Scoren met sport en bewegen n het socale domen Ontmoet, nspreer en leer tjdens NISB bjeenkomsten Utdagende plenen voor alle leeftjden Sportbedrjf Deventer aan tafel met Stadsmarketng en Rumteljke Ordenng
Sport heeft potente om gemeenteljk beled te realseren Remco Boer, drecteur Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen, stelt dat gemeenten goed n staat zjn om de doelstellngen de je met sporten en bewegen kunt halen te formuleren. Wat ze lastger vnden s hoe ze sport daarbj kunnen nzetten. NISB bedt antwoorden, helpt met het economsch doorrekenen van keuzes en advseert gemeenten bj het nzetten van effecteve sport- en beweegnterventes. 4 8 Sport actveert, verbndt en maakt gezond In elke levensfase van een Hagenaar stmuleert de stad sportdeelname. Daarbj bouwt Den Haag op jarenlange ervarng van sportstmulerng en put daarnaast ut de kenns de NISB verzamelt over nterventes de elders effectef gebleken zjn, zodat we zeker weten dat we bewezen aanpakken kezen de werken, zegt de Haagse wethouder Karsten Klen. 14 COLOFON Scoren met sport en bewegen n het socale domen s een utgave van het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen. Endredacte: Nanette Hagedoorn, Karn Vrelnk Redacte: Mareke Verhaaf, Nancy Poesz, Jacquelne Kronenburg, Chenette Bolt en Marco Barten Met medewerkng van: Remco Boer, Rny van Rnsum, Vctor Everhardt, Karsten Klen, Aschwn Lankwarden, Bert Frngs Sport dent nu meer doelen In Deventer zt drecteur Aschwn Lankwarden van Sportbedrjf Deventer aan tafel bj Rumteljke ordenng, Marketng, en steeds meer densten n het socale domen. De kracht van sport en bewegen wordt beter benut, ook n de openbare rumte. Samenwerkng met NISB bedt aanknopngspunten om de openbare rumte n Deventer met smpele ngrepen beweegvrendeljker te maken. 10 Overgewcht s een halt toegeroepen dankzj sport en bewegen Prevente met sport en bewegen loont. Met nzet van clubs, bedrjven en gemeente, ontwkkelt de jeugd een gezondere leefstjl. Veghel heeft de smaak te pakken en stoomt door, met de bezelende wethouder Rny van Rnsum. 16 Samen deeën utwerken en verbndngen leggen Hj zet ntateven ontstaan, zoals een beweegtun voor ouderen. De Utrechtse wethouder Vctor Everhardt zet het als zjn taak om dt mogeljk te maken door verbndngen te leggen met buurten, clubs, vrjwllgers en zorgnstellngen. Intervews: Helene de Brun, hdb tekst Vormgevng en druk: KR8 vormgevng Beeldmateraal: Wllam Moore, Clauda Kamergorodsk, Coljn van Noort, Marco Vellnga, Wllem Mes, Robert Zwart Oplage: 1.000 ex. Jun 2014 12 Sport en bewegen s een vlegwel voor een gezonder leven Njmegen gebrukt sport om mensen te verbnden en de socale cohese n de buurt te vergroten. Deze communtes zjn hulpbronnen om samen de gezondhed te verbeteren en overgewcht te ljf te gaan. Met succes. Intervew met wethouder Bert Frngs. Het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen (NISB) zet zch al 15 jaar n voor een vtale samenlevng. Dat doen wj als onafhankeljk kennsnsttuut NISB staat voor u klaar! Als kennsnsttuut ontwkkelt NISB genereke kenns om sport en bewegen te stmuleren. De kenns stellen wj grats voor u beschkbaar va onze webste www.nsb.nl. U vndt daar allerle stappenplannen, themadossers en praktjkvoorbeelden. Graag staan wj ook persoonljk voor u klaar om uw gemeente te helpen bj procesbegeledng, advserng of montorng. In deze brochure vndt u naast de prakjkverhalen dverse kaders met daarn onze producten en densten de wj voor u op maat aanbeden. dat de maatschappeljke waarde van sport en bewegen bewjst, vergroot en verzlvert. Ons motto: werk alleen met dat wat effectef s, kes voor kwetsbare doelgroepen en bevorder een ntegrale aanpak. Organsates de gebruk maken van onze kenns, werken effectever en brengen daardoor meer Nederlanders n bewegng. Dat versterkt de kracht van Nederland: mensen worden door sport en bewegen gezonder, socaler en weerbaarder. www.nsb.nl. @NISBtweet
Sport heeft potente om gemeenteljk beled te realseren Remco Boer Voor Remco Boer s het klp en klaar: we verstandg sport en bewegen nzet n zjn gemeente, kan zjn beledsdoelen beter bereken. Als drecteur van het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen (NISB) s zjn drjfveer om met zjn team, maar ook samen met gemeenten, sportbonden en unversteten te zorgen dat NISB het gerenommeerde landeljk kennsnsttuut n de sportsector wordt. Een nsttuut waar edereen van wethouder tot traner van een sportclub en van sportbedrjf tot reïntegratebedrjf terecht kan met zjn of haar vragen. En daar ook een gevaldeerd antwoord op krjgt. Wat betekenen sporten en bewegen voor een ndvdu? Een mens s gemaakt om te bewegen. De homo ludens moet spelen, moet bewegen, moet sporten. Bewegng en het onderhouden van je bewegngsapparaat s crucaal voor je totale functoneren. Om jezelf te verzorgen, maar ook om anderen te helpen. Helaas hebben we de bewegng en de mate van bewegen er n de loop der eeuwen steeds meer utgeorganseerd. We gaan zttend n het openbaar vervoer of met de auto naar ons werk of school om daar de hele dag zttend werk te doen of te leren. Het s de utdagng om weer zo veel mogeljk bewegng gedurende de dag n ons leven te ntegreren. Want we bewegen te weng. En dat s net goed. Net goed voor het ndvdu, maar ook net goed voor de maatschappj. Sport, spel en bewegng zjn goed voor ljf en leden, maar het s ook bewezen dat het goed s voor je mentale welzjn. Bovenden helpen sport en bewegen bj bjvoorbeeld het beter kunnen leren. Je cognteve functes functoneren beter en sneller als je overdag veel beweegt. Wat kan sport en