m&ik^ *Gv, "'t 6rC,;:,- Ir. A.P. Verhaegh No DE POSITIE VAN DE BEDRIJVEN MET GLASTUIN BOUW BUITEN DE GROTE CENTRA

Transcriptie

1 Ir. A.P. Verhaegh N DE PSITIE VAN DE BEDRIJVEN MET GLASTUIN BUW BUITEN DE GRTE CENTRA De stagnatie van de glasgrenteteelt in Nrd-Hlland December 975 Lx4 J^ DEN *Gv, "'t 6rC,;:,-» BIBLITHEEK * Landbuw-Ecnmisch Instituut Afdeling Tuinbuw m&ik^

2 INHUD (vervlg) HFDSTUK in HFDSTUK IV (vervlg) 4. Verschillen in ervaring met glasteelten 5. Verschillen in specialisatie 6. Verschillen in kasbenutting 7. Verschillen in vregheid 8. Verschillen in het aandeel van de tmaten in het teeltplan 9. Cnclusie ALGEMENE PRBLEMATIEK VAN GLAS- BEDRIJVEN GESPECIALISEERD IN GREN TEN F SNIJBLEMEN BUITEN DE GRTE CENTRA b. c. Inleiding Gegrafische ligging en bedrijfsresultaat van p grenten gespecialiseerde glasbedrijven Gegrafische ligging en bedrijfsresultaat van p snijblemen gespecialiseerde glasbedrijven De verschillen in bedrijfsresultaten en enkele specifieke kenmerken van buiten de grte centra gelegen bedrijven a. De invled van de afstand tt het grte prduktiecentrum en van de mvang p het resultaat van glasgrentebedrijven Gewenste mvang van de gespecialiseerde glasgrentebedrijven bij een tenemende afstand tt het Zuidhllands Glasdistrict De invled van de afstand tt de grte prduktiecentra en van de mvang p het resultaat van glassnijblemenbedrijven Gewenste mvang van de gespecialiseerde glassnijblemenbedrijven buiten de grte centra Blz SUMMARY 57 BIJLAGEK 62

3 Inhud Blz. WRD VRAF SAMENVATTING EN CNCLUSIES 5 7 HFDSTUK I HFDSTUK II HFDSTUK III INLEIDING EN BASISGEGEVENS VAN HET NDERZEK. Prbleemstelling 2. Enkele karakteristieken van de glasgrenteteelt a. ppervlakte glasgrenten en aantal bedrijven met glasgrenten in enkele prvincies b. De bedrijfsresultaten in de glasgrenteteelt in de grte centra c. Gevlgen van een vermindering van de rentabiliteit vr een "pkmend" tuinbuwgebied d. Gegrafische ligging en prduktieniveau van het gebied e. De blementeelt 3. Basisgegevens PBRENGSTEN- EN KSTENVERSCHILLEN TUSSEN BEDRIJVEN IN NRD-HLLAND EN IN ANDERE REGI'S I. Geld- en kilgrampbrengsten en prijzen a. De tmaat b. De kmkmmer c. De prijzen 2. Ksten a. Arbeidsksten b. Ksten van de duurzame prduktiemiddelen c. Materialen en afleveringsksten 3. De spreiding KNELPUNTEN IN DE BEDRIJFSSTRUCTUUR EN BEDRIJFSVERING. Inleiding 2. Verschillen in ppervlakte glas per bedrijf 3. Verschillen in ppervlakte vlle grnd per bedrijf

4 Wrd vraf In dit rapprt is de grei van een beginnend tuinbuwgebied naar een "zelfstandig" tuinbuwcentrum het centrale thema. Hierbij heeft als vrbeeld gediend de ntwikkeling van de grenteteelt nder glas in Nrd-Hlland. Knelpunten in de bedrijfsvering en de bedrijfsstructuur - inhaerent aan deze fase van ntwikkeling en specifiek vr het gebied - zijn kwantitatief benaderd en bezien tegen de achtergrnd van de algemene prblematiek van vestiging van zwel grente- als blemenbedrijven buiten de grte teeltgebieden. Het nderzek is verricht p de afdeling Tuinbuw (sectie grenteen fruitteelt) dr ir. A.P. Verhaegh. De gegevens van de nderzchte bedrijven zijn verzameld dr de dcumentatie-afdeling van de betreffende sectie. Den Haag, december 975 fi\ Directeur, V (A. Maris)

5 Samenvatting en cnclusies In de prvincie Nrd-Hlland is de ntwikkeling van de grenteteelt nder glas in het midden van de jaren zestig min f meer vastgelpen ). Geling maakte enige studies ver de ruimtelijke en marktaspecten van de tuinbuw, waarbij de psitie van Nrd-Hlland centraal stnd. Cncentratie van de bedrijven zu de ntwikkeling van de bedrijven bevrderen. De vraag- en aanbdsverhudingen in kleinere regi's raken snel uit evenwicht. Naast ruimtelijke en marktaspecten kunnen klimaatsverschillen de rzaak van gebiedsverschillen zijn. De invleden van de natuurlijke mstandigheden p de prduktie van de tmaten in Nederland zijn in de LEI-publikaties "Reginale verschillen in pbrengsten van nverwarmde tmaten" en ".Reginale verschillen in pbrengsten van verwarmde tmaten" kwantitatief geanalyseerd. nverwarmde tmaten knden, als gevlg van een hgere minimum (nacht)temperatuur, vreger wrden gegst naarmate de prduktie meer zuidelijk en meer westelijk plaatshad. Wat stkttmaten betreft waren de reginale verschillen in vregheid geheel terug te brengen tt reginale verschillen in bedrijsvering. ver een reeks van jaren gemeten zijn er in Nederland, met uitzndering van een zeer smalle strk langs de kust, geen reginale verschillen in daglicht. De vr- en nadelen van de teelt van een prdukt in een bepaald gebied kmen tt uitdrukking in het bedrijfsresultaat, dat echter niet alleen afhankelijk is van ruimtelijke, markt- en klimaatsaspecten. De bedrijfsvering en de bedrijfsstructuur kunnen de resultaten k beïnvleden. Wat dit laatste betreft was b.v. de ppervlakte glasgrenten per bedrijf in 966 in Nrd-Hlland 00 m2 en in Zuid-Hlland 5000 m2. Een ander vrbeeld van reginale verschillen in bedrijfsstructuur betreft de gemengdheid met andere takken van tuinbuw. In 973 was slechts 25% van de bedrijven in Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal gespecialiseerd in de teelt van grenten nder glas, in Zuid-Hlland was dit 77%. In dit rapprt is vral aandacht geschnken aan de vr Nrd-Hlland specifieke bedrijfsntwikkeling, nl. van een vllegrndsbedrijf dat zijn aanvankelijk kleine ppervlakte glas uitbreidt, al dan niet bij handhaving van de vllegrndsteelt. Vervlgens zijn gespecialiseerde glasgrentebedrijven vergeleken met gespecialiseerde snijblemenbedrijven. pbrengsten De geld- en kg-pbrengsten van tmaten zijn per m2 in Nrd-Hlland geringer dan in het Westland. In de jaren 965 t/m 968 en 970 en 97 waren de geldpbrengsten gemiddeld per jaar 4% en de kilgram- ) Zie literatuurverwijzing hfdstuk I.

