Arbo-inspecties in actieplanbedrijven Inspectierapportage bij bedrijven met een verhoogd risico op ongevallen

Transcriptie

1 Arbo-inspecties in actieplanbedrijven Inspectierapportage bij bedrijven met een verhoogd risico op ongevallen In 2011 heeft de Inspectie SZW (voorheen de Arbeidsinspectie) van februari tot en met december inspecties uitgevoerd bij bedrijven met een verhoogd risico op ongevallen. De inspecties waren gericht op zichtbare overtredingen op de werkplek met betrekking tot machineveiligheid, valgevaar, aanrijdgevaar en op preventieve arbozorgelementen (voorlichting, onderricht, toezicht en arbobeleid). Aanleiding en doelgroep Het project maakte deel uit van het programma Voorkom Ongevallen van de Inspectie SZW. Dit programma is op haar beurt weer speciaal opgezet in het kader van het Actieplan Arbeidsveiligheid. Hierin werken verschillende branchepartijen, bedrijven, kennisinstellingen en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid samen om ongevallen op de werkvloer in Nederland zoveel mogelijk te voorkomen. De ambitie in dit inspectieproject was om bedrijven ertoe aan te zetten meer te gaan investeren in het voorkomen van ongevallen. Dus meer aandacht voor preventie. De doelstelling van het project was dan ook om de naleving bij de geïnspecteerde bedrijven blijvend te verhogen door hen bewust te maken van de noodzaak om arbozorg te beschouwen als een onderdeel van regulier bedrijfsbeleid. Daartoe is een inspectiemethodiek gehanteerd, bestaande uit vier elementen: 1. Onderzoek naar de overtredingen- en ongevalgeschiedenis van het bedrijf; 2. Handhaven op zichtbare overtredingen op de werkplek met betrekking tot machineveiligheid, valgevaar en aanrijdgevaar (de belangrijkste veroorzakers van arbeidsongevallen in Nederland); 3. Handhaven op achterliggende oorzaken van de overtredingen en van de eventuele ongevallen bij deze bedrijven, specifiek op preventieve arbozorgelementen (voorlichting, onderricht,toezicht, arbobeleid); 4. Aandacht besteden aan leren van ongevallen, aan veilig gedrag op de werkvloer en aan het geven van bekendheid aan het aanbod van het Actieplan Arbeidsveiligheid. Verder was het de bedoeling een inschatting te maken van de veiligheidscultuur om iets te kunnen zeggen over het niveau van veiligheid binnen de bedrijven. Systeemaanpak Om aan bovengenoemde doelstelling te werken is in dit project een systeemaanpak gehanteerd, gericht op oorzaken gerelateerd aan onvoldoende naleving op arbozorg- en arbobeleid. Inspecteurs hebben zich verdiept in de ongevallen- en overtredingenhistorie van het bedrijf. Zij hebben hierbij documentonderzoek verricht (o.a. RI&E, arbobeleidstukken, ongevallenregistraties) en gesprekken gevoerd met medewerkers en leidinggevenden, onder andere over wat zij hebben geleerd van de ongevallen. Verder is gekeken naar voorlichting en onderricht over risicobeheersing en veilig werken, toezicht op de werkplek, op het gedrag van de werknemer en of de werkgever tijdig bijstuurt als deze processen onvoldoende functioneren. Bij de werkplekinspecties is met name gelet op valgevaar, aanrijdgevaar en machineveiligheid. Dit zijn de belangrijkste veroorzakers van ongevallen in Nederland. Verder is gelet op algemene veiligheidsaspecten zoals onveilig ingerichte werkplekken. Extra aandacht is uitgegaan naar bepaalde groepen met een verhoogd risico op ongevallen zoals jongeren t/m 25 jaar (werknemers, stagiairs), flex- en uitzendkrachten en anderstaligen. In de handhaving is waar mogelijk gebruik gemaakt van beschikbare arbocatalogi. Inspecteurs hebben tijdens de inspecties bedrijven erop gewezen gebruik te maken van de hulpmiddelen en faciliteiten van het Actieplan en van eventuele brancheproducten op het gebied van gezond en veilig werken. In deze rapportage is daar waar relevant kort aandacht besteed aan leerbedrijven. Leerbedrijven werken regelmatig met de risicogroep jonge mensen en hebben in die zin een voorbeeldfunctie als het gaat om goede arbozorg en het uitdragen van een cultuur van veiligheid op de werkvloer. Geïnspecteerde bedrijven De geïnspecteerde bedrijven zijn afkomstig uit de top 5000 bedrijven. Deze bedrijven zijn voor het Actieplan Arbeidsveiligheid geïdentificeerd als bedrijven met een verhoogd risico op ongevallen. Zij zijn door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aangeschreven met het verzoek mee

