b Vandaag gaan kinderen naar school en spelen ze in hun vrije tijd. Beschrijf wat de kinderen in deze strip doen.

Transcriptie

1 Dgelijkse jcht en pluk leven in de prehistorie: jcht en pluk De eerste keer mee op jcht! Dt wordt toch een bijzondere dg voor jou, hé Roen! De volgende dg, heel vroeg, vertrekken de jgers. Z e prten niet, mr communiceren met gebren. intussen. Kijk eens n! Kip heeft l heel wt bessen verz meld! Goed zo, dn moeten we niet lleen eieren 70

2 jcht en pluk Gestript! De rol vn mnnen en vrouwen voor de voedselvoorziening is even belngrijk. Kun je zien hoe? b Vndg gn kinderen nr school en spelen ze in hun vrije tijd. Beschrijf wt de kinderen in deze strip doen. c Een gevngen dier is meer dn lleen mr vlees. Beschrijf wt deze mensen nog lleml doen met hun vngst. d Dit verhl speelt zich f in de steentijd. Veel werktuigen die overgebleven zijn, zijn immers vn steen. Betekent dit dt men lleen mr steen gebruikte? Geef uitleg. e De mensen uit de strip blijven niet wonen op die plts. Wrom trekken ze verder? f Kijk nr de werktuigen in de strip. Wnneer kn dit verhl zich hebben fgespeeld? Duid dit n op de tijdlijn. prehistorie oude steentijd nieuwe steentijd controle over vuur vuistbijl stenen punt lndbouw speerdrijver pijl en boog g Bekijk de strip. Duid n over welk domein het hier voorl gt. Gebruik je Jnusje-vn-lles. 71

3 jcht en pluk ontrfeld 1 Voedsel verzmelen: niet zo simpel! Stel dt je in een verlten bos terecht komt, zonder voedsel of mteril. Zou jij kunnen overleven door eetbre pddenstoelen, bessen, insecten, plnten of noten te verzmelen? Doe de test! Zet een groen vinkje bij het eetbre en een rood kruis bij het giftige voedsel. sneeuwbes sprinkhn hzelnoot brndnetel cnthrel vingerhoedskruid eikel bosbes vuilboombes rozenbottel groene knolmniet morielje Zou je overleven in het bos of ziek worden? Zou je sterven? Vrg het n je leerkrcht. b Wr hlden de eerste mensen deze kennis vndn? c Niet elk seizoen is geschikt voor elke vorm vn voedsel verzmelen. Welke verzmelwijze pst het beste bij welk seizoen? 1 vogeleieren roven 4 insecten vngen 7 op klein wild jgen met een vl 2 noten verzmelen 5 bessen plukken 8 pddenstoelen plukken 3 plnten verzmelen 6 slkken verzmelen 9 zden verzmelen lente zomer herfst winter d Wt is het moeilijkste seizoen om voedsel te vinden? Hoe lost men dt op? 72

4 jcht en pluk e Verzmelden de eerste mensen wel effectief hun voedsel? Of leefden ze lleen vn de jcht? Veel bewijzen (bronnen) hebben we dr niet vn. Hoe komt dt? 2 Jcht De jcht werd in de loop vn de tijd steeds complexer. Plts de volgende situties in de juiste volgorde op de tijdlijn. Timoer mkt zich klr. Hij is smen met zijn broer en vder tot vlkbij het wil de zwijn genderd. Timoer houdt zijn speer klr. Gisteren heeft hij nog een pijlpunt geslgen. Met pezen is die n de stok bevestigd. De vlijmscherpe pijlpunt dringt diep in de huid vn het zwijn. Het zwijn springt op, mr vlt dn neer. In de zomer is de grond niet bevroren. Op de trekroute vn de bizons grven de mensen een kuil die ze bedekken met dunne tkken. Wnneer de dieren lngskomen, jgen ze hen op. Ze hebben geluk: één vn de dieren vlt in de kuil. Toumc mkt het dier f met zijn houten speer. Ghmoer en Rhn chtervolgen l een tijdje een gewond edelhert. Door zijn wonde is het dier verzwkt en rkt hij steeds meer chter op de kudde. Bij een rustperiode sln Ghmoer en Rhn toe. Het dier heeft geen krcht meer om zich te verdedigen. 1 2 Boeroek ziet een rendier in de verte. Hij kn het niet nderen, wnt deze snelle dieren springen direct weg ls ze iets horen of ruiken. Gelukkig heeft Boeroek zijn speerdrijver. Hiermee kn hij zijn speer verder en met meer krcht werpen. Een welgemikt schot en het dier rkt gewond in zijn flnk. 4 3 oude steentijd prehistorie nieuwe steentijd 1 miljoen

