Mdulebeschrijving AR 1 Inleiding in Verzekeringsbedrijf en Pensienfndsen Actuarieel geschlde persnen zijn hfdzakelijk werkzaam in de financiële dienstverlening zals verzekeringsmaatschappijen en pensienfndsen. Hun actuariële werkzaamheden zijn gericht p levensverzekeringen, schadeverzekeringen, zrgverzekeringen en pensienen. Om u inzicht te geven in de cntext waarin u pereert binnen de financiële dienstverlening gaan we met deze mdule uitgebreid in p wat er zich afspeelt binnen het verzekeringsbedrijf en de pensienfndsen. U krijgt een ged beeld van de sciale en ecnmische betekenis van de hiervr genemde sectren. We bespreken p welke wijze de verheid dr middel van wet- en regelgeving tezicht hudt p de financiële dienstverlening. Maar k de wijze waarp de sectr is gerganiseerd en zelf zrgt vr transparantie dr ndermeer het instellen van klachtenprcedures. Natuurlijk ntkmen we er niet aan specifiek in te gaan p de "crebusiness : het vernemen van risic's. U maakt daarbij kennis met de meest belangrijke verzekeringsvrmen ten aanzien van materieel bezit, aansprakelijkheid, vermgen, gezndheid, (lang) leven en verlijden. Aan de rde kmen tevens de diverse pensiensystemen. Specifieke regelgeving zals pensienrecht, aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht krijgen hierbij ruim aandacht. Fiscale wetgeving vrmt vral bij levensverzekeringen en pensienen een belangrijke factr. We brengen u in deze mdule de meest elementaire kennis p fiscaal gebied bij. Literatuur Verzekeringsrecht (ISBN 9789001767969) WFT-Schadeverzekeringen bedrijven en particulieren (ISBN 9789039527269) De Kleine Gids Pensienen (ISBN 9789013101683) Bek levensverzekeringen Reader PwerPintpresentatie bijeenkmsten Leerdelen van de mdule De eindtermen zijn vastgesteld dr het Actuarieel Gentschap. Aan de hand daarvan zijn vr deze mdule nderstaande leerdelen gefrmuleerd p basis waarvan het pleidingsprgramma Inleiding verzekeringsbedrijf en pensienfndsen is samengesteld. De student kan aangeven welke psitie het verzekerings- en pensienbedrijf inneemt in het ecnmische en maatschappelijke verkeer en welke rllen zij daarin vervult; kan beschrijven welke risic s persnen f bedrijven in de praktijk lpen en daarbij aangeven welke risic's kunnen leiden tt de ndzaak m deze ver te dragen aan een prfessinele risicdrager; kan uitleggen p welke manier het verzekeringsbedrijf extern is gerganiseerd (belangenrganisaties, klachtenbehandeling, distributiemethdieken e.d.) kan de verschillen nemen tussen sciale verzekeringen en particuliere verzekeringen; kan de verzekeringstechnische en administratieve prcessen beschrijven die bij een verzekeraar en pensienfnds plaatsvinden gedurende de levensduur van een prduct (aanvraag, mutaties, uitkering e.d.) en welke actuariële werkzaamheden daarbij een rl spelen; kan een verzicht geven van de belangrijkste eisen waaraan een financieel dienstverlener en haar prducten cq dienstverlening met vlden vlgens de Wet p het Financieel tezicht (Wft) en p welke manier daar tezicht p wrdt gehuden; kan een aantal belangrijke artikelen uit het verzekeringsrecht benemen en hun werking p de dagelijkse praktijk illustreren; kan een psmming geven van wetgeving die relevant is vr het pensienbedrijf en daarvan de kern frmuleren; kan de meest gangbare schadeverzekeringen, smmenverzekeringen en pensiensystemen beschrijven en uitleg geven ver de daarbij gebruikte begrippen en afkrtingen; kan de fiscale wetgeving met betrekking tt inkmensvrzieningen (lijfrente / arbeidsngeschiktheid), kapitaaluitkeringen en pensienen beschrijven; kan het bxensysteem in de inkmstenbelasting uitleggen.
Plaats van de mdule in het studieprgramma Dit studienderdeel is de eerste mdule van de pleiding Actuarieel Rekenaar (Prpedeuse Actuarieel Analist) en vrmt als zdanig een afgeslten geheel. Deze mdule is vral bedeld m de student kennis en inzicht te geven die relevant is vr het vlgen van de verige mdules in de pleiding Actuarieel Rekenaar. Daardr ntstaat tevens een reprenstatief beeld van de vele aspecten die uitgebreid en verdiepend aan de rde kmen in de vervlgpleidingen Actuarieel Analist (HBO-Bachelr) en Schakelprgramma (HBO-Master). Het vlgen van deze mdule als een van de eerste uit de reeks is daarm gewenst. Berekening studielast De studielast vr deze mdule is 6 ECTS, in ttaal dus 28 x 6 = 168 uur. De verdeling is als vlgt: Onderdeel Studiebelasting (uur) Cntacttijd (clleges) 33 Vrbereiding clleges 96 Opdrachten 6 Examen incl. vrbereiding 33 ttaal 168 uur (=6 ECTS) Examinering Het aan de mdule Inleiding verzekeringsbedrijf en pensienfndsen verbnden examen wrdt schriftelijk afgenmen en bestaat uit meerkeuzevragen en pen vragen. De student is geslaagd als het vlgens de tetsingsprcedure berekende cijfer van de examenvragen ten minste een vldende is (nafgernd 5,5). Tetsingsprcedure Het examen bestaat uit twee nderdelen. Vr beide nderdelen wrdt een apart cijfer gegeven. Onderdeel A bevat 30 meerkeuzevragen waarvr maximaal 40 punten kunnen wrden behaald. Onderdeel B bevat 12 pen vragen waarvr maximaal 60 punten kunnen wrden behaald. De ttale scre wrdt vervlgens gedeeld dr 10. Onderdeel Schriftelijk examen Weegf actr A 30 meerkeuzevragen 0,4 B 12 pen vragen 0,6 Opdrachten behrende bij mdule Opdracht 1 betreft een integratiecasus ver schadeverzekeringen. Opdracht 2 betreft een integratiecasus ver levensverzekeringen. Opdracht 3 betreft een integratiecasus ver pensienen. Met deze 3 pdrachten kunt u berdelen in heverre u een aantal belangrijke nderdelen van de leerstf al beheerst. De bedeling is dat u deze pdrachten thuis uitwerkt. Bespreking dr de dcent hiervan vindt p de eerstvlgende bijeenkmst plaats. De integratiecasus geeft samen met de p de bijeenkmsten behandelde casuïstiek tevens een representatief beeld van de srt en diepgang van de vraagstelling p het examen. Prijs 690