6 pbrengsten 8% lager dan in het Westland. In de eerste peride van de gst was het verschil aanzienlijk grter, nl. 30% lagere geldpbrengsten en 24% geringere kg-pbrengsten. Bij gelijke plantdatum en gstbeëindiging zijn de kg-pbrengsten gemiddeld per bedrijf in Nrd-Hlland lager dan in het Westland. In beide gebieden is echter het niveau van de hgste kg-pbrengsten aan het einde van de gst gelijk, maar niet de geldpbrengsten, daar in Nrd-Hlland de vregheid te wensen verlaat. De geld- en kg-pbrengsten van kmkmmers zijn p de Nrdhllandse bedrijven eveneens lager dan in het Westland, zij het dat het verschil geringer is dan bij de tmaat: de geldpbrengsten zijn gemiddeld 5% en de kg-pbrengsten 7% lager, terwijl in de eerste peride van de gst de geldpbrengsten 7% en de kg-pbrengsten % beneden het pbrengstniveau in de basisgebieden (t.w. Delft, Berkel, Nrd-Limburg, Zuidhllandse Eilanden en Vleuten) liggen. Uit een prijsvergelijking ver de peride 3 maart - 4 september 974 blijkt dat de prijzen in Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal iets lager waren dan in het Zuid-Hllands Glasdistrict; vr tmaten was dit verschil gemiddeld 0 cent per kistje (6 kg) en vr kmkmmers 0,45 cent per stuk. De prijsverschillen tussen Nrd-Hlland en het ZHG zijn in de laatste jaren kleiner gewrden drdat een aantal bedrijven in Nrd-Hlland hun prdukten in het Zuid-Hllands Glasdistrict zijn gaan veilen, waardr minder snel een lcaal ver-aanbd ntstnd. De geringere pbrengsten in Nrd-Hlland zijn niet het gevlg van de verschillen in bedrijfsgrtte i.e. de ppervlakte glas. Bij een identiek teeltplan zijn de pbrengsten p de grtere glasbedrijven nl. niet hger dan p kleinere glasbedrijven. De pbrengsten van tmaten en kmkmmers in Nrd-Hlland zijn - binnen het nderzchte bedrijfsgrttetraject van tt 7000 m2 glas - dan k zwel p de relatief grte als p de kleinere bedrijven lager dan in het Westland. Ksten Liggen de pbrengsten in Nrd-Hlland lager, de ksten zijn daarentegen hger dan in het Westland. Het verschil in bedrijfsppervlakte tussen deze gebieden speelt hierbij een belangrijke rl. Naarmate de ppervlakte glas grter is, zijn zwel de ksten van de arbeid als van de duurzame prduktiemiddelen relatief geringer. De arbeidskstenvermindering dr uitbreiding van de glasppervlakte is het grtst p de kleinste bedrijven. ndanks de heveelheid arbeid per ppervlakte-eenheid p de bedrijven in Nrd-Hlland in het begin van de jaren zeventig verminderde, bleef er een achterstand t..v. het Westland, waar dit nl. eveneens het geval was ). ) De grens van de degressie in de arbeidsksten bij teneming van de giasppervlakte, die in 965 ng bij 6000 m2 lag, was in het begin van de jaren zeventig tt 0000 m2 gestegen.

7 Als gevlg van verschillen in bedrijfsppervlakte waren in het midden van de jaren zestig de arbeidsksten p de zwaarverwarmde bedrijven in Nrd-Hlland + f, per m2 glas hger dan in het Westland. De ksten van de duurzame prduktiemiddelen p de zwaar verwarmde bedrijven waren in Nrd-Hlland f,25 per m2 hger dan in het Westland. De rzaak hiervan was zwel de geringere bedrijfsppervlakte als het feit dat in Nrd-Hlland een duurder kastype (veel breedkappers) en s t kappa ra tuur met een grtere - vermedelijk p latere "grei" gebaseerde - verwarmingscapaciteit per eenheid van ppervlakte in gebruik zijn. k de ksten van de materialen vr de teelt zijn p de bedrijven in Nrd-Hlland hger dan in het Westland als gevlg van minder efficiënt gebruik. De bed rijfsgrtte had - behalve bij de kleinste bedrijven (2400 m2 glas) - hierp weinig invled. De materiaal- en afleveringsksten p de zwaar verwarmde bedrijven in Nrd-Hlland waren bij gelijk teeltplan + f,80 per m2 glas hger dan in het Westland als gevlg van hger brandstfverbruik, meer aangekcht plantmateriaal, meer vrachtksten en hgere veilingksten. Hewel in het begin van de jaren zeventig het grte verschil in brandstfksten met het Westland kleiner is gewrden, is het ng ca. f 0,50 per m2 in het nadeel van de bedrijven in Nrd-Hlland. In 974 waren de afleveringsksten van prdukten uit Nrd-Hlland p veilingen in het Zuid-Hllands Glasdistrict f 0,48 per m2 glasppervlakte hger dan van prdukten die in het ZHG werden vrtgebracht. Bij verkp in Nrd-Hlland zelf waren de afleveringsksten in Nrd- Hlland echter f 0,67 per m2 glasppervlakte hger dan in het Westland. Knelpunten in de bedrijfsstructuur en de bedrijfsvering p de glasgrentebedrijven in Nrd-Hlland Met behulp van factranalyse is van een grep Nrdhllandse bedrijven de invled van kenmerkende verschillen met het Zuid-Hllands Glasdistrict in ppervlakte glas, ppervlakte vlle grnd, ervaring met glasteelten, specialisatie, kasbenutting, verhuding verwarmd - nverwarmd glas en het aandeel van de tmaat p het resultaat van de glassectr geanalyseerd. Achtereenvlgens zullen de invleden van deze factren wrden weergegeven. De bedrijven met een grtere ppervlakte glas (gem m2) behalen in de glassectr een beter resultaat dan de bedrijven met een kleinere glasppervlakte. Dit is zwel het geval p de zwaar- en licht-verwarmde als p de nverwarmde bedrijven. De geldpbrengsten p de grte glasbedrijven dekten 97% van de ksten, p de kleine glasbedrijven 89%. Het betere resultaat van de glasafdeling p de grtere glasbedrijven wrdt uitsluitend verrzaakt dr een lager kstenniveau. verigens is de spreiding van de resultaten binnen de nderscheiden grepen van bedrijven zeer grt en van gelijke rde. k p de grtere bedrijven lpen de resultaten sterk uiteen. Naarmate de ppervlakte vllegrndsteelten grter is zijn de ksten van de glassectr hger als gevlg van de geringere arbeidsefficiöncy. Het pbrengstniveau van de glassectr is niet afhankelijk van de

