Informate horende bj de Rchtljnenboeken voor het opstellen en beoordelen van mleu-effectenrapportages van 1997. Het volgende document s een gedgtalseerde verse van de rchtljnenboeken de n 1997 gepublceerd zjn. Deze dateren dus van vóór het mer/vr-decreet van 18/12/2002 (BS 13/02/2003) de de utwerkng van een Rchtljnenboek mleueffectrapportage voorop stelt. Verneuwde en neuwe delen van het rchtljnenboek zjn dus n de komende jaren te verwachten. U verneemt er later meer over va de webste van de Cel Mer op http://www.mervlaanderen.be Vanwege een wjzgng n de nformatcasystemen zjn een aantal fguren van de rchtljnenboeken net meer beschkbaar en s een deel van de opmaak verloren gegaan waardoor ook de pagnanummerng verkeerd kan zjn. Deze gedgtalseerde bestanden worden dan ook slechts ter nformate ter beschkkng gesteld. Inden u een correct genummerd en van alle llustrates voorzen, paperen exemplaar wenst van een bepaald rchtljnenboek dan kan u dt, tegen kostprjs, aanvragen bj de Cel Mer va mer@vlaanderen.be of va het secretaraat op 02 553 80 79. RICHTLIJNENBOEK VOOR HET OPSTELLEN EN BEOORDELEN VAN MILIEUEFFECTRAPPORTEN DEEL 9 : ALGEMENE METHODOLOGIE DISCIPLINE LICHT, WARMTE EN STRALING
OMTRENT HET RICHTLIJNENBOEK MEROMTRENT HET RICHTLIJNENBOEK MER ntatef Op ntatef van de "cel m.e.r." van de Afdelng Algemeen Mleu- en Natuurbeled van de Admnstrate Mleu-, Natuur- en Land- en Waterbeheer (Departement Leefmleu en Infrastructuur) s een Rchtljnenboek opgesteld voor het opstellen en beoordelen van mleueffectrapporten. Voor het tot stand komen van het Rchtljnenboek werden dre onderzoeksopdrachten utgevoerd op ntatef van de cel m.e.r. : fase 1'verkennende stude n verband met een rchtljnenboek voor het opstellen en beoordelen van mleueffectrapporten, met de nadruk op de mleuonderdelen fauna en flora' fase 2'stude betreffende het samenstellen van een rchtljnenboek voor het opstellen en beoordelen van mleueffectrapporten' fase 3'stude betreffende de toetsng van de specfeke rchtljnen voor het opstellen van mleueffectrapporten voor m.e.r.-plchtge nrchtngen of projecten aan de hand van case studes, waarna de bassrchtljnen kunnen verfjnd en/of bjgestuurd worden' doelstellng De doelstellng van het Rchtljnenboek s de kwaltet van het mleueffectrapport te verbeteren en de vereste depgang van een MER af te bakenen. In het rchtljnenboek wordt alle kenns, zowel procedureel als methodologsch, gebundeld op het gebed van mleueffectrapportage; het geeft praktsche en concrete rchtljnen en aanbevelngen per actvtetengroep - zowel nterdscplnar als dscplnar - voor het opstellen van een kwaltatef goed mleueffectrapport. doelgroep Het Rchtljnenboek beoogt brukbaar te zjn voor : de ntatefnemer van een m.e.r.-plchtge actvtet, de MER-makers, de admnstrate, de vergunnngsverlenende en controlerende overhed en de bevolkng. opstellers Het Rchtljnenboek s opgesteld door een nterdscplnare groep van promotoren van verschllende Unversteten, onder supervse van een promotor-coördnator. De dscplnes 'lucht', 'gelud en trllngen', 'lcht, warmte en stralng', 'water', 'bodem', 'mens-gezondhed', 'mens-rumteljke aspecten', 'fauna en flora' en 'monumenten en landschappen en materële goederen' komen aan bod. De opstellers werden begeled en bjgestuurd door een stuurgroep, samengesteld ut leden van de verschllende betrokken admnstrates, aangevuld met het LISEC, het VITO en dre MER-deskundgen (generalsten). structuur Het Rchtljnenboek bestaat vooralsnog ut de volgende 11 delen :