Mdulebeschrijving AR 2 Wiskunde In deze mdule wrdt de middelbare schlwiskunde herhaald en verdiept als basis van alle vlgende mdules. Literatuur De lesstf en heel veel efenmateriaal is te vinden in het basisbek wiskunde: "Basisbek Wiskunde" van Jan v.d. Craats en Rb Bsch, 2e ed 2009, Pearsn Educatin. ISBN: 9789043016735 De wiskundenderdelen die aan bd kmen zijn (tussen haakjes het betreffende hfdstuk uit het bek): 1. Wiskundige schrijfwijzen en rekenregels: a) Machten (H3) b) Breuken (H6) c) Absluut tekens (H16) d) Cmbinatriek: faculteit (H7) e) Smmatietekens (H7) f) Ontbinden in factren; merkwaardige prducten (H5) g) Expnenten en lgaritmen (H18) 2. Systematisch vergelijkingen plssen (systematische aanpak) a) Lineaire vergelijkingen (H9) b) 2e graads vergelijkingen (abc-frmule) (H10) c) Gebrken vergelijkingen (H10) d) Ongelijkheden (H9, H10) e) Stelsels vergelijkingen (H11) 3. Functies (verlp kennen en kunnen schetsen) a) Rechte lijn en parablen (H12, H16) b) Gebrken functies (H16) c) Machtsfuncties, wrtelfuncties (H16) d) Expnentiële functies en (natuurlijke) lgaritmen (H18) e) Grafische weergave van transfrmaties (H16) f) Dmein en bereik vaststellen (H25) g) Inverse (H25) 4. Differentiëren a) Richtingscëfficiënt (H20) b) Prductregel, qutiëntregel (H20) c) Kettingregel (H20) d) Hgere afgeleiden (H20) e) Een inleiding in het integreren (H21) 5. Gnimetrie a) Eenheidscirkel, rekenen met radialen (H17) b) Sinus, csinus, tangens (H17) 6. Meetkunde a) Cördinaten (H24) b) Lijnen in een vlak (H12) c) Afstanden (H13) 7. Inleiding bewijzen in de wiskunde
a) Een vrbeeld van vlledige inductie Aan het eind van deze studiehandleiding zijn 2 pagina s extra lesstf pgenmen inclusief efenpgaven (maar die meten misschien naar een andere plek). Leerdelen van de mdule De instrmcursus Wiskunde en statistiek I is de eerste wiskundemdule van de prpedeuse actuarieel rekenaar. De stf die behandeld wrdt in deze mdule zal vr de meeste studenten niet echt nieuw zijn. De mate van bekendheid hangt natuurlijk af van het niveau en de srt van de gevlgde wiskunde p de middelbare schl. Vr de vervlg mdules van de pleiding AR is het paraat hebben van wiskundekennis en het vlt en futls kunnen tepassen daarvan essentieel. Tijdens deze cursus wrdt daarm veel geefend zdat de student zich in de vervlgmdules geheel kan cncentreren p de nieuwe technieken. Het bek bevat p elke linker pagina efenpgaven waarvan de stf p de rechter bladzijde wrden uitgelegd. Hfdstuk 24 t/m 26 hebben geen efenpgaven, deze hfdstukken bevatten wiskundige achtergrnden. Tussen de mate waarin u de leerstf met beheersen wrdt het vlgende nderscheid gemaakt: Bij de eerste drie genemde nderwerpen: Wiskundige schrijfwijzen en rekenregels, Systematisch vergelijkingen plssen en Functies is het de bedeling dat deze kennis tegepast kan wrden m alle vrkmende pgave te kunnen plssen en k in nieuwe cntext gebruikt kunnen wrden m berekeningen uit te veren. Bij de verige nderwerpen betreft het een (hernieuwde) kennismaking f intrductie p het nderwerp waarbij de pgave zals uit het bek gereprduceerd meten kunnen wrden maar de verdere tepassing behandeld zal wrden bij Wiskunde II. Plaats van de mdule in het studieprgramma De mdule Wiskunde en Statistiek 1 is de eerste f tweede mdule die de prpedeuse student zal tegenkmen en een heksteen vr de verdere studie. Het succesvl afsluiten van deze mdule is een vrwaarde vr verdere studie. Berekening studielast De studielast vr deze mdule is 6 ECTS, in ttaal dus 28 x 6 = 168 uur. Dit zal bestaan uit 33 cntacturen, 3 uur examen. Als huiswerk zal per les vr ngeveer 8 uur zelfstudie gevraagd wrden. Er zijn 2 tussentijdse kleinere tetsen waaraan 6 uur studie per tets besteed met wrden en vr het ged vrbereiden van het examen, inclusief het efenen van de vrbeeld examen is dan ng 32 uur beschikbaar. Onderdeel Studiebelasting (uur) Cntacttijd (clleges) 33 Vrbereiding clleges 88 Tussentijdse tetsen 6 Examen incl. vrbereiding 35 ttaal 168 uur (=6 ECTS)