2 te gaan doen met het Actieplan Arbeidsveiligheid. De respons hierop bedroeg 70%, waarvan ruim 1300 bedrijven actief in het Actieplan wilden participeren. Van de overige 3700 bedrijven zijn vervolgens onder andere bedrijven uitgezonderd die vanuit een sectorgerichte aanpak reeds benaderd werden door de Inspectie SZW (bouw, zorg, horeca en havens) en bedrijven die kort voor het inspectieproject nog een inspectie hebben gehad en van de Inspectie SZW de classificatie groen (goede naleving, goede risicobeheersing) hebben gekregen. Wat resteerde vormde de selectie voor dit project ( actieplanbedrijven ). Naast deze bedrijven zijn incidenteel ook andere bedrijven met een verhoogde kans op ongevallen meegenomen. Dit omdat inspecteurs van mening waren dat de in dit project gehanteerde inspectieaanpak ook zinvol was voor die betreffende bedrijven. Het betreft onder andere bedrijven die in de periode sinds 2007 tenminste één meldingsplechtig ongeval hebben gehad. Deze rapportage heeft alleen betrekking op de actieplanbedrijven. 1 In het project zijn als gevolg hiervan alleen bepaalde bedrijfstakken uit de sector industrie en dienstverlening geïnspecteerd. Dit impliceert dat de inspectieresultaten uitsluitend betrekking hebben op de geselecteerde bedrijven. Zij zijn niet representatief voor een bepaalde groep. In totaal zijn 150 bedrijven afkomstig van de selectie van het Actieplan (de actieplanbedrijven) geïnspecteerd 2. Bijgaand een overzicht van de bedrijven naar sector en grootteklasse. 3 Tabel 1 Overzicht bedrijven naar sector en grootteklasse Sector Industrie (Papier, karton en grafimedia, vervaardiging voedingsmiddelen en overige industrie, reparatie en installatie van machines en apparaten) Dienstverlening (Groothandels, supermarkten, overige detailhandel, vervoer en opslag, landbouw) Actieplanbedrijven Totaal 150 Figuur 1 Grootteklasse actieplanbedrijven 17% 34% 5% 44% 0 t/m t/m t/m De samenstelling van de werknemerspopulatie van de geïnspecteerde bedrijven, in het bijzonder het aandeel risicogroepen, ziet er als volgt uit: Tabel 2 Samenstelling werknemerspopulatie en aandeel risicogroepen Werknemers Totaal Aantal Uitzendkrachten % Stagiaires 286 1% Werknemers t/m 25 jaar % Anderstaligen % Totaal % * * de percentages betreffen elkaar niet uitsluitende categorieën. In deze selectie zijn jonge werknemers iets oververtegenwoordigd. Ter vergelijking: het aandeel jonge werknemers t/m 25 jaar in Nederland (alle bedrijven) is 18%. Dit kan te maken hebben met de relatieve oververtegenwoordiging van leerbedrijven in deze selectie, namelijk 62 (41%). Landelijk is ongeveer 25% van alle bedrijven erkend leerbedrijf. Overtredingen De Inspectie SZW gaat selectief en risicogericht te werk, dat wil zeggen dat bedrijven met de meeste risico s en de laagste naleving doorgaans geïnspecteerd worden. Het handhavingpercentage bij inspectieprojecten in zijn algemeenheid is gemiddeld 58%. In totaal zijn, binnen dit project, 150 actieplanbedrijven geïnspecteerd. Bij 57% van deze bedrijven zijn overtredingen aangetroffen. Hier is handhavend opgetreden. De actieplanbedrijven in dit project wijken nauwelijks af van het gemiddelde handhavingpercentage. 1 In de bijlage is een overzicht opgenomen van alle in dit project geïnspecteerde bedrijven. 2 Het totaal aantal in dit project geïnspecteerde bedrijven bedraagt Tijdens de inspecties bleek 5% van de bedrijven minder dan 50 werknemers te hebben.