bewegen betekenen voor een gemeenschap? Sport en bewegen zorgt voor socale nteracte. Het kan een maatschappeljk doel denen. Je kunt sport ook nzetten om pedagogsche doelen te denen, om mensen va sport en werken op of voor sportclubs makkeljker naar de arbedsmarkt te leden, om burgers langer mobel te houden zodat ze langer zelfstandg kunnen bljven wonen. Sport kan helpen om burgers gezonder te maken of langer gezond te houden. En het mooe van sporten en bewegen s dat het relatef goedkoop s. Wandelen, fetsen, joggen. Daar s net veel voor nodg. En de sportclubs werken vooral met vrjwllger. Bovenden kan sport voor een gemeente ook economsch aantrekkeljk zjn. Neem nu het WK Hockey dat n jun plaatsvndt n Den Haag. Dat s voor de stad een extra nkomstenbron. Er komen mensen ut de hele wereld. Zj bljven slapen n de hotels, eten n restaurants, drnken op terrasjes en kopen n wnkels. Ook dat s een net te onderschatten kracht van sport. >>> Beledskeuzes: doe de Buurtscan De Buurtscan s een verzamelng van rum 20 nstrumenten waarmee gemeenten feten en cjfers over sport en bewegen n een specfeke buurt helder n kaart kunnen brengen. Beledsmakers kunnen nstrumenten kezen de aanvullende gegevens beden als utgangspunt voor beled. De nstrumenten beden cjfers over gezondhed, demografe, voorzenngen, wensen en behoeften van bewoners. NISB kan gemeenten advseren bj de nzet van de nstrumenten en bj de analyse van de utkomsten. Op verzoek kan NISB ook workshops verzorgen. Lysbeth de Vres T: 06 269 753 04 E: lysbeth.devres@ nsb.nl 5
Op welke groepen moet een gemeente zch rchten als het gaat om mensen n bewegng brengen? In z n algemeenhed moet je bnnen een gemeente je aandacht rchten op twee groepen: de zwakkeren en de sterken. Logsch s dat je als gemeenschap vooral aandacht hebt voor mensen de hulp en begeledng nodg hebben. Vaak zjn dat mensen met een lage socaal economsche status. Maar kjk net alleen naar de mensen, kjk ook naar je voorzenngennveau. Kjk naar de zwakker ngerchte openbare plekken n je stad. Welke wjken hebben nauweljks sport- en spelvoorzenngen? Daar moet je ets gaan veranderen. Als er geen trapveldje s, worden knderen net utgenodgd te gaan bewegen, samen te spelen. Als de fetspaden slecht onderhouden zjn, stap je sneller n de auto. De waarde van sport en bewegen n andere domenen Beneuwd naar de maatschappeljke en economsche waarde van sport als mddel? En wlt u herover n gesprek gaan met uw collega s van andere beledsterrenen? Weet dat NISB u herbj kan ondersteunen. Met partners ut de economsche sector brengen we maatschappeljke effectvtet n kaart en kunnen we de economsche waarde op hoofdljnen doorrekenen. Op specfeke thema s proberen we n meer detal te laten zen, wat sport oplevert. Zo analyseren we momenteel wat sport op het thema Werk en Inkomen oplevert. Op verzoek kunnen we dt ook voor uw gemeente doen. Daarnaast s het verstandg om je te rchten op sterke, grote sportclubs. Een blakende club kan er makkeljker ets bj doen. Een club met veel leden, heeft veel traners en veel vrjwllgers, de kun je makkeljker vragen om bjvoorbeeld tranngen te laten geven aan mensen met een verstandeljke of lchameljke handcap. De clubs kun je ook vragen mee te helpen om beledsdoelen te helpen realseren. Let wel, je moet de clubs ondersteunen, net alleen met geld en voorzenngen. Ook met opledng! Hoe kun je het beste omgaan met mensen ut de GGZ, met mensen de overgewcht hebben, met jongeren ut de Jeugdzorg. En stmuleer dat de clubs een netwerk vormen met professonals de deze groepen burgers begeleden, zoals pedagogen, dëtsten, fysotherapeuten en actvtetenbegeleders. Hoe krjgt een gemeente nwoners (weer) n bewegng? Het helpt natuurljk als een gemeente over voldoende accommodates beschkt om sport te beoefenen. Velden, banen, zalen; de accommodate moet je hebben. Onder accommodates versta k ook utdagende speelplaatsen, plenen en trapveldjes. En waarom s een goed ngercht schoolplen, dat vrjwel altjd utnodgt tot spelen en bewegen, alleen voor de schoolknderen beschkbaar? Laat ook de buurt na schooltjd van zo n beweegvrendeljk plen gebruk maken. Let ook op je wjknrchtng. Als je er als gemeente voor zorgt dat je een endje moet lopen van een hus naar een parkeerplaats, dan zorg je er meteen voor dat je bewoners dageljks meer bewegen. Nog mooer, zorg ervoor dat je nfrastructuur zo s ngercht dat je sneller van A naar B komt als je de fets neemt. Msschen ook goed te weten dat wandelen en fetsen de nummer twee en dre zjn n de bewegngs-top ten. Dus ga aan de slag met wandel- en fetspaden en -routes. Bj een betere en slmmere nrchtng van de openbare rumte s veel bewegng te wnnen. Wj zjn een groot voorstander van ntegrale nzet van sport, want we zen dat dat echt werkt. Denk verder dan de ftte burger: sport kan n veel domenen het verschl maken. En s vaak aanzenljk goedkoper dan andere aanpakken. Daarom vnd k dat gemeenten de taak hebben om de kracht van sport optmaal n te zetten, n het belang van de burger en van een slutende begrotng. Sport kan gemeenten helpen de jeugdzorg, de AWBZ, de wet Werken naar Vermogen veel beter en goedkoper ut te voeren. En dat alles s geen overbodge luxe, zeker gezen de decentralsate van veel overhedstaken. Hoe kan NISB gemeenten helpen om sport en bewegen n te zetten bj het behalen van beledsdoelen? Gemeenten zjn heel goed n staat om de doelstellngen de je met sporten en bewegen kunt halen te formuleren. Wat ze lastger vnden s hoe ze sport daarbj kunnen nzetten. Hoe kan k sporten en bewegen zo nzetten dat de gezondhed van mjn burgers