onder andere betrekking op het niet deugdelijk of niet aanwezig zijn van een aanrijdbeveiliging bij stellingen. Ook zijn overtredingen geconstateerd met betrekking tot het ontbreken van leuningen en schopranden waardoor valgevaar kan ontstaan, het werken op hoogte (werkzaamheden met en zonder mes) en het niet kunnen openen van de nooduitgang. Van de 260 overtredingen hadden 21 overtredingen betrekking op het Arbobeleid. Het Arbobeleid heeft betrekking op de inhoud van de RI&E en het plan van aanpak dat uit de RI&E voortvloeit. Zoals al eerder is beschreven werd tijdens het inspectieproject alleen op de inhoud van de RI&E geïnspecteerd op het moment dat er sprake was van een overtreding of misstand. Figuur 6 Geconstateerde overtredingen (260) naar inspectieonderwerp Arbobeleid 8% Fysieke belasting 13% Inrichting arbeidsplaats 18% Overig 7% Machineveiligheid 54% In de onderstaande tabel 1 zijn de subsectoren naast elkaar gezet naar het aantal overtredingen op de verschillende inspectieonderwerpen. Uit de tabel is af te lezen dat op het inspectieonderwerp machineveiligheid en fysieke belasting de subsector vleeswaren naar verhouding de meeste overtredingen had, gemiddeld 23% meer ten opzichte van de andere sectoren. Op de onderwerpen inrichting arbeidsplaats en fysieke belasting lag het verschil tussen de subsectoren, wanneer gekeken wordt naar de absolute aantallen, lager. Tabel 1 Geconstateerde overtredingen naar subsector en soort (vleesbedrijven) Inrichting Absoluut en % Machineveiligheid arbeidsplaats Fysieke belasting Overig Pluimvee 39 (28%) 10 (21%) 9 (27%) 6 (15%) Roodvlees 33 (24%) 22 (47%) 8 (24%) 17 (43%) Vleeswaren 68 (49%) 15 (32%) 16 (48%) 17 (43%) Totaal vleesbedrijven 140 (100%) 47 (100%) 33 (100%) 40 (100%) Pagina 12 van 17

13 3.3.2 Gebruik hulpmiddelen In de vleessector zijn in het kader van het convenant door de BBC (branche begeleidingscommissie) instrumenten ontwikkeld ter bevordering van de veiligheid op de werkplaats. Speciaal voor de vleessector is een RSI-instrument ontwikkeld waarmee de individuele werkgevers de problemen in kaart kunnen brengen, de werkcheck. Aan de hand van de probleemanalyse moeten bedrijven een eigen plan van aanpak opstellen om ervoor te zorgen dat de werknemers minder risico s lopen op RSI-klachten. In eerste plaats zal in deze paragraaf worden besproken in welke mate bedrijven die onder het convenant vallen de werkcheck hebben uitgevoerd. In tweede plaats zal worden besproken in hoeverre hulpmiddelen worden gebruikt. De resultaten hebben betrekking op de constateringen die zijn gedaan tijdens de inspecties van dit project. In tabel 2 is een overzicht weergegeven van het aantal bedrijven dat onder het convenant valt, bedrijven die niet of niet weten onder het convenant te vallen en de mate waarin de werkcheck is uitgevoerd. Uit de tabel af te lezen dat de bedrijven die niet onder het convenant vallen of het niet weten, de werkcheck niet hebben toegepast. Van de bedrijven die weten dat ze onder het convenant vallen heeft maar de helft de werkcheck toegepast. Tabel 2 Bedrijven wel of niet onder convenant vallend en gebruik werkcheck (in %) % dat werkcheck gebruikt Valt onder convenant (n=97) 48% Niet onder convenant/weet niet (n=63) 0% totaal (n=160) 29% Voor het verlagen van de mate van fysieke belasting kan de inzet van hulpmiddelen een mogelijkheid zijn. In tabel 3 is te zien dat het gebruik van hulpmiddelen in de vleessector vrij hoog ligt. Bij 115 (72%) bedrijven worden tilhulpmiddelen ingezet waaronder: hoogheffende pallettruck, heftafels, tilliften, laadarmen, balancers en automatische palletiseersystemen. Bij 120 (75%) van de geïnspecteerde bedrijven worden duw/trekhulpmiddelen ingezet waaronder: elektrische heftrucks en elektrokarren. Tabel 3 Bedrijven naar gebruik tilhulpmiddelen en duw/trekhulpmiddelen (in %) Hulpmiddel % dat hulpmiddel gebruikt Tilhulpmiddel 72% Duw/trekhulpmiddel 75% 3.4 Resultaten koek- en snoepsector Binnen de koek- en snoep sector waren van de 153 geïnspecteerde bedrijven 106 (69%) bedrijven in overtreding. Bij de 106 in overtreding zijnde bedrijven is een totaal van 274 overtredingen geconstateerd. Afgezet tegen het aantal geïnspecteerde bedrijven is sprake van 1.8 overtredingen per bedrijf. Uit figuur 7 is af te lezen dat bij 72 (47%) bedrijven twee of meer overtredingen zijn aangetroffen en bij 28 bedrijven zelfs vier of meer. Bij 20 bedrijven is één zwaar handhavinginstrument ingezet en bij 7 bedrijven zijn twee of meer zware handhavinginstrumenten ingezet. Zoals eerder aangegeven geeft een zwaar handhavinginstrument (boeterapport en/of stillegging) een indicatie van de ernst van een situatie. Pagina 13 van 17

