M Waar blijft die wortel? om maatschappelijk verantwoord ondernemen in het MKB los te trekken? dr. R. Hoevenagel

Transcriptie

1 M Waar blijft die wortel? om maatschappelijk verantwoord ondernemen in het MKB los te trekken? dr. R. Hoevenagel Zoetermeer, mei 2007

2 Waar is die wortel? De nieuwe staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk wil net als zijn voorgangers maatschappelijk verantwoord ondernemen bij bedrijven niet afdwingen. Vrijwilligheid staat voorop. Geen knuppel om de gewenste gedragsverandering af te dwingen, maar een overtuigende preek over hoe belangrijk maatschappelijk verantwoord ondernemen voor bedrijven is. Recent onderzoek van EIM laat echter zien dat een stevige prikkel vanuit de overheid meer dan wenselijk is. En snel graag: het aantal ondernemers in het MKB dat aangeeft maatschappelijk verantwoorde activiteiten in het bedrijf uit te voeren: is in de periode gedaald van 53% naar 34%. Met andere woorden: waar blijft die lekkere wortel om maatschappelijk verantwoord ondernemen in het MKB echt los te trekken? 1 29% MKB is goed bekend met mvo Maatschappelijk verantwoord ondernemen (of kortweg mvo) is de laatste jaren een populair en veel gehoord begrip in de politiek en in de media. En sinds Al Gore zijn film over het broeikaseffect heeft uitgebracht, is duurzaamheid terug als centraal thema in het regeerakkoord. Elk zichzelf respecterend groot bedrijf biedt de aandeelhouders naast een financieel jaarverslag ook een maatschappelijk jaarverslag aan. Afgaande op berichten uit de media lijkt het dat het gehele bedrijfsleven in Nederland momenteel maatschappelijk verantwoord bezig is. Niets is echter minder waar. Zoals hierna betoogd zal worden, kent nog niet iedere ondernemer het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen en is ook nog niet iedere MKB-ondernemer hiermee bezig. 1 In het MKB-Beleidspanel van EIM, waarin ongeveer bedrijven zitten, zijn dit voorjaar enkele vragen gesteld over maatschappelijk verantwoord ondernemen. In 2001 zijn vergelijkbare vragen in het panel gesteld. Hierdoor is het mogelijk om de ontwikkeling in de afgelopen zes jaar weer te geven. De eerste vraag in de meting van 2007 betrof de (spontane) bekendheid met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. 2 In tabel 1 is het resultaat op deze vraag te zien. 1 Het MKB is in dit onderzoek gedefinieerd als alle particuliere bedrijven in Nederland met minder dan 100 werknemers in dienst (exclusief de landbouw). 2 Ondernemers kregen bij deze vraag niet eerst de antwoordmogelijkheden te horen. Alleen wanneer ze het niet goed konden aangeven, werd hen hulp geboden. 2

3 Tabel 1 Hoe bekend bent u met het begrip mvo? / Kent u het begrip mvo?* zeer goed bekend 7% goed bekend 22% redelijk bekend 39% nauwelijks bekend 17% niet bekend 14% weet niet 1% ja 62% nee 38% Aantal ondernemers * Alle resultaten in de tabellen en figuren zijn herwogen naar sector en grootteklasse. Anno 2007 geeft 29% van de MKB-ondernemers aan goed of zeer goed bekend te zijn met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. Aan de andere kant zegt bijna een derde van de ondernemers niet of nauwelijks bekend te zijn met dit begrip. Zes jaar geleden is in het (toen nog kleinere) MKB-Beleidspanel van EIM ook een vraag gesteld over het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. Gevraagd werd of men dat begrip kende of niet. Uit tabel 1 blijkt dat in % van de ondernemers in het MKB aangaf het begrip te kennen. Al met al is de bekendheid met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen in de afgelopen zes jaar niet schrikbarend toegenomen: van 62% (ja) in 2001 naar 68% (zeer goed tot redelijk) in Zeker in het licht van het toenemende gebruik van het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen in de afgelopen jaren in de media en politiek kan de vooruitgang als mager bestempeld worden. 1.1 Hoe groter het bedrijf, hoe bekender het begrip Wanneer de grootte van de bedrijven in de analyse erbij wordt betrokken, ontstaat een min of meer verwacht patroon (zie figuur 1). Hoe minder werknemers een bedrijf heeft, hoe minder goed de ondernemer bekend is met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. In figuur 1 zien we dat de meerderheid van de zelfstandige ondernemers (1 wp, dus geen personeel in dienst) aangeeft niet of nauwelijks op de hoogte te zijn van het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bij de grootste MKB-bedrijven (met 50 tot 100 werknemers in dienst) zien we een geheel ander patroon. 3

4 Figuur 1 Bekendheid met mvo; onderscheid naar zes grootteklassen 8 1 wp 2-4 wp 5-9 wp wp wp wp (zeer) goed redelijk goed niet of nauwelijks 1.2 Financiële en zakelijke dienstverlening springen er positief uit Wanneer een onderverdeling wordt gemaakt naar het bedrijfsproces, springen de financiële en de zakelijke dienstverlening er duidelijk positief uit (zie figuur 2). Figuur 2 Bekendheid met mvo; onderscheid naar sectoren 8 33% 42% 36% 36% 29% 17% 21% 37% 46% 42% 36% 38% 37% 36% 49% 38% 31% 27% 29% 22% 37% 37% 25% Industrie Bouw Handel Horeca Vervoer Financiele Zakelijke Overige (zeer) goed redelijk niet of nauwelijks In de bouw, overige dienstverlening (kappers e.d.), groot- en detailhandel en de horeca is men het minst bekend met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. 4

