Financieringsmonitor MKB. Tussenmeting financieringsklimaat April 2010

Transcriptie

1 Financieringsmonitor MKB Tussenmeting financieringsklimaat April 2010 Lia Smit Johan Snoei Zoetermeer, mei 2010

2 Samenvatting Afnemende financieringsbehoefte in alle branches, maar groei in behoefte aan extra werkkapitaal en kapitaal voor bedrijfsovernames Als april 2009 en april 2010 worden vergeleken is het opvallend dat in beide gevallen 14% van de MKB-bedrijven aangeeft dat zij gezocht hebben naar extra financiering boven de reeds bestaande kredietfaciliteiten. In december 2009 lag dit percentage op 29%. Sectoren waar de behoefte het grootst is zijn financiële instellingen, vervoer, opslag en communicatie en de horecasector. Bedrijven geven aan dat zij steeds minder behoefte hebben aan middelen voor herfinanciering en herstructurering van de balans, maar steeds meer voor extra werkkapitaal en overnames van andere bedrijven. Ook de gevraagde bedragen veranderen. Was men in december vooral op zoek naar bedragen onder de , op dit moment is er een gestegen behoefte aan bedragen tussen de en en bedragen boven de twee miljoen euro. Bedrijven waren in het eerste kwartaal marginaal succesvoller in het verkrijgen van financiering: 47% kreeg de gevraagde financiering tegen 45% in het laatste kwartaal van vorig jaar. Daar staat tegenover dat het percentage dat geen enkele financiering kreeg het afgelopen half jaar steeg van 31% naar 38%. De groep die wel succes had, maar minder kreeg dan gevraagd is sterk geslonken. Zelfstandigen zonder personeel en het grotere MKB waren relatief meer succesvol bij het verkrijgen van financiering. Voor het komende halfjaar blijft de extra kredietbehoefte gelijk: 14% van de bedrijven geeft aan vreemd vermogen nodig te hebben. Met toppen in dezelfde sectoren: financiële instellingen en horeca. Voor een kleine 50% bestaat die behoefte uit extra werkkapitaal. Dit is ook logisch, want ondernemers geven aan dat de betalingstermijnen verder oplopen en daardoor komt de liquiditeit onder druk. Voor wat betreft de dalingen in het eigen vermogen lijkt het patroon van forse dalingen die ondernemers melden over de periode december zich te stabiliseren. Het gaat nu nog slechts om enkele procenten. Wel meldt nu 40% een krimpend eigen vermogen te hebben tegen 34% in december

3 1 Financieringsklimaat MKB 1.1 Financieringsbehoefte retrospectief in sectoren In april 2010 geeft 14% van de MKB-bedrijven aan dat zij het afgelopen half jaar bij banken op zoek zijn geweest naar financiering bovenop de bestaande afspraken. Hiermee is de financieringsbehoefte na een piek eind 2009 weer op het niveau van april Sectoren waar de behoefte aan financiering het grootst is, zijn de financiële instellingen, de sector vervoer, opslag en communicatie en de sector logies en maaltijden. Opvallend is de sterke daling van de financieringsbehoefte ten opzichte van december 2009 in de industrie, in de zakelijke dienstverlening en in de overige dienstverlening. Tabel 1 Financieringsbehoefte in het MKB naar sectoren sector aandeel bedrijven dat in afgelopen halfjaar financiering heeft gezocht* april 2009 december 2009 (n = 1.155) april 2010 (n = 1.006) Totaal MKB 14% 29% 14% Industrie 14% 43% 16% Bouwnijverheid 15% 16% 10% Handel en reparatie 16% 26% 17% Logies en maaltijden 11% 35% 24% Vervoer, opslag en communicatie 16% 29% 26% Financiële instellingen 15% 29% 27% Zakelijke dienstverlening 13% 35% 11% Overige dienstverlening 11% 30% 3% * De percentages in de kolommen geven het aandeel van de bedrijven per sector dat financiering heeft gezocht. Een voorbeeld: in april 2010 heeft 16% van de bedrijven in de industrie in het afgelopen halfjaar financiering gezocht. De kolompercentages tellen dus niet op tot 100%. De MKB-bedrijven die aangaven geen financiering te hebben gevraagd, is gevraagd wat hiervan de reden is. Bij 39% van de bedrijven is de bestaande kredietruimte voldoende. Ruim de helft (53%) van de MKB-bedrijven geeft aan een andere reden te hebben. In vrijwel alle gevallen wordt hierbij aangegeven dat het bedrijf geen financiering nodig heeft. De reden dat de bedrijven verwachten geen financiering te kunnen krijgen wordt door 5% van de respondenten genoemd. 3