verbetert? Hoe krjg k ouderen en chronsch zeken n bewegng? Welke sport kan overgewcht te ljf gaan? Hoe rcht k een arbedsntegrateproject bj sportclubs n, zodat werkloze burgers aan hun vaardgheden kunnen werken? Dat s één kant van de vraag. De andere kant van de vraag s: Wat kost het en wat levert het op? Zeker nu gemeenten schaarse mddelen hebben, moeten ze goede keuzes maken. NISB kan helpen bj het kezen van gevaldeerde nterventes. Zo weten we bjvoorbeeld zeker dat de BeweegKuur n veel opzchten rendement oplevert. En ook de kwaltet van veel andere sport- en beweegnterventes wordt door ons n kaart gebracht. NISB kan helpen bj het economsch doorrekenen van bepaalde scenaro s zodat een gemeente een effecteve keuze kan maken tussen bjvoorbeeld de bouw van een sportcentrum of het aanleggen van een fetspadenstelsel. Ook kunnen wj helpen bj het meten, montoren en evalueren van programma s. Het programma Jongeren op Gezond Gewcht (JOGG) kunnen we vanaf het begn tot zo lang je wlt meten. En tot slot kan en wl NISB nspreren. We kunnen met goede voorbeelden en resultaten laten zen hoe je de openbare rumte beweegvrendeljker nrcht, zoals bjvoorbeeld n Almere s gebeurd. NISB laat zen hoe je sport kunt nzetten bj de utvoerng van pedagogsch beled. Het programma Alleen jj bepaalt laat n Rotterdam zen dat knderen de va de Jeugdzorg structureel gaan sporten gedjen bj de structuur, regelmaat en samenwerkng de sport, het team en de sportverengng beden. Hands on, een project voor mensen met afstand tot de arbedsmarkt n Deventer, toont aan dat samenwerkng van Socale Denst met sportclubs net alleen de accommodates verbetert, maar ook bouwt aan werkervarng, werkrtme en werkhoudng van de deelnemers. De nzet van een gezondhedsmakelaar n Njmegen laat zen dat ouderen best kunnen en wllen bewegen. En ook dat chronsch zeken van een ommetje naar een lange wandelng te bewegen zjn. De voorbeelden waarbj sport veel meer doelen dent dan sport alleen lggen bj NISB voor het oprapen. Graag nspreren we gemeenten om ook de potente van sport en bewegen n te zetten bj het realseren van beledsdoelen. Zet n op wat werkt! Welke nterventes zjn het meest geschkt om uw doelen te bereken en resultaten te behalen? Welke nterventes versterken elkaar en passen n de al utgezette koers van uw gemeente? Op de webste www.effectefactef.nl vndt u rum 75 erkende sport- en beweegnterventes. NISB advseert u graag bj het maken van de juste keuze op bass van lokale gegevens. Met onze kenns van nterventes advseren we u over een passende mx van nterventes de passen bj de doelgroepen, doelen en resultaten van uw gemeente, eventueel aangevuld met een korte scan van de hudge stuate en een montorng- en evaluateadves. Wlt u weten wat NISB voor u kan betekenen? Lysbeth de Vres T: 06 269 753 04 E: lysbeth.devres@ nsb.nl Geeske van Asperen T: 06 317 537 24 E: geeske.vanasperen @nsb.nl 6 7
Sport actveert, verbndt en maakt gezond Karsten Klen s wethouder Jeugd, Welzjn en Sport. De laatste jaren heeft hj bewust net gekort op sport n de meeste brede zn des woords. Een gezonde en vtale stad, dat s het streven van het stadsbestuur. En daar wordt va verschllende nvalshoeken op ngezet. Sport brengt mensen bj elkaar, actveert en draagt bj aan een gezonde leefstjl. Sportverengngen zjn ontmoetngsplaatsen bj utstek en beden een socale structuur van en voor burgers. Den Haag kent een rjk en geschakeerd aanbod van breedtesport georganseerd door 300 sportverengngen. Een sterke sportsector s voor een groot deel gebaseerd op partculer ntatef. Dat s altjd de ruggengraat van de sporteve stad Den Haag geweest. Met het Buurthus van de Toekomst delen sportclubs de accommodate met maatschappeljke organsates. Ze werken samen en zo ontwkkelen sportverengngen zch tot een centrale ontmoetngsplek n de buurt. Daarnaast versterken topsportprestates en evenementen de posteve beeldvormng van de stad. Investeren n sport draagt voor Den Haag bj aan de econome door het aantrekken van grote evenementen zoals het WK Hockey 2014, de ptstop van de Volvo Ocean Race en het WK Beachvolleybal 2015. Sportdeelname n elke levensfase Tegenover deze posteve ontwkkelngen staan ook utdagngen. De sportdeelname n Den Haag stablseert. Een verengngsldmaatschap s al lang net meer vanzelfsprekend. Door te nvesteren n sport, nvesteren we n een aantrekkeljke, vtale stad en sporteve samenlevng. Daarom stmuleren we n elke levensfase van een Hagenaar sportdeelname. We putten daarbj, naast de egen jarenlange ervarng, ut de kenns de NISB ontslut, zodat we zeker weten dat we bewezen aanpakken kezen de werken. Jong geleerd s oud gedaan. Dat begnt met een goede bass op school. We vragen van alle bassscholen waar wj mee samenwerken om zelf te nvesteren n een vakleerkracht lchameljke opvoedng de ervoor zorgt dat groep dre tot en met acht twee keer n de week gymles krjgt. Op 85 scholen s de gymleerkracht ook schoolsportcoördnator (combnatefuncte) en coördneert het naschools sportprogramma. Met elke school maken we afspraken over het aantal uren naschoolse sport. Vervolgens komen de door de gemeente gefaclteerde jeugdsportcoördnatoren (combnatefuncte) van 55 vtale en sterke sportverengngen naar de school om nvullng te geven aan de programma s. Daarbj hebben we specfeke aandacht voor knderen met een beperkng. Ongeveer elf scholen voor specaal onderwjs doen mee aan schoolsportclub. Ook op deze scholen komen sportverengngen langs om clncs te geven. Er s extra aandacht voor knderen de meer moete hebben met sporten en bewegen of kampen met overgewcht. Op