8 ppervlakte vllegrndsteelten. Het ecnmische nadeel vr de glassectr van bedrijven met een grte ppervlakte vlle grndsteelten t..v. de bedrijven met geen f weinig vlle grndsteelten, wrdt alleen in jaren met relatief gede uitkmsten van de vllegrndsteelten gedgemaakt. ver een reeks van jaren gezien waren de pbrengsten van de vllegrndsteelten echter lager dan de ksten en kn het ecnmische nadeel in de glassectr p de bedrijven met een grte ppervlakte vllegrndsteelten ver het algemeen niet wrden gecmpenseerd. De "ervaring" van de tuinder met de glasteelten is, bij gebrek aan betere maatstaven, gemeten aan de hand van zwel de leeftijd van de glaspstanden als aan de verhuding ud (> 2 jaar) en nieuw glas. De nieuwe bedrijven bereikten hetzelfde ecnmische resultaat als de reeds langer gevestigde bedrijven. De "ervaring" van de tuinder beïnvledde in deze regi het bedrijfsresultaat niet. Het aantal gewassen lpt sterk uiteen. De grep bedrijven met veel gewassen nder glas had een geringere arbeidsefficiëncy en een lager pbrengstniveau in de glassectr dan de bedrijven met relatief weinig gewassen. De bedrijven met een meer gespecialiseerde glassectr hadden dan k een beter bedrijfsresultaat dan de bedrijven met veel gewassen. k het aantal dagen tussen gstbeëindiging en plantdatum van het vlgende gewas - dus de tijd dat de kas niet benut wrdt - lpt p de bedrijven sterk uiteen. Het pbrengstniveau wrdt hierdr sterk beïnvled. Naarmate de kas beter benut werd was het bedrijfsresultaat gunstiger. De grep bedrijven met verwarmd staand glas had een beter bedrijfsresultaat dan de grep bedrijven met nverwarmd staand glas. De pbrengsten van de kmkmmerteelt in Nrd-Hlland zijn in tegenstelling met die van tmaten minder ngunstig. Naarmate het aandeel van de tmaat in het teeltplan grter en dat van de kmkmmer vereenkmstig minder was, werd de pbrengsten/kstenverhuding ngunstiger. De hierbven genemde verschillen in factren, representatief vr de bedrijfsstructuur en de bedrijfsvering, verklaren de verschillen in rentabiliteit tussen de bedrijven in Nrd-Hlland vr ngeveer de helft. De verschillen in kasbenutting tussen de bedrijven bleek hierbij de belangrijkste rzaak te zijn. De andere helft van de verschillen in bedrijfsresultaat kan eveneens vr een grt deel wrden verklaard uit verschillen in bedrijfsvering; nl. verschillen in arbeids-, materiaal- en afleveringsksten, in de ksten van duurzame prduktiemiddelen en in de pbrengsten. Een vergelijking van gespecialiseerde glasgrentebedrijven met gespecialiseerde snijblemenbedrijven gelegen buiten de grte centra Een grt aantal bedrijven in de blemensectr behaalt gede tt zeer gede resultaten. Steeds meer bedrijven schakelen nu ver van grenten naar snijblemen. Deze mschakeling heeft zwel plaats in de grte als in de kleine prduktiegebieden. 0

9 Dr de relatief gede resultaten in de blemensectr kunnen bepaalde verschijnselen die structureel zijn verbnden aan de vestiging van bedrijven buiten de grte centra wrden versluierd. Bedrijfsresultaten van de grente- en snijblemenbedrijven buiten de grte centra in 972 en 973 Het gemiddelde resultaat van de bedrijven buiten de grte centra bleef in 972 en 973 ver achter bij dat van de bedrijven in de grte centra: het ndernemersverscht in het Zuid-Hllands Glasdistrict was zwel p de grente- als p de blemenbedrijven f 02,- per sbe hger dan buiten dit gebied (excl. Nrd-Limburg en Aalsmeer). Buiten de grte centra waren zwel van bedrijven met buis- en heteluchtverwarming als van nverwarmde bedrijven de resultaten slecht in vergelijking met het ZHG. Knelpunten bij glasbed rijven met grenten f met snijblemen Bij nderlinge vergelijking van de bedrijven buiten de grte centra kmen zwel bij de glasgrente- als bij de snijblemenbedrijven een aantal gelijk gerichte tendenzen naar vren, die.m. betrekking hebben p de gegrafische afstand tt de grte prduktiegebieden, de bedrijfsmvang en de mate van gemengdheil met andere takken van tuinbuw. Een gegrafische afbakening van een centrum is vrij arbitrair. Het is meilijk te zeggen waar het centrum phudt. Van een centrum zal een zekere uitstraling uitgaan. Dit verschijnsel is gekwantificeerd dr het bedrijfsresultaat te cnfrnteren met de afstand tussen de plaats van vestiging en het grte prduktiecentrum. p de glasgrentebed rijven was het resultaat ngunstiger naarmate de afstand grter was; het ndernemersverscht per sbe was gemiddeld f 3,- lager per 0 km grtere afstand. Hewel vr de glasblemenbedrijven de afstand tt het centrum k belangrijk is, blijkt dat de invled hiervan p het bedrijfsresultaat geringer is dan vr de g la sg r entebed ri j ven. De mvang van het bedrijf is mede bepalend vr het resultaat. Het ndernemersverscht van bedrijven met een mvang van 400 sbe was bij de glasgrenten f 82,- per sbe en bij de glasblemen f 227,- per sbe hger dan van de bedrijven van 00 sbe. Vral tussen bedrijven van 00 sbe en die van 200 sbe waren de verschillen in resultaat relatief grt. Naarmate een bedrijf minder gespecialiseerd is, is het bedrijfsresultaat ngunstiger: nam p de gespecialiseerde snijblemenbedrijven (meer dan 60% sbe) de gemengdheid met andere takken van tuinbuw met 0% van het aantal sbe te, dan daalde het ndernemersverscht-met f 56,- per sbe. p de glasgrentebed rijven was de gemengdheid eveneens nadelig vr het bedrijfsresultaat. Deze invled was echter minder grt. Bij de glasblemenbedrijven was afgezien van de ttale bedrijfsgrtte de mvang van een bepaalde teelt belangrijk. De ppervlakte van een bepaald gewas is aan een minimum gebnden. ]]

10 De stagnatie sedert de tweede helft van de jaren zestig in de glasgrenteteelt in Nrd-Hlland is, behalve dr de algemene verslechtering in de pbrengsten/ksten-verhuding in deze sectr evenzeer verrzaakt dr een ngunstige bedrijfsstructuur en een minder gede bedrijfsvering. k de andere tuinbuwgebieden mesten het lagere prijspeil pvangen. De ngunstige bedrijfsstructuur in Nrd-Hlland, tt uiting kmend in een geringe ppervlakte glas, ging gepaard met hgere ksten in vergelijking met bedrijven gevestigd in het Zuid-Hllands Glasdistrict. Het kstenvrdeel van bedrijven met een grtere mvang (tt m2) kwam in Nrd-Hlland niet vldende tt uitdrukking in het resultaat van deze bedrijven. Dit kstenvrdeel ging praktisch geheel verlren dr de minder gede bedrijfsvering. In Nrd-Hlland bleven dan k de pbrengsten zwel p de kleinere als p de grtere bedrijven achter bij die in het ZHG. Binnen de grep in Nrd-Hlland gevestigde bedrijven was niet de bedrijfsmvang maar het kennisniveau het knelpunt. Uit een reginaal vergelijkend nderzek in het Nrden des Lands met het Zuid-Hllands Glasdistrict ) blijken de geldpbrengsten in het nrden bij de tmaat 25% en bij de kmkmmers 4% lager te liggen. De mvang van de bedrijven in het nrden bedreg gemiddeld 8000 m2 glas. p deze bedrijven lagen de kwantitatief belangrijkste ksten, nl. de arbeids-, brandstf- en de ksten van de duurzame prduktiemiddelen p hetzelfde niveau als in het Zuid-Hllands Glasdistrict. Ten aanzien van de ksten mgen we cncluderen dat binnen Nederland p bedrijven van vldende mvang de reginale verschillen in ksten in de praktijk niet zullen leiden tt cncurrentieverschillen. Hiervr zijn de verschillen in ksten tussen de regi's, k de extra afzetksten bij transprt van de prdukten naar elders, p de grtere bedrijven te gering. Buiten de grte centra slagen t..v. de bedrijfsvering alleen de tuinders p de grtste glasbed rijven, d.w.z. met minstens 4 vlwaardige arbeidskrachten, erin m het niveau van de bedrijfsvering p peil te huden. p deze bedrijven wrdt een vergelijkbaar resultaat met de grte centra behaald. Dit geldt niet alleen vr de glasgrentebedrijven maar k vr de bedrijven gespecialiseerd in de teelt van snijblemen nder glas. Hierbij zullen de bedrijven specialiseerd in de teelt van grenten nder glas niet te ver van het Zuid-Hllands Glasdistrict gevestigd mgen zijn. De bedrijven gespecialiseerd in de teelt van snijblemen nder glas buiten de grte centra vertnen in de bedrijfsstructuur en bedrijfsvering grte vereenkmsten met de aldaar gevestigde glasgrentebedrijven. Het is de betere marktpsitie van de blemen die de prblematiek inhaerent aan een gedecentraliseerde vestiging bij de glassnijblemenbedrijven versluierd. ) Gedegebure, J. De glasgrenteteelt in het Nrden des Lands in vergelijking met die in het Zuid-Hllands Glasdistrict. LEI 4.63 (975) 52 blz. 2

