Zelfstandig Werken: Kijk hoe wij het doen mogelijkheden voor de school door Onderwijs Adviesbureau Ton de Zwart 6 januari 2008 Blz. 1
Zelfstandig Werken Schoolontwikkeling m.b.t. klassenmanagement, beginsituatie Het schoolteam is al enkele jaren bezig met het invoeren van het GIP-model. Daarnaast is een trend zichtbaar naar competentiegericht werken, adaptief onderwijs (onderwijs op maat, zorg op maat ). Naar het oordeel van de directie zijn de meeste teamleden wel geschoold maar het werken met GIP is, als je dat oneerbiedig mag zeggen, sleets geworden. De teamleden vinden dat zij wel goed werken, maar de directie vindt de verschillen tussen leraren erg groot: van startende leraar, leraar met basiscompetenties tot excellente leraren. Vragen van de directie Het begeleiden van genoemde leraren met een Kijkwijzer en / of met behulp van het vierstappen-model. Iedere leraar ontvangt een aantal consulten en dan moet het lesgedrag aanzienlijk verbeterd zijn. De school heeft een visie op competentiegericht werken van de leraar. Men dient niet alleen cognitief bezig te zijn, maar ook aandacht te hebben voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen, zoals bijvoorbeeld leren samenwerken. Het pedagogisch klimaat is speerpunt. Minimaal een jaar wordt uitgetrokken voor deze begeleiding. Voor een aantal leraren (en andere collega s die dit nodig hebben of willen) wenst de directie losse workshops over het GIP-model. Daarnaast moet er een uniform begeleidingsmiddel (Kijkwijzer) voor de school worden afgesproken. Deze bevat op competenties gerichte veranderpunten in het lesgedrag. Advies Ons Bureau adviseert de school in haar rol als partner van de directie en als deskundig in het werken met schoolteams. Met de hierboven geformuleerde vragen kan de adviseur zeker aan de slag, met dien verstande dat de verantwoordelijkheid voor het traject bij de directie ligt en de veranderingsbereidheid bij de teamleden zelf. Hoewel de adviseur niet verantwoordelijk is voor wat de school met zijn inspanningen doet, is het hem er veel aan gelegen dat het zal leiden tot succes. De nascholing en begeleiding klassenmanagement zal zich richten op drie competenties van de leraar: 1. pedagogisch 2. didactisch organisatorisch 3. ontwikkeling- en resultaatgericht We noemen de volgende onderwerpen die dit schooljaar behandeld kunnen worden: Ad. 1: de leerkracht als begeleider de sociaal-emotionele begeleiding van de leerling de sterke kanten van de leerling naar voren halen het zelfstandig werken van de leerlingen pedagogisch klimaat Blz. 2
Ad. 2: Ad. 3: uitdagend onderwijs op maat inrichting van een rijke leeromgeving, werken met hoeken, met pictogrammen en labels differentiatie bieden in onderwijs op maat doorgaande ontwikkelingsleerlijnen werken met taken stimuleren van sociale vaardigheden samenwerkend leren vragen stellen beurten geven de effectieve instructie het bijstellen van een kijkwijzer voor de hele school Met een plan van aanpak wordt de begeleiding, die bestaat uit verschillende activiteiten, aangeboden: 1. aansluiten op beginsituatie en nulmeting 2. aansluiten op POP s / gesprekkencyclus / personeelsbeleid Bestuur en school 3. consulten leraren en directie/ib 4. vrijwillige teambijeenkomsten: workshops 5. vrijwillige minicursus/opfriscursus 6. Draaiboek Zelfstandig Werken N.B.: fasering en planning in overleg met de directie na vaststelling van de definitieve vragen van de school Ad. 1 Nulmeting De onderwijsadviseur zal een bezoek aan de school brengen van een ochtend. De school zorgt voor een rooster en de adviseur kan in- en uitlopen, ook in de Voorschool. De nadruk van de te bezoeken lessen moet liggen op zelfstandig werken. Dit kunnen uiteraard ook lessen handvaardigheid en bewegingsonderwijs zijn. Voorafgaand aan het schoolbezoek zal een vragenlijst naar alle leraren worden gestuurd en deze moet door hen ingevuld zijn als hij/zij op bezoek komt. De POPgesprekken en de vragenlijst vormen uitgangspunt voor de begeleiding. Dit schoolbezoek leidt tot een zgn nulmeting en zorgt ervoor dat onze adviseur(s) goed zullen kunnen aansluiten op de praktijk van alledag. Startpunt is namelijk de individuele leraar. Ad. 2 POP s / gesprekkencyclus Wilde men vroeger alle neuzen dezelfde kant uit, nu zien we dat leraren zich ontwikkelen volgens hun eigen mogelijkheden en bekwaamheden. Van startende leraar tot excellente leraar. Ons advies is dat uitgegaan wordt van de visie op competentiegericht werken van de leraar, zoals vastgelegd in de wet BIO. Deze insteek is een