4 Tabel 2 Redenen waarom MKB-bedrijven in het afgelopen halfjaar geen financiering hebben gevraagd, april 2010 reden % van de bedrijven die geen financiering hebben gezocht (n = 795) ik vind het te duur 2% ik verwacht het niet te kunnen krijgen 5% de bestaande kredietruimte is voldoende 39% wij zijn een concern onderdeel en kunnen niet zelfstandig financiering aanvragen 1% anders, namelijk: 53% weet niet/ wil niet zeggen 1% totaal 100% Bron: EIM, 2010 Vergelijkingsmateriaal van april en december 2009 is niet beschikbaar, omdat deze vraag destijds niet is gesteld. 1.2 Financieringsbehoefte retrospectief naar grootteklassen De financieringsbehoefte in het MKB is in alle grootteklassen in april 2010 sterk gedaald ten opzichte van december Vooral de bedrijven zonder personeel hebben een veel lagere behoefte (van 28% naar 7% van de bedrijven). In de overige grootteklassen is de daling minder sterk. De verdeling naar grootteklasse van april 2009 is niet beschikbaar. Tabel 3 Percentages financieringsbehoefte in het afgelopen half jaar naar grootteklasse, december 2009 en april 2010* sector aandeel bedrijven dat (aanvullende) financiering heeft gezocht december 2009 (n = 1.155) april 2010 (n = 1.006) totaal MKB 29% 14% 0 werknemers 28% 7% 1 t/m 9 werknemers 30% 22% 10 t/m 49 werknemers 29% 25% 50 of meer werknemers 32% 27% * De percentages moeten zo gelezen worden dat in april % van de bedrijven zonder werknemers financiering heeft gezocht en dus 93% dit niet heeft gedaan. Het percentage zegt daarmee iets over de verhouding tussen wel of geen behoefte binnen de grootteklassen en niet over de verhouding tussen de grootteklassen onderling. De kolompercentages tellen hiermee niet op tot 100%. 4

5 1.3 Doelen van financiering Naast de behoefte aan financiering is de bedrijven ook gevraagd voor welke doeleinden zij financiering zoeken. Vooral financieringen voor investeringen, de aanschaf van bedrijfsmiddelen en voor groei zijn interessant. In april 2010 zoeken bedrijven vooral financiering voor extra werkkapitaal (40%). Opvallend is de procentuele daling in april 2010 ten opzichte van december 2009 van het aantal bedrijven dat de volgende doelen noemt: herfinanciering (-31 procentpunt) aanschaf van bedrijfsmiddelen (-21 procentpunt) herstructurering van de balans (-16 procentpunt) innovatie (-7procentpunt) De overname van een bedrijf of bedrijfsdeel is het enige doel dat in april 2010 vaker genoemd wordt dan in Bij overige doelen wordt onder andere genoemd dat bedrijven een overbruggingskrediet nodig hebben door een tekort aan kasgeld. Gemiddeld noemen de MKB-bedrijven in ,2 doelen voor financiering tegen 1,6 doelen in december Tabel 4 Doel van gezochte financiering (meerdere antwoorden mogelijk), april en december 2009 en april 2010 financieringsdoel percentage van de bedrijven die financiering zochten april 2009 december 2009 (n = 158) april 2010 (n = 207) aanschaf bedrijfsmiddelen (niet zijnde huisvesting) 17% 31% 10% herfinanciering 11% 36% 5% groei* 15% 22% - extra werkkapitaal* % overname van een bedrijf(sdeel) 1% 4% 8% huisvesting 19% 11% 11% herstructurering balans 13% 20% 4% innovatie 8% 11% 4% export 1% 2% 1% start van een nieuw bedrijf 1% 2% 2% investeringen* % overige doelen 27% 19% 20% * In vorige financieringsmonitoren is steeds gewerkt met het begrip groei. Omdat het Ministerie van Economische Zaken behoefte had aan een duidelijker omschreven doel is de omschrijving uitgesplitst in investeringen en extra werkkapitaal. In volgende monitoren zullen deze begrippen binnen de vraagstelling opgenomen blijven. 5

6 1.4 Hoogte van het gewenste financieringsbedrag Tabel 5 toont de hoogte van de gewenste financiering in het afgelopen half jaar. Ten opzichte van de meting in december 2009 is de behoefte aan kleine kredieten tot gedaald van 55% naar 36%. Opvallend is de toename van de behoefte aan kredieten van tot en van of meer. Opvallende dalingen bevinden zich in de categorieën minder dan (-6%) en van tot (-5%). Deze uitkomsten zijn indicatief voor het totale mkb. De oorzaak van deze ontwikkelingen is in dit onderzoek niet door het EIM onderzocht. Tabel 5 Hoogte gewenst financieringsbedrag in % van de bedrijven die op zoek waren naar financiering bedrag x totaal MKB december 2009 (n = 158)* totaal MKB april 2010 (n = 207) minder dan 10 8% 2% van 10 tot 25 29% - van 10 tot 35** - 30% van 25 tot 50 18% - van 35 tot 50-4% van 50 tot 75 10% 11% van 75 tot 100 8% 3% van 100 tot 150 5% 4% van 150 tot 250 3% 4% van 250 tot 500 8% 12% van 500 tot 750 2% 4% van 750 tot % 4% van tot % 5% van tot % 2% of meer 1% 10% weet niet wil niet zeggen 4% 5% totaal 100% 100% * De n in deze tabel wijkt af van eerder door EIM in de financieringsmonitor gepubliceerde cijfers omdat in deze tabel het feitelijke aantal is genoemd en in vorige tabellen het gewogen aantal. ** De grens van deze categorie is in verband met de grens van microfinanciering verlegd van naar euro. In volgende monitoren wordt de laatste grens gehandhaafd. 6