deel 1procedurele aspecten deel 2algemene methodologsche aspecten deel 3 methodologe per dscplne : mens : gezondhed deel 4 methodologe per dscplne : mens : rumteljke aspecten deel 5 methodologe per dscplne : fauna en flora deel 6 methodologe per dscplne : bodem deel 7 methodologe per dscplne : water deel 8 methodologe per dscplne : lucht deel 9 methodologe per dscplne : lcht, warmte en stralngen deel 10 methodologe per dscplne : gelud en trllngen deel 11 methodologe per dscplne : monumenten, landschappen en materële goederen n het algemeen toekomst Het Rchtljnenboek zal aangevuld worden met verschllende delen de de specfeke methodologe per actvtetengroep beschrjven. Veel procedurele en methodologsche nformate n de eerste 11 delen s zeer technsch en werd depgaand en volledg behandeld. Voor de bevolkng en de ntatefnemers van m.e.r.-plchtge actvteten s veel nformate mnder essenteel, zodat ten behoeve van bede doelgroepen een samenvattng zal worden opgesteld.
Ljst van promotoren en medewerkersljst van promotoren en medewerkers dscplne 'lcht, warmte en stralng' Prof. Dr. J. BERGHMANS Departement Werktugkunde - afdelng Toegepaste Mechanca en Energekonverse Katholeke Unverstet Leuven Celestjnenlaan 300 A 3001 LEUVEN coördnate Prof. Dr. R.F. VERHEYEN medewerkers : Kata Nagels, Dck van Straaten Departement Bologe Unverstare Instellng Antwerpen Unverstetsplen 1 2610 WILRIJK
Samenstellng stuurgroepsamenstellng stuurgroep -Admnstrate Mleu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer (AMINAL) : Afdelng Algemeen Mleu en Natuurbeled - cel m.e.r. -AMINAL : Afdelng Mleuvergunnngen -AMINAL : Afdelng Natuur -AMINAL : Afdelng Land -Admnstrate Rumteljke Ordenng, Husvestng & Monumenten & Landschappen (AROHM): Afdelng Rumteljke Plannng -AROHM : Afdelng Monumenten en Landschappen -Admnstrate Gezondhedszorg : Afdelng Prevente en Socale Gezondhedszorg -Admnstrate Econome : Afdelng Natuurljke Rjkdommen en Energe -Insttuut voor Natuurbehoud -Insttuut voor Bos- en Wldbeheer -het Vlaams Instuut voor Technologsch Onderzoek (VITO) -het Studecentrum voor Ecologe en Bosbouw v.z.w. (LISEC) -de Mobltetscel -dre MER-deskundgen, generalsten : *de heer F. Vansna *de heer J. Vangenechten *de heer J. Vandenbroeck v
LEESWIJZERLEESWIJZER Dt deel van het Rchtljnenboek behandelt de algemene methodologe per dscplne en omvat ten hoofdstukken. Hoofdstuk 1Benaderngswjze en specfeke nhoudsbepalng van de dscplne bespreekt de rekwjdte van de dscplne; de benaderngswjze van de dscplne wordt toegelcht. Hoofdstuk 2Bronnen van bassnformate verdudeljkt welke bassnformate per dscplne verest s, meer bepaald welke gegevens nodg zjn voor het beschrjven van het studegebed, de referentestuate, en voor de effectvoorspellngsmethoden. Hoofdstuk 3Afbakenng van het studegebed beschrjft de wjze waarop het studegebed wordt afgebakend; de methodologe wordt beschreven en voorstellngsmethoden worden toegelcht. Hoofdstuk 4Analyse van de referentestuate bespreekt de methode voor de nventarsate van de referentestuate(s), beschrjft de mogeljke voorstellngsmethoden van de referentestuate en geeft een korte