3 Figuur 2 Overzicht bedrijven met/zonder overtredingen (N=150) 57% 43% In orde Niet in orde Meestal hadden de overtredingen betrekking op arbeidsmiddelen die onveilig waren of waarmee onveilig werd gewerkt (35%). Denk hierbij aan onveilig werken aan machines of productielijnen, waarbij men bijvoorbeeld te dicht bij onafgeschermde bewegende delen werkt. Vervolgens had bijna één derde van de handhavinginterventies betrekking op onvoldoende arbozorg (28%). Ook is herhaaldelijk een onveilige werkomgeving aangetroffen (23%). Bijvoorbeeld bij werkplekken waar onvoldoende manoeuvreerruimte is bij laden en lossen en rondom machines. Tevens bestond het gevaar voor het schuiven, kantelen of vallen van producten en goederen op slecht of niet gezekerde stellingen. Figuur 3 Overzicht bedrijven naar onderwerp van de overtredingen (N=150) 3% 3% 7% 23% 1% 35% 28% Arbeidsmiddelen Arbozorg Werkomgeving Gevaarlijke stoffen Persoonlijke beschermingsmiddelen Fysieke belasting Overig Het merendeel van de handhavingsinterventies (62%) bestond uit eisen. Hierdoor is het mogelijk om in de handhaving richting het bedrijf het nodige maatwerk te kunnen inzetten. In drie procent van de gevallen is een preventieve stillegging toegepast. Voor het overige zijn waarschuwingen gegeven en zijn ook stimulerende interventies uitgevoerd. Industriebedrijven hebben naar verhouding (iets) vaker en ook meer overtredingen dan de bedrijven afkomstig uit de dienstverlenende sector. In totaal heeft 59% van de industriebedrijven 3,1 overtredingen gemiddeld per bedrijf, terwijl 56% van de dienstverlenende bedrijven gemiddeld 2,6 overtredingen heeft. Het type overtredingen verschilt iets. Kijkend naar de drie meest voorkomende overtredingen (onvoldoende arbozorg, onveilig werken met arbeidsmiddelen/onveilige arbeidsmiddelen en onveilige werkplaats) valt op dat bij de dienstverlenende bedrijven vaker overtredingen op de werkomgeving (rommelige werkplaats, onoverzichtelijkheid) zijn geconstateerd terwijl overtredingen m.b.t. machineveiligheid en veiligheid arbeidsmiddelen vaker bij de industriebedrijven voor komen. Vaak gaat het om onafgeschermde bewegende delen van machines waardoor men gevaar loopt gegrepen te worden of om onjuist of onveilig gebruik van machines en apparaten. Dit zijn vanuit de sectoren verklaarbare verschillen. Arbozorgovertredingen kwamen ongeveer in gelijke mate voor bij zowel industrie- als dienstverlenende bedrijven. Inspecteurs geven aan dat het hier vooral gaat om gebrek aan toezicht op de werkplek en onvoldoende doeltreffende instructie van werknemers over de gevaren van het werk en hoe veilig te werken. Het aandeel leerbedrijven met overtredingen bedraagt 45%. Bij de leerbedrijven treffen we dezelfde top drie van overtredingen aan (arbozorg, arbeidsmiddelen/ machineveiligheid en werkomgeving). Opmerking die hierbij gemaakt moet worden is, dat hier overtredingen met onveilige, onoverzichtelijke werkomgevingen relatief minder voorkomen. Ook hebben leerbedrijven gemiddeld minder overtredingen per bedrijf (1,9). Tabel 3 Overzicht van de overtredingen totaal en naar erkende leerbedrijven (N=150) Feiten Totaal Leerbedrijven N = 150 N=62 In % In % Arbeidsmiddelen 35% 32% Arbozorg 28% 34% Werkomgeving 23% 17% Gevaarlijke stoffen 7% 8% Persoonlijke beschermingsmiddelen 3% 1% Fysieke belasting 3% 8% Overig 1% 0% Totaal aantal overtredingen 100% (244) 100% (53) Gemiddeld per bedrijf 2,8 1,9 Totaal aantal bedrijven met overtredingen 57% (86) 45% (28)