11 j De ecnmische belangrijkheid van de grep factren die wrdt mschreven met het begrip "centrumfunctie" kmt dr het verschil in re- ; sultaat tussen de glasbedrijven met een vestiging in de grte centra en 'jde glasbedrijven buiten deze centra zwel in de grente- als blemen- } sectr duidelijk naar vren. De kennisverdracht in de grte centra functineert beter dan in de kleine gebieden, waardr grte verschillen i in reginale inkmens ntstaan. 3

12 HFDSTUK I Inleiding en basisgegevens van het nderzek. Prbleemstelling De grenteteelt in Nederland wrdt in de narlgse peride gekenmerkt dr een sterke intensivering van de prduktie. Bij de prduktie in de pen grnd wrden de teelttechnische mgelijkheden in hfdzaak dr het klimaat bepaald. Bij de teelten nder glas kunnen bepaalde weersinvleden verzacht en zelfs geëlimineerd wrden, hetgeen gepaard gaat met een tenemend gebruik van kapitaal, materialen en arbeid per m2 grndppervlakte. De ppervlakte glas vr de teelt van grenten in Nederland bedreg in 956, 96, 966, 97 en 974 respectievelijk 384, 4207, 5250, 5275 en 472 ha. De intensivering was grter dan uit deze cijfers blijkt. Immers het platte glas werd vervangen dr staand glas en de ppervlakte verwarmd staand glas werd daarnaast ng verder uitgebreid. Het platte glas daalde van 32% in 956 tt 20% in 96 en tt 6% in 966. Het aandeel van het verwarmde staand glas nam daarentegen te van 49% in 963 tt 6% in 966, 67% in 97 en 79% in 974 van de ttale ppervlakte glas. Dr verschillende rzaken - weinig perspectief in verband met mechanisatie vr het kleine pengrndsbedrijf, betere arbeidsbelning van de intensievere teeltwijzen en de betere marktpsitie van de glasprdukten (hgwaardige prdukten) - is in de jaren vijftig en zestig de glasgrenteteelt buiten de grte teeltgebieden tt ntwikkeling gekmen. Deze ntwikkeling is middels streekverbeteringen gestimuleerd. Het areaal glas in Nederland nam in de peride van 958 t/m 966 te met 74 ha. Hiervan werd 4% buiten de prvincie Zuid-Hlland gerealiseerd (zie bijlage ). De gedachte was dat hierdr de prduktie zu tenemen tt de mvang van een zelfstandig teeltgebied met vldende afzetmgelijkheden en een eigen centrumfunctie. De centrumfunctie van zelfstandige teeltgebieden stimuleert ni. de ntwikkeling p natuurlijke wijze. Het gedeelte van de prvincie Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal was een dergelijk gebied. Hier bedreg de ppervlakte glas vr de teelt van grente in , ha, waarvan 35,7 ha staand glas. In 963 was het staand glasareaal uitgegreid tt een ppervlakte van 59,2 ha, waarvan 3,0 ha verwarmd. Het areaal verwarmd staand glas is van 3,0 ha in 963 tt 4,7 ha in 974 tegenmen. De ppervlakte kud staand glas is sinds 963 slechts weinig vergrt (zie tabel ). 4

13 Tabel. ppervlakte en aantal bedrijven ) met glasgrenten in de prvincie Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal ppervlakte in ha Ttaal grenten nder glas w.v.: plat glas staand glas kud staand glas 4) verwarmd staand glas Aantal bedrijven met glasgrenten Gem. pp. glasgrenten per bedrijf in m2 62, 26,4 35,7 3) ,0 9,8 59,2 46,2 3, ,8 4,0 77,8 49,9 27, ,6 95,6 2) 55,4 40, ,0 88,9 2) 49,3 39, ,0 85,2 2) 43,5 4, Brn: CBS; mei tiling. ) Zie k bijlage. 2) Inclusief plat glas (verwegend kud). 3) Niet bekend. 4) Het bestrijden van nachtvrst dan wel incidentele bijverwarming dr heteluchtkachels wrdt als kude teelt aangemerkt. Literatuur :. Bras, C. Structuur van land- en tuinbuw in Nrd-Hlland. Bedrijfsntwikkeling 3 (972) Stadhuders, P.J. ntwikkelingen in de Nrdhilandse Tuinbuw. Grenten en Fruit 9 (963) Tekmstige ntwikkeling van de tuinbuw in Nrd-Hlland. De Berderij 54 (970) Rijnierse, A.A.M. Psitie van de land- en tuinbuw in Nrd-Hlland. Ber en Tuinder (965) 0 juni Tuinbuw in Kennemerland. Grenten en Fruit. 28 (972) Geling, U. Feiten en meningen; de afzet van tuinbuwprdukten Nrd-Hlland - RTC Hrn (969) 47 blz. De mgelijkheden vr een centralisatie in de glastuinbuw in Nrd-Hlland, RTC Hrn, Aalsmeer, Amsterdam (968) 56 blz. 7. Nrd-Hlland en de Glastuinbuw, uitgebracht dr de Stichting ter verbetering van de agrarische structuur in Nrd-Hlland (969) 56 blz. 8. Bakker de, G. De tuinbuw in het Westen en verig Nederland. Mededelingen 2 (958) Verhage, Ä.J. Past de tuinbuw in een vrtschrijdende industrialisatie? Mededelingen 20 (957) Sängers, W.J. External ecnmies f lcalisatin in hrticulture. Acta Hrticulturae Number 3 (969) 8-2. ISHS. 5

14 Tabel 2. ppervlakte en aantal bedrijven met grenteteelt nder glas in enkele prvincies Prvincie Areaal (h 966 ec ta r en 972 ) Nrd-Hlland w.v. benrden het Nrdzeekanaal Nrden des Lands Nrd-Brabant Limburg Zuid-Hlland Nederland Bedri j ven Prvincie Nrd-Hlland w.v. benrden het Nrdzeekanaal Nrden des Lands Nrd-Brabant Limburg Zuid-Hlland Nederland Brn: CBS, meitelling. 6

