RAPPORT Radmap FvT 2 Veding POM West-Vlaanderen Rapprt N.: PP099587, Rev. 2 Datum: 2014-12-31
Prject naam: Radmap FvT 2 Veding Titel Raprt: Radmap FvT 1 Veding Custmer: POM West-Vlaanderen Date f issue: 2014-12-31 Prject N.: PP099587 Organisatin unit: DNV GL Oil & Gas Slutins Belgium Dubisstraat 39 b1 2060 Antwerp Belgium Tel: +32 (0)3 206 65 40 Reprt N.: PP099587, Rev. 2 Vrbereid dr: Review dr: Gedgekeurd dr: Jst Vanden Berghe Principal Cnsultant Christine Brants Supprt Maarten Bekaert Head f department
Inhudstabel MANAGEMENT SAMENVATTING... 3 1 INLEIDING... 4 1.1 Achtergrnd 4 1.2 Afbakening 4 1.3 Aanpak en status 5 2 MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN... 6 2.1 Algemene trends 6 2.2 Specifieke trends in veding 6 2.3 Enkele tendensen nader bekeken 9 2.3.1 Functinele, geznde en evenwichtige veding 9 2.3.2 Veding met belevingswaarde 9 2.3.3 Wijzigingen in de waardeketens 10 3 DE CLUSTER IN DE PROVINCIE WEST-VLAANDEREN... 11 3.1 Algemeen 11 3.2 Andere karakteristieken van de cluster 12 4 SWOT- ANALYSE... 13 4.1 Sterktes 13 4.2 Zwaktes 14 4.3 Opprtuniteiten 15 4.4 Bedreigingen 16 5 VISIE 2025... 17 6 GAP-ANALYSE... 20 BIJLAGE 1 ALGEMENE TRENDS... 23 BIJLAGE 2: DE SECTOR IN WEST-VLAANDEREN... 24 Omzet en winstgevendheid 24 Aantal en grtte van de ndernemingen 25 Aantal starters en stppers 25 Tewerkstelling 26 Exprt en investeringen 26 De kenmerken van de waardeketen 28 BIJLAGE 3: ONDERZOEK EN ONTWIKKELING... 29 Eurpese nderzekspririteiten 29 Onderzek en ntwikkelingsactiviteiten bij West-Vlaamse bedrijven 30 BIJLAGE 4: DETAIL SWOT ANALYSE... 34
MANAGEMENT SAMENVATTING Deze radmap bevat een visie 2025 en gap-analyse die aantnt wat er met gebeuren m tt de verdere versterking van de cluster van de vedingsindustrie in West-Vlaanderen te kmen. De radmap is een inspiratiebrn vr de verdere uitbuw van een reginaal clusterbeleid. Bij de uitwerking van deze radmap is, vertrekkende van een beschrijving van de as-is situatie, een grensverschrijdende SWOTanalyse pgemaakt. Een cnfrntatie van de SWOT-analyse met een dr alle triple-helix actren gedragen, beschrijving van de gewenste t-be situatie, heeft vervlgens geleid tt het identificeren van de belangrijke gaps die verwnnen meten wrden m de visie 2025 te kunnen realiseren. De grte cncentratie van landbuwactiviteiten in West-Vlaanderen heeft als vedingsbdem gediend vr de ntwikkeling van een significant agrvedingscmplex. De significante pbrengst het reginale landbuwareaal heeft tevens geleid tt een internatinaal cncurrentiële industrie inzake diepvriesveding, vrnamelijk in grenten en aardappelprducten. Daarnaast heeft zich een belangrijke vleesverwerkende industrie ntwikkeld (met nadruk p de varkensteelt) met een intussen geïntegreerde waardeketen gaande van kweek tt slachterij, tt prductie van veeveder en melkprducten. Tensltte heeft de ligging aan de zee natuurlijk de vedingsbdem geleverd vr de visverwerkende nijverheid. Bedrijven actief in de diepvriesveding en de vleesverwerkende industrie dienen in tenemende mate rekening te huden met een tenemend aantal specifieke trends binnen de eigen sectr, maar k uit andere sectren. Daardr kunnen deze bedrijven het zich niet meer verrlven hun strategie af te stemmen p één trend, maar dienen ze het verzicht te bewaren ver een hele reeks trends en hun nderlinge relaties. Ze dienen bewust keuzes te maken in het licht van de snel veranderende wereld. Hiervr is tenemende samenwerking tussen de bedrijven nderling en met kennisinstellingen en verheden ndzakelijk. Deze samenwerking met leiden tt een duurzame sectr die zich in 2025 kenmerkt dr 5 elementen. 1. West-Vlaamse bedrijven ntwikkelen in 2025 innvatieve vraaggedreven vedingsprducten met hge tegevegde waarde vr de wereldwijde markt. De grente- en aardappelprducten blijven in 2025 een heel belangrijke specialisatie in West-Vlaanderen; 2. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken intensief samen drheen de keten, van cnsument tt en met primaire prductie, in 2025; 3. West-Vlaamse vedingsbedrijven zijn in 2025 verzekerd van grndstffen en zetten deze maximaal in; 4. De lkale vedingsindustrie is in 2025 een referentie wat betreft eclgische vetafdruk; 5. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken intensief samen met bedrijven en kennisinstellingen uit andere clusters binnen en buiten de eigen regi. Deze Visie 2025 is uitgeschreven met de participatie van bedrijven, kennisinstellingen en verheid. De radmaps dienen als inspiratiebrn m cncrete acties en beleidsmaatregelen uit te werken. Page 3
1 INLEIDING 1.1 Achtergrnd Binnen het Interreg IVA-prject Tandem staat de grensverschrijdende samenwerking p het vlak van innvatie tussen West-Vlaamse en Nrd-Franse kennis- en innvatieactren centraal. Hiervr wrden verschillende acties ndernmen die erte bijdragen dat grensverschrijdende kennis- en innvatieactren gemakkelijker met elkaar in cntact kunnen kmen m aldus samenwerking te realiseren. Binnen het prject is ervr gekzen m de inspanningen te cncentreren rnd een vijftal ecnmische sectren die zwel vr de prvincie West-Vlaanderen als vr de Régin Nrd-Pas de Calais van strategisch belang zijn, waarnder de cluster Veding. Naast het zeer cncreet creëren van samenwerkingsverbanden, wil het prject Tandem echter k de tekmst mee vrbereiden. Beide regi s hebben vanuit de eigen delstellingen en reginale ambities hiermtrent reeds een visie uitgewerkt. Z wrdt in West-Vlaanderen gewerkt aan de uitbuw van de Fabrieken vr de Tekmst, een cllectief initiatief van zwel beleidsactren, intermediairs zals werkgevers- en werknemersrganisaties, als nderzeks- en nderwijsinstellingen en ecnmische actren. In Nrd-Pas de Calais werd een strategische nta ntwikkeld die de krijtlijnen uitschrijft vr het innvatiebeleid vr de peride 2014-2020, de Stratégie Recherche & Innvatin- Spécialisatin Intélligente (SRI-SI). Vertrekkende vanuit deze bestaande reginale visies en ambities wil het prject Tandem de tekmst van deze cluster verder vrbereiden en vrm geven. Dit zwel vanuit een reginaal als vanuit een gemeenschappelijk, grensverschrijdend perspectief. Deze radmap met leiden tt de verdere versterking van de (grensverschrijdende) clusters en vrmt als dusdanig de basis vr de verdere uitbuw van een reginaal en grensverschrijdend clusterbeleid. 1.2 Afbakening De delgrep van deze radmap is de vedingsindustrie. Het del van deze radmap is m dr tekmstgericht te denken deze sectr te versterken. De clusters van de televeranciers naar deze sectren, bijvrbeeld de landbuw en de machinebuw, f de afnemers, bijvrbeeld de retail, zijn geen directe delgrepen van deze radmap maar zijn wel betrkken mdat ze een belangrijke meerwaarde kunnen zijn vr de tekmst van de delgrep. Page 4