het voortgezet onderwjs s er specfeke aandacht voor de VMBO scholen en mesjes. Samen met de gymleerkrachten en sportverengngen organseert de gemeente schoolsportcompettes en kunnen knderen op school tranen en n We dagen sportverengngen ut om een functe te vervullen n de wjk het weekend wedstrjden spelen. Daarnaast organseren de gymleerkrachten samen met de sportverengngen verschllende naschoolse sportclncs. Net alleen op school, bj sportverengngen en sportscholen kunnen knderen deelnemen aan sport, ook op de vele sportef ngerchte plentjes, zoals de Crujffcourts en Rchard Krajcek Playgrounds. Op twntg plenen organseren buurtsportcoaches sportactvteten. Volwassenen verleden Bj volwassenen raakt sport en bewegen vaak naar de achtergrond vanwege de carrère, gezn en de wereld aan mogeljkheden de de moderne tjd bedt. Den Haag heeft de afgelopen ver jaar geïnvesteerd n de duurzame samenwerkng met werkgevers n Den Haag om volwassenen te verleden. Den Haag sloot met negen bedrjven een samenwerkngsovereenkomst om de vtaltet van werknemers va de werkvloer te vergroten. Vanzelfsprekend zet Den Haag als werkgever zelf ook n op de vtale medewerker. Bnnen de gemeente s een programma opgezet, waaraan n 2013 meer dan duzend medewerkers deelnamen. Met onder andere als resultaat dat 45 procent van de deelnemers meer s gaan bewegen. Naast de levensfase-aanpak zetten we n Den Haag ook n op de sportverengng als Buurthus van de Toekomst. Vele Haagse geznnen zjn jaren van hun leven elke weekend actef als vrjwllger bj een of meer sportclubs. De clubs vormen daarmee een crucaal onderdeel van de cvl socety, en staan voor het ntatef vanut het maatschappeljk mddenveld om ondernemerschap en verbndngen n de wjk tussen jong en oud te creëren. Als gemeente dagen we sportverengngen ut om meer een wjkfuncte te gaan vervullen n de buurt. Ten eerste om maatschappeljke vastgoed n de stad beter te benutten. Ten tweede door clubs te stmuleren neuwe ledengroepen aan zch te bnden bjvoorbeeld ouderen of mensen met een beperkng. Herbj spelen buurtsportcoaches een belangrjke rol. Kortom, sport s n veel opzchten erg belangrjk voor onze stad. Sta op voor gezondhed! Het langdurg achter alkaar ztten s een groot arbedsrsco, bljkt ut onderzoek. Iemand de elf uur per dag zt, heeft 40 procent meer kans op vroegtjdg overljden dan emand de mnder dan ver uur per dag zt. Ook zjn er sterke aanwjzngen dat structureel ztgedrag de rsco s op onder andere hart- en vaatzekten, dabetes, depresse en kanker verhoogt. Hoog tjd om meer beweegmomenten n te bouwen tjdens de werkdag. Wlt u zelf aan de slag, gebruk dan de onlne tools op www.nsb/werk. Wlt u adves over wat n uw organsate werkt? Of een nspratesesse om een gezamenljke start te maken? Peter-Jan Mol T: 06 216 495 79 E: peter-jan.mol@ nsb.nl 8 9
Sport s een vlegwel voor een gezonder leven BERT FRINGS Bert Frngs s wethouder n Njmegen. In zjn portefeulle ztten zorg, welzjn en sport. Samenwerkng tussen de verschllende beledsafdelngen met sport als bndmddel moet de gezondhed van onder andere ouderen verbeteren. De resultaten zjn goed. Daarom wordt sport n Njmegen ook op scholen en n buurten ngezet om meerdere collegedoelen te realseren. Een beweegdag op de bassschool? Neem je ouders mee, dan vertellen we ook over de noodzaak van een ontbjt en gezonde voedng. Sport s net langer een doel op zch. Sport dent ook andere doelen. Dat s pure noodzaak! Ik ze een verschuvng van sport als doel op zch naar sport de ook andere doelen dent. In Njmegen lag de focus jarenlang op goede accommodates en faclteten. En nog steeds hebben we ook aandacht voor topsport; we bouwen momenteel een toptranngscentrum voor judo en turnen. Maar n onze gemeente dent sport snds een paar jaar meerdere doelen. Voor bepaalde doelgroepen zoals ouderen en chronsch zeken zjn sport en bewegen pure noodzaak. Njmegen zet sport en bewegen n om de gezondhed te verbeteren, overgewcht te ljf te gaan. Sport heeft de kracht om mensen te verbnden, om de socale cohese n een buurt of wjk te vergroten. Sport kan je leren samenwerken, leert je wnnen én verlezen. Sport s vaak een vlegwel voor een gezonder leven, voor gezondere keuzes, voor een beter welbevnden. Rondje Hatert Een goed voorbeeld van sport als vlegwel s de aanpak n de wjk Hatert. Relatef veel ouderen kampten met gezondhedsproblemen. Samen met verzekeraar VGZ, NISB, de GGD en met de eersteljns gezondhedszorg, hebben we de gezondhedsmakelaar geïntroduceerd en ngezet. Zj spraken de ouderen met een rscoprofel aan en motveerden hen te gaan bewegen. Zo ontstond onder meer een dageljkse wandelng; nmddels bekend als Rondje Hatert. Iedereen de wl en zn heeft, kan dageljks aanhaken en een uur wandelen. Ook s een Bewegngsgame ontwkkeld en nog meer bewegngsactvteten. Tjdens en rondom deze actvteten vertellen dëtsten ook over gezonde voedng, husartsen over een gezonde levensstjl. En dat alles werkt! We zen de gezondhedsverschllen tussen mensen met een lage en een hoge socale economsche status teruglopen. Daarnaast bljkt ut de jaarljkse gezondhedsmontor van de GGD dat de consumpte van groente en frut behoorljk s toegenomen. Net als de beweegfrequente en duur. We zjn begonnen met de doelgroep ouderen met een rscoprofel. Maar al snel benaderden onze gezondhedsmakelaars ook chronsch We zen de gezondhedsverschllen tussen mensen met een lage en een hoge socale economsche status teruglopen zeken. En nmddels zjn we ook op bassscholen heel actef met bewegen en sporten: Sporteve School XL. Onze combnatefunctonarssen organseren bjvoorbeeld