14 Figuur 7 Aantal geconstateerde overtredingen per bedrijf Drie 13% Vier 9% Meer dan vier 9% Geen 31% Twee 16% Eén 22% Overtredingen per inspectieonderwerp In figuur 8 is een overzicht gegeven van de geconstateerde overtredingen bij de geïnspecteerde bedrijven naar inspectieonderwerp. Het overgrote deel van de overtredingen, maar liefst 70%, had betrekking op machineveiligheid. Van de overtredingen machineveiligheid had 94% betrekking op afscherming. De overtredingen kwamen voornamelijk voor bij machines van vóór Daarnaast hadden de overtredingen machineveiligheid betrekking op het niet gecontroleerd of gekeurd zijn van de machines. De overtredingen zijn onder meer geconstateerd bij meng-, kook- en verwarmingsketels, mengmachines (roerwerken), verpakkings- en wikkelmachines (transportrollen), walsen, snijmachines, verdeelmachines en stellingen. In totaal bedroeg 4% van het totale aantal overtredingen het inspectiepunt misstanden fysieke belasting. De aangetroffen misstanden fysieke belasting hadden betrekking op tillen op hoogte, boven de 1.80m en het tillen van zware kratten. De overtredingen met betrekking tot tillen op hoogte en het tillen van zware kratten kwamen onder andere voor tijdens het palletiseren van gereed zijnde producten en tijdens het doseren of toevoegen van grondstoffen of ingrediënten bijvoorbeeld in meng- of doseerketels. Daarnaast zijn vormen van fysieke belasting aangetroffen die een gevaar op kunnen leveren voor de gezondheid, maar welke niet als inspectiepunten zijn meegenomen in het project. Het ging om het uitvoeren van werk waarbij voor een langere periode staand werk werd verricht en het uitvoeren van repeterende handelingen. Naast de misstanden fysieke belasting zijn het aantal knelpunten fysieke belasting in kaart gebracht. Uit de resultaten is naar voren gekomen dat bij bedrijven in de koek- en snoepsector met 10 of meer werknemers 49% van het totale aantal overtredingen knelpunten fysieke belasting zou hebben betroffen en dat bij bedrijven met minder dan 10 werknemers 25% van het totale aantal overtredingen fysieke belasting. De aangetroffen knelpunten bij de uitvoering van tiltaken hadden op dezelfde punten betrekking als de misstanden. Daarnaast zijn knelpunten bij duw- en trektaken aangetroffen. Deze knelpunten deden zich onder andere voor bij het interne transport van karren met producten, bijvoorbeeld met deegkarren, over oneffen vloeren. Verder blijkt uit figuur 8 dat 16% van de aangetroffen overtredingen te maken had met de inrichting van de arbeidsplaats. De aangetroffen overtredingen hadden onder andere betrekking op het niet deugdelijk of niet aanwezig zijn van aanrijdbeveiligingen bij stellingen. Als laatste inspectiepunt had 8% van de overtredingen betrekking op het arbobeleid. Wanneer naar het arbobeleid werd gekeken ging de aandacht vooral uit naar de inhoud van het RI&E en het plan van aanpak dat uit het RI&E voortvloeit. Pagina 14 van 17

15 Figuur 8 Geconstateerde overtredingen naar inspectieonderwerp Arbobeleid 8% Inrichting arbeidsplaats 16% Misstanden Fysieke belasting 4% Overig 2% Machine veiligheid 70% Inzet werkwijzer In de koek- en snoepsector is in het kader van het convenant door de BBC een instrument ontwikkeld waarmee arbeidsrisico s kunnen worden opgespoord, de werkwijzer.. De werkwijzer is gekoppeld aan de branchespecifieke RI&E en geeft concrete oplossingen aan vanuit het oplossingenboek. Het doel van deze werkwijzer is het verminderen van de lichamelijke overbelasting. In de maanden september en oktober 2005 is binnen de sector aan werkgevers en werknemers