1.3 Aanpak en status Bij de uitwerking van deze radmap is, vertrekkende van een beschrijving van de as-is situatie, een reginale, respectievelijk grensverschrijdende SWOT-analyse pgemaakt. Een cnfrntatie van de SWOTanalyse met een dr alle triple-helix actren gedragen beschrijving van de gewenste t-be situatie heeft vervlgens geleid tt het identificeren van de belangrijke gaps. Deze hiaten meten verkmen wrden m p middellange tt lange termijn (5 tt 10 jaar) te kunnen leiden tt een duidelijke versterking van de reginale en grensverschrijdende cluster. De as-is situatie is grtendeels beschreven p basis van literatuurnderzek, met een belangrijke inbreng van de afdeling DSA van de POM West-Vlaanderen. Vr de trendanalyse en de SWOT-analyse zijn interviews afgenmen met bedrijven, kennisinstellingen, innvatieplatfrmen en clusters. Vr het uitwerken van de gewenste t-be situatie werd een wrkshp gerganiseerd met vertegenwrdigers uit de industrie, kennisinstellingen, innvatieplatfrmen en clusters. Page 5
Markt Radmap FvT 2 Veding 2 MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN 2.1 Algemene trends In het kader van deze radmap efening werd bij een beperkte grep van experts uit verschillende sectren, p basis van enkele indicatren, gepeild wat hun visie p de tekmst is. Er is eveneens gevraagd he grt zij de impact van de verschillende tendensen p de vedingssectr inschatten. De resultaten van de bevraging zijn weergegeven in de tabel in bijlage 1. De resultaten geven aan dat de experts het in grte mate eens zijn ver een tekmst waarin eclgie, vergrijzing en gepersnaliseerde prducten belangrijke drivers zijn in een wereld met een schaarste aan grndstffen en energie. Ze zien een tenemende glbale nivellering van het ecnmische en regulerend speelveld. 2.2 Specifieke trends in veding In de wereld van vandaag en mrgen dienen rganisaties rekening te huden met een tenemend aantal specifieke trends binnen de eigen sectr, maar k uit andere sectren. Bvendien neemt de nderlinge afhankelijkheid tussen de trends te. Daardr kunnen rganisaties het zich niet meer verrlven hun strategie enkel af te stemmen p één trend. Ze meten trachten een glbaal verzicht te krijgen van alle trends en hun nderlinge relaties. Op basis daarvan is het zinvl m bewust keuzes te maken en deze regelmatig te evalueren in het licht van de snel veranderende wereld. Hiernder wrdt een verzicht gegeven van de belangrijkste trends in de vedingssectr, verkregen p basis van literatuur nderzek en interviews met bedrijven, kennisinstellingen, innvatieplatfrmen en clusters. Veding als een belevenis en identiteit Cnvenience fd Functinele en evenwichtige veding i.f.v. vlksgezndheid en levenskwaliteit Delgrepenveding De wereld p je brd Merkratinalisatie Meer kant-en-klaar Een trend richting veding "met een bdschap" (inhud, rsprng, functie, impact, ), gepersnaliseerde veding (zie k vlksgezndheid), als "entertainment" (cmbinatie met plezier, avntuur, ), De cnsument eist dat een divers gamma veding veral en altijd beschikbaar is (het veding met veral en in elke vrm nmiddellijk kunnen genuttigd wrden),... Veding dient in de tekmst in tenemend belang te beantwrden aan de functinele behefte van het menselijk lichaam. Dr een functineel en evenwichtig vedingspatrn kunnen heel veel gezndheidsprblemen (relatief gedkp en) preventief aangepakt wrden. Smaak en gent zijn eveneens belangrijk, maar secundair. Smaak kan echter k een effectief hulpmiddel zijn vr een functineel en evenwichtig vedingspatrn. Nutritineel verantwrde veding dient aanpasbaar te zijn vr ieders individuele gezndheidsbeheftes via een transparant en traceerbaar systeem. Dr de tenemende vergrijzing in vral West-Eurpa dienen aangepaste vedingsprducten en een grt aantal gerelateerde nieuwe diensten ntwikkeld te wrden. Dr evlutie in transprt- en bewaartechnieken is veding van veral ter wereld beschikbaar in Vlaanderen en mgekeerd. Onze (verse) vedingsprducten kunnen k wereldwijd geëxprteerd wrden (bier, chclade, fruit). De grte vedingscncerns ratinaliseren steeds meer het ttaalaanbd aan merken. Meer vrbewerkte prducten, zwel "ruwe" vedingsprducten (bv. Page 6
Grndstffen Distributie Prductie Radmap FvT 2 Veding Nieuwe PPPrductdienst cmbinaties Ecdesign Nieuwe smaken Vernieuwingen in verpakkingsmiddelen Nieuwe prductietechnlgieë n Overschrijding eclgische draagkracht Differentiatie vedselaanbieders Vedingsdistributie in steden Duurzame explitatie van de zeeën Nieuwe grndstffen en ingrediënten Meer grndstffen efficiëntie Stijgende waarde van bimassa vrverpakte sla, gepelde garnalen, diepvriesvis) als kant-en-klare maaltijden Er is een tename in het aanbieden van mdellen waarbij een dienst wrdt verkcht gekppeld aan het prduct Bij het ntwerp van prducten en diensten wrdt steeds meer rekening gehuden met de eclgische impact ver de vlledige levenscyclus van het prduct f de dienst Er wrden nieuwe smaken in bestaande prducten p de markt gebracht (bv zet witlf) Het verbruik van verpakkingsmiddelen daalt niet maar wrdt functineler, met name in functie van cnvenience fd, vermijden van vedselverliezen dr kleinere verpakking, verpakking met behud van smaak en verpakking als nderdeel van "vedselbeleving". Er is een penheid vr algemeen gebruik van bigebaseerde verpakkingsmiddelen en tepassing van sensringtechnieken in de verpakking Dr sterke tename in bijvrbeeld printtechnlgie en digitalisering van het prductieprces ntstaan nieuwe mgelijkheden vr een flexibeler prductieprces en additive manufacturing De cnsument is zich meer en meer bewust van de eclgische impact van de prductie van veding en wil die kennen en zien dalen. De cnsument kiest vr prducten met lagere ttale vetafdruk, waardr de vetafdruk van.a. prductie, transprt en verwerking van veding (incl. vedselafval) drastisch zal meten verminderen. Sterke verbreding & differentiatie aan vedingsaanbieders: grtwarenhuizen, rechtstreeks bij ber (krte keten), bi, gespecialiseerde kanalen (bv. Italiaans, grente, slager, kaas, vis), diepvriesketens, prijsbrekers <> betere segment. Dr de verstedelijking en inbreiding is er een behefte aan nieuwe lgistieke en distributie cncepten (zwel aan huis, als via verkppunten, als via restaurants) Offshre aquacultuur neemt in belang te. De ffshre wind sectr en werken vr kustbescherming bieden nieuwe mgelijkheden vr aquacultuur. Er is een penheid vr nieuwe grndstffen, zals eiwitrijke strmen, GMO's, insecten, neutraceuticals, prducten uit de industriële bitechnlgie (met nieuwe functinaliteiten, nieuwe milde cnserveringsmiddelen, bisensren, nanmaterialen,...) en valrisatie van nevenstrmen Afname van de Eurpese cncurrentiekracht waardr de ecnmie dient gestimuleerd te wrden met verhging van de Eurpese cncurrentiekracht dr ksten beheersing, hgere grndstffen efficiëntie, meer innvatie, specialisatie en clustering en het verzekeren van de beschikbaarheid van essentiële grndstffen. Deze trend wrdt versterkt dr de maatregelen m vedselverliezen drheen heel de keten sterk terug te dringen Dr de tenemende vraag, de beperkte vrraden, klimaateffecten en geplitieke verhuding neemt de nzekerheid ver beschikbaarheid, Page 7