toelchtng van de ontwkkelngsscenaro's. Hoofdstuk 5Karakterserng van de effectgroepen, effectutdrukkngen en beoordelngscrtera verdudeljkt de effectgroepen en de beoordelngscrtera per effectgroep toegelcht. Aan de verschllende effectgroepen wordt nhoud gegeven. Per effectgroep worden de effectutdrukkngen en de beoordelngscrtera per effect/effectgroep (normen, rchtwaarden en grenswaarden,...) toegelcht. Hoofdstuk 6Analyse van de geplande stuate beschrjft de effectvoorspellngsmethoden per effectgroep. Voor elke voorspellngsmethode wordt de nterpretate en beoordelng van de utvoergegevens en de beperkngen van de voorspellngsmethode verdudeljkt. De mogeljke voorstellngsmethoden worden beschreven. v
Hoofdstuk 7Gegevensoverdracht naar andere dscplnes benadrukt het nterdscplnare gebruk van gegevens; de dscplne dudt aan welke gegevens overgedragen worden naar andere dscplnes. Hoofdstuk 8Beoordelng van de geplande stuate bespreekt voor de ntegrerende dscplnes op welke wjze het globale effect bepaald en beoordeeld wordt. Hoofdstuk 9Beschrjvng van de mlderende maatregelen geeft een algemene toelchtng van mogeljke effectmlderende maatregelen. Hoofdstuk 10Het opstarten van een postevaluateprogramma formuleert methodologsche voorstellen voor het opnemen van een postevaluatestude n het MER. Tot slot wordt dt deel afgesloten met : Begrppenljst Ljst van afkortngen Referenteljst Bjlagen v
INHOUD OMTRENT HET RICHTLIJNENBOEK MER... LIJST VAN PROMOTOREN EN MEDEWERKERS... LEESWIJZER... v 1BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE INHOUDSBEPALING VAN DE DISCIPLINE...1 1.1Inledng... 1 1.2Defntes... 1 1.2.1Stralng... 1 1.2.2Lcht... 2 1.2.3Warmte... 2 2BRONNEN VAN BASISINFORMATIE... 3 2.1Stralng... 3 2.2Lcht... 3 2.3Warmte... 4 3AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED... 5 3.1Inledng... 5 3.2Informatebronnen... 5 3.3Faserng... 5 3.4Methode voor afbakenng van het studegebed... 5 3.5Voorstellngsmethoden... 6 4ANALYSE VAN DE REFERENTIESITUATIE... 7 4.1Inledng... 7 4.2Referentestuates... 7 4.3Hudge stuate... 7 4.3.1Stralng... 7 4.3.2Lcht en warmte... 8 4.4Voorstellngsmethode van de referentestuate... 8 4.4.1Stralng... 8 4.4.2Lcht en warmte... 8 5KARAKTERISERING VAN DE EFEFCTGROEPEN... 9 v
5.1Stralng... 9 5.2Lcht... 9 5.3Warmte... 10 6ANALYASE VAN DE GEPLANDE SITUATIE... 11 6.1Effectvoorspellng... 11 6.1.1Stralng... 11 6.1.2Lcht... 11 6.1.3Warmte... 11 6.2Voorstellngsmethoden... 11 7OVERDRACHT VAN GEGEVENS NAAR ANDERE DISCIPLINES... 12 8BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE... 13 8.1Inledng... 13 8.2Stralng... 13 8.3Lcht... 14 8.4Warmte... 14 9BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN... 15 9.1Inplantngsalternateven... 15 9.2Utvoerngsalternateven... 15 9.2.1Stralng... 15 9.2.2Lcht... 16 9.2.3Warmte... 16 10HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA... 17 BEGRIPPENLIJST... 18 LIJST VAN AFKORTINGEN EN SYMBOLEN... 19 REFERENTIELIJST... 20 v
BIJLAGEN... 21 1GRENSWAARDEN IN VERBAND MET STRALING... 21 1.1Kortetermjneffecten... 21 1.1.1Laagfrequente velden (0 Hz tot 10 khz)... 21 5.1.2Hoogfrequente velden (10 khz tot 300 GHz)... 24 1.2Langetermjneffecten... 30 1.2.1Elektrsch veld... 30 1.2.2Magnetsch veld... 30 1.2.3Samenvattng... 31 2PROCEDURES ELEKTRISCHE METINGEN... 32 2.1Laagfrequent... 32 2.1.1Elektrsche veld... 32 2.1.2Magnetsche veld... 32 2.1.3Bjzondere esen... 33 2.2Hoogfrequent... 33 x