5 2 34% MKB zegt aan mvo te doen De tweede vraag die dit voorjaar in het MKB-Beleidspanel is gesteld, was: Voert uw bedrijf momenteel een of meerdere activiteiten uit op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen?. En deze vraag is alleen gesteld aan die ondernemers die eerder aangaven redelijk tot zeer goed bekend te zijn met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen. 1 Tabel 2 geeft het resultaat weer. Ook nu is een vergelijking gemaakt met de resultaten uit het jaar Tabel 2 Voert uw bedrijf maatschappelijk verantwoorde activiteiten uit? / Heeft u het gevoel dat uw bedrijf aan maatschappelijk verantwoord ondernemen doet? ja 34% nee 65% weet niet 1% ja 53% nee 46% weet niet 1% Aantal ondernemers Anno 2007 geeft ongeveer een derde van de ondernemers in het MKB aan dat ze momenteel in hun bedrijf maatschappelijk verantwoorde activiteiten uitvoeren. In met een iets andere vraagstelling (zie de kop van tabel 2) - gaf 53% van de MKB-ondernemers aan het gevoel te hebben dat ze met hun bedrijf aan mvo deden. Met andere woorden: het doen aan mvo is in de periode afgenomen van 53% naar 34%. Deze daling is verrassend te noemen, wederom in het licht van het toenemende gebruik van het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen in de media en de politiek. 1 Er is bij de berekening van de resultaten in tabel 2 van uitgegaan dat ondernemers die het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen niet of nauwelijks kennen ook niet bewust in hun bedrijf hiermee omgaan. 5

6 2.1 Hoe groter het bedrijf, hoe vaker men aan mvo doet Ook nu is weer gekeken naar de invloed van de grootte van de bedrijven op het uitvoeren van maatschappelijk verantwoorde activiteiten. Figuur 3 laat een min of meer verwacht patroon zien. Hoe minder werknemers een bedrijf heeft, hoe minder vaak men in het bedrijf maatschappelijk verantwoorde activiteiten uitvoert. Figuur 3 Doen aan mvo; onderscheid naar zes grootteklassen 8 1 wp 2-4 wp 5-9 wp wp wp wp ja nee In figuur 3 zien we dat een ruime meerderheid - bijna driekwart - van de zelfstandige ondernemers (1 wp, dus geen personeel in dienst) aangeeft geen maatschappelijk verantwoorde activiteiten uit te voeren. Bij de grootste MKB-bedrijven (met 50 tot 100 werknemers in dienst) zien we een geheel ander patroon: 67% geeft aan wel maatschappelijk verantwoorde activiteiten uit te voeren. 2.2 Financiële dienstverlening doet het meest aan mvo Wanneer een onderverdeling wordt gemaakt naar het bedrijfsproces, springt ook nu de financiële dienstverlening er duidelijk positief uit (zie figuur 4). Ook in de industrie en de zakelijke dienstverlening worden relatief vaak maatschappelijk verantwoorde activiteiten uitgevoerd. In de overige dienstverlening (kappers e.d.), de bouw en de vervoerssector doet men het minst aan mvo. 6

7 Figuur 4 Doen aan mvo; onderscheid naar sectoren 8 64% 71% 67% 66% 72% 56% 74% 36% 29% 33% 34% 28% 44% 26% Industrie Bouw Handel Horeca Vervoer Financiele Zakelijke Overige ja nee 3 Lostrekken: via de preek of de wortel? Tot op heden is het beleid van de overheid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen in het MKB vooral gericht op het verstrekken van informatie aan bedrijven die daar behoefte aan hebben (denk hierbij aan organisaties als MVO-Nederland). Met andere woorden: geen knuppel (wettelijke verplichting) of wortel (economische prikkel) wordt gehanteerd om de gewenste gedragsverandering te bereiken, maar de preek. Stiekem hoopt de overheid daarnaast dat het MKB via connecties met het grootbedrijf min of meer gedwongen wordt om aan maatschappelijk verantwoord ondernemen te doen. Denk hierbij aan Philips en Unilever die hun toeleveranciers min of meer verplicht maatschappelijk bewust laten produceren. Toch laten de bovenstaande resultaten zien dat zowel de preek als de indirecte benadering via de grote multinationals niet werkt. Enerzijds is de bekendheid met het begrip maatschappelijk verantwoord ondernemen gestagneerd in de periode , anderzijds en dit is eigenlijk nog verontrustender neemt het aantal MKB-bedrijven af die met maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de slag zijn gegaan. EIM beveelt een gerichte economische stimulering aan een lekkere wortel om het gros van het MKB ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen over de streep te trekken. Hierbij is het zinvol te kijken naar milieustimuleringsregelingen die in het MKB zijn aangeslagen, zoals de VAMIL-regeling. Is het daarom een gekke gedachte om ondernemers in het MKB die met maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de slag gaan hiervoor een eenmalig substantieel fiscaal voordeel te geven? 7