Vedselveiligheid Beleid Samenwerking Radmap FvT 2 Veding Vlees- en visvervangers Tename samenwerking in de vedselketen Tename samenwerking binnen de vedselketen Verschuivingen in de waardeketen en nieuwe waardeketens Strikte wetgeving Traceerbaarheid kwaliteitscntrle & gegrafische verdeling en kst van grndstffen (inclusief bimassa) enrm te. Vedsel is de priritaire bestemming vr bimassa, gevlgd dr veeveding, chemie/materialen en tensltte energie. Vlees en vis wrden meer en meer luxeprducten (dr schaarste en eclgische impact) waardr de vraag naar vervangers zal tenemen. Er is een tenemende samenwerking binnen de vedselketen tussen agr - industrie - retail - cnsument - technlgieleverancier. Deze samenwerking leidt tt geïntegreerde teelt en prductie die leidt tt schaalvergrting in een deel van de landbuwsectr. Dr de stijgende waarde van bimassa en de prijsvlatiliteit ervan enerzijds en de hge eisen van de cnsument p vlak van prijs, vedselveiligheid, diversiteit, anderzijds, is er meer samenwerking ndig binnen de hele vedselketen. Vral samenwerking tussen de hfdzakelijk hetergene grep transfrmatiebedrijven (zwel klein als grt) en de meer hmgene grep van steeds grter wrdende distributeurs. Dr de intrductie van bijvrbeeld bigebaseede materialen en prduct-dienstcmbinaties en de verhgde recyclage kmen er nieuwe spelers in de verschillende vedselwaardeketens (bv. grte agr-industrie investeert zelf in prcessing en/f in prductie van basismleculen dr industriële bitechnlgie) en ntstaan er nieuwe samenwerkingsverbanden. Wetgeving ver vedselveiligheid, afval, terugnameplicht, gebruik van grndstffen (REACH), dwingen bedrijven m p zek te gaan naar meer duurzame alternatieven. Vr de industrie biedt dit kansen vr het ntwikkelen en in de markt zetten van nieuwe ingrediënten en prducten. Meer en meer belang van een gede traceerbaarheid van de veding en een gedegen kwaliteitscntrle drheen de keten. Page 8
2.3 Enkele tendensen nader bekeken 2.3.1 Functinele, geznde en evenwichtige veding Eten en drinken is een basisbehefte met grte impact p gezndheid, maar het vedingspatrn is meestal niet afgestemd p de reële behefte van de gemiddelde mens en ng minder p de individuele mens. Het vedingspatrn is vaak nvldende gevarieerd en drspekt van vermaat aan vet en suikers. Hierdr ntstaat een sterkere fcus p ingrediënten, receptuur en vedingstechnlgie met de ndzakelijke fcus p cmmunicatie naar de cnsument. Nutritineel verantwrde veding zal p termijn p industriële schaal aanpasbaar zijn vr ieders individuele gezndheidsbeheftes via een transparant en traceerbaar systeem. Dr de tenemende vergrijzing in vral West-Eurpa dienen aangepaste vedingsprducten en een grt aantal gerelateerde nieuwe prduct-dienst cmbinaties ntwikkeld te wrden. 2.3.2 Veding met belevingswaarde Het aandeel van veding in het bestedingspatrn van cnsumenten kent al decennia lang een significante daling, nder andere dr de tename van het inkmen, de kleinere gezinnen en de intrductie van nieuwe nn-fd prducten zals de infrmatica en telecmmunicatie. De laatste jaren lijkt deze daling sterk af te nemen en te stabiliseren (rnd 15 %, exclusief hreca). Een duidelijke tendens is dat de cnsument steeds meer beleving, en dus waarde, zekt in en rnd vedingsprducten. Een eerste niveau van belevingswaarde is deze van de smaak van het prduct, vaak gekppeld aan kwaliteit en betruwbaarheid. Belevingswaarde kan echter veel meer zijn dan smaak alleen. Veding en de verpakkingen ervan zijn prducten waarmee mensen elke dag meermaals in cntact kmen en deels structuur en kleur geven aan de dag. Veding is k een prduct waarmee een individu f een grep zijn identiteit kan veruiterlijken. Tensltte schuilt er achter elk vedingsprduct een min f meer authentiek verhaal, met name p basis waarvan, he, waar, dr wie en met welke impact het prduct gemaakt is. Bvenstaande factren leiden tt een zektcht van zwel de cnsument (die zekt naar betaalbare differentiatie, infrmatie en entertainment via veding) als van de prducent (die zekt naar tegevegde waarde) naar bijkmende belevingswaarde rnd het vedingsprduct, vaak gekppeld aan de verpakking. Drdat de belevingswaarde en de kpkracht van mensen verschillend is, ntstaat een vedingsaanbd gericht p delgrepen (bijvrbeeld gebaseerd p demgrafische ntwikkelingen, uderen, luxe zekers, stadsnmaden, trendvlgers, TV/PC-eters, ). Page 9
2.3.3 Wijzigingen in de waardeketens In de ttale waardeketen van grnd f zee tt p het brd zullen er belangrijke verschuivingen plaatsvinden, met name: dr een stijgende waarde van bimassa zal het ecnmisch belang van grte agr-bedrijven sterk tenemen in verschillende sectren (veding, chemie en industriële bitechnlgie) er kmt een penheid vr nieuwe grndstffen, zals eiwitrijke strmen, GMO's, insecten, neutraceuticals en prducten uit de industriële bitechnlgie dr de inspanningen van de vedingsindustrie m de ttale eclgische vetafdruk drastisch te reduceren, met impact p de traditinele waardeketens en met tenemend belang van alternatieve waardeketens zals de krte keten en de bi/ec-keten er kmt een sterke verbreding & differentiatie aan vedingsaanbieders: grtwarenhuizen, rechtstreeks bij ber (krte keten), bi, gespecialiseerde kanalen (bv. Italiaans, grente, slager, kaas, vis), diepvriesketens, prijsbrekers <> betere segment,. Page 10
3 DE CLUSTER IN DE PROVINCIE WEST-VLAANDEREN 3.1 Algemeen De histrische bdemkundige tref van zandlemig Vlaanderen (een bijznder vruchtbare landbuwgrnd die in West-Vlaanderen in de mgeving van Pperinge, Ieper, Reselare en Tielt vrkmt) is in cmbinatie met de klimatlgische factren (gematigd zeeklimaat) bijznder geschikt vr veel gewassen en uniek vr bepaalde gewassen. Dit heeft aanleiding gegeven tt een cncentratie van landbuwactiviteiten. Deze belangrijke landbuwactiviteit heeft als vedingsbdem gediend vr de ntwikkeling van een significant agrvedingscmplex. De landbuwpbrengst heeft tevens geleid tt een internatinaal cncurrentiële industrie inzake diepvriesveding, van vrnamelijk grenten en aardappelprducten. Daarnaast heeft zich een belangrijke vleesindustrie ntwikkeld (met nadruk p de varkensteelt) met een ndertussen geïntegreerde waardeketen gaande van telen tt slachten en het prduceren van veeveder en melkprducten. Tensltte heeft West-Vlaanderen met haar ligging aan de zee natuurlijk de ideale vedingsbdem vr de visverwerkende nijverheid. Een cijfermatige analyse van de sectr is pgenmen in Bijlage 2. De belangrijkste karakteristieken van de industrie wrden hiernder samengevat. De grei in de vedingssectr is in het laatste decennium kleiner in West-Vlaanderen dan in het Vlaamse Gewest, maar er is een belangrijke tename in tegevegde waarde in West- Vlaanderen die grter is dan in de rest van Vlaanderen. De sectr kenmerkt zich dr een gede mix van grttes van ndernemingen. In West- Vlaanderen zijn 26% van de vedingsbedrijven van Vlaanderen gevestigd en 35 % van de grte vedingsbedrijven. Tegenver een lagere startersrati in West Vlaanderen dan in Vlaanderen in de veding, in de industrie en in de ttale ecnmie, staat wel een lagere uittredingsrati. Op 31 december 2012 telde West Vlaanderen 15.557 lntrekkenden in de vedingssectr, dat is ca 27 % van het Vlaamse ttaal en 18 % van de industriële tewerkstelling in West- Vlaanderen. De evlutie van de tewerkstelling in de vedingssectr tnt aan dat de tewerkstelling in West-Vlaanderen beter stand hudt dan in het gehele Vlaamse Gewest. De veding is een sectr met een relatief lage exprtqute vr heel Vlaanderen en in het bijznder in West-Vlaanderen, waar het aandeel van de exprt in tegenstelling tt de rest van Vlaanderen in negatieve zin evlueert. Er is sinds 2009 een sterke tename in investeringen in de vedingssectr in West- Vlaanderen vergelijkbaar met de rest van Vlaanderen. West-Vlaanderen is een regi met een hgere specialisatiegraad in veding dan de rest van Vlaanderen, waarbij de Westhek gekenmerkt wrdt dr een zeer hge specialisatiegraad. Binnen West Vlaanderen vertegenwrdigt de grenteverwerkende sectr een kwart van alle werknemers in de vedingssectr. Vervaardiging van bakkerijprducten en deegwaren vlgt p de tweede plaats en de verwerking en cnservering van vlees en vleesprducten vervlledigt de tp drie. In de sectr van de verwerking en cnservering van grenten en fruit is er in West- Vlaanderen een sterke specialisatie in diepvriesgrenten en diepvriesprducten p basis van aardappelen. Deze sectr kent k een relatieve grei en springt eruit als een sterke sectr in West-Vlaanderen. Page 11