5 jcht en pluk mmmoet steenbok bizon Niet elk dier is even mkkelijk te bejgen. Sommige dieren zijn te groot, te sterk, te snel, te krchtig, leveren te veel vlees in één keer om tijdig te kunnen opeten voor het bederft, enzovoort. b Welk dier zou jij bejgen? Wrom? c Welk dier zou de prehistorische mens kiezen? Wrom? d Bij de jcht komt heel wt kijken. N de geslgde jcht moet het dier geslcht worden. Elk deel vn het dier wordt verder gebruikt. Hieronder zie je prehistorische werktuigen en producten. Klsseer ze op de juiste plts in het proces. jgen slchten en verwerken producten schrper pijlpunt droogrek met vlees 4 benen nld 5 speerdrijver uit gewei e Wt zouden jouw leeftijdsgenoten uit de prehistorie misschien nog gemkt hebben? 74

6 jcht en pluk 3 Visvngst Archeologen hebben punten vn hrpoenen gevonden op pltsen wr veel wter is: kusten, oevers vn rivieren en grote meren. Kruis n op welke wterdieren jij hiermee zou jgen. b Mr ook de ndere wterdieren werden gegeten. Hoe kunnen rcheologen dt weten? 4 Steenbewerking Onze voorouders wren l heel hndige werklui. Niet lleen hun werktuigen evolueerden in de tijd, ook de techniek om ze te mken, verbeterde. Als steen werd meestl vuursteen gebruikt. Vuursteen breekt gemkkelijk en bij het breken ontstn scherpe rnden. Je kunt het vergelijken met gls. kerntechniek Vn een blok steen worden stukken fgeslgen, zodt er een werktuig ontstt. De fgeslgen schilfers worden weggegooid. fslgtechniek Vn een blok steen worden met welgemikte slgen stukken fgeslgen. Die fgeslgen stukken worden verder verwerkt tot verschillende instrumenten. Schrp wt niet pst en vergelijk. Kerntechniek Afslgtechniek Hoeveelheid fvl veel / weinig veel / weinig Hoeveelheid product veel / weinig veel / weinig Antl slgen per hoeveelheid product veel / weinig veel / weinig b Welke methode is de meest efficiënte? Wrom? 75

7 jcht en pluk 5 Vuur Er zijn sporen gevonden wruit blijkt dt de mens l jr geleden vuur gebruikte. Wrom is vuur zo n belngrijke ontdekking? Schrijf je ntwoorden rond het vuur. 1 b Mk een top drie vn wt jij het belngrijkste vindt voor iemnd uit de prehistorie. Vergelijk dt met de resultten vn 2 3 de kls. c Kijk nr het filmpje over vuur mken. In geen tijd mkt Diederik vlmmen. Doe jij hem dt n? 6 Wonen Dieren bleven niet ltijd op dezelfde plts. Ze verpltsten zich volgens de seizoenen en de mens ging chter hen n. Mensen bleven dus niet ltijd op dezelfde plts wonen: ze wren nomden en verbleven in de buurt vn de plts wr het meeste voedsel te vinden ws. Hun woning ws ntuurlijk ngepst n het milieu wr ze leefden. Verbind de juiste woning met het juiste milieu. b Welke vorm vn wonen is volgens jou de oudste? Wrom? c Welke vorm vn prehistorisch wonen zou er in jouw woonplts teruggevonden kunnen worden? Wrom? d Wt ws de belngrijkste functie vn de woning? 76

8 jcht en pluk 7 Kledij Wrom weten we zo weinig over de kleren vn de eerste mens? b Ontwerp op een prt bld kledij voor een prehistorische mn of vrouw. Lt je inspireren door mensen die vndg of tot voor kort nog een nomdisch bestn leidden. Houd rekening met de beperkingen vn het mteril en met het klimt, mr je mg er wel iets moois vn mken. c Noteer wt je lleml nodig hebt om je kleren te mken. 8 Dgelijks leven De gemiddelde levensverwchting in de oude steentijd ws 50 jr. Vndg ligt die tussen de 70 en de 80 jr. Wrom ws de levensverwchting toen zo lg? b Hier zie je enkele foto s uit onze tijd. Schrijf nst de foto hoe het in de oude steentijd ws. 77

9 jcht en pluk KERN Het grootste deel vn zijn geschiedenis ws de mens een jger-verzmelr. Mensen hdden geen vste verblijfplts. Ze volgden de dieren en leefden vn roofbouw. Mensen zonder vste verblijfplts noemen we nomden. Tot op vndg zijn er volkeren die een nomdisch bestn leiden. De eerste mensen wren wrschijnlijk, uit veiligheidsoverwegingen, eerder seters dn ctieve jgers. De jcht verliep niet ltijd succesvol. In de winter en in de ijstijden ws overleven nog moeilijker. De pluk, het verzmelen vn voedsel (bessen, pddenstoelen, noten, insecten ) ws dn ook zeer belngrijk. Doordt zowel mn ls vrouw een belngrijke tk hdden bij de zorg voor voedsel, stonden zij op gelijke voet. Met de ontdekking vn de lndbouw (zie volgend hoofdstuk) kwm dr verndering in. De dieren die bejgd werden, verschilden vn seizoen tot seizoen. Het doden vn een dier ws niet gemkkelijk. Wel probeerden de mensen om lles vn een gevngen dier te gebruiken. Nst het vlees werden ook de huiden (kleding), de beenderen (werktuigen, siervoorwerpen), de pezen (touw) en het vet (brndstof) gebruikt. 78