beweegdagen op scholen. Ook ouders worden explcet utgenodgd. Dan wordt er naast bewegng, sport en spel ook voorlchtng gegeven over het belang van een ontbjt voor school. Ook verbnden we va de combnatefunctonars sportclubs aan scholen. Zo kunnen knderen kenns maken met verschllende sporten en verlagen we de drempel naar een sportclub. En mocht geld een probleem zjn, dan legt de combnatefunctonars ut dat n Njmegen alle knderen kunnen sporten dankzj stchtng Leergeld en het Jeugdsportfonds. Spontaan ntatef Sport s dus een mddel om meer doelen te denen. Dat s evdent. Bovenden zen we dat als je ntateven aanzwengelt er vanzelf een letterljke en fguurljke bewegng n gang wordt gezet. Zo zagen we n Njmegen West dat een paar mensen een webste had opgezet voor het zoeken naar wandelmaatjes. Her heeft de gemeente of de combnatefunctonars nks mee te maken. Dat s spontaan ontstaan, omdat er bljkbaar behoefte aan s. Ook zen we dat de grote Njmeegse loopevenementen de aanvankeljk voor professonals zjn bedoeld, ook op het recreateve aspect nhaken. Aan de Verdaagse en de Zeven Heuvelenloop doen nu ook schoolknderen mee, uteraard met gepaste afstanden. Dat s natuurljk prachtg! Maar het gaat noot zomaar vanzelf. We hebben n Njmegen gezen dat de aanloopperode lang s. Je moet een lange adem hebben. Net alleen de gemeente, maar alle partners bj elkaar. Ook de husarts en de fysotherapeut. Ook de combnatefunctonars en de buurtsportcoach. En de sportclubs en haar vrjwllgers. Het heeft tjd en nzet van velen nodg om sport n te zetten op verschllende gebeden. Maar als het eenmaal loopt dan ontstaan er vanzelf beweegntateven de de Njmegenaar op heel veel fronten veel gezonder maakt. WMO 2015: Kansen voor sport en bewegen Gemeenten gaan zch meer rchten op preventef bewegen, zeker nu ze vanaf volgend jaar de verantwoordeljkhed krjgen voor de de WMO en de Wet op de landurge zorg (Wlz). Preventef bewegen rcht zch op verschllende domenen, denk aan beweegvrendeljke nrchtng van wjken waar kwetsbare ouderen thus wonen of preventeve beweegprogramma s zoals valprevente tranngen en tranngen gercht op behoud van zelfstandghed n het dageljks leven. NISB heeft kenns en expertse n hus om het gesprek op gang te brengen tussen verschllende sectoren en gemeenten te advseren over preventef bewegen voor verschllende doelgroepen. Anneke Hemstra T: 06-216 495 92 E: anneke.hemstra@ nsb.nl 10 11
Sport dent nu meer doelen ASCHWIN LANKWARDEN Aschwn Lankwarden s drecteur bj Sportbedrjf Deventer. Werkte het bedrjf tot voor kort vooral n opdracht van de wethouder Sport, steeds vaker beweegt het Sportbedrjf zch n een dynamsch speelveld van onder meer toersme, recreate, stadsmarketng, duurzaamhed, gezondhed en werkgelegenhed. Deventer bewjst de kracht van sport en zet er vol op n. Sport dent nu meer doelen. Lange tjd was onze hoofdtaak ervoor te zorgen dat edereen n Deventer kan sporten of bewegen. Sport werd daarbj vooral gezen als mddel om recreatef of prestategercht bezg te zjn. Je leert n de sport om te wnnen en te verlezen, je leert er (neuwe) normen en waarden, omgaan met dscplnes, samenwerken n teamverband en samen bouwen aan het behalen van succes. Steeds meer erkennen we dat sport ook een posteve bjdrage levert aan leerprestates, een grote en essentële rol vervult n een gezonde leefstjl en dat sport en bewegen mensen laat meedoen aan de samenlevng; sport verbndt en versterkt. Een voorbeeld van een neuwe ntervente s het nzetten van sport bj mensen met een afstand tot de arbedsmarkt. Sport s daarbj een mddel om deze groep net alleen fysek te tranen en te ontwkkelen, maar ook te tranen n doorzettngsvermogen en het hervnden van een week- of dagrtme. Mensen krjgen zelfvertrouwen en leren weer aan een doel te werken. In buurten en wjken s sport een maner om groepen mensen samen te brengen de logscherwjs net snel met elkaar n contact komen. Ook worden er projecten opgezet voor mensen waarbj de drempel tot sportdeelname net te hoog bljkt. Bjvoorbeeld met het programma SportActef: een steeds popularder wordende woensdagmddagactvtet de bedoeld s om knderen ut het specaal onderwjs deel te laten nemen aan sport en spel. Een groep de vaak door beperkngen en omstandgheden net mee kunnen doen. Inmddels groet elke week het aantal deelnemers! Obstakelrun Een ander voorbeeld s de Rverenwjk, waar de partcpate, onderlnge samenhang en algemene gezondhed ver onder het gemddelde lgt. Een paar jaar geleden zjn we daar gestart met een neuw evenement: de obstakelrun. Dt s opgezet door en voor de hele wjk. Iedereen kon op zjn nveau meedoen. Inmddels doet de hele buurt mee en met meedoen bedoel k net alleen sporten. Muzek draaen, het parcours utzetten en weer opbreken, het regelen van de barbecue na afloop. Wat s begonnen als een eenmalge acte, s utgegroed tot een jaarljks terugkerend evenement. Door de kracht van sport te erkennen en voor meer doelen n te zetten, ztten we als Sportbedrjf met steeds meer voor ons neuwe densten aan tafel. Stadsmarketng en Rumteljke Ordenng bjvoorbeeld. Het College van Deventer zet n op een beweegvrendeljke openbare rumte. Dat ledde tot een utgebred stelsel van fetspaden. Maar ook het autoluw maken van wjken dent net alleen esthetsche, velgheds- of mleudoelen. Nee, we rchten de openbare rumte zo n dat je gewoonweg sneller van A naar B komt met de fets dan met de auto. Het fetsen of wandelen wordt aantrekkeljker dan het gebruk van de auto. Samen met het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen hebben we onlangs voor de gemeente een nspratesesse