15 m een centrumfunctie tt ntwikkeling te laten kmen meten het aantal bedrijven en het areaal glas van vldende mvang zijn. De ppervlakte met grenteteelt nder glas bereikte haar maximum in 970. Hierna verminderde het areaal glas met gemiddeld 4,5 ha per jaar. Het aantal bedrijven in de prvincie Nrd-Hlland benrden het Nrzeekanaal met in het teeltpian grenten nder glas, nam in de eerste helft van de jaren zestig te en daarna af. In 973 waren er 400 bedrijven met in het teeltpian grenten nder glas minder dan 963. De grenteteelt nder glas in de prvincie Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal heeft dan k geen grte vlucht genmen. Tt een zelfstandig glasgrenteteeltgebied is het niet gekmen. Wat zijn de rzaken van deze stagnatie? Het antwrd p deze vraag kan mede wrden verkregen dr de ntwikkeling van de glasgrenteteelt in Nrd-Hlland te vergelijken met die in enkele andere prvincies (zie 2). 2.Enkele karakteristieken van de glasgrenteteelt a. ppervlakte glasgrenten en aantal bedrijven met glasgrenten in enkele prvincies Uit bijlage (zie k tabel 2) blijkt dat de ppervlakte glasgrenten in het Nrden des Lands (Grningen, Friesland en Drenthe) en in Zuid- Hlland vanaf 967 met resp. 4 en 84 ha gemiddeld per jaar is verminderd. In Nrd-Brabant neemt het glasareaal beteeld met grenten vanaf 967 gemiddeld per jaar met 24 ha te. In Limburg is de grei van het areaal t/m 97 drgegaan, in 972, 973 en 974 is de ppervlakte afgenmen met resp., 6 en ha. Het areaal grente nder glas in Nrd- Hlland benrden het Nrdzeekanaal daalt sinds 97. Vanaf 967 daalt het aantal bedrijven met glasgrenten in het Nrden des Lands gemiddeld per jaar met 50, Nrd-Brabant met 3, Limburg met 40 en Zuid-Hlland met 357. De gemiddelde ppervlakte per bedrijf blijkt in alle nderzchte prvincies sterk te zijn tegenmen. Deze teneming was het grtst in Nrd-Brabant en Zuid-Hlland, waardr het verschil in de gemiddelde bedrijfsppervlakte tussen Zuid-Hlland en de meeste kleinere prduktiegebieden ng grter is gewrden. Tabel 3. Gemiddelde ppervlakte grenten nder glas (plat + staand) per bedrijf in m2 ) Prvincie tename N.-H. benrden het N.zeekanaal Nrden des Lands Nrd-Brabant Limburg Zuid-Hlland ) Zie kbijlage 2. 7

16 De bedrijfsppervlakte in Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal blijft echter sterk achter. In 974 was de gemiddelde ppervlakte per bedrijf in dit gebied minder dan de helft van die van de bedrijven in het Nrden des Lands, Brabant en Limburg. Het vrgaande had betrekking p bedrijven waar in het teeltplan grenten nder glas vrkmt. Het aantal bedrijven met een specialisatie p grenten nder glas bedreg in 973 in Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal 32, dit is 25% van het ttale aantal bedrijven met grenten nder glas. In Zuid-Hlland is 77% van de bedrijven p glasgrenten gespecialiseerd. Van de gespecialiseerde bedrijven in Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal heeft 60% een bedrijfsmvang kleiner dan 90 sbe, in Zuid-Hlland slechts 6% (zie tabel 4). Tabel 4. Aantal glasgrentebedrijven ) naar grtteklassen 973 Ttaal < 90 sbe > 90 sbe Nrd-Hlland w.v. benrden het Nrdzeekanaal Nrden des Lands Nrd-Brabant Limburg Zuid-Hlland (74) 79 (60) 23 (50) 87 (28) 47 (45) 6 (6) 63 (26) 53 (40) 2 (50) 478 (72) 566 (55) 3235 (84) ) Zie bijlage 3. 2) Tussen haakjes in prc. van ttaal. Brn: CBS. b. De bedrijfsresultaten in de glasgrenteteelt in de grte centra De stagnatie in de grei van de grenteteelt nder glas in de tweede helft van de jaren zestig ging samen met afnemende financiële resultaten van de bedrijven. Uit tabel 5 blijkt dat in de peride 960 t/m 963 het ndernemersverscht per m2 glas gemiddeld f,84 was, in de peride 964 t/m 967 slechts f 0,43 per m2 en in het begin van de jaren zeventig f 0,35 per m2. p krte termijn is geen verbetering van de situatie te verwachten. Dr marktverzadiging en tenemend cncurerend aanbd is nl. een prijsverhging die de sterke kstenstijging gedmaakt, zeen nwaarschijnlijk. Het gemiddelde bedrijfsresultaat van een bepaalde grep bedrijven geeft slechts een gebrekkige indicatie, daar de spreiding veelal zeer grt is. Tabel 6 geeft hiervan een indruk.

17 Tabel 5. pbrengsten en ksten per m2 glas, gemiddeld per jaar van de bedrijven met grenteteelt nder verwarmd staand glas Westland 960 t/m t/m 967 gem. per jaar gem. per jaar Glasdistrict 970 t/m 973 gem. per jaar Tabel 6. Spreiding van het ndernemersverscht per f 00,- ksten van bedrijven met grenteteelt nder glas in het Zuid-Hllands Glasdistrict in 970 en 97 Ksten per m2 glas f 8,72 f 2,40 f 20,9 w.v. arbeid f 2,66 f 3,8 f 6,0 rente en afschrijving f 2,5 f 3,60 f 5,23 brandstf f,68 f 2,05 f 3,64 pbrengsten per m2 glas f 0,56 f 2,83 f 20,54 ndemversch.p. m2 glas f,84 f 0,43 f 0,35 ndernversch, p. f 00,- ksten (gewgen) 2,5 ndernemersverscht Negatief > Ttaal verliesgevend Verwarmd tmaten staand glas kmkmmer P ercentage bedrijven nverwarmd staan d glas Psitief > Ttaal winstgevend ndernemersverscht in guldens ndernemersverscht p. f 00,- ksten '/ 6800 u / Il '/ 6700 / 9 '/ = negatief. 9