3.2 Andere karakteristieken van de cluster In de bijlage 3 wrdt een verzicht gegeven van nderzek en ntwikkeling: Eurpese nderzekspririteiten nderzek bij bedrijven (verheidssteun, deelname aan cllectieve innvatie en patenten) Hiernder is het verheidsbeleid en de 3-helix samenwerking in West-Vlaanderen krt samengevat. Met het strategische plan West Deal (2013 2018) wil de Prvincie, dr teden van haar prvinciale ntwikkelingsmaatschappij (POM), de basisvrwaarden helpen ntwikkelen vr een duurzame ecnmische transfrmatie. De West-Vlaamse aanpak van het Nieuw Industrieel Beleid vertaalt zich in de peratie Fabriek vr de Tekmst West. Onder cllectieve Fabrieken vr de Tekmst dient verstaan een geïntegreerd samenwerkingsverband met verschillende kerngrepen en peratinele werkgrepen, waarin naast de POM tevens vertegenwrdigers van het bedrijfsleven (inclusief prfessinele verenigingen) en de academische wereld zitting hebben. Zij hebben de pdracht m vruitstrevende actieplannen te ntwikkelen in een 3-helix samenwerking met het del de innvatie en transfrmatie in tpsectren (met een internatinale relevantie) van de West-Vlaamse industrie te ndersteunen. De Fabriek van de Tekmst veding is een ecnmische samenwerking van cmplementaire actren waarnder Fevia, Flanders FOOD, REO-Veiling, UNIZO, Vka, Syntra West, Hwest, Vives, UGent en KU Leuven. Vrts besteed de Prvincie k veel aandacht aan het faciliteren, cördineren en bevrderen van de grensverschrijdende samenwerking met buurregi s (bv. Nrd-Frankrijk), met specifieke spiegelregi s ver heel Eurpa en met regi s en landen buiten Eurpa. Page 12
4 SWOT- ANALYSE Op basis van de mndiale trends en de analyse van de sectr in West-Vlaanderen is een SWOT-analyse gemaakt vr de sectr waarvan de vlledige weergave is pgenmen in bijlage 4. Dr middel van interviews met bedrijven en kennisinstellingen is een selectie gemaakt van de TOP 5 elementen in de SWOT die hiernder wrden tegelicht. De elementen in de SWOT zijn specifiek tepasselijk vr West-Vlaanderen f vr het grter geheel zals Vlaanderen f Eurpa, inclusief West- Vlaanderen. In de verdere ntwikkeling van de radmap wrdt regelmatig teruggekppeld naar de gehele SWOT uit bijlage 4. 4.1 Sterktes Keten Lgistiek Markt Grndstffen Vedselveiligheid In West-Vlaanderen is de hele keten van de grententeelt tt de verwerkende industrie (incl. aardappelen) gegrafisch sterk gecncentreerd met een aantal activiteiten p wereldniveau (bijvrbeeld diepvriesgrenten: ca. 25% van de West- Eurpese prductie). Deze sectr heeft een zeer grt basisvlume, zwel vr verse als vr verwerkte prducten, waardr dit een aantrekkingspl is vr ng meer prductie. Hieruit is in West-Vlaanderen een sterke agrvedingscluster gegreid, in het bijznder in grenten en aardappelen, maar k in vlees, met een duidelijke beleidsfcus vanuit de lkale verheid zeker vr primaire prductie. West-Vlaanderen is een lgistiek sterke regi met mderne faciliteiten in Zeebrugge vr freight distributie van veding algemeen en seafd in het bijznder en met in Reselare de grenteveiling. De bereidheid in West-Vlaanderen tt bundeling van gederenstrmen is vanuit marketing- en acquisitieperspectief uniek te nemen, en laat te m zich te richten p die lgistieke dienstverleners die in staat zijn m deze strmen lgistiek ptimaal te bewerken Bepaalde sectren kunnen het made in Belgium -imag gebruiken dat geasscieerd wrdt met fierheid en authenticiteit, in het bijznder chclade, bier, frietjes,. Bvendien heeft West-Vlaanderen een sterk imag p vlak van gastrnmie, gekppeld aan terisme (bv. Brugge). West-Vlaanderen heeft een gunstige cmbinatie van factren vr agrveding, meer in het bijznder de beschikbaarheid van plantaardige en dierlijke grndstffen, waarvan de grentes (incl. aardappel) een vrbeeld bij uitstek zijn. In het geval van d vrliggende scenari s inzake klimaatsveranderingen zal de regi West- Vlaanderen relatief gunstiger zijn vr het telen van gewassen ten pzichte van grte delen van Zuidelijk Eurpa. West-Vlaanderen en Vlaanderen in het algemeen prfileren zich als markt met kwaliteitsprducten, vedselveiligheid en traceerbaarheid, nder andere dr een gede kennis van bewaartechnieken en kwaliteitsbewaking Page 13
4.2 Zwaktes Beleid Vedselverliezen Cncurrentiekracht Markt Grndstffen De waarde van de integrale vedingsketen wrdt nderschat dr de beleidsmakers. Dit is te merken drdat het verheidsbeleid ng te gefragmenteerd is p verschillende niveaus, van Eurpa tt West-Vlaanderen. Dit leidt tt een versnippering van middelen (.a. inzake O&O) en te geringe specialisatie. Bvendien hebben verschillen in wetgeving tussen regi s en landen p vlak van tepassingsmgelijkheden, specificaties, een verhging van de kstprijs tt gevlg. Van prductie tt en met cnsumptie zijn er grte vedselverliezen, die bvendien vaak ng nvldende hgwaardig wrden gerecycleerd. De cncurrentiekracht van de vedingsindustrie staat nder druk, k in West- Vlaanderen. Vral de hge energie- en lnksten zijn belangrijke nadelen ten pzichte van de buurlanden in een markt met sterke druk p de prijs. Vr een belangrijk deel van de vedingsindustrie in West-Vlaanderen geldt dat de tegevegde waarde in de keten beperkt is. De sectr blijkt bvendien sterk gestuurd dr de retailsectr. De Vlaamse vedingsindustrie brengt relatief weinig vernieuwing vr de dag, in het bijznder bij KMO s bij wie de weliswaar aanwezige ideeën te weinig de weg naar de markt vinden. Er is in Vlaanderen ng te weinig samenwerking tussen de vedingssectr en de agrsectr enerzijds en de sectr van de industriële bitechnlgie anderzijds. De vedingsstffen uit de industriële bitechnlgie kennen relatief weinig tegang tt de vedingsbedrijven. Bvendien ntstaan er dr het tenemend belang van bimassa wereldwijd tussen deze drie sectren nieuwe waardeketens en samenwerkingsmdellen die mmenteel in Vlaanderen nvldende drdringen. Page 14