strategische keuze en zal in het team breder ondersteund worden dan een benadering puur gericht op verbetering van het klassenmanagement. Uitgangspunt voor het competentieprofiel zijn het IJsbergmodel en de basiscompetenties van de leraar. Er is ruimte voor de directie om een Popformulier in te brengen, zodat de link naar competentiemanagement voor de leraren zichtbaar wordt. Voor ieder teamlid moet duidelijk geworden zijn wat een POP en een competentieprofiel zijn, hoe het er uit kan zien en hoe het ingevuld kan worden. Wij hebben eventueel een POP-formulier voor klassenmanagement beschikbaar. Het competentieprofiel heeft twee aspecten: 1. drempelcompetenties: wat moet men bij ons op school minimaal in huis hebben 2. normcompetenties: bespreken met elkaar wat men goed vindt, de normen bepalen. Blz. 3
Dit gehele traject biedt dus ondersteuning voor de directie op personeelbeleidsmatig gebied. Leraren onder de drempelcompetenties vallen onder de verantwoordelijkheid van de directie. De versie van het POP-formulier, indien dit door de directie wordt gewenst, zal het een paper and pen versie kunnen worden. Het is ook mogelijk om deze schriftelijke versie als digitaal format te krijgen; wat op de computer ingevuld kan worden. De directie blijft in onze visie de spin in het web. Korte lijnen en een goede communicatie sluiten verrassingen bij leraren uit. De gesprekkencyclus (functionering en voortgang) is hierbij van belang. De leraren vullen zelf hun POP in en formuleren hierbij leer- en hulpvragen voor de begeleiding. Alle consulten worden schriftelijk, via de e-mail, vooraf voorbereid, zodat iedereen weet wat hij of zij kan verwachten. Ad. 3: Consulten 3.1 Inhoud van de consulten met de groepsleerkrachten en peuterleidsters 1 Bij begeleiding zal de leerkracht aan de hand van een kijkwijzer een aantal competenties verbeteren, hierbij begeleid door de directie (e.v. de interne begeleiders) en de adviseurs. De kijkwijzer gaat uit van observeerbare werkdoelen, die evalueerbaar zijn. De begeleiding is werkgerelateerd en zal in de klas (op de werkplek) van de leerkracht plaatsvinden. Een consult kost drie uur. Wanneer de leraren zelf een kort verslagje maken van het feedbackgesprek (zoals dat bij coaching ook het geval is), duurt een consult 2 uur per leraar / peuterleidster: 1 uur klassenbezoek en 1 uur voorbereiding en nabespreking en kunnen wij kostenbesparend werken. De begeleiding wordt gedifferentieerd aangeboden worden: op niveau van alle fasen van GIP. Het minimumdoel is de invoering van adaptief onderwijs op maat middels het GIP-lesmodel tot minimaal C-niveau. De vragen die men zich als groepsleerkracht daarbij kan stellen zijn: - ben ik betrokken maar nog niet volledig op de hoogte? - ben ik in staat om het zelfstandig werken in de dagelijkse klassenpraktijk toe te passen? - op welke punten wil ik begeleiding en / of nascholing? Het GIP-model wordt in fasen ingevoerd. Op de school heeft men hier al ervaring in kunnen opdoen. Het Zelfstandig Werken is voor de meeste leerkrachten en kinderen niet nieuw. Enkele basale punten: Fase A: Het lokaal is geschikt voor zelfstandig werken. De kinderen zijn bekend met het verschijnsel zelfstandig werken. Het gedrag van de leerkracht is voorspelbaar: hij/zij houdt vaste rondes. De kinderen werken zelfstandig tijdens een les, arbeid naar keuze of tijdens het takenuur. Er worden geen vingers meer opgestoken tijdens het werken. Fase B: Kleine problemen worden zelfstandig opgelost. De leerkracht verdeelt zijn/haar aandacht goed over de kinderen, door regelmatig overzicht te nemen. Er wordt een begin gemaakt aan het werken met taken (taakjes, dag- en weektaak). Fase C: De leerkracht werkt met instructiegroepjes of met individuele kinderen apart tijdens het zelfstandig werken. 1 Wij adviseren om ook de werkwijze van de peuterleidsters in de voorschool te begeleiden en af te stemmen. Dit kan in het kader van professionalisering, doorgaande lijn. Overleg met de Stichting Welzijn kan dit wellicht mogelijk maken. Blz. 4