18 Van de bedrijven met tmaten nder verwarmd staand glas was in % verliesgevend bij een gemiddeld ndernemersverscht van 5% van de ksten. In 97 bedreg het ndernemersverscht '/ 4%. Het percentage verliesgevende bedrijven was nu 68%. Bij een verslechtering van het rentabiliteitsniveau van enkele prcenten kan het aantal bedrijven met een verliesgevend resultaat sterk tenemen. c. Gevlgen van een vermindering van de rentabiliteit vr een "pkmend" tuinbuwgebied In het algemeen zijn de resultaten van bedrijven in een pkmend gebied gemiddeld ngunstiger dan in het ZHG. Een "pkmend" gebied zal ni. de vrdelen van een ged functinerende centrumfunctie vrlpig meten ntberen. Als bvendien de ligging van het nieuwe gebied geen vrdelen biedt in vergelijking met de gevestigde gebieden, is een achterstand t..v. laatst genemde gebieden nvermijdelijk. Een "pkmend" tuinbuwgebied zal tijdens de greifase en uitgaande van de gegeven vernderstellingen, een bedrijfsbestand hebben waarbij ruim de helft van de bedrijven verliesgevend is. Dit hudt in dat de grei van de bestaande glasbedrijven zal meten kmen uit een relatief kleine grep, ni. de winstgevende. d. Gegrafische ligging en prduktieniveau van het gebied Verschillen in bedrijfsresultaat tussen verschillende teeltgebieden kunnen.a. wrden verrzaakt dr het klimaat. Uit eerder nderzek is gebleken dat bij geheel nverwarmde glasteelten de vregheid tenam naarmate de prduktie zuidelijker en westelijker in Nederland plaatshad ). De minimumtemperatuur bleek hierbij de bepalende klimaatsfactr te zijn. Bij de verwarmde glasteelten is de heveelheid daglicht de prduktiebepalende factr. Uit het nderzek "Reginale verschillen in pbrengsten van verwarmde tmaten" 2) kwam naar vren dat het daglichtniveau in Nederland ver een reeks van jaren, met uitzndering van een smalle strk langs de kust, in de verschillende prduktiegebieden gelijk is. Klimatlgisch neemt Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal, zwel ten aanzien van de minimumtemperatuur als van het daglicht, geen ngunstige psitie in. Indien de bedrijfsresultaten in dit gebied ngunstiger zijn dan die in de verige teeltgebieden in Nederland, dan kan dat dus niet dr klimaats factren zijn verrzaakt. e. De blementeelt De geweldige uitbreiding van de prduktie van glasgrenten als gevlg van areaaluitbreiding en stijging van de prduktie per m2, heeft tt ) Verhaegh, A.P. Reginale verschillen in pbrengsten van nverwarmde tmaten. LEI 4.8 (969) 85 blz. 2) Verhaegh, A.P. Reginale verschillen in pbrengsten van verwarmde tmaten. LEI 4.53 (972) 35 blz. 20

19 ngunstige bedrijfsresultaten geleid. Veel bedrijven met glasgrenten zijn nu vergeschakeld p het telen van blemen nder glas. De expansie van het Nederlandse glasareaal in de tweede helft van de jaren zestig en in het begin van de jaren zeventig had dan k uitsluitend betrekking p de blementeelt. nderstaande tabel illustreert deze ntwikkeling. Areaal glas in ha in Nederland Jaar Grenten Blemen Grenten en blemen Gem. teneming p. jr. ( ) Idem ( )- '/ '/ = negatief. k in Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal is het blemenareaal tegenmen (zie bijlage 4). De ntwikkeling in dit gebied wijkt p dit punt niet af van het landelijke patrn. Uitbreiding van het blemenareaal in dit gebied heeft er wel te geleid dat de psitie van de glasgrenten is verzwakt. Alhewel er ng weinig bekend is van de ptentiële blemencnsumptie zal vreg f laat k in de blemensectr de prijs niet ngevelig blijken te zijn vr verdere vergrtingen van het aanbd. In 97 lagen de pbrengsten p de blementeeltbedrijven in het Zuid-Hllands Glasdistrict gemiddeld per bedrijf f ,- bven de ksten. Was in dat jaar de blemenprijs gemiddeld 6% lager geweest, dan waren de pbrengsten gemiddeld gelijk geweest aan de ksten. Hiervan zu het gevlg zijn dat, evenals in de grenteteelt nder glas, een grt deel van de bedrijven nl. 50% verliesgevend zu zijn geweest. Uit tabel 7 blijkt dat de spreiding in de resultaten van vergelijkbare bedrijven met blementeelt nder glas, evenals bij de grenteteelt nder glas, grt is. De prblematiek zals mmenteel bij de grenteteelt nder glas zal zich bij daling van het rentabiliteitsniveau k bij de blementeelt nder glas p analge wijze den gevelen. Niet alleen de spreiding van het ndernemersverscht vertnt bij grenten en blemen vereenkmsten, k vele andere kenmerken hebben een grte gelijkenis, bv. de spreiding in de mvang van de bedrijven (zie bijlagen 2 en 3). Hewel dit nderzek betrekking heeft p de structurele prblemen bij de ntwikkeling van een nieuw glasgrenteteeltgebied ten nrden van het Nrdzeekanaal, gelden de resultaten k vr de blementeelt. Het is immers niet nwaarschijnlijk dat een vereenkmstige tendens zich zu kunnen vrden indien het een nieuw gebied met blementeelt 2

20 nder glas betrf met een matige rentabiliteit. p deze aspecten zal ng nader wrden ingegaan. Tabel 7. Spreiding van het ndernemersverscht per f 00,- ksten van bedrijven met blementeelt nder glas in Aalsmeer en ZHG in 970 en 97 ndernemersverscht Aalsmeer e.. en Ter Aar e Zuid-Hllands Glasdistrict bedrijven met meer dan 65% verwarmt staand glas Aantal bedrijven Negatief > Ttaal verliesgevend Psitief > 30 Ttaal winstgevend ndernemersverscht in guldens ndernemersverscht per f 00,- ksten Percentage bedrijven Basisgegevens m meer bedrijfsecnmisch inzicht te verkrijgen in de stagnatie van de glasgrenteteelt in de prvincie Nrd-Hlland benrden het Nrdzeekanaal zijn van bedrijven gelegen in dit gebied ver een aantal jaren gegevens verzameld. Uit nderzek is bekend dat de verschillen in de resultaten tussen vergelijkbare bedrijven in belangrijke mate wrden verrzaakt dr verschillen in de geldpbrengsten per m2 ). In dit verband zijn van een representatieve grep bedrijven gegevens verzameld ver de geldpbrengsten, de kilgrampbrengsten, de gemiddeld ntvangen veilingprijzen en het percentage exprtkwaliteit van de prduktie. Deze gegevens zijn vr verschillende gstperiden verzameld ) Meyaard, D. rzaken van verschillen in bedrijfsuitkmsten in de grenteteelt nder verwarmd staand glas. LEI 4.40 (97) 57 blz. 22

21 in verband met.a. de vregheid. m deze resultaatgegevens te kunnen verklaren zijn k een aantal teeltkenmerken en het verbruik van de belangrijkste materialen pgenmen. Z is b.v. de ppervlakte per teelt gemeten, zijn de plantdatum en het einde van de gst pgetekend evenals het ras en kastype. De resultaten in dit gebied zijn vergeleken met die in andere teeltgebieden (hfdstuk II). In het nderzchte gebied is de bedrijfsstructuur ngal verschillend: het areaal pengrndsteelt varieert sterk, de ppervlakte glas lpt sterk uiteen en k het teeltplan is niet gelijk. ver deze aspecten zijn eveneens gegevens verzameld. In heverre er tussen de resultaten en de structuur van het bedrijf relaties bestaan is d.m.v. factranalyse nagegaan (hfdstuk III). Het aantal bedrijven waarvan de gegevens zijn gedcumenteerd is in het vlgend verzicht gegeven. 20% van de in 97 bij het nderzek betrkken bedrijven was k reeds in de grep bedrijven van 965 vertegenwrdigd. In het eerste jaar van dcumentatie lag 37% en in het laatste jaar 52% van de bedrijven in de Heerhugwaard. Jaar Aantal bedrijven De bedrij/en lagen verder in Alkmaar, Brek p Langendijk, udrp, udkarspel, Dirkshrn, Warmenhuizen, Hgwud, De Weere, Wgnum, Benningbrek, Zwaagdijk, Hgkarspel, Blkker, Hensbrek, Wgmeer, Avenhrn, Beemster, De Rijp, Graft, Venhuizen, pmeer en pperdes. Van de bedrijven die in 965 en 966 in nderzek waren zijn vlledige bekhudingen bijgehuden d.w.z. per bedrijfsafdeling zijn de pbrangsten en ksten nagegaan, zdat het verscht berekend kn wrden. In de verige jaren zijn alleen de pbrengsten, de belangrijkste teeltkenmerken en de verbruikte materialen van de belangrijkste prdukten verzameld. De verdeling van het aantal bedrijven naar grtteklasse in het eerste en laatste jaar van dcumentatie is in nderstaand verzicht gegeven. Prcentuele verdeling van het aantal nderzchte bedrijven naar grtteklassen Grtteklasse m2 staand glas i9bb l s a i) < > 5800 ' ) Dit betreft de tmaten- en/f kmkmmerteelt. 23