Examinering De mdule Wiskunde en Statistiek 1 wrdt afgeslten met een theretisch examen van 3 uur. In dit examen zal de student de pgedane kennis ver de alle wiskundenderdelen vlt meten kunnen tepassen. Daarbij mag een eenvudig rekenmachientje (geen grafische) gebruikt wrden maar aangezien de pgave regelmatig wrtels en breuken zullen bevatten is een stapel kladpapier waarschijnlijk van grter nut. De examenvraagstukken zullen niet alleen enkelvudige bewerkingen zijn maar k een cmbinatie van verschillende plssingsstrategieën vragen zdat de student kan demnstreren dat alle verschillende technieken gehanteerd kunnen wrden. Hewel aanwezigheid niet verplicht is, is het aan te raden m elke les te kmen. De enige manier m wiskundige tepassingen snel en futls te kunnen uitveren is dr efenen en tepassen. Tijdens de lessen zal naast het behandelen van nieuwe therie k veel tijd ingeruimd wrden m zelfstandig pgaven te maken. De dcent zal p deze mmenten k individueel kunnen helpen. Aan het eind van de les zullen de juiste antwrden en pls strategieën van een aantal sleutel pgaven uitgedeeld wrden zdat er k thuis met nieuwe pgaven effectief geefend kan wrden. Tetsingsprcedure Tijdens de lessen wrdt 2 maal in een half uur een kleine tussentijdse tets afgenmen. Deze tetsen zijn niet verplicht en kunnen niet herkanst wrden. Met deze tetsen kan in ttaal maximaal 0.5 extra punt verdient wrden die pgeteld wrdt bij het examenresultaat tt een ttaal van maximaal 10 punten. Onderdeel Vrbeeld Weegf actr Tussentijdse tets ver H1 H7 +0,2 Tussentijdse tets ver H9 H13 +0,3 Tentamen ver alle stf. 10 Het ttale cijfer van deze mdule bestaat uit het rekenkundig gemiddeld vr het kennisgedeelte en het vaardigheidsgedeelte. Minimaal tegestaan resultaat per nderdeel: 5.5 Overige eisen Aanwezigheidsplicht ingeval van grepswerk. Vr wat betreft de sftskills De studenten maken een start met een persnlijk verslag dat wrdt besprken in het eind gesprek na het vlgende vak/trimester Tetsingsprcedure Onderdeel Kennisgedeelte Weegf actr Tentamen ten aanzien van inhudelijke kennis (individueel) MC vragen en cases Examenpdracht (grep) 1 Nb. Beide nderdelen meten vldende zijn > 5,5 3
Vaardighedengedeelte Onderdeel Weegfactr Aanwezigheid en actieve deelname 30% Presentaties en reviews (pdracht A4) tijdens lessen 30% Opdrachten A2 15% Opdrachten A3 15% Opdracht B 10% Ttaal Alle nderdelen vldende = vldaan Opdrachten behrende bij mdule Prijs 700
Mdulebeschrijving AR 3a Inleiding Risk Management In deze mdule staan de algemeen ecnmische en bedrijfsecnmische beginselen p het prgramma. Vragen die aan de rde zullen kmen zijn nder meer de vlgende; - Welke vr- en nadelen heeft de Eur als valuta vr een EU-land ten pzichte van een natinale munt? - Waarm is de inflatie in smmige landen z hg? - Wat zijn de gevlgen van een begrtingstekrt van de verheid? - He kan de verheid de belastingen als instrument gebruiken m de werkgelegenheid te stimuleren? - Welke gevlgen heeft het mvallen van een bank? He bereken je de liquiditeit van een bedrijf? - Om antwrd te kunnen geven p deze vragen is kennis ndig van diverse algemene ecnmische begrippen, macr-ecnmische therieën, financiële markten en de hiermee verband hudende fiscale en juridische kaders. - He kun je een bedrijf berdelen p basis van liquiditeit, slvabiliteit, activiteit en rentabiliteit aan de hand van een jaarrekening; - Welke waarderingsgrndslagen spelen bij de berdeling van een jaarrekening p hfdlijnen een belangrijke rl? - Wat zijn de fiscale hfdlijnen met betrekking tt de venntschapsbelasting en de daaruit vrtvleiende hfdlijnen vr waardering in een fiscale jaarrekening? - Wat wrdt verstaan nder het hefbmeffect van de financiële en kstenstructuur Bij de beantwrding van de vrgaande vragen zal k een jaarverslag van een instelling uit het bank- en verzekeringswezen gebruikt wrden m direct de vertaalslag te kunnen maken tussen deze therie en het belang en de cnsequenties vr de praktijk van de actuaris. Leerdelen van de mdule Inleiding bedrijfskunde, recht en algemene ecnmie - Heeft kennis van de belangrijkste juridische kenmerken en fiscale aspecten van rechtspersnen en persnenvenntschappen. - Weet p hfdlijnen welke belastingen er in Nederland zijn, waarm deze geheven wrden en wat de vindplaatsen zijn van de regels van het belastingrecht. - Heeft begrip van de belangrijkste kenmerken van venntschapsbelasting, de bijbehrende fiscale waarderingsgrndslagen, de fiscale eenheid en deelnemingsvrijstelling. - Heeft inzicht in de belastingen waarmee verzekeringsndernemingen en pensieninstellingen te maken hebben en p welke wijze zij belast wrden. - Heeft kennis van de belangrijkste methden van investeringsselectie zals terugverdientijd, interne rentabiliteit en nett cntante waarde. - Kan de belangrijkste rati s ten beheve van de analyse van een niet gecmpliceerde jaarrekening (rentabiliteit, slvabiliteit, liquiditeit en activiteit) tepassen. - Heeft kennis van de kstensrten (cnstante, variabele, directe en indirecte ksten) en kstenallcatie-methden. - Heeft begrip van de verschillen tussen ntvangsten en pbrengsten respectievelijk uitgaven en ksten. - Heeft begrip van de verschillen tussen een resultaten- en liquiditeitsbegrting. - Heeft inzicht in de nutstherie en het cnsumentengedrag (inclusief analyses van de verzekeringsprblematiek). - Heeft basiskennis van de verschillende financiële markten. - Heeft inzicht in he het natinaal inkmen, de cnsumptie, investeringen, inflatie en werklsheid beïnvled kan wrden dr ecnmische subjecten. - Heeft begrip van de ecnmie van de financiële markten naar de praktijk van de actuaris. - Heeft kennis van bedrijfskundige therieën nder verschillende marktstructuren.