Fase D en verder: gevorderde leraren bekwamen zich in het werken met dag- en weektaken, in samenwerkend leren en in de sociaal-emotionele begeleiding van leerlingen. De praktische invulling van passend onderwijs, of liever: inclusief onderwijs, wordt zichtbaar. 3.2 Consult directie en IB Met de directie, en de interne begeleider zal een consultgesprek gehouden worden. Dit consult zal inhoudelijk, intensief en constructief van aard zijn. Opdrachten en taken zullen geformuleerd worden om het werken met het POP mogelijk te maken. Inhoud van de consulten: informatie over de verschillende stappen doorspreken en bijstellen van de klassenconsulten bij individuele leraren (hoe begeleiden wij de leraren; begeleiden is een vak, feedback geven en feedback ontvangen) eventueel bijstellen van het teamtraject, gelet op proces en inhoud het IPB activiteitenplan / onderdeel POP en Competentiemanagement vorm en inhoud van het POP en de Competentieprofielen mogelijkheden van het starten van intervisiegroepen evaluaties van de voortgang en van de werkzaamheden van de adviseur, evaluatie van het teamtraject Ad 4: Teambijeenkomst en Workshops 4.1 Teambijeenkomst Het traject kan gestart worden met een teambijeenkomst (1 ½ u). Werkdoelen teambijeenkomst: 1. Kennismaking, informeren over klassenmanagement en over de nulmeting, het infomele schoolbezoek; resultaat van de vragenlijst 2. In gezamenlijkheid formuleren van de werkwijze; deze toesnijden op de geformuleerde visie en competenties, vaststellen van het begeleidingsinstrument (kijkwijzer of groeilijst) en eventueel komen tot een Draaiboek Klassenmanagement 3. Informatie over de (vrijwillige) Minicursus (Opfriscursus) Klassenmanagement 4.2 Workshops Op verzoek van ervaren scholen heeft ons bureau een aantal verdiepingsmodulen, die als praktische handleidingen voor leerkrachten zijn geschreven, ontwikkeld en die in de loop van het schooljaar als workshops kunnen worden aangeboden: Handleiding Instructie geven (2 uur) Handleiding Vragen stellen en beurten geven (idem) Handleiding Dag- en weektaken (idem) Handleiding Samenwerkend leren (idem) Handleiding sociaal-emotionele vaardigheden (i.o.) De handleiding worden aan de leraren gegeven aan het eind van de workshop. De workshops worden gegeven door specialisten die aan ons bureau zijn verbonden of door ons worden benaderd, vanuit het idee dat leraren het recht hebben op het beste advies: - instructie geven / vragen stellen : Ton de Zwart - dag- en weektaken : Elise Luiten - Samenwerkend leren : Fia Driessen De workshops zijn optioneel en kunnen op verzoek worden aangeboden. Deze verdiepingsmodulen worden in 2008 uitgegeven in een publicatie van Ton de Zwart, bij uitgeverij S.W.P.. Blz. 5
Ad. 5 Minicursus/opfriscursus Informatie over de (vrijwillige) Minicursus (Opfriscursus) Klassenmanagement voor enkele leerkrachten en I.B.. De bedoeling hiervan is om degenen die nog niet op de hoogte zijn van de werkwijze van GIP te informeren en bij te scholen. Wij bespreken het begeleidingsinstrument en leggen de essenties van het lesmodel uit. De minicursus Zelfstandig Werken duurt 2 bijeenkomsten van 2 uur. Doel van de minicursus Zelfstandig Werken is om startende, of nieuwe leraren in een basisschool die al werkt volgens het Model van (GIP-model of rondemodel) snel een inservicetraining te kunnen geven. Geadviseerd wordt om naast het bijwonen van deze minicursus, die uit twee bijeenkomsten van twee uur bestaat, iedere deelnemer klassenconsulten aan te bieden. Inhoud en werkvormen Minicursus Zelfstandig Werken Eerste bijeenkomst, inhoud:, Fase A t/m C: - wat is GIP? - vertaling GIP naar leerkrachtgedrag met kijkwijzer A - wanneer gippen wij? - het lesmodel van de school - de GIP-regels voor kindgedrag per bouw - inrichting en uitrusting van het lokaal - regels en afspraken in de klas - uitgestelde aandacht, het teken - de hulprondes Werkvormen: vertaling GIP naar leerkrachtgedrag spelen met de kijkwijzer opdracht: kijkwijzer invullen Tweede bijeenkomst, inhoud:zelfstandig Werken, Fase D t/m I - werken in de fasen D t/m I - effectieve instructie - stappen in de verlengde instructie - werken met de kleine groep, c.q. instructiegroep - interactief onderwijs - rol van de leraar (leiden en begeleiden) - management van tijd en activiteit - werken met taken, dag- en weektaak - samen werken, samen leren moet je leren - nabespreken en evalueren met kinderen, diverse werkvormen Werkvormen: effectieve instructie in de kleine groep opdracht weektaak internet Ad. 6 Draaiboek Zelfstandig Werken Het is van groot belang, zowel voor de borging van bestaande afspraken, voor het kunnen begeleiden van de leraren, als voor het aannemen van nieuwe leraren, om de schoolafspraken en GIP-regels in de klassen vast te leggen in een Draaiboek. Onze adviseurs zullen hiervoor het voortouw kunnen nemen en dit in concept kunnen aanleveren. Het maken van digitale foto s, voor het Draaiboek en de website, is hierbij inbegrepen. Videomateriaal kan op aanvraag worden gemaakt en gemonteerd. Blz. 6