LIJST VAN TABELLEN Tabel 2.1 :Maxmale toegelaten stralngsntensteten en blootstellngtjden voor U.V. stralng volgens C.I.E. Tabel 8.1 :Maat voor nadelge effectren op de gezondhed van de mens ngeval laagfreqente elektrche en magnetsche velden Tabel B.1 :Geïnduceerde stroomdchthed Tabel B.2 :Elektrsche velden Tabel B.3 :Magnetsche velden Tabel B.4 :Contactstroom Tabel B.5 :Specfc Absorpton Rato (bj contnue blootstellng) en Specfc Absorpton Tabel B.6 :Referentewaarden voor blootstellng aan een elektrsch of magnetsch veld Tabel B.7 :Referentenveaus voor pekveldsterktes en vermogendchtheden Tabel B.8 :Grenzen voor de contactstromen Tabel B.9 :Rchtljnen x
1)BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE INHOUDSBEPALING VAN DE DISCIPLINE2)BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE INHOUDSBEPALING VAN DE DISCIPLINE a)inledngb)inledng De dscplne 'lcht, warmte en stralng' onderzoekt alle effecten van het geplande project zowel ten gevolge van emsses van lcht, warmte en stralng als ten gevolge van de beperkng van de beschkbaarhed van lcht, warmte en stralng voor fauna, flora en mens. De nvloed dent zowel op korte als op lange termjn bekeken te worden. In wat volgt worden 'lcht, warmte en stralng' als afzonderljke deeldscplnes behandeld omwlle van hun egen specfeke kenmerken. De stude voor deze dre deeldscplnes bestaat steeds ut een karaktersate van de referentetoestand, de gespecfceerd wordt al naar gelang de aard van het project, een voorspellng van de toekomstge toestand en een vergeljkng tussen bede toestanden, waarut een beoordelng volgt. d)defntese)defntes )Stralng)Stralng Onder het begrp 'stralng' (Verbruggen, 1994) wordt n de volgende tekst de net-onserende elektrsche, magnetsche en elektromagnetsche stralng met utslutsel van warmtestralng (nfrarood), ultravolet en van zchtbaar lcht verstaan. Het begrp stralng kan voor verwarrng zorgen. Een technsch meer correcte term s velden. Bassbegrp : elektrsch, magnetsch en elektromagnetsche velden Rond elke elektrsche ladng n rust heerst er een elektrsch veld gekarakterseerd door de elektrsche veldsterkte E [V/m]. Va dt elektrsch veld kan deze ladng een mechansche kracht utoefenen op andere geladen deeltjes op een afstand van de ladng. Beweegt de elektrsche ladng, wat n een geleder stroom genoemd wordt, dan ontstaat er een magnetsch veld met veldsterkte H [A/m]. Ondergaat de elektrsche ladng een versnellng, dan plant dt elektromagnetsch veld zch voort en ontstaan er elektromagnetsche velden (EM-velden). Het voortplantngseffect ontstaat doordat elk veranderend elektrsch veld een varërend magnetsch veld opwekt, dat op zjn beurt weer een elektrsch veld veroorzaakt, enz. Als de elektromagnetsche golven eenmaal gegenereerd zjn, gedragen ze zch als een zelfstandg verschjnsel en verspreden ze zch vanut de bron (of straler). In vacuüm of n lucht gebeurt dt met de lchtsnelhed 300000 km/s. Een elektromagnetsche golf kenmerkt zch door een frequente f, de het aantal golven bepaalt dat per seconde een vast punt n de rumte passeert. Een geladen deeltje n versnellng zendt als het ware zjn vermogen ut om kracht op andere geladen deeltjes ut te oefenen. Dt gaat gepaard met utstralng van elektromagnetsche energe de gedragen wordt door de elektromagnetsche golf. Het elektromagnetsch frequentespectrum s een rangschkkng van elektromagnetsche stralng naar frequente. Net-onserende stralng s dat deel van het elektromagnetsch spectrum met frequentes f klener dan 3 phz. Stralng met een frequente groter dan 3 phz noemt men onserende stralng. Deze x