- Heeft glbale kennis van de instrumenten die verheden, alsmede centrale banken hebben m (internatinale) ecnmische variabelen te beïnvleden, en inzicht in he deze wrden gebruikt m sturing en inhud te geven aan het ecnmische en mnetair beleid. - Kent enige macr-ecnmische therieën en hun vrnderstellingen betreffende grei en cnjunctuur. - Heeft inzicht in de relatie vanuit het micr-ecnmische fundament naar de macrecnmische therie. - Heeft inzicht in he internatinale handel en wisselkersen tt stand kmen en welke invled deze uitefenen p ecnmische variabelen en vice versa. Plaats van de mdule in het studieprgramma De leerstf uit deze mdule vrmt de basis van de bachelr van actuarieel analist. Hier wrden verschillende ecnmische en juridische aspecten uit de berepspraktijk van een actuaris behandeld. De algemeen ecnmische kennis is ndzakelijk m de aankmende actuarissen inzicht te geven in rente en inflatientwikkelingen en verheidsplitiek p ecnmisch terrein. De bedrijfsecnmische basiskennis buwt vrt p hetgeen al ver de jaarrekening is behandeld in het kader van bekhuden en waarderingsprincipes. Deze mdule is dan k met name bedeld vr het verkrijgen van meer inzicht in de perfrmance van bedrijven. De inhud van de mdule sluit ged aan p (financieel) risicmanagement en het aanbd en de vraag naar financiële prducten. In het vervlg van de pleiding zal nder meer vanuit een macrecnmisch perspectief de beleggingstherie diepgaand wrden behandeld. Ok wrdt in de lijn accunting en cntrl vrtgebuwd p de in deze mdule aangebrachte kennis bijvrbeeld Internatinal Financial Reprting Standards en cnslidatievraagstukken. Opzet van de mdule In de mdule wrdt een bedrijf vanuit vele bedrijfsecnmische en algemeen ecnmische invalsheken bekeken. Er wrdt gestart met juridische en fiscale aspecten van verschillende typen ndernemingen. De ndernemingsvrmen zullen p hfdlijnen behandeld wrden vanuit juridisch en fiscaal perspectief. Aansluitend zal dieper wrden ingegaan p de venntschapsbelasting en specifiek de belastingaspecten ten aanzien van verzekeringsndernemingen en pensieninstellingen wrden besprken. Hierna wrden er enkele inleidende hfdstukken ten beheve van ratianalyse en investeringsselectie behandeld. De grepspdracht met betrekking tt de jaarrekening van SNS Reaal zal dan wrden ingeleid / tegelicht. Vervlgens bespreken we enkele hfdstukken in verband met kstenallcatie vanuit een bedrijfsecnmisch perspectief. Daarna zullen vanuit een micr-ecnmisch perspectief diverse zaken ver vraag en aanbd bij diverse marktvrmen wrden behandeld. Tt slt zal de macr-ecnmie en internatinale ecnmie p hfdlijnen aan bd kmen. Examinering De examinering bestaat uit een integrale pdracht ver de twee vakgebieden bedrijfsecnmie en algemene ecnmie en een examen met MC-vragen en pen vragen waarbij de kennis en het begrip van de student met betrekking tt de gehele mdule Inleiding bedrijfskunde, ecnmie en recht zal wrden getetst. Weging 66,66% (examen) 33,33% (pdracht) Zwel het examen als de pdracht met minimaal met een 5.5 wrden afgernd. Overige eisen
Er is sprake van een aanwezigheidsplicht. Maximaal drie lessen mgen gemist wrden. Het vlgen van de lessen is ndzakelijk anders kan de pdracht die vr 33,33 % meetelt in de eindweging niet vldende gemaakt wrden. Tetsingsprcedure Onderdeel Vrbeeld Weegf actr Examen ten aanzien van inhudelijke kennis 2 Grepspdracht 1
Mdulebeschrijving AR 3b Inleiding Risk Management In deze mdule staan de mdellen die bij risicmanagement gebruikt wrden centraal. In deze mdule kmen tevens een aantal inzichten en vaardigheden p het terrein van cmmunicatie aan de rde die de effectiviteit van de Rekenaar kunnen vergrten. Een aantal thema s van risicmanagement zullen wrden geïntegreerd in de vaardigheidsefeningen. Het uitgangspunt van deze mdule is een jaarrekening van een bankverzekeraar. Tevens zal een risicmanagementmdel van de Pensienfederatie, die bij de meeste pensienfndsen gebruikt wrdt, wrden behandeld. Hierbij zal het 7 stapsmdel per stap p hfdlijnen besprken wrden. Er wrdt p nderdelen van het 7 staps risicmanagementmdel vr pensienfndsen iets dieper ingegaan. Ok wrden de paragrafen in het jaarverslag van een bankverzekeraar ver risicrapprtage p hfdlijnen besprken. Deze mdule bevat k een aantal inleidende clleges ver individuele cmmunicatievaardigheden en grep cmmunicatievaardigheden. Op het terrein van cmmunicatie (sftskills) wrdt ingegaan p mndelinge en schriftelijke cmmunicatie in 2-gesprekken en in grepen en t.. een grep cllega s (presenteren). Literatuur Literatuur kennisgedeelte 1. Handreiking risicmanagement (HR), ( te dwnladen van www.pensienfederatie.nl 2. P. Claes, S. Janicijevic, R. Lengkeek (2012), Risicmanagement Nrdhff Uitgevers, vijfde druk. ISBN 978-90-01-80954-6 3. Jaarrekening van SNS Reaal ver 2011 Literatuur sftskills 1. Cmmunicatie Essentials Karlien Vanderheyden, Vernique Warmes 148 blz. 2. Frmuleren (uit de serie Taaltpics), Nrdhf Uitgevers, 2007, 115 p. 3. Presenteren (uit de serie Taaltpics), Nrdhf Uitgevers, 2010, 125 p. 4. Leve het verschil!, Jac van der Schr, Margreeth Klppenburg, Rb Gren, Academic Service, 2009, Nederlandstalig, 150 p. Overige, niet verplichte, aanbevlen literatuur Een bek / artikelen waar het nderwerp 'integriteit' in verband met de fraude bij SNS Reaal p de vrgrnd staat zals: 1. Vasc van der Bn e.a. De val van SNS - Reaal 2. Hetty van der Laar; De ndergang van SNS Reaal 3. Themanummer Actuarieel Instituut: Risicmanagement, Juli 2014 Vr het kennis-gedeelte Kent de verschillende risicmanagementmdellen en de vr- en nadelen van elk mdel. Heeft begrip van de kwantitatieve en kwalitatieve nderdelen van risicmanagementmdellen. Heeft begrip van een risicrapprtage uit de praktijk (zwel van verzekeraars als van pensienfndsen) en heeft deze bestudeerd. Heeft basale kennis van actualiteiten zals Slvency II, Basel III, FTK (del: he ziet het eruit). Kent de rl van tezichthuders. Vr het sftskill-gedeelte Kan uitleggen welke elementen van belang zijn vr het verzamelen (halen) en verdragen (brengen) van infrmatie en kan dit tepassen in de praktijk. Kan verstringen binnen een gesprek signaleren. Kan de basisprincipes van een mndelinge presentatie demnstreren. Kan een basispbuw van een presentatie demnstreren. Kan mndeling aan een grep cllega s f zijn/haar leidinggevende rapprteren.