4.3 Opprtuniteiten Markt Dr de ntwikkeling en vermarkting van innvatieve prducten in lijn met belangrijke maatschappelijke trends kan de vedingsindustrie bijkmende tegevegde waarde creëren. Belangrijke markten van de tekmst zijn deze van functinele en evenwichtige veding, cnvenience fd, delgrepenveding (bijvrbeeld aangepaste veding vr uderen), gepersnaliseerde veding en "clean label"-prducten Samenwerking Een betere wederzijdse cmmunicatie met de eindklant en structurele samenwerking tussen landbuw, vedingsindustrie en retail biedt kansen vr een gevarieerder, flexibeler en aangepaster aanbd vr de cnsument. Deze samenwerking leidt bvendien tt een hgere traceerbaarheid, ecnmische verankering van de agr- en vedingssectr en een lagere eclgische vetafdruk van de hele keten. Lgistiek De trend in verbreding en differentiatie inzake vedingsdistributie biedt kansen vr de sterke West-Vlaamse cluster in vedingslgistiek. De cluster kan bijkmende tegevegde waarde creëren dr het ntwikkelen van nieuwe multimdale lgistieke platfrmen, zwel vr de aanver van primaire prducten als vr de exprt van verwerkte prducten. Grndstffen Er is een penheid en dus een markt vr nieuwe grndstffen met hge tegevegde waarde, zals alternatieve eiwitrijke strmen (bv. uit insecten), neutraceuticals (bv. uit de industriële bitechnlgie), nieuwe milde cnserveringsmiddelen en bisensren. Verpakking Ontwikkeling en vermarkting van "slimme verpakkingen" (.a. met sensringstechnieken) en van bidegradeerbare verpakkingen Page 15
4.4 Bedreigingen Grndstffen Markt In het kmende decennium dreigt de stabiele tever van grndstffen vr de vedingsindustrie nder druk te kmen. Er ntstaat een tenemende grndstfschaarste dr een stijgende vraag naar bimassa vr de industriële bitechnlgie enerzijds en dr verdrging van landbuwgebieden ten gevlge van de klimaatverandering anderzijds. Bvendien zal er een tenemende vlatiliteit van prijs en kwaliteit zijn dr tijdelijke klimaateffecten (slechte gsten ten gevlge strm, verstrming,...). Tensltte is k de ntwikkeling van het eigen landbuw areaal sterk begrensd dr ruimtelijke planning en een nderwaardering van het strategisch belang van de eigen agrarische prductie Dr de druk p prijs dr de cnsument en de retail zal de mgelijkheid tt innveren wrden beperkt. Het imag en het verwachtingspatrn ten pzichte van de veding zal hiernder leiden. De cnsument dreigt enerzijds de smaak van lekkere prducten te verleren en blijft anderzijds weinig gevelig vr argumenten vr functinele en evenwichtige veding. De eclgische vetafdruk van veding neemt af in belang Markt De Vlaamse vedingsindustrie is sterk gericht p 'kwaliteit/geznd' en 'smaakvl/lekker'. Dr de sterke fcus p smaakvl/lekker is de sectr minder gericht p andere vedingssegmenten waar marketing en cmplementaire waarde (bv. identiteit f entertainment) sterker meespelen. Markt Persneel De vedingssectr lpt grei mis mdat de nieuwe greiende markten nvldende bereikt wrden. Bvendien kan de exprt nder druk kmen te staan dr prtectinistische maatregelen f dr prmtie in imprterende landen m prducten van eigen bdem te cnsumeren. De vedingssectr (in het bijznder de televeranciers) slaagt er niet in vldende technisch persneel aan te trekken. Deze prblematiek stelt zich des te meer in West-Vlaanderen waar de werklsheid structureel laag is in vergelijking met de rest van Vlaanderen en dr de braindrain van jnge werkkrachten naar andere sectren en buiten West-Vlaanderen. Page 16
5 VISIE 2025 Op basis van de SWOT-analyse is met de West-Vlaamse cluster nagedacht ver een visie vr 2025. Deze visie geeft weer waar de cluster in 2025 staat. Deze visie is samengevat in 5 elementen: 1. West-Vlaamse bedrijven ntwikkelen in 2025 innvatieve vraaggedreven vedingsprducten met hge tegevegde waarde vr de wereldwijde markt. De grente- en aardappelverwerking is in 2025 ng steeds een heel belangrijke specialisatie in West-Vlaanderen; 2. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken intensief samen drheen de keten in 2025, van cnsument tt en met primaire prductie; 3. West-Vlaamse vedingsbedrijven zijn in 2025 verzekerd van grndstffen en zetten deze maximaal in; 4. De vedingsindustrie in West-Vlaanderen is in 2025 een referentie wat betreft eclgische vetafdruk; 5. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken intensief samen met bedrijven en kennisinstellingen uit andere clusters binnen en buiten de eigen regi. 1. West-Vlaamse bedrijven ntwikkelen in 2025 innvatieve vraaggedreven vedingsprducten met hge tegevegde waarde vr de wereldwijde markt. De specifieke kansrijke prducten zullen evlueren met de tijd. Vlgende prducten wrden mmenteel als bijznder kansrijk in de internatinale markt beschuwd vr West-Vlaamse bedrijven: a. functinele en evenwichtige veding b. smaakvlle, kwaliteitsvlle en authentieke veding c. delgrepenveding i. aangepaste veding vr uderen ii. "clean label"-prducten d. cnvenience fd, inclusief hulpmiddelen (bijvrbeeld apparatuur f infrmatie-apps) Vrts kunnen de West-Vlaamse bedrijven nieuwe kansen grijpen inzake e. slimme vedingsprducten, dr het gebruik van micr-elektrnica in de veding en verpakking f. gepersnaliseerde veding De grente- en aardappelverwerking is in 2025 ng steeds een heel belangrijke specialisatie in West- Vlaanderen, nder andere mdat de prducten een ged antwrd bieden p functinele, evenwichtige, smaakvlle, kwaliteitsvlle en authentieke veding, delgrepenveding en cnvenience fd. De varkensvleesindustrie in West-Vlaanderen richt zicht ng steeds p de exprt van kwaliteitsvl en authentiek varkensvlees(bereidingen). Page 17
2. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken in 2025 intensief samen drheen de keten, van cnsument tt en met primaire prductie. De samenwerking leidt a. dr samenwerking met de cnsument tt i. een gevarieerder en flexibeler vraaggedreven aanbd vr de cnsument ii. sensibilisering van de cnsument tt een bewuste keuze vr bepaalde vedingsprducten gebaseerd p nder andere smaak en kwaliteit, authenticiteit, duurzaamheid en gezndheid iii. pleiding van de cnsument m functinele en evenwichtige maaltijden klaar te maken b. dr samenwerking van ber tt winkelrek tt i. een betere traceerbaarheid vr vedselveiligheid, kwaliteit en authenticiteit ii. sterkere lkale ecnmische verankering van de agr- en vedingssectr iii. efficiënte multimdale lgistiek, zwel vr de aanver van primaire prducten als vr de exprt van verwerkte prducten, k in het kader van valrisatie van bimassa vr energie-pwekking iv. het beter cnserveren en tt expressie brengen van natuurlijke functinaliteiten in de vedingsprducten 3. West-Vlaamse vedingsbedrijven zijn in 2025 verzekerd van grndstffen en zetten deze maximaal in. a. De vedingsindustrie kpt grndstffen aan waar ze aangebden wrden aan een hge kwaliteit en is de priritaire afnemer van de landbuw, gevlgd dr de veevederindustrie. b. De ruimtelijke planning in (West-)Vlaanderen hudt rekening met het strategisch belang van de lkale landbuw vr de vedingsindustrie en het beschikbare landbuwareaal is ntslten met de vedingsindustrie als priritaire afnemer. c. Grndstffen wrden efficiënt beheerd en nevenstrmen wrden priritair ingezet in de vedingsindustrie en in de landbuw als veeveding. d. West-Vlaamse bedrijven zijn vertruwd met nieuwe grndstffen en zetten deze maximaal in, enerzijds vraaggedreven vr een hgere tegevegde waarde f als duurzaam alternatief. Mgelijke nieuwe grndstffen zijn: i. Nieuwe eiwitbrnnen, met name dierlijke en plantaardige: 1. Insecten 2. Grenten (erwten en bnen) 3. Wieren (de meeste wieren zijn k rijk aan mineralen als calcium, natrium, ijzer en jdium en bevatten sprenelementen. Afhankelijk van de srt, is zeewier k een brn van de vitaminen A, C en E) ii. De industriële bitechnlgie kan vanuit suikers, in mindere mate ligncellulse en algen, een hele reeks interessante stffen leveren, zals neutraceuticals (resveratrl), zetstffen (stevisides), mega-3 vetzuren, suikeralchlen, vitamines, smaakstffen (vanillines) en pigmenten (beta-carteen en astaxanthine). Page 18