4 Knelpunten Van 127 van de 150 bedrijven is monitorinformatie beschikbaar. Bijna de helft van deze bedrijven geeft aan knelpunten te ervaren bij het op orde brengen van arbeidsomstandigheden. Men geeft aan vooral knelpunten te ervaren die samenhangen met het lastig te beïnvloeden gedrag van werknemers op de werkvloer (35 keer), gebrek aan kennis/informatie (22 keer) en onvoldoende tijd en/of geld voor veiligheid (19 keer). Daarnaast zijn redenen genoemd die te maken hebben met onvoldoende gekwalificeerd personeel, geen aanspreekcultuur bij de leiding, gebrek aan goede technische oplossingen en/of onvoldoende prioriteit. Zoals een werkgever het verwoordde: Ondanks allerlei maatregelen, toolboxmeetings, risicosignalering, veiligheidsprotocollen, afspraken met het uitzendbureau over instructies van nieuwe werkkrachten en een investering in veiligere machines, blijft het lastig om het gedrag op de werkvloer te beïnvloeden. Ik kan ze niet constant aan het lijntje houden. Bedrijven die aangeven knelpunten te ervaren zijn voor het merendeel ook de bedrijven met de nodige overtredingen. Opvallend is dat van de 66 bedrijven die aangeven geen knelpunten te ervaren toch nog 29 (bijna 44%) ook de nodige overtredingen hebben. Tabel 4 Aantal bedrijven met knelpunten en overtredingen (N=127) Bedrijven met knelpunten Overtredingen binnen project Ja Nee Ja (N=61) Nee (N=66) Totaal Een licht verband komt naar voren tussen overtredingen en het hebben van ongevallen. Bedrijven die in het verleden één of meer ongevallen hebben gehad, hebben verhoudingsgewijs ook iets vaker overtredingen (52%), dan bedrijven die in het verleden geen ongevallen hebben gehad (47%). Conclusies en vervolgactiviteiten In dit project zijn bedrijven geïnspecteerd met een verhoogd risico op ongevallen. De bedrijven maken deel uit van een speciale selectie die voor het Actieplan Arbeidsveiligheid tot stand is gekomen en hebben overwegend 50 of meer werknemers. De bedrijven zijn voornamelijk industriële en dienstverlenende bedrijven. Er zitten naar verhouding veel leerbedrijven in deze selectie. Het risicoprofiel van deze bedrijven wordt onder andere zichtbaar door te kijken naar de aard en omvang van ongevallen die bij bedrijven plaatsvinden en door de naleving op de Arbeidsomstandighedenwet- en regelgeving. Ambitie in dit project was deze bedrijven ertoe aan te zetten meer te gaan investeren in het voorkomen van ongevallen, met name door een op het arbozorgsysteem gerichte inspectieaanpak. De vooronderstelling hierbij was dat het verhogen van de naleving op systematische arbozorg in deze bedrijven, in combinatie met het aanpakken van directe overtredingen, doorwerkt in het voorkómen van ongevallen. Een dergelijk aanpak draagt tevens bij aan het agenderen, dan wel verder ontwikkelen van een cultuur van veiligheid in het bedrijf. In 57% van de geïnspecteerde bedrijven zijn tekortkomingen in de naleving aangetroffen. Met name deze bedrijven lopen een verhoogd risico op bedrijfsongevallen. De risico s worden vooral zichtbaar bij onveilig werken aan machines of productielijnen, onvoldoende veiligheidsmaatregelen en voorzieningen bij onverwachtse storingen, onveilig ingerichte werkplekken of tijdens logistieke handelingen zoals bij laden en lossen van goederen. In veel van deze bedrijven zijn de afgelopen jaren daadwerkelijk ernstige ongevallen gebeurd, vaak met blijvend letsel en soms ook de dood tot gevolg. Leerbedrijven hebben naar verhouding weliswaar minder overtredingen, maar wel meer ongevallen. Veel bedrijven gaan aan de slag met maatregelen na een ongeval, maar slagen er toch onvoldoende in om een daadwerkelijk preventieve aanpak te realiseren. Dat blijkt uit het gegeven dat er bij deze bedrijven opnieuw weer de nodige overtredingen zijn aangetroffen of doordat zich opnieuw weer ongevallen voordoen. Bij knelpunten die bedrijven ervaren wijst men vaak naar onveilig gedrag van werknemers en het lastig kunnen realiseren van veiligheid op de werkvloer, ondanks allerlei maatregelen. Een fors deel van de ongevallen blijkt, na nader onderzoek van de arbeidsinspecteurs, eenvoudig te voorkomen. Meer aandacht voor systematische arbozorg, en een zo concreet mogelijke invulling hiervan, is hierop het antwoord. Werknemersgedrag is te beïnvloeden met het goed en consequent regelen van toezicht en heldere en doeltreffende instructies, in het bijzonder voor werknemers die net nieuw zijn in het bedrijf, jongeren en uitzendkrachten. Dit is vaak een blinde vlek gebleken bij bedrijven.