7 In tabel 6 is een onderscheid gemaakt van de hoogte van de financieringsbehoefte naar de verschillende grootteklassen. In april 2009 is een andere verdeling aangehouden in financieringsomvangsklassen: 43% van de bedrijven met een financieringsbehoefte had destijds een behoefte tot Ruim 14% had een financieringsbehoefte van tot , 21% van tot en 21% van of meer. Bij de bedrijven zonder werknemers valt op dat er een grote stijging is waar te nemen in de categorieën met een hogere financieringsbehoefte. Met name kredieten van tot en van of meer worden relatief vaak genoemd. Ook de MKB-bedrijven met 1 t/m 9 werknemers kennen een grotere spreiding in vergelijking met december In april 2010 heeft 72% van de bedrijven in deze categorie behoefte aan financiering beneden een bedrag van , in december 2009 was dit nog 85%. Voor bedrijven van 10 t/m 49 werknemers geldt dezelfde ontwikkeling. De behoefte aan financieringsbedragen tot daalde van 66% naar 55%. Voor de grootteklasse van 50 of meer werknemers geldt dat het aantal bedrijven in dit onderzoek dat behoefte had aan financiering te laag ligt om uitspraken te kunnen doen. 7

8 Tabel 6 Hoogte gewenst financieringsbedrag in % van de bedrijven die op zoek waren naar financiering, verdeeld naar grootteklassen (december 2009: n = 158**, april 2010 n = 140) bedrag x geen 1 t/m 9 10 t/m 49 werk- 50 of meer werknemers werknemers nemers werknemers (n=14) (n=13) (n=66) (n=94) (n=62) (n=89) (n=16) (n=11)* minder dan 10 29% 0% 4% 4% 1% 0% 0% 0% van 10 tot 25 34% - 34% - 7% - 0% - van 10 tot 35-26% - 38% - 15% - 0% van 25 tot 50 7% - 25% - 5% - 0% - van 35 tot 50-3% - 5% - 5% - 0% van 50 tot 75 8% 10% 10% 11% 9% 10% 0% 0% van 75 tot % 0% 9% 5% 7% 0% 0% 0% van 100 tot 150 van 150 tot 250 van 250 tot 500 van 500 tot 750 van 750 tot van tot van tot % 0% 3% 4% 18% 15% 0% 0% 9% 0% 0% 5% 19% 10% 13% 0% 0% 23% 5% 8% 16% 10% 36% 0% 0% 0% 1% 5% 1% 5% 28% 0% 0% 10% 1% 1% 2% 5% 14% 0% 0% 5% 1% 4% 6% 5% 4% 100% 0% 0% 0% 1% 0% 5% 3% 0% of meer 0% 18% 1% 5% 6% 10% 2% 0% weet niet/ wil niet zeggen 0% 5% 6% 5% 3% 5% 0% 0% totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% * Na weging slechts 1 respondent. ** De n in deze tabel wijkt af van eerder door EIM in de financieringsmonitor gepubliceerde cijfers omdat in deze tabel het feitelijke aantal is genoemd en in vorige tabellen het gewogen aantal. 1.5 Mate van succes bij het verkrijgen van financiering In april 2010 heeft 47% van de bedrijven die financiering hebben gevraagd ook daadwerkelijk het gewenste bedrag gekregen. Daarnaast heeft 6% financiering gekregen, maar minder dan het gewenste bedrag. 8

9 Opvallende uitkomsten Het percentage bedrijven dat geen financiering heeft gekregen is in april 2010 gestegen tot 38% ten opzichte van 31% in december Bij één op de tien bedrijven loopt de aanvraag in april 2010 nog. Tabel 7 Succes bij het verkrijgen van het gewenste financieringsbedrag in % van de bedrijven die op zoek waren naar financiering gedurende het voorafgaande jaar mate van succes december 2009 (n = 158) april 2010 (n = 207) Financiering voor het gewenste bedrag verkregen 45% 47% Financiering gekregen, maar minder dan gewenste bedrag 16% 6% Geen financiering verkregen 31% 38% Aanvraag loopt nog 7% 10% Weet niet/ wil niet zeggen 1% 0% Totaal 100% 100% In tabel 8 is de mate van succes bij de aanvraag van financiering uitgesplitst naar 4 grootteklassen van MKB-bedrijven. Cijfers over april 2009 zijn niet beschikbaar. 9