10 jcht en pluk Nomden bouwden geen stevige huizen, mr leefden in grotten of ndere pltsen die een ntuurlijke bescherming boden. Lter mkten ze verpltsbre tenten of primitieve hutten. De periode wrin de mens een nomdisch bestn hd, noemen we de oude steentijd. De nm verwijst nr de meest gebruikte grondstof vn de werktuigen, mr dit betekent niet dt er geen nder mteril gebruikt werd. Nst stenen punten en vuistbijlen (het prehistorische mes) werden ook voorwerpen uit hout en geweien gemkt. Omdt die veel vlugger vergn dn steen, zijn er mr heel weinig overblijfselen vn. Om diezelfde reden weten we ook weinig over de kledij vn de nomden. De gemiddelde levensverwchting vn de prehistorische mens ws bijzonder lg in vergelijking met onze levensverwchting. Dt kwm door de hrde leefomstndigheden: de gevrlijke jcht, de voortdurende zoektocht nr voedsel, hoge kindersterfte, primitieve geneeskunde De controle over het vuur mkte het leven wt ngenmer en drglijker. De Homo erectus ontwikkelde ls eerste technieken om vuur te mken. Het vuur bood bescherming, wrmte en licht en het geroosterde vlees zorgde voor een snellere vertering. 79

11 jcht en jcht en pluk pluk Historisch speur- en denkwerk vuistbijl Deze vuistbijl is gevonden in Amiens, in het noorden vn Frnkrijk, n de oever vn de rivier de Somme. Ze werd opgegrven rond De lg wr de vuistbijl werd gevonden, is tot jr geleden gevormd. Drom besluiten rcheologen dt ook deze bijl zo oud is. Je ziet goed wr er stukken met een hmersteen fgeslgen zijn. De vuistbijl is gemkt vn vuursteen. Ze is 17,5 cm lng en 3,5 cm dik. Stp 1 Welk soort bron is het? Stp 2 Is de bron primir of secundir? bronnen geschreven bronnen ongeschreven bronnen gesproken bronnen mteriële bronnen primir secundir Wnneer en wr werd deze bron gevonden? Wt is deze bron? Hoe? Hoe werd het gemkt? Hoe heeft men het gebruikt? Stp 4 Is de bron betrouwbr? Vind je deze vuistbijl een betrouwbre bron om te weten hoe de mens vroeger leefde? Wt zouden mensen in die tijd met deze vuistbijl gedn hebben? Duid je voorkeur n (rcheologen weten het ook niet heleml zeker). Als gereedschp voor vn lles en nog wt: grven, schrpen, hkken, snijden... Als een soort slgersmes bij het slchten vn dieren. Als een soort schopje om eetbre wortels uit te grven of een wterder te zoeken. Als een soort projectiel om mee te werpen. Als een kernstuk om bruikbre instrumenten f te sln. 80 Wt? Wrvoor? Wr? Wnneer? Stp 3 Anlyse vn de bron

12 jcht en pluk OVERZICHT Mindmp vuur werktuig tkverdeling (gelijkheid) hulpmiddel hrde overlevingsstrijd (lge levensverwchting) vnf 2,3 miljoen jr geleden tot v. Chr. oude steentijd pluk jcht seters, drn ctieve jgers niet ltijd succesvol klein en groot wild (temwork) vlees huid touw bessen pddenstoelen insecten prehistorie oude steentijd nieuwe steentijd controle over vuur vuistbijl stenen punt Kennen en kunnen lndbouw speerdrijver pijl en boog Je kent de begrippen jger-verzmelr, nomde, steentijd, oude steentijd, vuursteen. Je weet dt de mens in de oude steentijd leefde vn het verzmelen vn voedsel, vn de jcht en vn visvngst. Je kunt de evolutie vn de jcht beschrijven. Je kunt uitleggen welke producten een gevngen dier lleml oplevert. Je kunt uitleggen wrom mensen niet op eenzelfde plts blijven wonen. Je kunt uitleggen wrom we spreken over de steentijd. Je kunt verklren wrom vuur voor de mens zo belngrijk is. Je kunt uitleggen wrom er gelijkheid ws tussen mn en vrouw. Je weet wrom de prehistorische mens niet zo lng leefde. 81