georganseerd, waarbj we leten zen hoe je de openbare rumte beweegvrendeljker kunt nrchten. Vaak zjn het smpele dngen. Een schoolplen anders nrchten en het ook na schooltjd voor de buurt openstellen. Anders kjken naar je omgevng en naar sport en bewegen kan mensen echt andere, gezondere keuzes laten maken. Dat draagt bj aan een gezonde levensstjl. Sporten s net alleen tranen of verplcht ld zjn van een verengng. Sporten s meedoen aan de samenlevng. En dat s de opgave van ons Sportbedrjf. we rchten de openbare rumte zo n dat je sneller van A naar B komt met de fets dan met de auto Maak uw gemeente beweegvrendeljk Hoe kan een gemeente met weng mddelen de openbare rumte fysek aanpassen, zodat het meer utnodgt om te bewegen? En hoe zorg je bnnen de gemeenteljke organsate voor goede afstemmng tussen de beledssectoren sport, gezondhed en rumteljke ordenng? NISB kan uw gemeente herover advseren. Veel thema s raken aan een beweegvrendeljke omgevng: sport, bewegen, spelen, welzjn, gezondhed, maar ook vooral rumteljke ontwkkelng, verkeer, groen, ontwerp en beheer openbare rumte. Draagvlak s daarom de eerste stap om te komen tot een beweegvrendeljke gemeente. In deze fase van orënteren, dromen en koers bepalen, s het essenteel om de relevante beledssectoren aan tafel te hebben. De ervarng leert dat een ntersectorale start, n de vorm van een nspratesesse of workshop, een goede eerste stap s om het gesprek aan te gaan en de neuzen van ambtenaren ut sport, gezondhed en rumteljke ordenng n de rchtng te krjgen van een vtale, beweegvrendeljke omgevng. Als landeljk kennsnsttuut heeft NISB de afgelopen jaren meer dan ten gemeenten geadvseerd en begeled bj het beweegvrendeljk nrchten van de openbare rumte. NISB deelt de kenns graag met u, kjk voor nstrumenten, voorbeelden en nsprate op www.nsb.nl/rumtevoorbewegen. NISB staat ook klaar voor adves en begeledng. Dayenne L abée T: 06 317 537 30 E: dayenne.labee@ nsb.nl 12 13
Samen deeën utwerken en verbndngen leggen VICTOR EVERHARDT Vctor Everhardt s als wethouder n Utrecht verantwoordeljk voor de beledsterrenen Volksgezondhed, Welzjn en WMO. Utrecht s n bewegng. Dat doen we met elkaar. Met sportverengngen, buurtverengngen, Verengng Sport Utrecht, de gemeenteraad, buurtsportcoaches, de denst Volksgezondhed, GGZ, zorgverzekeraars, stchtng MEE, Leger des Hels Sport s meer dan een wedstrjd. Als je bewegen breed wlt nzetten dan doet edereen mee. Mjn taak s de verbndngen faclteren. De rest gaat dan vanzelf. Sport en bewegen, dat zjn maneren om een betere condte te krjgen, om n condte te bljven. Lekker actef bezg zjn, zorgt voor een beter mentaal welbevnden. Met een achtergrond n de GGZ zag k dat n bewegng komen en zjn, net alleen letterljk moet worden opgevat. Bewegen helpt jezelf om goed voor jezelf te zorgen. Maar ook voor de anderen om je heen. Sporten, bewegen en spelen brengen n een buurt meer socale samenhang. Sport s echt veel meer dan een wedstrjd. Sport en bewegen belangrjk n bredere gezondhedsaanpak Zorgen dat er n je gemeente plaats en rumte s voor sport, voor bewegng, s zorgen voor je nwoners. In Utrecht zen we dat heel breed. Straks n 2015 hebben we de Grand Depart van de Tour de France n onze stad. In 2013 waren we gastheer van de EYOF, de olympsche spelen voor de jeugd. Dat zjn mooe, aanstekeljke voorbeelden voor edereen. Maar als stad doen we natuurljk veel meer. Hoe de bewoners daar gebruk van maken, bepalen ze zelf. Bjvoorbeeld va een sportverengng. Of met behulp van een buurtsportcoach jouw persoonljke ngang vnden voor bewegng. En vnd je sporten net leuk? Ben je of voel je je beperkt? Bewegen kan altjd. Iedereen kan ets doen. Wandelen, tuneren, n de buurt dngen opknappen Sport en bewegen staan dus hoog op de Utrechtse agenda. Het zjn belangrjke onderdelen n onze bredere gezondhedsaanpak. Zeker nu zorg en welzjn worden gedecentralseerd, wl je als gemeente gezonder worden en gezond bljven. We wllen overgewcht aanpakken en mensen gezondere keuzes laten maken. Dat vraagt om samenwerkng op veel vlakken. De Utrechtse wjk Overvecht s een moo voorbeeld van een heel brede gezondhedsaanpak waar sport en bewegng een promnente plaats nnemen. Daar hebben we sport- en beweegntateven ontplood met de hele buurt. Met buurtsportcoaches, Verengng Sport Utrecht, groepjes bewoners. Zorgverzekeraar Achmea s aangehaakt bj deze brede bewegngsaanpak n Overvecht. Ze s beneuwd naar wat sport doet met de zorgvraag. Ut de berekenng bljkt dat de zorgvraag n Overvecht met ver procent s gedaald. Daar heeft de aanpak aan bjgedragen. De effecten zjn nog groter. De acteve nzet op bewegng zorgt voor een betere verbndng n de buurt. Tussen sportclubs onderlng, tussen gemeenteljke densten en buurtsportcoaches, tussen scholen en clubs. Maar ook net alledaagse verbndngen tussen bjvoorbeeld de mensen van het Leger des Hels en een sportclub. Inzet n en aandacht voor sporten en bewegen ledt tot meer dan alleen een gezondere wjk. Overvecht s een moo voorbeeld, met mooe cjfers. Het wordt landeljk vaak aangehaald als succesvol. En terecht. Maar het s geen blauwdruk. Wat n Overvecht s neergezet, s specfek voor Overvecht. Ik wl graag benadrukken dat we ook n andere Utrechtse buurten en wjken breed nzetten op sport en bewegen. Zeker nu zorg en welzjn worden gedecentralseerd, wl je als gemeente gezonder bljven Verengng Sport Utrecht werkt door de hele stad en weet onder meer va het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen dat er door heel Nederland mooe ntateven zjn. De nzchten ut al de aanpakken samen hebben veel kenns