10 Tabel 8 Succes bij het verkrijgen van financiering naar grootteklassen in % van de bedrijven die naar financiering op zoek waren (december 2009: n = 158**, april 2010: n = 140) mate van suc- geen 1 t/m 9 10 t/m of meer ces werknemers werknemers werknemers werknemers (n=14) (n=13) (n=66) (n=94) (n=62) (n=89) (n=16) (n=11)* Financiering voor het gewenste bedrag verkregen Financiering gekregen, maar minder dan gewenste bedrag Geen financiering verkregen Aanvraag loopt nog Weet niet/ wil niet zeggen 39% 66% 50% 40% 41% 43% 42% 67% 17% 0% 15% 8% 21% 11% 15% 0% 44% 29% 27% 43% 23% 32% 34% 33% 0% 5% 8% 10% 15% 16% 4% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 5% 0% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% * Na weging slechts 3 respondenten. ** De n in deze tabel wijkt af van eerder door EIM in de financieringsmonitor gepubliceerde cijfers omdat in deze tabel het feitelijke aantal is genoemd en in vorige tabellen het gewogen aantal. Opvallend bij de bedrijven zonder werknemers is de sterke stijging van het percentage dat het gehele gewenste bedrag heeft verkregen. Deze bedrijven hadden in december 2009 nog de grootste moeite om aan financiering te komen, maar nu zijn dat de bedrijven met 1 t/m 9 werknemers. Daar kreeg 43% van de bedrijven bij de financieringsaanvraag nul op het rekest. In de grootteklasse 10 t/m 49 werknemers is het percentage bedrijven dat geen financiering heeft verkregen ook toegenomen. Tweederde van de grote MKB-bedrijven met 50 of meer werknemers heeft in 2010 het gewenste bedrag gekregen. Hiermee is deze groep bedrijven het meest succesvol. 1.6 Bij wie is financiering verkregen? Tabel 9 geeft de financieringsbronnen van de MKB-bedrijven weer. Meest opvallend is de daling van het percentage bedrijven dat gebruik gemaakt heeft van een overheidsregeling, in 2009 was dit nog 11%, in april 2010 is dit 0%. Meest gebruikte bron van financiering is één of meerdere banken met 86% van de bedrijven. Ook maken relatief meer bedrijven gebruik van financiering via leveranciers. 10

11 Tabel 9 Bron verkregen financiering (meerdere antwoorden mogelijk) financieringsbron december 2009 (n = 77) april 2010 (n = 104) één of meerdere banken 87% 86% familie of vrienden 7% 8% leveranciers 1% 4% informal investor 2% 1% venture capitalist of participatiemaatschappij 0% 2% via een overheidsgarantieregeling 11% 0% overige bronnen (vb. leasing of factoring) 0% 2% Cijfers over april 2009 zijn niet beschikbaar. 1.7 Overheidsgarantie bij financiering door banken? Evenals in de meting van december 2009 geeft ook in de meting van april % van de bedrijven aan dat zij gebruik maakt van een overheidsgarantie. Het aantal bedrijven dat geen antwoord kan of wil geven op deze vraag is gestegen van 12 naar 18%. In april 2009 is deze vraag niet gesteld. Tabel 10 Gebruik van garantieregeling overheid bij financiering door bank in % van het aantal bedrijven dat financiering heeft verkregen gebruik overheidsgarantie? december 2009 (n = 67) april 2010 (n = 92) Nee 88% 81% Ja, BBMKB 0% 0% Ja, Groeifaciliteit - 0% Ja, hypotheekgarantie 0% - *Anders, te weten - 1% Weet niet/ wil niet zeggen 12% 18% Totaal 100% 100% * In de categorie Anders, te weten : noemen bedrijven de regeling Waarborgfonds sociale woningbouw. 1.8 Extra onderpand Aan de ondernemers is gevraagd of zij extra onderpand moesten bieden voor het krediet. Bijna de helft (47%) van alle MKB-bedrijven geeft aan dat dit het geval is. In de meeste gevallen gaat het om een bedrijfspand of een privé woning. In de categorie anders, te weten: worden bijvoorbeeld ge- 11

12 noemd dat er meerdere van de genoemde onderpanden moest worden geboden, dat er eigen vermogen of persoonlijke borgstelling vereist werd of dat een holding als onderpand dient. Tabel 11 Moest u extra onderpand bieden en zo ja wat was dat onderpand? (n=104) onderpand april 2010 Ja 47% Nee 52% Weet niet/ wil niet zeggen 1% % van de bedrijven dat een extra onderpand moest bieden (n =35) Bedrijfspand 27% Andere bedrijfsmiddelen 6% Privé woning 23% Debiteuren 2% Anders, te weten: 42% Bron: EIM, 2010 Cijfers van april en december 2009 zijn niet beschikbaar, omdat de vraag over extra onderpand niet is gesteld. 1.9 Gebruik van de Tante Agaathregeling door familie of vrienden? In april 2010 heeft 9% van de ondervraagde bedrijven die financiering via familie en vrienden of een informal investor hebben verkregen gebruik gemaakt van de Tante Agaathregeling. In december 2009 was dit nog 0%. Er dient wel te worden aangetekend dat slechts een klein gedeelte (8% en 1%) van de bedrijven bij de aanvraag van financiering gebruik maakt van deze 2 financieringsbronnen (zie tabel 9) Hoogte van de rentetarieven In december 2009 is voor het eerst een indicatie gegeven van de rentetarieven die MKB-bedrijven moesten betalen. Daaruit bleek dat in totaal 74% van de bedrijven een rentetarief van 10% of lager betaalde. Daarnaast gaf 26% van de respondenten aan dat zij deze vraag niet konden of wilden beantwoorden. In april 2010 geeft 23% van de bedrijven aan een rente te betalen van 5% of lager. Een kwart van de bedrijven meldt een rentetarief van 5 t/m 7% en 22% betaalt een rente van 8 t/m 10%. In totaal betaalt in april 2010 dus 70% een rente van 10% of lager. Dit keer gaf 30% van de MKB-bedrijven aan deze vraag niet te kunnen of willen beantwoorden. Gezien het absolute aantal waarnemingen kan deze uitkomst als indicatief voor het totale MKB worden beschouwd. 12