stralng s n staat moleculen te onseren. Herbj ontstaan vrje radcalen de vtale delen van de bologsche cel kunnen vernetgen. Zj vallen buten dt werk. In het elektromagnetsch veld rond een bron s er een ondersched tussen : Nabje-veld : n een zone dchtbj de bron s het geometrsch en numerek verband tussen het elektrsch en magnetsch veld bepaald door de bron zelf. Bede velden moeten afzonderljk worden gemeten of berekend. Verre-veld : n de zone verder van de bron wordt het verband tussen het elektrsch en het magnetsch veld bepaald door de rumte waarn de golven zch voortplanten. v)lchtv)lcht 'Lcht' dudt n deze tekst op de elektromagnetsche stralng n het golflengte-gebed van 200 tot 780 nm. Dt komt overeen met het voor het menseljk oog zchtbaar gebed utgebred met het ultravolet lcht. Het ultravolet wordt onderverdeeld n UV-A (320-400 nm), UV-B (280-320 nm) en UV-C (200-280 nm). v)warmtev)warmte 'Warmte' s een wjze van energe-utwsselng waardoor nwendge energe van de betrokken stelsels kan veranderen zonder tussenkomst van mechansche arbed. Warmtetransport gebeurt op dre verschllende maneren nl. door geledng, door convecte en door stralng. Voor wat betreft warmtestralng dent voornameljk rekenng gehouden te worden met elektromagnetsche stralng n het nfrarood gebed (nabje en mdden nfrarood : van 780 tot 3000 nm, verre nfrarood : van 3000 tot 15000 nm). Naast warmtestralng kunnen mleu mpacten te wjten zjn aan warmte ontstaan door de lozng van b.v. koelwater. Dt aspect wordt behandeld n het kader van de dscplne 'water'. Voor wat betreft zeer grootschalge projecten kan warmte lokale klmaatswjzgngen veroorzaken. 2
4)BRONNEN VAN BASISINFORMATIE5)BRONNEN VAN BASISINFORMATIE a)stralngb)stralng De wetgevng de momenteel van kracht s beperkt de waarden van het elektrsche veld dat s opgewekt door de elektrsche nstallates voor energetransport en -dstrbute en houdt de verplchtng n tot aardng van sommge metalen voorwerpen de ten opzchte van de grond geïsoleerd zjn. De waarde van het elektrsch veld opgewekt door een nstallate van transport of verdelng van elektrsche energe, gemeten volgens de reglementare voorschrften, moet lager zjn dan volgende waarden, gemeten op nveau van de wonng of 1,5 meter van de grond : 1)n de woongebeden of n gebeden voor woongebed bestemd volgens het gewestplan : 5 kv/m; 2)bj overspannng van wegen : 7 kv/m; 3)op andere plaatsen : 10 kv/m. De metalen onderdelen de door hun aanwezghed n het elektrsch veld op een potentaal worden gebracht de n een bestendg regme een ontladngsstroom geeft van 1 ma, worden geaard. [Mnstreel Beslut van 07 me 1987 (B.S. van 14.05.1987)/ gewjzgd bj Mnstreel Beslut van 20 aprl 1988 (B.S. van 06.05.1988) gewjzgd bj Mnstreel Beslut van 20 aprl 1988 (B.S. van 06.05.1988)] d)lchte)lcht VLAREM II, hoofdstuk 4.6, bevat een vertal artkels betreffende de beheersng van hnder door lcht. Hern worden n algemene bewoordngen de voorwaarden gesteld waaraan