Kan intern rapprteren aan cllega s aan de hand van diverse methdieken (email, mem, intern krt rapprt, managementletter). Herkent de dynamiek van verschillende karakters en kwaliteiten in samenwerkingsprcessen. Kent zijn eigen teamrlkwaliteiten en de manier waarp die invled hebben in samenwerking Plaats van de mdule in het studieprgramma Deze mdule is als derde mdule in het leerjaar 1 van actuarieel rekenaar geplaatst. In deze mdule wrden de beginselen van risicmanagement vr een actuaris behandeld. In deze mdule wrden p hfdlijnen de verschillende risicmanagementmdellen besprken. Deze nderwerpen zullen later in de pleiding bij actuarieel analist verder wrden uitgediept. Vr het kennis-gedeelte Kent de verschillende risicmanagementmdellen en de vr- en nadelen van elk mdel. Heeft begrip van de kwantitatieve en kwalitatieve nderdelen van risicmanagementmdellen. Heeft begrip van een risicrapprtage uit de praktijk (zwel van verzekeraars als van pensienfndsen) en heeft deze bestudeerd. Heeft basale kennis van actualiteiten zals Slvency II, Basel III, FTK (del: he ziet het eruit). Kent de rl van tezichthuders. Vr het sftskill-gedeelte Kan uitleggen welke elementen van belang zijn vr het verzamelen (halen) en verdragen (brengen) van infrmatie en kan dit tepassen in de praktijk. Kan verstringen binnen een gesprek signaleren. Kan de basisprincipes van een mndelinge presentatie demnstreren. Kan een basispbuw van een presentatie demnstreren. Kan mndeling aan een grep cllega s f zijn/haar leidinggevende rapprteren. Kan intern rapprteren aan cllega s aan de hand van diverse methdieken (email, mem, intern krt rapprt, managementletter). Herkent de dynamiek van verschillende karakters en kwaliteiten in samenwerkingsprcessen. Kent zijn eigen teamrlkwaliteiten en de manier waarp die invled hebben in samenwerking Plaats van de mdule in het studieprgramma Deze mdule is als derde mdule in het leerjaar 1 van actuarieel rekenaar geplaatst. In deze mdule wrden de beginselen van risicmanagement vr een actuaris behandeld. In deze mdule wrden p hfdlijnen de verschillende risicmanagementmdellen besprken. Deze nderwerpen zullen later in de pleiding bij actuarieel analist verder wrden uitgediept. Examinering Het ttale cijfer van deze mdule bestaat uit het rekenkundig gemiddeld vr het kennisgedeelte en het vaardigheidsgedeelte. Minimaal tegestaan resultaat per nderdeel: 5.5 Overige eisen Aanwezigheidsplicht ingeval van grepswerk. Vr wat betreft de sftskills De studenten maken een start met een persnlijk verslag dat wrdt besprken in het eind gesprek na het vlgende vak/trimester
Tetsingsprcedure Onderdeel Kennisgedeelte Weegf actr Tentamen ten aanzien van inhudelijke kennis (individueel) MC vragen en cases Examenpdracht (grep) 1 Nb. Beide nderdelen meten vldende zijn > 5,5 3 Vaardighedengedeelte Onderdeel Weegfactr Aanwezigheid en actieve deelname 30% Presentaties en reviews (pdracht A4) tijdens lessen 30% Opdrachten A2 15% Opdrachten A3 15% Opdracht B 10% Ttaal Alle nderdelen vldende = vldaan Prijs 880
Mdulebeschrijving AR 4 Inleiding Waarderen De mdule Inleiding Waarderen gaat ver het tekennen van waarden aan tekmstige kasstrmen van leningen en eenvudige levensverzekeringen. Een inleiding wrdt gegeven in de financiële rekenkunde; het waarderen van gefixeerde geldstrmen en het mgaan met begrippen als prenten en discnteren. We bespreken de begrippen actuariële equivalentie van geldstrmen en vrzieningen vr een gegeven geldstrm. De actuariële ntatie vr diverse annuïteiten wrdt geïntrduceerd. Daarna wrdt de levensduur bestudeerd, kansrekening p één leven en twee levens, het gebruik van verlevingstafels en de daarbij behrende symblen. Vervlgens wrden interest en levensduur gecmbineerd in de studie van een aantal eenvudige levensverzekeringsvrmen p één leven. Met de techniek van actuariële waardering kunnen nett kpsmmen, nett premies en nett vrzieningen wrden vastgesteld van verzekeringen p één leven. De student leert nett vrzieningen te bepalen en een methde he de ksten van levensverzekeringsprducten in rekening gebracht kunnen wrden. In de mdule kmen berekeningen van leningen, nett en brut kpsm en premie aan de rde alsmede vrzieningsmethden. Verder wrden de kansen p één en twee levens behandeld. Oefening van de in de syllabus pgenmen stf vindt plaats met gebruik van een spreadsheetprgramma (Excel). Literatuur Herman Cuperus en Hans Omis, Praktische Levensverzekeringswiskunde met Excel, Nrdhff Uitgevers, ISBN 978-90-01-82066-2 Tijdens de cntactmmenten wrden kpieën uitgereikt van vrbeeldberekeningen. Op de site van het Actuarieel Instituut www.ag-ai.nl kan k infrmatie wrden ingewnnen zals geplande examendata en efenmateriaal. Leerdelen van de mdule De leerdelen zijn: het kunnen berekenen van de sltwaarde en de cntante waarde van één f meerdere betalingen kennis hebben van de kanssystemen die ten grndslag liggen aan de levensverzekeringswiskunde kennisnemen van verschillende srten levensverzekeringen kennismaken met allerlei aspecten van levensverzekeringen zals interest, leeftijdsterugstelling, verlevingstabellen en kstenaspecten het kunnen uitveren van actuariële berekeningen vr zwel premies als vrzieningen het na kunnen rekenen van (gedeelten van) het werk van een (certificerend) actuaris een basis leggen vr het testen van actuariële sftware met behulp van Excel glbale effecten van wijzigingen dr kunnen rekenen; dit kunnen allerlei srten wijzigingen zijn: ecnmische, juridische f kwantitatieve. Na afrnding van deze mdule is de student in staat actuariële berekeningen uit te veren p verzekeringen p een leven. Daarnaast is de student inzetbaar m actuariële berekeningen te beschrijven, uitkmsten te berdelen en testactiviteiten te kunnen verrichten vr een autmatiseringstraject.