4. De vedingsindustrie in West-Vlaanderen is in 2025 een referentie wat betreft eclgische vetafdruk. Eclgie en duurzaamheid in het algemeen zijn in de eerste plaats interne drivers in de vedingsindustrie, en in de tweede plaats cnsumentenverwachtingen in bepaalde delgrepen. De West-Vlaamse vedingsindustrie blijft cntinu innveren m de eclgische vetafdruk van haar prducten z laag mgelijk te krijgen. Dit gebeurt dr a. de inzet van z veel mgelijk kwaliteitsvlle lkale grndstffen b. eclgische multimdale lgistiek, zwel vr de aanver van primaire prducten als vr de exprt van verwerkte prducten c. het hgwaardig inzetten van nevenstrmen d. ratineel watergebruik met hergebruik in de landbuw e. ratineel energieverbruik 5. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken intensief samen met bedrijven en kennisinstellingen uit andere clusters binnen en buiten de eigen regi. Het West-Vlaamse ecsysteem is zeer perfrmant in het identificeren van pprtuniteiten dr kruisende waardeketens. De specifieke kansrijke kruisingen zullen evlueren met de tijd. Vlgende kruisingen wrden mmenteel vr West-Vlaamse bedrijven als bijznder kansrijk in de internatinale markt beschuwd: a. Agr veding, bijvrbeeld i. Ratineel watergebruik ii. Afstemmen van agrprductie p vedingsindustrie, wat met leiden tt een gevarieerder en flexibeler vraaggedreven aanbd b. Maritiem veding, bijvrbeeld de ntwikkeling van aquacultuur in bijvrbeeld ffshre windparken c. Zrg veding, bijvrbeeld ntwikkeling en prductie van vedingsprducten vr uderen. De wereld en vral Eurpa kent een vergrijzende bevlking die zich in België het sterkst drzet in West-Vlaanderen, met tegen 2030 bijna 30 % 65-plussers. d. Elektrnica veding, bijvrbeeld i. Tepassen van mechatrnica in de vedingsprductie ii. Micr-elektrnica in de veding en verpakking e. Industriële bitechnlgie veding i. Verwerking van stffen uit de industriële bitechnlgie in vedingsmiddelen ii. Verwerking van nevenstrmen uit de vedingsindustrie tt hgwaardige prducten via industriële bitechnlgische prcessen Page 19
6 GAP-ANALYSE De belangrijkste vrwaarde m de visie 2025 te realiseren is ndernemerschap, zwel bij de bedrijven, de kennisinstellingen als bij de verheid. Ondernemerschap is een individuele f cllectieve dynamiek die richting geeft en stuwt, in dit geval richting visie 2025. Het ndernemerschap met k resulteren in een structurele aanpak van cmplexere uitdagingen die vaak een gezamenlijke inzet vragen van bedrijven, kennisinstellingen en verheid. Vr de 5 visie-elementen wrdt hiernder aangegeven wat belangrijke gaps zijn richting visie 2025 die tijdens dit radmap traject zijn geïdentificeerd en waarp het grensverschrijdende ndernemerschap zich dient te richten. 1. West-Vlaamse bedrijven ntwikkelen in 2025 innvatieve vraaggedreven vedingsprducten met hge tegevegde waarde vr de wereldwijde markt. - Dr de druk p prijs vanuit de cnsument en de retailsectr wrden de marges klein. Dit laat weinig ruimte vr innvatie enerzijds, maar kan anderzijds juist aanleiding geven tt het pzeken van niches. - De Vlaamse vedingsindustrie is zeer sterk gericht p smaak, kwaliteit en authenticiteit en brengt relatief weinig vernieuwing vr de dag. Dit geldt in het bijznder vr de meeste KMO s bij wie de weliswaar aanwezige ideeën te weinig de weg naar de markt vinden. - Het prductengamma uit de vedingsindustrie is ng te veel het resultaat van een prduct push en te weinig vraaggedreven (prduct pull) vr een gevarieerd en flexibel aanbd. - Er is een te grte versnippering van middelen en van fcus p vlak van O&O ver de hele cluster. - Verschillen in wetgeving tussen regi s en landen p vlak van tepassingsmgelijkheden, specificaties, remmen innvatie af. - Specifiek vr de sectrspecialisaties in West-Vlaanderen is er een tenemende nzekerheid rnd de varkensvleessectr dr de vragen betreffende de functinaliteit en de hge eclgische vetafdruk van varkensvlees, nieuwe eiwitbrnnen, veranderlijke regelgeving inzake ruimtelijke planning en quta (bv. in het kader van de mestverwerking) en geldt dat B2C diepvriesgrenten en aardappelen een zeer waardevl nderdeel zijn in het antwrd p de vraag naar nder andere functinele en evenwichtige veding, bijvrbeeld nder de vrm van cnvenience fd. Het is echter aan de cnsument m uiteindelijk samen met andere prducten (bijvrbeeld granen en eiwitten) een evenwichtige veding samen te stellen. In de meeste gevallen ntbreekt het de cnsument echter aan de ndige kennis m dit te den. 2. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken in 2025 intensief samen drheen de keten, van cnsument tt en met primaire prductie. - Er is te weinig systematisch cntact tussen de cnsument en de vedingsprducenten m een vraag gedreven gevarieerd en flexibel prductaanbd aan te sturen. - Er is een gebrek aan bereidheid tt samenwerking tussen actren in de cluster (bedrijven en kennisinstellingen) dr een gemis aan medewerking m te kmen tt innvatie en lange termijn visie vanuit de industrie. - De waarde van de integrale vedingsketen is lang nderschat geweest dr de beleidsmakers waardr het verheidsbeleid ng te gefragmenteerd is p verschillende niveaus, van Eurpa tt West-Vlaanderen. Page 20
3. West-Vlaamse vedingsbedrijven zijn in 2025 verzekerd van grndstffen en zetten deze maximaal in. - De verdere grei van het eigen landbuwareaal is mmenteel begrensd dr ruimtelijke planning en een nderwaardering van het strategische belang van de eigen agrarische prductie. - Er is nvldende verkepelend beleid m de aanver van grndstffen vanuit de buurlanden in de tekmst te verzekeren. - De grtschalige prductie en verwerking van eiwitten is mmenteel vlledig gericht p veeteelt. Er zijn nderzeksactiviteiten naar nieuwe eiwittenbrnnen, maar de impact, synergiën en pprtuniteiten met de traditinele veeteelt zijn nvldende nderzcht. - De nieuwe grndstffen zals eiwitten uit insecten en stffen uit nevenstrmen vanuit de industriële bitechnlgie ndervinden belangrijke belemmeringen vanuit wetgeving en kampen met een gebrek aan acceptatie van de cnsument. - In West-Vlaanderen is er mmenteel relatief weinig industriële en academische interesse vr industriële bitechnlgie. 4. De vedingsindustrie in West-Vlaanderen is in 2025 een referentie wat betreft eclgische vetafdruk. - De vedselverliezen drheen de vedselketen zijn aanzienlijk en leiden tt een belangrijke verhging van de eclgische vetafdruk. Een belangrijke reden is nder andere een gebrek aan samenwerking in de keten. Recent zijn wel belangrijke beleidsinitiatieven genmen, bijvrbeeld een engagementsverklaring en vedselverliescalitie dr een grep van Vlaamse bedrijven en de verheid in 2014 (met nder andere een vijftal grte West-Vlaamse vedingsbedrijven). - Er zijn belemmeringen in de wetgeving die eclgische prjecten tegenhuden, bijvrbeeld het gebruik van afvalwater van de vedingsindustrie als irrigatiewater in de landbuw. - Sensibilisering is ndzakelijk. Er wrdt vastgesteld dat bij heel wat kleinere vedingsbedrijven eclgie geen tppririteit is in tegenstelling tt sectrale standpunten dr bijvrbeeld FEVIA. 