13 1.11 Betrokkenheid van de accountant of boekhouder? Aan de MKB-bedrijven die financiering hebben gezocht en verkregen is gevraagd of bij het financieringsproces een accountant of boekhouder betrokken is. Bijna de helft (49%) geeft hierbij een bevestigend antwoord, iets meer dan de helft (51%) geeft aan dat dit niet het geval is. Dit beeld komt overeen met dat van december In april 2009 is dit issue niet voorgelegd aan de ondervraagde ondernemers Structuur van de balans De MKB-bedrijven is naast de financieringsbehoefte ook gevraagd naar de structuur van de balans. Op de vraag hoeveel procent eigen vermogen er op de balans staat heeft 48% van de bedrijven geen antwoord willen of kunnen geven. In april 2010 hebben hiermee 523 bedrijven deze vraag wel beantwoord. In de meting van december 2009 was de non-respons op deze vraag 58%. Hierdoor geven de cijfers van beide metingen een vertekend beeld. Tabel 12 geeft een overzicht van het gemiddeld eigen vermogen naar grootteklasse. In april 2010 is in alle grootteklassen het eigen vermogen gelijk gebleven of afgenomen. Het gemiddeld eigen vermogen is het grootst bij de bedrijven zonder werknemers. Deze bedrijven zijn vaker zelffinancier. De sterkste daling ten opzichte van december 2009 is opgetreden in de grootteklasse van 1 t/m 9 werknemers. Tabel 12 Gemiddeld eigen vermogen naar grootteklasse van responderende bedrijven grootteklasse december 2009) (n = 481) april 2010 (n = 523) mutatie 2010 t.o.v werknemers 66% 65% -1% 1 t/m 9 werknemers 61% 57% -4% 10 t/m 49 werknemers 50 of meer werknemers 47% 47% 0% 46% 43% -3% Naast de vraag naar het gemiddeld eigen vermogen is ook gevraagd of de MKB-bedrijven zelf ervaren dat hun eigen vermogen de afgelopen 6 maanden is geslonken. Eind 2009 antwoordde nog 34% van alle MKB-bedrijven bevestigend, in april 2010 is dit percentage toegenomen tot 40%. Ruim de helft (55%) geeft aan dat dit niet het geval was en slechts 5% van de bedrijven kon of wilde deze vraag niet beantwoorden. Deze vragen zijn in april 2009 niet gesteld daardoor is geen vergelijking mogelijk. 13

14 2 Financieringsbehoefte 2.1 Vooruitzicht financieringsbehoefte voor sectoren De MKB-bedrijven is gevraagd of zij in het komende halfjaar verwachten behoefte te zullen hebben aan financiering. In tabel 13 staat het aandeel bedrijven met een verwachte financieringsbehoefte met een uitsplitsing naar de verschillende sectoren. In april 2010 verwacht 14% van alle MKBbedrijven in het komende halfjaar financiering nodig te hebben. Dit betekent een lichte stijging ten opzichte van de verwachting in december Met name in de sector logies en maaltijden is de verwachte financieringsbehoefte sterk toegenomen van 17% naar 28%. Ook de sectoren handel en reparatie, financiële instellingen en overige dienstverlening kennen naar verwachting een grotere behoefte. Tabel 13 Aandeel bedrijven met financieringsbehoefte voor het komende halfjaar naar sectoren in % van het aantal bedrijven sector december 2009 (n= 1.151) april 2010 (n = 1.006) totaal MKB 13% 14% % in de sector dat behoefte heeft voor het komende halfjaar* industrie 15% 15% bouwnijverheid 8% 6% handel en reparatie 13% 18% logies en maaltijden 17% 28% vervoer, opslag en communicatie 16% 15% financiële instellingen 9% 19% zakelijke dienstverlening 14% 13% overige dienstverlening 9% 12% * De percentages moeten zo gelezen worden dat, bijvoorbeeld, in december % van het aantal bedrijven in de industrie het komende halfjaar (1 e halfjaar 2010) verwachtte behoefte te hebben aan financiering, 85% van de industrie verwacht dus geen financieringsbehoefte te hebben. Het percentage zegt dus iets over de verhouding binnen een sector wat betreft wel of geen behoefte. Het zegt niets over de verhouding tussen de sectoren onderling en de percentages tellen hierdoor niet op tot 100%. 2.2 Doel van de beoogde financiering Tabel 14 geeft een overzicht van de doelen waarvoor de MKB-bedrijven verwachten financiering nodig te hebben. Bijna de helft (48%) van de bedrijven verwacht een behoefte aan extra werkkapitaal. Daarnaast worden investeringen en financiering voor huisvesting relatief vaak genoemd. 14