Met de kennis van deze mdule, de kennis van de mdule Waarderen Leven en de kennis p te den in de mdule Waarderen Pensienen beschikt de student ver de actuariële kennis die binnen de ttale pleiding tt Actuarieel rekenaar wrdt verndersteld. Plaats van de mdule in het studieprgramma Vr het vlgen van de mdule Inleiding Waarderen is het ndzakelijk m kennis te hebben van de mdules Inleiding in het verzekeringsbedrijf en pensienfndsen (AR1) en Wiskunde en statistiek 1 (AR2). Deze mdule vrmt de basis vr de actuariële berekeningen die in de vlgende mdules Waarderen Leven (AR6) en Waarderen Pensienen (AR8) plaatsvinden. Naast genemde mdules zal na afrnding van de mdule Waarderen Nn-life (AR10) de student in het bezit kmen van het diplma Actuarieel Rekenaar hetgeen gelijkgesteld is aan de prpedeuse vr de pleiding tt Actuaris. Berekening studielast De studiebelasting vr deze mdule ziet er als vlgt uit (in besteedbare uren): Aantal cntacturen Leren de therie Oefenen m.b.v. de pgaven Vrbereiding vlgende les Oefenen prefexamens Vrbereiden examen Afleggen examen Ttaal 33,0 uur 25,0 uur 54,5 uur 20,0 uur 10,0 uur 23,0 uur 2,5 uur 168,0 uur Examinering De therie zal tijdens de lessen allemaal aan de rde kmen en tegelicht. Het is dan k van grt belang dat de student alle lessen en p tijd aanwezig is p de cntacturen. Ongeacht het al dan niet aanwezig zijn tijdens de cntacturen kan de student zich wel inschrijven vr het examen. Opdrachten behrende bij mdule Naast het tt zich nemen van de therie uit het bek is het van belang dat de student zich vldende efent m zich de therie eigen te maken. Daarvr zijn aan elk hfdstuk pgaven tegevegd waarmee de student de pgedane kennis kan tetsen. Verder zijn in de bijlage drie efenexamens pgenmen die in de laatste les van deze mdule zullen wrden besprken. Prijs 710
Mdulebeschrijving AR 5 Accunting en Cntrl Deze mdule geeft een inleidend beeld van nderwerpen die spelen bij verslaglegging. Het uitgangspunt van deze mdule is het verkrijgen van glbaal inzicht p welke wijze de resultaten van een verzekeraar en pensienfnds wrden weergeven en kunnen wrden berdeeld. Vrdat kan wrden ingegaan p de uiteindelijke verslaglegging, is basiskennis p een aantal vakgebieden ndzakelijk. Het gaat daarbij m kennis van bekhuden, actuariaat, financieringssystemen en beleggen. In deze mdule wrden elementaire aspecten van bekhuden behandeld. Deze mdule verschaft verder inzicht in de jaarwerkprcessen bij pensienfndsen en verzekeraars en begrip ver de inhud van de uiteindelijke verslaglegging ten aanzien van jaarwerkzaamheden, te weten het jaarverslag en de jaarrekening. Er wrdt k aandacht gegeven aan externe rapprtages. Bij de pzet van de mdule is gekzen vr een cmbinatie van therie en praktijk. Dit kmt tt uiting in de cmbinatie van de behandeling van de stf, het geven van vrbeelden, het maken van pdrachten en het stellen en beantwrden van vragen. Omdat vele disciplines betrkken zijn bij verslaglegging is het nmgelijk binnen deze mdule van alle disciplines de materie diepgaand te behandelen. De stf is zdanig gekzen dat vldende kennis wrdt verkregen m de beschreven delstellingen te kunnen bereiken. Literatuur Verplichte literatuur - Kennis bedrijfsadministratie, theriebek, Auteur(s) A.A. Bakker ISBN 978 90 5752 259 8. Hfdstuk 7, 8, 9 en 10 (pagina 163 t/m 214, circa 50 pagina s) - Elementair Bekhuden in Balans, 7e druk, Sarina van Vlimmeren, ISBN 9789491653001 - Invulkatern Elementair Bekhuden in Balans, 7e druk, Sarina van Vlimmeren, ISBN 9789491653087 - Reader: Relevante nderdelen uit Handbek Jaarrekening 2013 (Ernst & Yung). - Pagina 1283 t/m 1328 Verzekeringsmaatschappijen - Pagina 1365 t/m 1391 Pensienfndsen Jaarverslag 2012 Natinale Nederlanden Levensverzekeringsmaatschappij Jaarverslag 2012 Rabbank pensienfnds Aanbevlen leesstf: - Titel 9 Bek 2 BW, beschikbaar via verheid.nl - Financieel Tetsingskader (FTK), beschikbaar via verheid.nl - Regeling slvabiliteitsmarge en technische vrzieningen verzekeraars, beschikbaar via verheid.nl - Prudentiele regels Wft, beschikbaar via verheid.nl Deze infrmatie is k te vinden p www.ag-ai.nl. Leerdelen van de mdule De algemene leerdelen vr deze mdule zijn vastgesteld dr het Actuarieel Gentschap. Aan de hand daarvan zijn specifieke leerdelen gefrmuleerd p basis waarvan het pleidingsprgramma Inleiding Accunting & Cntrl is samengesteld. Algemene leerdelen
Na afrnding van de mdule Inleiding Accunting heeft u basiskennis van elementair bekhuden (balans en verlies- en winstrekening); bent u in staat uit te leggen wat de belangrijkste psten p de balans en in de verlies- en winstrekening betekenen; weet u van het bestaan van specifieke wet- en regelgeving die relevant is vr externe verslaggeving bij verzekeringsmaatschappijen en pensienfndsen; bent u in staat uit te leggen wat de relevantie en de plaats van externe verslaggeving in het werkveld van de actuaris is; kan u een reken technische bijdrage leveren aan het verslagleggingsprces van een pensienfnds en verzekeraar p het gebied van: Vrzieningen berekenen, Verlp van een vrziening berekenen, De aansluiting tussen financieel en actuarieel. heeft u kennis van, uitgaande van de balans en resultatenberekening, technieken m de resultaten naar enkele winstbrnnen te te delen; heeft u kennis van de wettelijke slvabiliteitseisen en methdes vr tetsing. Specifieke leerdelen Meer specifiek geldt dat na afrnding van de mdule Inleiding Accunting dat u: - kennis heeft van het grtbek, jurnaalpsten, saldi- en de klmmenbalans; - een eenvudige prefbalans en saldibalans kan pstellen; - een klmmenbalans en de rekening Eigen Vermgen kunt pstellen; - een eenvudige balans kunt pstellen; - een eenvudige verlies- en