cursus gegeven hoe te werken met de werkwijzer. In deze paragraaf zal worden besproken hoeveel bedrijven de werkwijzer daadwerkelijk hebben gebruikt en of bedrijven hulpmiddelen inzetten om de fysieke belasting van werknemers te verlagen. De resultaten hebben betrekking op de constateringen die zijn gedaan tijdens de inspecties van dit project. In tabel 4 is af te lezen dat in 48 bedrijven instrumenten, zoals de werkwijzer en/of de digitale RIE, worden ingezet die in het kader van het convenant zijn ontwikkeld. In 105 bedrijven, 69% van het totaal, was dit niet het geval. Tabel 4 Aantal bedrijven dat gebruik maakt van de voor het convenant ontwikkelde instrumenten (bv de werkwijzer) % dat de voor het convenant ontwikkelde instrumenten (bv werkwijzer) gebruikt Ja (n=48) 31% Nee (n=105) 69% Voor het verlagen van de mate van fysieke belasting kan de inzet van hulpmiddelen een mogelijkheid zijn. Uit tabel 5 is af te leiden dat bij 79 (52%) bedrijven (til) hulpmiddelen worden ingezet om de risico s bij handmatig tillen te voorkomen of te beperken waaronder: hoogheffende pallettrucks, heftafels, tilliften, automatisch palletiseersystemen, laadarmen, ophangsystemen, palletpositioners en balancers. Bij 83 (54%) bedrijven duw/trekhulpmiddelen worden ingezet waaronder: elektrische heftrucks en elektrokarren. Tabel 5 Bedrijven naar gebruik tilhulpmiddelen en duw/trekhulpmiddelen (in %) Hulpmiddel % dat hulpmiddel gebruikt Tilhulpmiddel (n=79) 52% Duw/trekhulpmiddel (n=83) 54% Pagina 15 van 17

16 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Algemene conclusies De conclusies die in dit hoofdstuk staan beschreven en de aanbevelingen die worden gedaan, zijn gebaseerd op de 416 inspecties die in de periode oktober 2005 tot en met februari 2006 zijn uitgevoerd in de vleessector en de koek- en snoepsector. Er bleken 254 bedrijven in overtreding, 62% van het totaal aantal geïnspecteerde bedrijven. Er blijken verschillen tussen de vleessector en de koek- en snoepsector. Het percentage overtreders in de koek- en snoepsector komt uit op 68, in de vleessector op 61. In de koek- en snoepsector zijn gemiddeld 1.8 overtredingen geconstateerd per geïnspecteerd bedrijf, in de vleessector bedroeg dit 1.6. Wanneer overtredingen worden vastgesteld die een aanzienlijk risico inhouden voor de veiligheid van de werknemer(s), wordt de werkgever bevolen om de werkzaamheden te staken en/of wordt een boete aangezegd. Deze zware handhavinginstrumenten werden 71 keer ingezet, ofwel bij 11% van het totale aantal overtredingen. Ook de inzet van zware handhavinginstrumenten lag voor de koek- en snoepsector hoger dan voor de vleessector. Voor de koek- en snoepsector bleek bij 18% van het totaal aantal geïnspecteerde bedrijven zware handhavinginstrumenten te zijn ingezet, voor de vleessector was dit 9%. 4.2 Conclusies per inspectiepunt Vooral op het inspectieonderwerp machineveiligheid zijn veel overtredingen aangetroffen. Binnen de koek- en snoepsector betrof het 70% van het totale aantal overtredingen, voor de vleessector lag het lager, de helft van het totale aantal overtredingen. Het ging vooral om het ontbreken van afscherming bij draaiende delen van machines. Binnen de vleessector zijn de overtredingen veelal aangetroffen bij machines van vóór Mogelijk zijn economische motieven een oorzaak voor het behouden van oudere machines. Daarnaast zijn binnen de vleessector situaties aangetroffen waarbij men geen persoonlijke beschermingsmiddelen droeg bij werkzaamheden waar dit verplicht is. Zowel het ontbreken van afscherming als het niet dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen leidt tot groot gevaar voor de persoonlijke veiligheid. Op het onderwerp fysieke belasting zijn relatief weinig misstanden aangetroffen, maar zijn wel veel knelpunten geconstateerd. Het aantal misstanden fysieke belasting lag hoger in de vleessector dan in de koek- en snoepsector, 13% respectievelijk 4% van het totale aantal overtredingen. Over het algemeen betroffen de misstanden het tillen boven de 1,80m en het tillen van gewichten groter dan 25kg. De knelpunten die zijn aangetroffen hadden, naast