verlchtng dent te voldoen. Als grenswaarde wordt gesteld dat lchtreclame de normale ntenstet van de openbare verlchtng net mag overtreffen. Voor wat betreft U.V. stralng werden door de Commsson Internatonale d'eclarage (C.I.E.) maxmale toegelaten stralngsntensteten en blootstellngstjden opgesteld volgens Tabel 2.1. Tabel 2.1 :Maxmale toegelaten stralngsntensteten en blootstellngtjden voor U.V. stralng volgens C.I.E.Tabel 2.1 :Maxmale toegelaten stralngsntensteten en blootstellngtjden voor U.V. stralng volgens C.I.E. Golflengte-gebed U.V.-A (320-400 nm) U.V.-B (280-320 nm) Toegelaten blootstellng en blootstellngstjden 10 W/m 2 voor meer dan 100 seconden 10 4 J/m 2 tot 1000 seconden U.V.-C 1 W/m 2 gedurende 8u/dag (200-280 nm) Voor wat betreft het golflengtegebed 180 tot 400nm worden n 'Arbedsbeschermng, CedSamson (aanvulwerk)' grenswaarden opgesomd. 3
g)warmteh)warmte De gewesteljke of natonale wetgevng bevat geen voorschrften betreffende warmtestralng. Voor wat betreft de velghed van personen wordt nternatonaal een maxmale waarde van 1 kw/m 2 gehanteerd de bj langdurge blootstellng net mag overschreden worden. Voor wat betreft effekten van warmtestralng op fauna en flora zjn geen algemeen toepasbare drempelwaarden bekend. 4
7)AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED8)AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED a)inledngb)inledng Het studegebed s dt deel van de omgevng waar de nvloed van het project op relevante wjze merkbaar s. Aangezen de transmssvtet van lucht voor de meeste golflengten van elektromagnetsche velden zeer dcht bj 1 gelegen s, betekent dt dat de nvloedszones voor de deeldscplnes lcht en stralng erg groot kunnen zjn (bv. rado, televse, moblofone, verdeelnet voor elektrctet). Voor wat betreft de deeldscplne warmte dent de nvloedszone bepaald te worden naar gelang de aard van de warmtedrager. d)informatebronnene)informatebronnen Voor wat betreft een neuw project dent men te beschkken over een beschrjvng van de lokale stuate bnnen het studegebed voor wat betreft lcht, warmte of elektrsche velden. Het verloop van deze grootheden n tjd en rumte dent opgegeven gesteund op metngen. Verder dent een beschrjvng gegeven van alle nstallates van het project de bj explotate lcht, warmte en elektrsche velden teweeg brengen. Lokate, opwekkngsvermogens (nclusef tjdsafhankeljk gedrag) van deze bronnen denen beschreven ten ende hun mpacten te kunnen bepalen. Voor wat betreft bestaande projecten dent men te beschkken over de beschrjvng ( bj voorkeur gesteund op metngen) van de bestaande stuate betreffende lcht, warmte en stralng aangevuld met een beschrjvng van de opwekkngsbronnen de bj eventuele wjzgngen zouden wegvallen of ontstaan. g)faserngh)faserng Voor de dscplne 'warmte, lcht en stralng' beperken de mleueffecten zch voornameljk tot de operatonele faze van het project. Wel s het mogeljk dat voor wat betreft deze faze verschllende werkngsvoorwaarden onderzocht denen te worden. Herbj dent specale aandacht te worden geschonken aan de aan- en utschakelng van toestellen met groot vermogen. j)methode voor afbakenng van het studegebedk)methode voor afbakenng van het studegebed De grootte van het gebed waarn door warmte, lcht of stralng effekten kunnen teweeggebracht worden s van een groot aantal factoren afhankeljk. De afbakenng van het studegebed s om deze reden moeljk ut te voeren bj aanvang van het studewerk. Er wordt daarom voorgesteld om bj mddel van eenvoudge rekenmodellen en utgaande van conservatef geschatte waarden van de vermogens van de opwekkngsbronnen de afstanden waarop relevante waarden van veldsterkten, enz... kunnen verwacht worden te schatten en het studegebed hertoe te beperken. Alleszns kan gesteld dat mpaktzones voor stralng, lcht en warmte meestal tot 5