winstrekening kunt pstellen; - kennis heeft van de verschillende aspecten van het eigen vermgen; - kennis heeft van de verschillende vrmen van de jaarrekening; - het verschil begrijpt tussen een enkelvudige en gecnslideerde jaarrekening; - heeft kennis van het wettelijke kader van externe verslaggeving; - in staat bent uit te leggen wat de belangrijkste psten p de balans en in de verlies- en winstrekening betekenen van zwel een pensienfnds als een verzekeraar; - de verschillende grepen belanghebbenden begrijpt; - de verschillende nderdelen van de verslaglegging kent; - zich bewust bent van u rl en begrijpt uw eigen bijdrage aan de verslaglegging; - het belang van juiste en vlledige basisgegevens, de begrippen administratieve rganisatie en maatregelen vr interne cntrle begrijpt; - weet van het bestaan van wet- en regelgeving die relevant is vr externe verslaggeving bij verzekeringsmaatschappijen en pensienfndsen zals de Richtlijnen vr de jaarverslaggeving, de Wet Financieel Tezicht (WFT) en het Financieel Tetsingskader; - in staat bent eenvudige vrzieningen te berekenen en het verlp van deze vrzieningen tussen twee mmenten p te stellen; - het belang begrijpt van technische grndslagen; - in staat bent m met behulp van een balans en een resultatenberekening een eenvudige resultaatanalyse naar de winstbrnnen intrest en sterfte te maken; - heeft kennis van de wettelijke slvabiliteitseisen en methdes vr tetsing. Plaats van de mdule in het studieprgramma Deze mdule is nderdeel van de pleiding Actuarieel Rekenaar (Prpedeuse Actuarieel Analist). In de vervlgpleiding Actuarieel Analist (HBO bachelr) wrdt verdere diepgang bereikt middels de mdule Basis Cntrleleer (7 EC), Pensienfndsverslaglegging (7 EC) en Rapprtages en verslaglegging verzekeraars (7 EC). Tt slt wrdt in het schakelprgramma (HBO master) de laatste verdiepingsslag p dit gebied gemaakt dr de mdule Accunting & Cntrl (6 EC).
Berekening studielast De studielast vr deze mdule is 6 ECTS, in ttaal dus 28 x 6 = 168 uur. Onderdeel Specificatie Uren Cntacturen 11 clleges van 3 uur 33 Zelfstudie, pdrachten per cllege 7 x 9 uur en 3 x 13 102 Examenvrbereiding Examen Ttaal 168 Examinering Het vak wrdt afgeslten met een theretisch tentamen. Dit tentamen telt vr 70% van het eindcijfer. De rest, 30% van het eindcijfer wrdt bepaald dr de drie pdrachten ver de vrzieningen, verlpstaten en resultaatanalyse. 30½ 2½ De pdracht bestaat feitelijk uit 3 deelpdrachten. Alle nderdelen tellen even zwaar. Bij de berdeling van de pdrachten wrdt zwel gekeken naar inhud, juistheid en vlledigheid als de presentatie. Tetsingsprcedure <Telichting: Hier met u infrmatie pnemen ver de weging van verschillende activiteiten in het kader van bijvrbeeld een werkcllege. Hierbij kan gedacht wrden aan: Onderdeel Vrbeeld Weegf actr Tentamen Schriftelijk examen 70 Opdracht Opdracht, bestaande uit 3 deel pdrachten, iedere pdracht 10 punten 30 Prijs 765
Mdulebeschrijving AR 6 Waarderen Leven De mdule Waarderen Leven behandelt de actuariële berekeningen vr levensverzekeringen en pensienverzekeringen, met name p twee levens. In de mdule kmen berekeningen van nett en brut kpsm en premie aan de rde alsmede vrzieningsmethden. Verder wrden de gevlgen van mutaties p verzekeringen tegelicht. Van belang is dat de berekeningen veelal in kasstrmen wrden uitgeschreven, gebaseerd p zwel verlevingstafels als generatietafels (prgnsetafels). Verder vindt cntantmaking plaats met variabele rente. Oefening van de in de syllabus pgenmen stf vindt plaats met gebruik van een spreadsheetprgramma (Excel). Literatuur Hfdzakelijk is de te bestuderen stf terug te vinden in de syllabus Waarderen Leven. Als bijlage hieraan is tegevegd de diverse bendigde rekengegevens zals verlevingstafels en verschillende rentetermijnstructuren. Tijdens de cntactmmenten vindt uitreiking plaats van kpieën van vrbeeldberekeningen. Eveneens wrden actuele zaken p papier uitgereikt danwel vindt verwijzing plaats naar de plaatsen waar infrmatie is terug te vinden, b.v. p internet. Op de site van het Actuarieel Instituut www.ag-ai.nl is k infrmatie terug te vinden waarnder k geplande examendata en efenmateriaal. Leerdelen van de mdule Na het afrnden van deze mdule is de student in staat m de vlgende berekeningen te kunnen uitveren: bepalen van de nett vergeding die een verzekeraar ndig heeft vr een verzekering p twee levens bepalen van de brut vergeding die een verzekeraar wil ntvangen vr een verzekering p twee levens de nett vrziening bepalen die de verzekeraar met aanleggen m aan de tekmstige verplichtingen van een verzekering p twee levens te kunnen vlden de vrziening bepalen die de verzekeraar met aanleggen m gemaakte ksten en tekmstige ksten p een verzekering p twee levens te kunnen vlden de vrziening kunnen bepalen met prudente prgnsegegevens en cntant gemaakt met de meest actuele renteveten de vrziening aan het einde van het verzekeringsjaar kunnen bepalen uit de vrziening van het begin van het jaar én de transacties die dat jaar plaatsvinden (recursieve methde). De therie m.b.t. deze recrsiefrmule wrdt in deze mdule zwel vr verzekeringen p één leven als p twee levens behandeld de financiële cnsequenties kunnen bepalen van wijzigingen p een bestaande individuele verzekering p één en twee levens. Na afrnding van deze mdule is de student in staat actuariële berekeningen uit te veren p verzekeringen p twee levens. Daarnaast is de student inzetbaar m actuariële berekeningen te beschrijven en uitkmsten te berdelen. Plaats van de mdule in het studieprgramma Vr het vlgen van de mdule Waarderen Leven is het ndzakelijk m kennis te hebben van de mdule Inleiding analyse (AR2) en de mdule Inleiding Waarderen (AR8).