gebracht waar we ons voordeel mee doen. Mjn overtugng s wel dat edereen zélf moet wllen sporten en bewegen. Het moet een ntrnseke wens van elke bewoner zjn dat hj gezond wl zjn en goed voor zchzelf wl zorgen. Sport en bewegen s meer dan een wedstrjd Wat kun je dan doen als gemeente? Sporten en bewegen faclteren! En dat kan alleen als je verbndng zoekt en legt. Als je samen wlt optrekken met anderen, met gemeenteljke en lokale organsates. Als je kenns deelt met landeljke organsates als het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen, als zorgverzekeraars. Als je samen deeën utwerkt met buurten, vrjwllgers, clubs, zorgnstellngen Sport s meer dan een sportclub of wedstrjd. Sport en bewegen helpt je ftter voelen en veerkrachtger, voor je gezondhed en voor een socale en veerkrachtge wjk. NISB brengt bewegng n het socale domen Socale kwestes vragen gezamenljke nzet van slmme en betrokken burgers, professonals en overhed. Samen optrekken en net bljven hangen n analyses, maar vooral kjken waar oplossngen voor de hand lggen. De rol van de gemeente s vooral om het gesprek te faclteren, ntateven te herkennen, te erkennen en te versterken, zoals n Utrecht gebeurt. De transtes n het socale domen nodgen ut om te zoeken naar praktsche oplossngen de ontstaan n gesprek met betrokkenen. NISB begeledt en nspreert de lokale samenwerkng tussen verschllende partjen bj complexe samenwerkngsvraagstukken met nteracteve nstrumenten en methodeken. Op createve wjze nspreert NISB de samenwerkng, programmeert het gesprek en de acte op maat, regelt de reflecte en s de sprngplank voor de volgende stap. NISB brengt plezer, energe en contnuïtet n de samenwerkng. Het kennsnsttuut heeft jarenlange ervarng met het nspreren en toerusten van sport-verengngen, beweegaanbeders en gemeenten bj haar maatschappeljke functe n de lokale gemeenschap. Grote complexe samenwerkngsvraagstukken heeft NISB begeled bj BeweegKuur, Sport en Bewegen n de Buurt en bj Effectef Actef. Ook stmuleerde NISB door het programma Meedoen alle jeugd door sport de deelname van sport n buurten en wjken. De motor achter de energe n deze netwerken zjn de werkprncpes van NISB: het werken aan empowerment, het werken aan het versterken van de netwerken n bestaande communtes en hun vermogen zaken zelf te regelen op een wjze de bj de stuate past. Sport als kloppend hart de bewegng brengt n het socale domen. Mareke Verhaaf T: 06 317 537 32 E: mareke.verhaaf@ nsb.nl 14 15
Overgewcht s een halt toegeroepen dankzj sport en bewegen RINY VAN RINSUM Rny van Rnsum s als wethouder n Veghel verantwoordeljk voor onder meer de beledsterrenen Sport, Gezondhed, Jeugd en Jongeren. Deze beledsterrenen komen samen n het programma Jongeren op Gezond Gewcht. De lat lgt hoog, want de gemeente wl haar jeugd tot de gezondste van Nederland maken. Qua gewchtsbeheersng ljkt deze ambte aardg te lukken. In Veghel zjn obestas en overgewcht tot stlstand gebracht. Sporten en bewegen waren herbj belangrjke succesfactoren. Sport en spel. Iedereen zou er mee n aanrakng moeten komen. Het s zo basaal n een mensenleven. Door sport leer je samenwerken, leer je verlezen, maar ook elegant wnnen. Sport verbndt voor, tjdens en na een wedstrjd. Sport brengt je normen en waarden bj, het verbndt en legt socale verbanden. Maar sport zorgt ook voor een gezond of een gezonder lchaam, voor een goede basscondte. Daarom wens k elke nwoner sport, spel en bewegng toe. De naam zegt het al: Veghel rcht zch met het programma Jongeren op Gezond Gewcht - kortweg JOGG - vooral op jongeren. Aanledng s overgewcht en obestas. Onze jongeren scoren nu nog goed, maar n ljn met de landeljke trends zal de Veghelse jeugd zonder ngrjpen te zwaar worden. Daarom besteden we veel aandacht aan prevente. En het loont. Ut de cjfers van onze GGD bljkt dat de toename van het aantal knderen met overgewcht n Veghel dankzj het programma JOGG een halt s toegeroepen. De volgende stap s het aantal jongeren dat nu nog te zwaar s, terug te brengen. Sport werkt voor Veghel Sport en bewegen zjn daarbj een spl n het project. En de bestaande sportclubs! We menen dat we geen aparte clubjes moeten oprchten voor dt jeugd-gezondhedsprogramma. We doen het met wat we hebben. Maar we doen het wél met extra aandacht. Want we vragen veel aan onze sportclubs en al hun vrjwllgers. We doen een beroep op de maatschappeljke functe van verengngen en vragen een nhoudeljke bjdrage ten behoeve van de decentralsates, bjvoorbeeld n het kader van WMO, jeugdzorg en de partcpatewet. Wat we bjvoorbeeld van sportclubs vragen s knderen en jeugd en trouwens ook andere groepen - toe te laten treden tot hun club de net per se n wedstrjdverband wllen bewegen, maar wel wllen voetballen of turnen. Dat betekent bnnen de clubs een cultuuromslag. En de wllen ze maken, maar wel mét ons. Zo zorgen we bjvoorbeeld voor extra begeledng. En onze buurtsportcoaches denken en helpen mee. Het leuke s dat zelfs het lokale bedrjfsleven meedenkt, meedoet en meefnancert. JOGG s van ons allemaal, want onze jeugd s ook van ons allemaal. Het s onze toekomst. Het leuke s dat we zen dat sport werkt. Zo zen we dat de sportdeelname van Veghelse We stomen door. We bestoken alle groepen met sport en bewegen jongeren van 0 tot 12 jaar 69 procent s. Dat s overgens vrj normaal. Maar wat we vooral zen s dat de sportdeelname van jeugd van 12 tot 18 jaar s toegenomen naar 74 procent, terwjl landeljk gezen deze groep just afhaakt door andere nteresses en toenemend schoolwerk. Sport en sportclubs nzetten om de jeugd te verleden tot