5 Veel achterliggende oorzaken van de ongevallen en overtredingen hebben aantoonbaar betrekking op onvoldoende integrale arbozorg in de bedrijven. Dit uit zich vooral in gebreken op het punt van doeltreffende voorlichting en instructie aan werknemers, het onvoldoende organiseren van goed toezicht op de werkzaamheden en, mede als gevolg hiervan, onveilig gedrag op de werkvloer. Met name beginnende werknemers zoals flexkrachten en jongeren in leerwerksituaties, maar ook anderstalige werknemers behoeven extra aandacht. Zij vormen wat ongevallen betreft een duidelijk zichtbare risicogroep en komen dan ook verhoudingsgewijs vaak als slachtoffer terug in de ongevalstatistieken van de hier geïnspecteerde bedrijven. In het bijzonder de leerbedrijven zouden zich dat moeten aantrekken. Zo n 40% van de geïnspecteerde bedrijven slaagt er onvoldoende in om een cultuur van veiligheid te creëren die waarborgt dat men actief en doeltreffend met veiligheid bezig is. Daar zullen zij mee aan de slag moeten. Door specifiek aandacht te besteden aan naleving op gedragsaspecten, van zowel directie en management (arbobeleid, veiligheid uitdragen in woord en concrete maatregelen), als direct leidinggevenden op de werkvloer (toezicht) en werknemers zelf (doeltreffende voorlichting en instructie), zijn de bedrijven ertoe aangezet ook op deze punten meer in beweging te komen. Bij de nacontroles bleek een groot deel van de bedrijven de overtredingen te hebben opgeheven. In hoeverre de ingezette handhaving daadwerkelijk gaat bijdragen aan een meer structureel verbetertraject bij de bedrijven, aan het verminderen van ongevallen en een verbeterde veiligheidscultuur in deze bedrijven, zal in 2013 duidelijker worden. Dan zullen vervolginspecties bij de slecht scorende bedrijven uit dit project opnieuw gaan plaatsvinden.

6 Bijlage: Overzicht handhavingresultaten van alle geïnspecteerde bedrijven, met uitsplitsing naar actieplanbedrijven en leerbedrijven. Feiten Totaal Industrie Dienstverlening Actieplan bedrijven Leerbedrijven Aantal In % Aantal Aantal Aantal Aantal Arbozorg % Arbeidsmiddelen % Werkomgeving 83 22% Gevaarlijke stoffen 25 7% Persoonlijke beschermingsmiddelen 15 4% Fysieke belasting 12 3% Overig 3 1% Totaal % gemiddeld per bedrijf 2,9 3,3 2,6 1 2,8 totaal aantal bedrijven met overtredingen % 48 (60%) 79 (56%) 86 (58%) totaal aantal bedrijven (50%)

7 Deze factsheet is een uitgave van: Inspectie SZW De Inspectie SZW maakt deel uit van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Projectnummer A1024 Projectleider Anja van Vlerken Projectsecretaris Annet Geurts, Yvette Stoker Manager Inspecties Jack Dirks vijfkeerblauw SSS Rijksoverheid Juni 2012