Deze mdule vrmt de basis vr de actuariële berekeningen die in de vlgende mdule Waarderen Pensienen (AR4) plaatsvinden. Naast genemde mdules zal na afrnding van de mdule Waarderen Nn-life (AR5) zal de student in het bezit kmen van het diplma Actuarieel Rekenaar hetgeen gelijkgesteld is aan de prpedeuse vr de pleiding tt Actuaris. Berekening studielast De studiebelasting vr deze mdule ziet er als vlgt uit (in besteedbare uren): Aantal cntacturen Vrbereiding start mdule Leren de therie Oefenen m.b.v. de pgaven Vrbereiding vlgende les Oefenen prefexamens Afleggen examen Ttaal 27,5 uur 1,0 uur 35,0 uur 70,0 uur 20,0 uur 12,0 uur 2,5 uur 168,0 uur Examinering De therie zal tijdens de lessen allemaal aan de rde kmen en tegelicht. Het is dan k van grt belang dat de student alle lessen en p tijd aanwezig is p de cntacturen. Ongeacht het al dan niet aanwezig zijn tijdens de cntacturen kan de student zich wel inschrijven vr het examen. Opdrachten behrende bij mdule De therie m.b.t. verzekeringen p twee levens staat centraal. Naast hetgeen hierver in de syllabus is beschreven zal de dcent in de lessen infrmatie verstrekken indien zich actuele zaken vrden die betrekking hebben p de therie. Van de student wrdt verwacht dat deze eveneens vldende aandacht schenkt aan de cnsequenties die hieruit vrt kunnen kmen m.b.t. zijn f haar leerdelen. Na bestudering van de therie is het van essentieel belang a.d.h.v. de pgaven in de mdule de kennis ver het betreffende nderwerp te tetsen. Elk hfdstuk bevat pgaven waarmee de student kan tetsen f zijn f haar kennis van de therie vldende is. Verder zijn in de bijlage drie efenexamens pgenmen waarmee de student kan tetsen f de bendigde kennis m het examen van deze mdule met ged gevlg af te leggen vldende is. De student met in staat zijn deze efentetsen zelfstandig uit te werken waarna deze in de laatste les van deze mdule zullen wrden besprken. Prijs 720
Mdulebeschrijving AR 7 Prductntwikkeling 1 Dit is het eerste vak in de serie Prductntwikkeling. U wrdt hier meegenmen in het hele prces van prductntwikkeling: van het genereren van een idee tt aan het in de markt zetten van het nieuwe prduct. Bij het genereren van een nieuw idee wrdt gekeken naar de interne en externe factren die bepalen f een idee wel f niet uitgeverd kan wrden. Denk hierbij aan de cncurrentie, de sterke en zwakke punten van het bedrijf, de cultuur, de technlgie etc. In de vrbereidende fase van het ntwikkelingsprces leidt dit tt een definitieve keuze van het te ntwerpen prduct. De vlgende stap is het ntwerp van het prduct. Hier wrdt zeer nadrukkelijk gekeken naar de klant. Wie is die klant, wat wil hij en he kan die klant bedient wrden. Dit met tt uitdrukking kmen in de kenmerken van het prduct. Deze kenmerken wrden k getetst dr een Prduct Apprval Prcess. Dit prces staat nder tezicht van de AFM die daar k richtlijnen vr heeft uitgezet. Een belangrijk nderdeel van het prduct is de prijsstelling. Hier wrdt k nadrukkelijk p ingegaan, waarbij als vrbeeld een schade prduct wrdt genmen. Vrkennis hiervan is niet ndig. Nadat het prduct (bijna) klaar is (qua ntwerp), met het k ng in een administratiesysteem passen. Dat kan een nieuw systeem zijn f een bestaand systeem. Er zal een gastcllege verzrgd wrden waarin dieper wrdt ingegaan p prductntwikkeling en het administreren van een prduct. Daarbij zal k ingegaan wrden p de verschillen tussen traditinele prducten en beleggingsprducten. Wat een wezenlijk nderdeel is van een nieuw prduct is het testen daarvan. U wrdt bekend gemaakt met de terminlgie van het testen, maar k met praktische efeningen die hren bij het testen (zals het pstellen van testspecificaties). Vr het nderdeel testen zijn 3 vlle lessen ingeregeld. Als laatste therieles wrdt k de laatste stap in het prductntwikkeling prces gezet: he breng je het prduct naar de markt. In de meeste van de lessen wrdt de therie gecmbineerd met een pdracht. Deze pdracht staat achterin deze handleiding. Literatuur Verplichte literatuur (beken): - Annacchin, M. (2004), The Pursuit f New Prduct Develpment: the business develpment prcess. Burlingtn: Butterwrth Heinemann. - Kmen, T., van der Aalst, L., Brekman, B., Vrn, M. (2006), TMap Next vr resultaatgericht testen - Werner, G., Mdlin, C. (2010), Basic Ratemaking, Casualty Actuarial Sciety 2010 Verplichte literatuur (artikelen): - Heeney, D., Prbert, T. (2002), Actuaries and Prduct Develpment: A step beynd Px:n = Ax:n / äx:n. Trans 27th ICA Cancun. - Tumicki, E. (2009), Life Insurers Cnfrnt Prduct Develpment. Sciety f Actuaries: Prduct Matters! February 2009 Issue 73 - IBM (2006), Insurance 2020: Innvating beynd ld mdels