een gezondere leefstjl, heeft nog meer aspecten dan bewegen alleen. Zo zen we ook het aanbod en de aanpak n de sportkantnes veranderen. Het broodje gezond was er altjd al, maar als het twee keer zo duur s als een broodje kroket En het werkt ook weer door op de scholen. Naast de snoepautomaat kun je als scholer nu ook voor frut kezen. Sportdrankjes ontmoedgen ljkt nu ook te zjn ngezet; jongeren wllen een gezond drankje! Sport als nzet bj de jeugd bljkt dus op meer fronten helzaam. Ik ben vastberaden om sport ook bj andere doelgroepen n te gaan zetten. We leden bjvoorbeeld mensen met een beperkng naar de bestaande sportclubs toe. De gemeente legt de verbndngen en faclteert. En ook dan verwacht k naast een betere condte en gezondhed andere posteve neveneffecten te kunnen meten. Jeugd n bewegng: It takes a vllage to rase a chld Knderen en jongeren worden gevormd door alles en edereen waarmee ze n aanrakng komen. Elk knd maakt deel ut van een groter verband. Geznsleden, buurtbewoners, scholen, wnkelers, sport- en welzjnsorgansates : t takes a vllage to rase a chld. Maar hoe krjg je knderen en jongeren n bewegng? Welke partjen, professonals, ntateven en regelngen spelen daarbj een rol en hoe zet je deze optmaal n? NISB deelt kenns en ervarngen en advseert gemeenten op maat. De sporteve wensen en behoeften van het knd vormen daarbj het utgangspunt en ook de kwaltet van het sport- en beweegaanbod dat lokaal wordt ngezet. NISB denkt graag mee met uw lokale plannen en bedt bjvoorbeeld workshops, tranngen en adves. Hern staat voldoende afstemmng en kennsutwsselng tussen de gemeente, scholen, ouders, opvang, lokale sportaanbeders en de zorg centraal. Zo kunnen we een analyse maken van de hudge stuate n de wjk. Of u advseren over de vele ntateven en subsderegelngen de bjvoorbeeld n het onderwjs worden ngezet om sport en bewegen bj knderen te stmuleren. Ook bedt ons team dverse tranngen en workshops en tps op maat. Bjvoorbeeld over het begeleden van jeugdpartcpate n de sport, de nzet van focusgroepgesprekken en het betrekken van ouders bj het n bewegng krjgen van de jeugd. Hske Blom T: 06 216 495 99 E: hske.blom@nsb.nl 16 17
Beledsnstrument Gemeenteljk Sport- en Beweegbeled n Beeld Sport kan een waardevolle toevoegng zjn voor sectoren als zorg, jeugd, onderwjs, WMO en openbare rumte. Om de maatschappeljke rol van sport bnnen de gemeente te bevorderen, hebben het Nederlands Insttuut voor Sport en Bewegen en het Verwey-Jonker Insttuut met een aantal gemeenten een beledsnstrument ontwkkeld om de kwaltet van gemeenteljk sport- en beweegbeled bnnen de dverse gemeenteljke sectoren n kaart te brengen. Doel van het nstrument s, per gemeente, de maatschappeljke poste en waarde van sport nzchteljk te maken door: 1. Het n kaart brengen van de lokale gezondhedsstuate en sport- en beweegstuate (wjkscan) 2. Opwaarderen van deze gegevens door een nterpretate van gemeenteljke beledsplannen, ntervews met beledsmedewerkers sport en met beledsmedewerkers van andere relevante sectoren. Deze analyse geeft de gemeente nzcht n beledspunten de extra aandacht nodg hebben en de punten waar het just goed gaat. Daarnaast ontstaat nzcht n mogeljke verbndngen met andere beledsterrenen. Hermee kunnen gemeenten prorteten stellen of keuzes maken bnnen het sport- en beweegbeled. Ook bedt het aanknopngspunten op andere beledsterrenen om sport als mddel te gaan gebruken. Mareke Verhaaf T: 06 317 537 32 E: mareke.verhaaf@ nsb.nl Inspratesesse n company NISB verzorgt themagerchte nspratesesses n company. Een greep ut het aanbod: Beweegvrendeljk nrchten van de openbare rumte, een sesse voor ambtenaren rumteljke ordenng en ambtenaren sport en welzjn. Bjdrage van sport en bewegen aan beledsdoelen: Zelfredzaamhed van ouderen, stmuleren van een gezonde leefstjl bj jeugd, een velge en beweegvrendeljke leefomgevng en het voorkomen van overgewcht. Een sesse voor beledsambtenaren ut het socale domen. Van sport- en beweegbeled naar een utvoerngsnota. Wat zjn effecteve keuzes met beperkte mddelen? Welke gegevens zjn belangrjk, hoe resultaten te formuleren en te montoren? Een sesse voor beledsambtenaren sport en/of gezondhed. Duurzame nzetbaarhed van de egen medewerkers n een gemeente. Een sesse over het stmuleren van meer bewegen op de werkvloer, voor management en P&O. Een nspratesesse brengt u en uw collega s letterljk en fguurljk n bewegng. We werken met praktjkstuates zodat de resultaten drect brukbaar zjn. Mareke Verhaaf T: 06 317 537 32 E: mareke.verhaaf@ nsb.nl Zo regel je gezond gedrag bj nacteve bewoners Hoe tjd en geld effectef besteden om duurzaam gezond beweeggedrag bj nacteve burgers bnnen uw gemeente te bewerkstellgen? Wat s de juste aanpak om just deze nwoners op een posteve en duurzame maner aan te zetten tot een gezondere leefstjl? Voor beledsambtenaren sport en coördnatoren buurtsportcoaches hebben NISB, ResCon en Kennspraktjk een tranng over gedragsveranderng ontwkkeld. De tranng geeft nzcht n (on)bewust gedrag van een doelgroep. Deelnemers kunnen na afloop nog beter bj doelgroepen aansluten en hun ntrnseke motvate aanspreken om zo beweeg gedrag bljvend te veranderen. De tranng helpt om een (beleds-)plan en de utvoerng effectever te maken, omdat de doelgroep (met een planmatge aanpak) echt berekt en geraakt wordt. Meer nformate: www.nsb.nl/academe Karen Htters T: 06 316 912 79 E: karen.htters@ nsb.nl 18 19
Horapark 4, 6717 LZ Ede P Postbus 643, 6710 BP Ede T 0318 490 900 E nfo@nsb.nl www.nsb.nl www.netwerknbewegng.nl youtube.com/nisbsportenbewegen @NISBtweet