5. West-Vlaamse vedingsbedrijven werken intensief samen met bedrijven en kennisinstellingen uit andere clusters binnen en buiten de eigen regi. De samenwerking met een aantal sectren is ng nvldende, bijvrbeeld: - Er is in Vlaanderen ng te weinig samenwerking tussen de vedingsindustrie en de agrsectr enerzijds en de sectr van de industriële bitechnlgie anderzijds. De vedingsstffen uit de industriële bitechnlgie kennen relatief weinig tegang tt de vedingsbedrijven. Bvendien ntstaan er dr het tenemend belang van bimassa wereldwijd tussen deze drie sectren nieuwe waardeketens en samenwerkingsmdellen die mmenteel in Vlaanderen nvldende drdringen. - Vedingsprducten interageren al enkele decennia intens met elektrnica prducten, in de eerste plaats met traditinele keukenapparatuur. Cnvenience fd vraagt m een andere samenwerking met de elektrnica sectr. Dit kan gaan van de gezamenlijke ntwikkeling van apparatuur m bereide vedingsprducten cnsumeerbaar te maken (samenwerkingsverbanden zals bij kffiepads) f van ICT-tls (bijvrbeeld apps) m met cnvenience fd functinele en evenwichtige, eventueel zelfs gepersnaliseerde, maaltijden klaar te maken. Page 21
- Bedrijven uit de vedingssectr (en evenzeer enkele van hun televeranciers) slaagt er niet in vldende technisch persneel aan te trekken. Deze prblematiek stelt zich vr alle technlgische sectren des te meer in West-Vlaanderen waar de werklsheid structureel laag is in vergelijking met de rest van Vlaanderen en dr de brain-drain van jnge werkkrachten naar andere sectren en buiten West-Vlaanderen. De vedingsindustrie en andere sectren werken ng nvldende samen m deze prblematiek aan te pakken, bijvrbeeld dr planning van nderhud p elkaar af te stemmen. - De intrductie van innvatieve machines in de vedingsindustrie wrdt als zeer meilijk ervaren. Er wrden nieuwe cncepten ntwikkeld maar deze vinden zeer meilijk hun weg tt industriële tepassing mdat piltinfrastructuur vr industriële testen ntbreekt. Page 22
BIJLAGE 1 ALGEMENE TRENDS De identificatie van mgelijke tekmstige trends in een sectr is sterk afhankelijk van welk tekmstscenari mensen vr gen hebben. In het uitdrukken van een tekmstscenari wrdt vaak gewerkt met twee assen, in het bijznder: een ecnmische as, gaande van fragiele tt rbuuste ecnmische grei een thematische as, bijvrbeeld klimaatverandering f vergrijzing In het kader van deze radmap efening is bij een beperkte grep van experts uit verschillende sectren gepeild he zij, p basis van enkele indicatren, kijken naar de tekmst. Er is eveneens gevraagd he grt zij de impact p de vedingssectr schatten van de verschillende tendensen. De resultaten van de bevraging zijn weergegeven in nderstaande tabel. De resultaten geven aan dat de experts het in grte mate eens zijn ver een tekmst waarin eclgie, vergrijzing en gepersnaliseerde prducten belangrijke drivers zijn in een wereld met een schaarste aan grndstffen en energie. Ze zien een tenemende glbale nivellering van het ecnmische en regulerend speelveld. Tendens Impact Planeet: Actie vr een verlaging van de eclgische vetafdruk Sterk stijgend M Actie vr het pvangen van klimaatverandering Sterk stijgend L Beschikbaarheid van grndstffen Sterk dalend H Mens: Bevlkingsgrei Sterk stijgend M Vergrijzing Sterk stijgend H Belang van internatinale regelgeving en akkrden Sterk stijgend M Vraag naar gepersnaliseerde prducten Sterk stijgend M Ecnmie: Glbalisering en leidende ecnmische rl vr de BRIC-landen Licht stijgend M Belang ecnmische rl van Afrika Licht stijgend L Dreiging vr ecnmische crisis in Eurpa Stabiel L Ksten van energie en grndstffen Sterk stijgend H H = hge impact; M = middelhge impact; L = lage impact Page 23
Index (2003 = 100) Radmap FvT 2 Veding BIJLAGE 2: DE SECTOR IN WEST-VLAANDEREN Omzet en winstgevendheid Evlutie van de mzet (x1.000 eur) in de vedingssectr en de industrie in West-Vlaanderen en het Vlaamse Gewest, 2005-2012 (a). West-Vlaanderen Vlaams Gewest Aandeel WVL in VLG 2005 2012 Gem.jrl. grei 2005 2012 Gem.jrl. grei 2005 2012 Veding 5.339.669 8.219.826 +6,4% 21.064.373 33.528.365 +6,9% 25,3% 24,5% Industrie in enge zin 23.215.407 28.072.765 +2,8% 137.786.203 180.792.448 +4,0% 16,8% 15,5% Aandeel veding in 23,0% 29,3% 15,3% 18,5% industrie (a) Vrlpig cijfer vr 2012. Brn: FOD Ecnmie (ADSEI), Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. Evlutie van de tegevegde waarde in de vedingssectr (incl. dranken en tabak) en de industrie (in enge zin), West-Vlaanderen en Vlaams Gewest, 2003-2012. 130 125 120 115 110 105 100 95 90 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 West-Vlaanderen - veding Vlaams Gewest - veding West-Vlaanderen - industrie in enge zin Vlaams Gewest - industrie in enge zin Brn: NBB, Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. De cijfers geven aan dat - de grei in de vedingssectr kleiner is in West-Vlaanderen dan in het Vlaamse Gewest - er een belangrijke tename is in tegevegde waarde in de vedingssectr in West-Vlaanderen en dat de tename een grter is dan in de rest van Vlaanderen Page 24
Index (2008 = 100) Radmap FvT 2 Veding Aantal en grtte van de ndernemingen Verdeling van het aantal vestigingen en de lntrekkende tewerkstelling in de vedingssectr naar grtteklasse in de West-Vlaamse regi s, West-Vlaanderen, Vlaamse Gewest en België, 31 december 2012. Regi s Aantal vestigingen Lntrekkende tewerkstelling < 10 10 à 50 à 200 Ttaal < 10 10 à 50 à 200 Ttaal tew 50 tew 200 tew tew tew 50 tew 200 tew tew Brugge 152 34 5 1 192 477 830 372 331 2.010 Midden-West-Vl 133 44 16 9 202 404 973 1.578 3.213 6.168 Ostende 80 11 6 0 97 248 205 540 0 993 Westhek 136 24 15 5 180 396 580 1.307 1.673 3.956 Zuid-West-Vl 142 30 6 2 180 411 681 560 778 2.430 West-Vlaanderen 643 143 48 17 851 1.936 3.269 4.357 5.995 15.557 Vlaams Gewest 2.396 628 178 49 3.251 8.057 13.049 17.282 18.341 56.729 % West-Vlaanderen 27 23 27 35 26 24 25 25 33 27 Brn: RSZ, Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. In de West-Vlaamse vedingssectr telt 92 % van de ndernemingen minder dan 50 persneelsleden die samen vr 1/3 de van de ttale tewerkstelling zrgen. De grte ndernemingen (> 200) zrgen vr bijna 40 % van de tewerkstelling. De sectr kent daarentegen k een zeer grt aantal heel kleine (< 10) ndernemingen. De sectr kenmerkt zich dus dr een gede mix van grttes van ndernemingen. In West-Vlaanderen zijn 26 % van de vedingsbedrijven van Vlaanderen gevestigd en 35 % van de grte vedingsndernemingen. Aantal starters en stppers Evlutie van het aantal actieve ndernemingen in de vedingssectr, West-Vlaanderen en Vlaams Gewest, 2008-2012. 110 100 90 80 2008 2009 2010 2011 2012 West-Vlaanderen - veding Vlaams Gewest - veding Brn: FOD Ecnmie (ADSEI), Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. Over de peride 2008 2012 daalde het aantal actieve ndernemingen in West Vlaanderen met iets meer dan 5 % in de vedingssectr. Dit is hger dan het Vlaams gemiddelde dat lager dan 5% is. Tegenver een lagere startersrati in West Vlaanderen dan in Vlaanderen in de veding, in de industrie en in de ttale ecnmie, staat wel een lagere uittredingsrati. Page 25