15 Tabel 14 Doel van de verwachte financieringsbehoefte (meerdere antwoorden mogelijk), % van het aantal bedrijven dat het doel genoemd heeft financieringsdoel april 2010 (n = 175) aanschaf bedrijfsmiddelen (niet zijnde huisvesting) 7% herfinanciering 5% extra werkkapitaal 48% overname van een bedrijf(sdeel) 1% huisvesting 10% herstructurering balans 3% innovatie 4% export 1% investeringen 18% anders, namelijk 14% Bron: EIM, 2010 In de categorie anders, namelijk worden doelen genoemd als groei en uitbreiding van het bedrijf of het opvangen van kastekorten. 2.3 Bron van de beoogde financiering Van de MKB-bedrijven die het komende halfjaar verwachten behoefte aan financiering te hebben geeft 45% aan dat zij dit bij één of meerdere banken verwachten te verkrijgen. Eind 2009 was dit nog 33% van de MKBbedrijven. Familie en vrienden wordt in april 2010 door 7% van de MKBbedrijven genoemd, in december 2009 was dit nog 10%. Opvallend is dat in april 2010 slechts 10% nog niet weet of niet wil zeggen waar zij verwachten financiering te zullen krijgen. Eind 2009 was dit aandeel nog bijna de helft van de MKB-bedrijven. Van alle MKB-bedrijven die in het komende halfjaar verwachten een financieringsbehoefte te hebben, verwacht 42% geen financiering te zullen krijgen. Van deze groep gaat 55% van de bedrijven het toch proberen. 2.4 Hoogte van het gewenste financieringsbedrag De hoogte van de verwachte financieringsbehoefte toont voor april 2010 een aantal verschillen met de situatie eind Het percentage MKBbedrijven met een verwachte behoefte van minder dan is gedaald van 48% naar 43%. Binnen deze categorie kan een onderscheid gemaakt worden naar de klassen minder dan (7%), van tot (27%) en van tot (9%). Opvallend is de toename van de percentages bedrijven die een verwachte behoefte hebben van tot en van of meer. Deze resultaten zijn indicatief vanwege de lage aantallen, maar bieden wel een beeld. 15

16 Tabel 15 Financieringsbehoefte prospectief totaal MKB naar omvang in % van het aantal bedrijven bedrag x totaal MKB december 2009 (n= 170) totaal MKB in april 2010 (n = 175) van 0 tot 50 48% 43% van 50 tot % 18% van 100 tot 150 6% 6% van 150 tot 250 4% 10% van 250 tot 500 9% 7% van 500 tot 750 3% 2% van 750 tot % 1% van tot % 1% van tot % 1% of meer 1% 6% weet niet/ wil niet zeggen 5% 5% totaal 100% 100% 16

17 3 Veranderingen in kredietvoorwaarden en betalingstermijnen 3.1 Verandering in kredietvoorwaarden Aan de MKB-bedrijven is gevraagd of de bank naar eigen ervaring het afgelopen half jaar de voorwaarden voor kredieten gewijzigd heeft. Bijna eenvijfde (19%) geeft hierop een bevestigend antwoord, 45% geeft aan van niet. Eind 2009 lagen deze percentages op respectievelijk 24% en 45%. De sectoren die het meest met wijzigingen van kredietvoorwaarden te maken hebben gehad, zijn de financiële instellingen en logies en maaltijden (zie tabel 16). In april 2010 heeft 37% van de MKB-bedrijven geen antwoord kunnen of willen geven op deze vraag naar wijzigingen in kredietvoorwaarden. In december 2009 was dit percentage 33%. Tabel 16 Wijziging kredietvoorwaarden van alle MKB-bedrijven in % van het aantal bedrijven sector wijzigingen december 2009 (n = 1.155) wijzingen april 2010 (n = 1.006) totaal MKB 24% 19% % in de sectoren dat wijzingen heeft gehad industrie 28% 11% bouwnijverheid 22% 11% handel en reparatie 21% 23% logies en maaltijden 25% 25% vervoer, opslag en communicatie 29% 15% financiële instellingen 27% 33% zakelijke dienstverlening 29% 22% overige dienstverlening 15% 12% Naast de vraag of in het afgelopen halfjaar wijzigingen in de kredietvoorwaarden zijn doorgevoerd, is aan de MKB-bedrijven gevraagd of de bank wijzigingen heeft aangekondigd voor Slechts 5% van de bedrijven geeft aan dat dit het geval is, tegen 12% van de bedrijven in december In april 2010 antwoord 62% van de bedrijven ontkennend en 33% heeft deze vraag niet willen of kunnen beantwoorden. In december 2009 waren deze percentages respectievelijk 57% en 31%. 17