22 HFDSTUK II pbrengsten- en kstenverschillen tussen bedrijven in Nrd-Hlland en in andere regi's Vr een eerste plaatsbepaling van Nrd-Hlland als tuinbuwgebied lijkt het zinvl m de pbrengsten en ksten van dit gebied te cnfrnteren met vergelijkbare bedrijven in andere teeltgebieden. Achtereenvlgens zullen in de geld- en kilgrampbrengsten en prijzen van de hfdteelten - tmaat en kmkmmer - met andere regi's vergeleken wrden. In 2 zal wrden ingegaan p het niveau van de kstensrten arbeid, duurzame prduktiemiddelen en materialen. In de laatste paragraaf (3) zal aandacht geschnken wrden aan het individuele bedrijf via de spreiding van de kilgrampbrengsten bij de teelt van tmaten. il.geld- en kilgrampbrengsten en prijzen ] ) a. De tmaat Vr de hfdteelt tmaat is Nrd-Hlland vergeleken met het Westland. De waarnemingen werden verdeeld ver de vlgende tijdvakken: december/januari (waarvan hfdzakelijk januari), februari, maart, april en mei. De geld- en kg-pbrengsten van de Nrdhllandse bedrijven werden uitgedrukt in die van de Westiandse bedrijven. Dit is gebeurd met behulp van regressielijnen (zie bijlage 5 als vrbeeld hiervan). Hiermee werden mgelijke verschillen in gemiddelde plantdatum vereffend, waarmee de weg vrijgemaakt werd vr een betruwbare vergelijking (tabel 8 en bijlage 6). Vr de geldpbrengsten zijn drie "peildata" gekzen en vr de kgpbrengsten twee. De "einde gst" peildatum geeft geen betruwbare vergelijkingsbasis, aangezien de gemiddelde gstbeëindigingsdatum tussen de gebieden te sterk verschilt. Vandaar dat peildata werden gekzen p het mment dat alle bedrijven ng aan het gsten waren; vr de plantperide december/januari werd dit juli, vr februari eveneens juli, vr maart augustus en vr april en mei september. Gezien het grte belang van de vregheid als mgelijke rzaak van gstverschillen was het ndzakelijk m k dit aspect te belichten, vandaar dat vr de december/januari-plantingen k de pbrengsten p mei met elkaar werden vergeleken, vr februari p juni, vr maart p juli en vr april p augustus. ) a en b samengesteld dr ing. J.H.J.M. Cpmans. 24

23 Tabel 8. Geld- en kilgrampbrengsten van tmaten in Nrd-Hlland, in prcenten van de gemiddelde pbrengsten in het Westland (965 t/m 968 en 970/7) Plantdatum dec ember/ januari februari maart april mei Gemiddeld Nrd - Hlland in prcenten bij einde gst Geldpbr engsten gst bij gelijke peildata ) vregheid 2) van het Westland Kg-pbrengsten gst bij gelijke peildata) vregheid 2) ) Resp. juli, juli, augustus, september, september. 2) Resp. mei, juni, juli, augustus. Uit tabel 8 blijkt dat in Nrd-Hlland zwel de geldpbrengsten in het begin van het seizen (vregheid) als de geldpbrengsten van de gst bij gelijke peildata veelal achterblijven bij die in het Westland. Slechts vr de plantperiden februari en april liggen de pbrengsten p gelijk niveau. Bij de pbrengst van de gst bij gelijke peildata is dit verschil gem. 4%. In het begin van het seizen (vregheid) blijft de geldpbrengst 30% achter. Dit geldt k vr de kg-pbrengsten; hier zijn de verschillen van de gst bij gelijke peildatum en in vregheid resp. 8 en 24%. De prduktie blijft in de vregste maanden reeds achter. Deze achterstand wrdt nauwelijks ingelpen. Behalve prcentuele verschillen kan het aanbeveling verdienen k de abslute cijfers te vermelden. Immers, wanneer vr de december/ januari-plantingen blijkt dat het lage vregheidspercentage van 59 tch ng pgehaald wrdt tt 82 p juli (zie tabel 8), heft dit ng geen abslute stijging te betekenen. Dit blijkt k inderdaad niet het geval te zijn: p mei is het verschil tussen het Westland en Nrd-Hlland f,47 (0,5 kg), p juli f 2,29 (,0 kg) (zie tabel 9). De getallen van tabel 8 en 9 zijn verkregen dr de cijfers van een reeks van jaren te middelen. Er kunnen echter in de lp der jaren verschuivingen in de verhudingen tussen de regi's ptreden. Uit het cijfermateriaal blijkt dat er bij de geldpbrengsten in de lp der jaren bij de gst bij gelijke peildata zich geen verschuivingen vrden in deze verhuding. De psitie van Nrd-Hlland t..v. het Westland in het midden van de jaren zestig is in het begin van de jaren zeventig niet gewijzigd. 25

24 p de zware stkbedrijven in Nrd-Hlland is in dat tijdvak de vregheid sterk pgeverd. In het Westland is echter k de prduktie per m2 glas bij een gelijke plantdatum blijven tenemen (zie bijlage 6). Tabel 9. Verschillen in pbrengsten van tmaten tussen Nrd-Hlland en het Westland in guldens en kg per m2 Verschil in guldens Verschil in kg Plantdatum ) dec ember/ januari februari maart april mei vreg,47,36,9 0,74 - laat bij gelijke peildata 2) 2,29 0,50,50-0,3 0,54 vreg 0,5 0,7, 0,7 - laat bij gelijke peildata 2),0-0,4,3-0,3 0,8 ) Verschillen in plantdatum binnen de nderscheiden plantperiden zijn geëlimineerd. 2) Zie nt tabel 8. b. De kmkmmer Bij de pgingen m een vergelijking, zals die bij de tmaat is uitgeverd, k vr de kmkmmer p te zetten deden zich enkele meilijkheden vr. De eerste was het zeken naar een geschikt basisgebied. De beschikbare gegevens van verschillende gebieden mvatten slechts een krte plantperide, zdat het ndzakelijk was m meerdere gebieden aan elkaar te kppelen m een met Nrd-Hlland vergelijkbare plantperide te verkrijgen. Als basis zijn hiervr genmen de gebieden: Delft, Berkel, Nrd-Limburg, het Zuidhllands Glasdistrict en Vleuten. Vr de vergelijking van de geld- en de kilgrampbrengsten van de kmkmmers is gebruik gemaakt van de gegevens ver de jaren 970 en 97. De resultaten zijn in tabel 0 weergegeven. De achterstand bij de kmkmmerteelt is minder grt dan bij de tmaat. Uit andere nderzekingen blijkt eveneens dat de verschillen tussen de regi's bij kmkmmers minder grt zijn dan bij tmaten. Wat betreft de ttale geldpbrengst dient in aanmerking genmen te wrden dat de gemiddelde gstbeëindigingsdatum in de nderzchte gebieden niet gelijk is. Nrd-Limburg stpt reeds p juli met de hfdteelt kmkmmers. p juli lagn de kg-pbrengsten in Nrd-Hl land 7% en p mei % lager dan in de "basisgebieden". Bij de geldpbrengsten bedreg de achterstand resp. 5% en 7%. De verschillen zijn in tabel weergegeven. 26