Tewerkstelling Algemeen Op 31 december 2012 telde West Vlaanderen 15.557 lntrekkenden in de vedingssectr, dat is ca 27 % van het Vlaamse ttaal en 18 % van de industriële tewerkstelling in West-Vlaanderen. Evlutie Evlutie van de lntrekkende tewerkstelling in de vedingssectr, West-Vlaamse regi s, West- Vlaanderen en Vlaams Gewest, 31 december 2007-2012. Regi s Veding Brugge -5,9% Midden-West-Vlaanderen +6,4% Ostende +3,4% Westhek -1,0% Zuid-West-Vlaanderen -8,4% Antwerpen -2,4% Limburg +7,5% Ost-Vlaanderen +3,4% Vlaams-Brabant -8,6% West-Vlaanderen +0,1% Vlaams Gewest -0,2% België -0,3% Brn: RSZ, Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. De evlutie tnt aan dat de tewerkstelling in West-Vlaanderen beter stand hudt dan in het gehele Vlaamse Gewest. Exprt en investeringen Evlutie van de exprtqute in de vedingssectr en de industrie, West-Vlaanderen en het Vlaamse Gewest, 2005-2012 (a). West-Vlaanderen Vlaams Gewest 2005 2012 2005 2012 Veding 49,0% 47,5% 48,8% 52,3% Industrie in enge zin 61,0% 58,1% 67,9% 69,3% (a) Vrlpig cijfer vr 2012. Brn: FOD Ecnmie (ADSEI), Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. De veding is een sectr met een relatief lage exprtqute vr heel Vlaanderen en in het bijznder in West- Vlaanderen waar het aandeel van de exprt in tegenstelling tt de rest van Vlaanderen in negatieve zin evlueert. De exprtqute is de verhuding van de nminale waarde van de uitver tt de nminale waarde van de ttale mzet. Het cijfer geeft dus een indicatie van het aandeel van de mzet die in het buitenland (dr exprt) gerealiseerd wrdt. Page 26
Index (2005 = 100) Radmap FvT 2 Veding Evlutie van de investeringen in de vedingssectr en de industrie, West-Vlaanderen en Vlaams Gewest, 2005-2012 (a). 160 140 120 100 80 60 40 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 West-Vlaanderen - veding Vlaams Gewest - veding West-Vlaanderen - industrie Vlaams Gewest - industrie (a) Vrlpig cijfer vr 2012. Brn: FOD Ecnmie (ADSEI), Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. Er is sinds 2009 een sterke tename in investeringen in de vedingssectr in West-Vlaanderen vergelijkbaar met de rest van Vlaanderen. Page 27
Relatieve grei (2007-2012) Radmap FvT 2 Veding De kenmerken van de waardeketen West-Vlaanderen Aandeel in tewerkstelling industrie Vlaams Gewest 18,4 % (Westhek 32 %) Vedingssectr 15,2 % West-Vlaanderen is een regi met een hgere specialisatiegraad in veding dan de rest van Vlaanderen, waarbij de Westhek gekenmerkt wrdt dr een zeer hge specialisatiegraad. Specialisatiegraad (2012) en relatieve grei (2007-2012) in de deelsectren van de vedingssectr, West- Vlaanderen. 20% VERBETEREND STERK 15% 10% Vervaardiging van andere vedingsmiddelen Verwerking en cnservering van grenten en fruit 5% 0% Vervaardiging van maalderijprducten, zetmeel en zetmeelprducten Vervaardiging van dierveders VOEDING Verwerking en cnservering van vis en van schaal- en weekdieren Vervaardiging van bakkerijprducten en deegwaren Verwerking en cnservering van vlees en vervaardiging van vleesprducten -5% -10% INDUSTRIE -15% Vervaardiging van zuivelprducten -20% -25% ZWAK Vervaardiging van plantaardige en dierlijke liën en vetten ACHTERBLIJVEND -30% 0% 50% 100% 150% 200% 250% 300% Brn: RSZ, Verwerking: Afdeling DSA, POM West-Vlaanderen. Specialisatiegraad (2012) Binnen West Vlaanderen vertegenwrdigt de subsectr verwerking en cnservering van grenten en fruit een kwart (24,3 %) van alle werknemers in de vedingssectr. Het Vervaardiging van bakkerijprducten en deegwaren vlgt p de tweede plaats met 21,9 % van de werknemers en de verwerking en cnservering van vlees en vervaardiging van vleesprducten vervlledigt de tp drie met 19,2% van de werknemers in West Vlaanderen. In de sectr van de verwerking en cnservering van grenten en fruit is er in West-Vlaanderen een sterke specialisatie in diepvriesgrenten en diepvriesprducten p basis van aardappelen. Deze sectr kent k een relatieve grei en springt eruit als een sterke sectr in West-Vlaanderen. Page 28
BIJLAGE 3: ONDERZOEK EN ONTWIKKELING Eurpese nderzekspririteiten De Eurpese nderzekspririteiten vr het kmende decennium zijn af te leiden uit de prgramma s van Hrizn 2020. Een verzicht van deze prgramma s is weergegeven in nderstaande tabel. Hrizn 2020 prgramma s Agr Prcessing Visserij Ec/bi SFS-09-2014: Twards a gradual eliminatin f discards in Eurpean fisheries SFS-11a-2014: Optimizing space availability fr Eurpean Aquaculture SFS-01a-2014: Genetics and nutritin and alternative feed surces fr terrestrial livestck prductin SFS-03a-2014: Native and alien pests in agriculture and frestry SFS-07a-2014: Traditinal resurces fr agricultural diversity and the fd chain SFS-10a-2014: Scientific basis and tls fr preventing and mitigating parasitic diseases f Eurpean farmed fish SFS-12-2014: Assessing the health risks f cmbined human expsure t multiple fd-related txic substances SFS-14a-2014: Authenticatin f live il SFS-17-2014: Innvative slutins fr sustainable nvel fd prcessing SFS-15-2014: Prteins f the future SFS-19-2014: Sustainable fd and nutritin security thrugh evidence based EU agr-fd plicy SFS-14b-2015: Authenticatin f fd prducts SFS-05-2015: Strategies fr crp prductivity, stability and quality SFS-10b-2015: Scientific basis and tls fr preventing and mitigating farmed mllusc diseases SFS-13-2015: Bilgical cntaminatin f crps and the fd chain SFS-16-2015: Tackling malnutritin in the elderly SFS-20-2015: Sustainable fd chains thrugh public plicies: the cases f the EU quality plicy and f public sectr fd prcurement SFS-07b-2015: Management and sustainable use f genetic resurces SFS-11b-2015: Cnslidating the envirnmental sustainability f Eurpean aquaculture SFS-18-2015: Small farms but glbal markets: the rle f small and familiy farms in fd and nutritin security WASTE-2-2014: A systems apprach fr the reductin, recycling and reuse f fd waste WASTE-1-2014: Mving twards a circular ecnmy thrugh industrial symbisis WASTE-7-2015: Ensuring sustainable use f agricultural waste, c-prducts and byprducts BG-10-2014: Cnslidating the ecnmic sustainability and cmpetitiveness f Eurpean fisheries and aquaculture sectrs t reap the ptential f seafd markets Page 29
Onderzek en ntwikkelingsactiviteiten bij West-Vlaamse bedrijven O&O uitgaven bij bedrijven De interne O&O uitgaven bij bedrijven ten pzichte van hun mzet is met 0,6 % (2011) heel laag vr de vedingssectr in Vlaanderen. Vr West-Vlaamse bedrijven zijn er geen aanwijzingen dat deze cijfers verschillend zijn. O&O-intensiteit (uitgaven vr interne O&O / mzet per sectr; vlgens NACE-cde van de algemene activiteiten) Brn: Vlaams indicatren handbek 2013 O&O-intensiteit (O&O-persneel / ttaal persneel per sectr; vlgens NACE-cde van de algemene activiteiten) Brn: Vlaams indicatren handbek 2013 Page 30