18 Vervolgens is de MKB-bedrijven een aantal mogelijke wijzigingen voorgelegd. Tabel 17 geeft een overzicht van de wijzigingen die door de bedrijven genoemd zijn. Ruim tweederde van de MKB-bedrijven die aangaven te maken te hebben gehad met een wijziging van de kredietvoorwaarden (19% van het totaal) noemde de rente. Daarnaast heeft 53% aangegeven dat de beschikbare omvang van krediet of de kredietlinie veranderd is. Het minst vaak genoemd (door 27% van de bedrijven) is de beschikbare kredietlooptijd. Tabel 17 Wijzigingen in de kredietvoorwaarden (meerdere antwoorden mogelijk) wijziging april 2010 (n = 222) % door de bedrijven genoemd rente 68% andere kosten zoals vergoedingen en provisies 45% beschikbare omvang van krediet of kredietlinie 53% beschikbare kredietlooptijd 27% eisen omtrent onderpand 47% eisen omtrent minimum aan solvabiliteit 39% andere voorwaarden zoals garanties, doorlooptijden en procedures 42% Bron: EIM, 2010 Deze vraag is nieuw en dus niet gesteld in april en december Daarom is geen vergelijking mogelijk. Tabel 18 geeft inzicht in de richting waarop de kredietvoorwaarden gewijzigd zijn. Hieruit blijkt dat alle wijzigingen in de meeste gevallen negatief uitvallen voor de bedrijven. De rentewijziging die door de meeste MKBbedrijven genoemd is, betreft in 84% een verhoging en slechts in 14% een verlaging van de rente. Ook de overige kosten zijn in 86% van de gevallen verhoogd. Een wijziging in de omvang van het krediet of de beschikbare kredietlooptijd betekent in ruim 70% van de gevallen een verkleining of verkorting. Wijzigingen in de eisen omtrent onderpand of een minimum aan solvabiliteit en van andere voorwaarden, betekent in vrijwel alle gevallen een aanscherping. 18

19 Tabel 18 Richting van de verschillende wijzigingen wijziging richting* verhoogd verlaagd rente (n = 147) 84% 14% andere kosten zoals vergoedingen en provisies (n = 92) 86% 8% vergroot verkleind beschikbare omvang van krediet of kredietlinie (n = 104) 17% 72% verkort verlengd beschikbare kredietlooptijd (n = 42) 73% 14% aangescherpt versoepeld eisen omtrent onderpand (n = 98) 96% 0% eisen omtrent minimum aan solvabiliteit (n = 85) 98% 1% andere voorwaarden zoals garanties, doorlooptijden en procedures (n = 90) 95% 0% Bron: EIM, 2010 * De percentages tellen niet op tot 100%, omdat een aantal MKB-bedrijven de vraag niet heeft kunnen of willen beantwoorden. 3.2 Veranderingen in de betalingstermijn In april 2010 geeft 42% van alle MKB-bedrijven aan dat de afnemers het afgelopen half jaar langzamer zijn gaan betalen. Ten opzichte van december 2009 is dit een iets lager percentage. Slechts 2% van de bedrijven zegt dat de afnemers sneller zijn gaan betalen en 54% merkt geen verandering. Gelet op de verschillende sectoren dan valt op dat in de sector financiële instellingen veel minder MKB-bedrijven een afname van het betalingstempo ervaren (30% t.o.v. 64%). Andere sectoren die met deze ontwikkeling te maken kregen, zijn de industrie, logies en maaltijden, de zakelijke dienstverlening en de overige dienstverlening. 19

20 Tabel 19 Betalingssnelheid afnemers in % van het aantal bedrijven (n=1.006) sector sneller langzamer geen verandering totaal totaal MKB 2% 2% 48% 42% 50% 54% 100% 100% industrie 3% 5% 60% 52% 37% 41% 100% 100% bouwnijverheid 4% 1% 50% 49% 46% 50% 100% 100% handel en reparatie logies en maaltijden vervoer, opslag en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overige dienstverlening 2% 2% 45% 46% 53% 51% 100% 100% 3% 3% 35% 25% 62% 68% 100% 100% 1% 2% 52% 47% 47% 49% 100% 100% 0% 0% 64% 30% 36% 70% 100% 100% 3% 3% 58% 44% 39% 49% 100% 100% 0% 0% 20% 14% 80% 83% 100% 100% 3.3 Gemiddelde betalingstermijn van afnemers De MKB-bedrijven is gevraagd naar de gemiddelde betalingstermijn van hun afnemers voor de kredietcrisis en op dit moment. De gemiddelde betalingstermijn voor de kredietcrisis was volgens de bedrijven 27 dagen, op dit moment is dat toegenomen tot 36 dagen. Ten opzichte van de meting in december 2009 betekent dit een toename van gemiddeld 3 dagen. De sector vervoer, opslag en communicatie heeft met 47 dagen de langste gemiddelde betalingstermijn. Opvallend is daarnaast de sterke toename van de lengte van de betalingstermijn in de logies en maaltijden en de bouwnijverheid in april 2010 ten opzichte van december 2009 (+11 en +6 dagen). 20