de punten die genoemd zijn bij de misstanden, betrekking op het uitvoeren van repeterende handelingen, kort cyclische taken en duwen trektaken. Bij zowel de vleessector als de koek- en snoepsector zou ongeveer de helft van de overtredingen bij bedrijven met meer dan 10 werknemers hebben bestaan uit knelpunten fysieke belasting. Knelpunten fysieke belasting kunnen op de lange termijn leiden tot ernstige gezondheidsklachten. Naast de twee bovengenoemde onderwerpen zijn er een aantal andere onderwerpen die aandacht blijven vragen binnen de geïnspecteerde bedrijven. Het betrof het niet veilig ingericht zijn van de arbeidsplaats, ongeveer 18% van de overtredingen. Dit had voornamelijk betrekking op het ontbreken of niet deugdelijk zijn van aanrijdbeveiligingen bij stellingen en specifiek voor de vleessector het werken op hoogte. Verder bleek bij 8% van het totale aantal overtredingen het arbobeleid, de inhoud van de RI&E en het daaruit voortvloeiende plan van aanpak, niet in orde te zijn. Wanneer gekeken wordt naar de inzet van (fysieke) hulpmiddelen binnen zowel de vleessector als de koek- en snoepsector blijkt dit positief. De inzet van hulpmiddelen kan leiden tot een verlaging van de fysieke belasting van de werknemer. Echter, het gebruik van de werkcheck of werkwijzer binnen de bedrijven blijkt laag, 48% van bedrijven binnen de vleessector past de werkcheck toe en 31% van de bedrijven binnen de koek- en snoepsector zet een beoordelingsinstrrument zoals de werkwijzer in. De inzet van de werkcheck en de werkwijzer dient het doel arbeidsrisico s te traceren en deze te verminderen en daar waar mogelijk weg te nemen. Pagina 16 van 17

17 In het algemeen kan uit het voorgaande worden geconcludeerd dat op de onderwerpen machineen persoonlijke veiligheid nog veel verbeterd kan en moet worden. Aandacht voor deze onderwerpen is en blijft noodzakelijk. Op het gebied van persoonlijke veiligheid kunnen de werkwijzer en de werkcheck een goede aanzet zijn om stappen te ondernemen om de arbeidsrisico s te verlagen. 4.3 Vervolgacties De resultaten van dit project zijn met de werkgevers- en werknemersorganisaties, binnen zowel de vleessector als de koek- en snoepsector, besproken. In de koek- en snoepsector zijn initiatieven genomen om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Er is een Arbomeldmeldpunt betreffende arbeidsveiligheid opgericht en men is bezig met de ontwikkeling van een arbocatalogus. Tevens is besloten om actief onderzoek uit te voeren naar het veilig gebruik van oude machines. Het eerste onderzoek heeft geresulteerd in checklisten voor individuele werknemers, KAM-coördinatoren en preventiemedewerkers. Ook de branchespecifieke RI&E zal op machineveiligheid worden aangepast. Het stemt optimistisch te kunnen constateren dat de koek- en snoepsector bereid is zijn verantwoordelijkheden op te pakken. De arbeidsinspectie zal in 2007 een brochure voor de sector ontwikkelen, waarin de risico s specifiek belicht worden. In afstemming met de sector is besloten eind 2008 opnieuw inspecties uit te voeren. Daarentegen neemt de vleessector nog een afwachtende houding aan. Gezien de resultaten van dit rapport zal ook de vleessector op het gebied van machine- en persoonlijke veiligheid stappen moeten ondernemen ter verbetering van de arbeidsrisico s die op momenteel aanwezig zijn. Inmiddels vindt overleg plaats met de sector, waarbij er bij de sector gestimuleerd worden dit initiatief op te pakken. Specifiek op het gebied werken op hoogte (met of zonder messen) zullen maatregelen moeten worden genomen om de veiligheid van de werknemers te kunnen garanderen. Na aangeven van de Arbeidsinspectie heeft de sector het initiatief opgepakt het werken op en rond in hoogte beweegbare bordessen veiliger te laten plaatsvinden. Redenen voor de Arbeidsinspectie in 2007 een specifieke brochure ten behoeve van de sector te ontwikkelen, waarin de genoemde risico s specifiek belicht worden. Begin 2009 zal de sector specifiek geïnspecteerd worden op de ontwikkelingen naar aanleiding van deze inspecties op de gebieden van ondermeer persoonlijke- en machineveiligheid. Pagina 17 van 17