25 Tabel 0. Geld- en kilgrampbrengsten van kmkmmers in Nrd- Hlland in prcenten van de gemiddelde pbrengsten in de "basisgebieden". Planttijd: half december - eind januari Geld- en kg-pbrengst per m2 ) Nrd-Hlland 970 in % l97l van de : "basisgebieden" imiddi 3ld 970/7 gf, Geldpbrengst mei Kg - " mei Geldpbrengst juli Kg - " juli Ttale geldpbrengst ) mdat krmme kmkmmers niet per gewicht maar per stuk zijn geveild, was mrekening in kg ndzakelijk. Tabel. Verschillen in pbrengsten van kmkmmers tussen Nrd- Hlland en de "basisgebieden" in guldens en kg per m2 "Basisgebieden" Nrd-Hlland Verschil Geldpbrengst mei " " juli Kg - mei " " juli f 9,40 6,25 9,3 2,5. f 8,70 f 5,39 8,4 9,9 f 0,70 0,86 0,9,6 c* De prijzen m tussen de regi's een reële vergelijking van de dr de tuinder ntvangen prijs te kunnen maken, is zuivering ndig van eventuele verschillen in plantdatum, aanverpatrn en srtering w.. exprtpercentage. Deze bewerking kn niet wrden uitgeverd daar in Nrd-Hlland een aanzienlijk kwantum exprt-tmaten vr de binnenlandse cnsumptie werd verhandeld. Wat de kmkmmers betreft was de srtering niet gelijk. Het Centraal Bureau van Tuinbuwveilingen - afdeling Prijzen - heeft een vergelijkend nderzek uitgeverd naar de prijsverschillen van exprtkwaliteit tmaten en kmkmmers ver de peride 3 maart - 4 september 974 tussen enerzijds de veiling Alkmaar en anderzijds de 5 grtste Zuidhllandse veilingen, de zgn. "peiiveilingen" ). Vergeleken zijndepbrengstprijzen, d.w.z. de prijzen die de handel heeft betaald. ) De aanver per week in Alkmaar werd vermenigvuldigd met de gewgen gemiddelde weekprijzen van de peiiveilingen. De uitkmst werd vervlgens vergeleken met het werkelijk ntvangen bedrag in Alkmaar. 27

26 De gewgen gemiddelde prijs van tmaten lag in de nderzchte peride in Alkmaar 0 cent per bakje (6 kg) lager dan p de peilveilingen (tabel 2). Het prijsverschil is het grtst vr srtering C. Tabel 2. Prijsverschillen van tmaten, klasse I, tussen ds veiling Alkmaar en de peilveilingen in Zuid-Hlland (in gld. p. bakje) Srtering A Srtering B Srtering C April Mei Juni Juli Augustus September (Ie helft) - 0,20 ) + 0,3-0,08 + 0,28-0,8-0, ,29-0,06 + 0,30-0,24-0,40-0,2-0,7-0,30-0,36-0,56-0,54 Gemiddeld - 0,03-0,3-0,36 ) - = Alkmaar lager dan de peilveilingen. + = Alkmaar hger dande peilveilingen. De hgere prijzen in juli ên de lagere prijzen na deze maand p de veiling Alkmaar huden verband met respectievelijk een relatieve schaarste aan tmaten in juli en een relatief grt aanbd vanaf augustus. In de nderzchte peride was in Alkmaar de gewgen gemiddelde prijs vr kmkmmers 0,45 et per stuk lager dan p de peilveilingen (tabel 3). In het begin van het gstseizen liggen de prijzen in Alkmaar duidelijk hger dan p de peilveilingen. In maart heeft er een uiterst beperkt aanbd plaats. De hgere psitieve prijsverschillen in april zijn vrnamelijk in de week vr Pasen tt stand gekmen. De zwaardere srteringen vertnen in mei k een psitief prijsverschil. Begin september laten enkele srteringen pnieuw een psitief prijsverschil zien. De reginale pbrengstverschillen als gevlg van verschillen in prijsvrming zijn per eenheid prdukt niet grt. Zwel van de tmaat als van de kmkmmer ligt het gewgen prijsniveau ver het gehele seizen p de veiling in Alkmaar een weinig nder dat van de peilveilingen in Zuid-Hlland. Deze geringe prijsverschillen hebben p bedrijven met een redelijk prduktieniveau reginale pbrengstverschillen van f 0,25 tt f 0,30 per m2 glasppervlakte tt gevlg. 28

27 Tabel 3. Prijsverschillen van kmkmmers, klasse I, tussen de veiling Alkmaar en de peilveilingen in Zuid-Hlland (in cts. per stuk) Srtering 26/3 3/36 36/4 4/5 5/6 6/76 76/9 9/p Maart -0,23 ) +0,3 +,50 +0,60 +6,44 +3,54 April +5,70 +9,59 +6,98 +7,54 +7,26 +3,2 Mei -3, -4,90-0,40 +3,50 + 5,3 +,56 +4,37 Juni - -5,6-4,55 -,69-0,34-0,82-5,7 Juli - -5,07-6,24-4,48-3,90-4,76-9,4 Augustus - -6,4-2,20 -,53-0,9-0,08 -,74 Sep. (Iehelfty Gemiddeld Aanver x 000 st. -0,23 0,9 - -0,30 +0,62 5,9 28,5-2,2 -,59 82,8 +,27-0,7 448,9 + 2,99 + 0,2 394,9 -,09 -,45 72,9 -,2-5,3 9,8 ) - = Alkmaar lager dan de peilveilingen. + Alkmaar hger dan de peilveilingen. 2. Ksten Behalve pbrengstverschillen kunnen k verschillen in het kstenniveau rzaak van verschillen in rentabiliteit tussen de regi's zijn. m een indruk van de kstenverschillen te krijgen zijn 24 stkbedrijven in Nrd-Hlland vergeleken met 23 stkbedrijven in het Westland. p deze bedrijven was resp. 69% en 66% van de glasppervlakte met tmaten beteeld. De gemiddelde plantdatum in beide gebieden lag in de laatste week van januari (spreiding half januari tt half februari). Deze gelijkheid van beide grepen bedrijven is ndzakelijk daar het kstenniveau niet alleen afhankelijk is van de efficiency van de bedrijfsvering maar k sterk beïnvled wrdt dr het teeltplan. Daar vr een delmatige aanwending van de prduktiemiddelen de bed rijfsgrtte een belangrijke rl speelt, is hiermede bij de analyse van de kstenverschillen tussen beide gebieden rekening gehuden. a. Arbeidsksten Uit figuur blijkt dat tt een glasppervlakte van ca m2 de arbeidsksten sterk dalen bij een tenemende glasppervlakte per bedrijf. Daarna is de daling ng slechts van geringe betekenis. Drdat de gemiddelde glasppervlakte van de nderzchte bedrijven in Nrd-Hlland ca m2 bedraagt en p de Westlandse bedrijven gemiddeld 7000 m2, zijn de arbeidsksten in Nrd-Hlland gemiddeld f 0,70 perm2 29