21 Tabel 20 Gemiddelde betalingstermijn in dagen van afnemers sector december 2009 (n = 1.012) april 2010 voor de kredietcrisis (n = 942) op dit moment (n =945) totaal MKB industrie bouwnijverheid handel en reparatie logies en maaltijden vervoer, opslag en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Tabel 21 toont of de ondernemers sinds september 2009 de voorwaarden voor het verstrekken van krediet aan hun afnemers hebben gewijzigd. Hieruit blijkt dat 89% van de bedrijven dit ontkennend beantwoordt. Eén op de 10 bedrijven geeft aan iets gewijzigd te hebben, maar slechts 1% heeft de vereiste betalingstermijn versoepeld. Tabel 21 Kredietvoorwaarden voor afnemers gewijzigd? wijziging april 2010 (n = 1.006) nee 89% ja, de vereiste betalingstermijn is aangescherpt 4% ja, de vereiste betalingstermijn is versoepeld 1% ja, niet betalers worden sneller gemaand 5% weet niet/ wil niet zeggen 1% totaal 100% Bron: EIM, 2010 Bedrijven in de industrie geven vaker (22%) aan dat zij de voorwaarden gewijzigd hebben. In de overige dienstverlening geeft 96% van de bedrijven aan geen wijzigingen te hebben gedaan. 21

22 3.4 Gemiddelde betalingstermijn van bedrijven zelf De MKB-bedrijven hebben zelf op dit moment een betalingstermijn van 27 dagen (zie tabel 22). Zij geven aan dat dit voor de kredietcrisis 23 dagen was. De periode voor de kredietcrisis en op dit moment zijn in de vraagstelling niet nader gespecificeerd. De gemiddelde betalingstermijn van alle MKB-bedrijven is ten opzichte van december 2009 met 1 dag toegenomen. Bedrijven in de industrie hebben de langste betalingstermijn. Alle sectoren hebben te maken met een langere termijn, maar de sectoren logies en maaltijden (+10), industrie (+3) en de financiële instellingen (+3) kennen de sterkste toename in april 2010 ten opzichte van december De sector overige dienstverlening heeft met 17 dagen veruit de kortste betalingstermijn. Tabel 22 Gemiddelde betalingstermijn in dagen van de bedrijven zelf sector december 2009 (n = 1.012) april 2010 voor de kredietcrisis (n = 982) op dit moment (n = 989) totaal MKB industrie bouwnijverheid handel en reparatie logies en maaltijden vervoer, opslag en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Het is opvallend dat de betalingstermijn van afnemers op dit moment gemiddeld rond de 36 dagen ligt en die van de bedrijven zelf op 27. Voor de kredietcrisis was dit volgens de MKB-bedrijven 27 en 23 dagen. Het verschil tussen beide termijn is hiermee toegenomen van 4 naar 9 dagen. Hierbij dient wel te worden aangetekend dat de MKB-bedrijven mogelijk optimistischer zijn over hun eigen betalingsgedrag dan dat van hun afnemers. In de praktijk zou het verschil dus kleiner kunnen zijn dan gesteld wordt. 22

23 4 Onderzoeksverantwoording 4.1 Doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek is een beeld te geven van het door ondernemers ervaren financieringsklimaat in april Daarbij vragen wij hen een half jaar terug en een half jaar vooruit te kijken. Vervolgens worden de resultaten vergeleken met: het beeld van december 2009 het beeld van april 2009 Omdat in april 2009 een beperkter aantal vragen is voorgelegd aan ondernemers kan EIM niet op alle uitgevraagde issues een vergelijking maken. Daar waar dit kon is de vergelijking met april 2009 opgenomen in de rapportage en tabellen. Op dit moment wordt het financieringsklimaat per kwartaal gemeten. De ondernemers wordt gevraagd een half jaar terug te kijken en een half jaar vooruit. Deze afspraak is destijds met het Ministerie van Economische Zaken gemaakt en wordt in verband met het stabiel houden van het meetinstrument gehandhaafd. 4.2 Aanpak Deze meting is uitgevoerd onder MKB-bedrijven. Deze bedrijven zijn telefonisch geënquêteerd. Omdat deze meting geen reguliere meting is onder het MKB-panel, is het van belang om aan te geven hoe de vergelijkbaarheid van cijfers uit december en april 2009 is gerealiseerd. Door de steekproef van ondernemingen naar sector en drie grootteklassen exact te kopiëren van de laatste meting in december 2009 is de vergelijkbaarheid van de cijfers volledig te garanderen. Er is ook een non-respons analyse verricht. In dit onderzoek ligt het responspercentage evenals in de meting van december 2009 boven de 50%: 62,3 % van de bedrijven die benaderd zijn, hebben aan het onderzoek meegewerkt. De non-respons betreft 900 bedrijven, waarvan de helft (456) weigerde wegens geen tijd/geen zin. Verder bleken 325 ondernemers niet bereikbaar wegens vakantie en de restgroep had andere, verschillende redenen. In de gepresenteerde tabellen is het daadwerkelijke aantal waarnemingen (n) per vraag opgenomen. De uitkomsten zijn gewogen om deze representatief te maken. Er is een aantal vragen dat niet door alle bedrijven is beantwoord. Het gaat hierbij om gevoelige onderwerpen zoals de rentetarieven die betaald moeten worden aan de bank. Daar waar het aantal waarnemingen te klein is om de representativiteit te waarborgen, is dit vermeld in de rapportage bij de betreffende resultaten. Hierbij wordt aangegeven dat de uitkomsten een indicatie geven voor het totale MKB. Bij de resultaten waar de representativiteit wel kan worden gewaarborgd op basis van het aantal waarnemingen, 23

24 maar waar het non-respons percentage relatief hoog is staat dit percentage in de rapportage vermeld. 24