enkele honderden meter beperkt zjn. m)voorstellngsmethodenn)voorstellngsmethoden Het afgebakende studegebed zal voorgesteld worden bj mddel van stafkaarten en/of gewestplannen. De nauwkeurghed waarmee de stuate wat betreft stralng, lcht en warmte dent beschreven, dent mnstens 5 % van de relevante grenswaarden te bedragen. 6
10)ANALYSE VAN DE REFERENTIESITUATIE11)ANALYSE VAN DE REFERENTIESITUATIE a)inledngb)inledng Om tot een zo objectef mogeljke evaluate en beoordelng van het voorgestelde project te komen moet een volledge beschrjvng van een referentetoestand opgesteld worden. d)referentestuatese)referentestuates Defnte : "De referentestuate s de toestand van het studegebed waarnaar gerefereerd wordt n functe van de effectvoorspellng". Deze defnte laat toe de referentetoestand vanut verschllende gezchtspunten te bekjken, nl. vanut de hudge toestand, vanut de gewenste toestand of vanut de gewjzgde toestand. Voor alle betrokken dscplnes denen n het MER dezelfde referentestuate en dezelfde geplande stuates te gelden (ze deel B(1)). Om het MER overzchteljk en functoneel te houden dent enkel rekenng te worden gehouden met de hudge toestand van het studegebed (ze deel B(1)). g)hudge stuateh)hudge stuate )Stralng)Stralng Als referentestuate bj een neuw project gelden de elektrsche, magnetsche en elektromagnetsche velden de aanwezg zjn vóór de utvoerng van het project, onder andere, het aardmagnetsch veld, de extra laag frequente velden de n normale hushoudeljke stuates aanwezg zjn en de hoger frequente velden tengevolge van rado- en televse-utzendngen. Voor een bestaand project, al dan net met aanpassngen (hervergunnng), worden als referentetoestand de elektrsche, magnetsche en elektromagnetsche velden genomen, zoals n de vorge alnea vermeld met daar boven op de velden van de bestaande nstallates. Bj neuwe of reeds bestaande metngen denen de meetvoorwaarden nauwkeurg beschreven te worden. De stuate moet geometrsch volledg beschreven zjn en alle opgemeten waarden moeten vermeld worden alsook de belastng van het systeem op het ogenblk van de metng en de omgevngsfactoren. Elektrsche meetprocedures de denen toegepast te worden zjn n bjlage 2 beschreven. 7
v)lcht en warmtev)lcht en warmte Een geljkaardge defnte van de referentetoestand wordt gehanteerd voor de beschrjvng van het lcht- en temperatuurbeeld. Voor een neuw project wordt het lcht- en temperatuurbeeld beschouwd voor de realsate van het project, voortkomend ut zonlcht, straatverlchtng, naburge hoge constructes en natuurljke schermen voor lcht (bv. bomenrjen, hagen). Voor een bestaand project worden lcht- en temperatuurbeeld beschouwd zoals zj door de aanwezge nstallates worden bepaald, door afschermng van zonlcht, door kunstmatge lchtbronnen, door grote stooknstallates en hun emsses van warmte. De eenvoudgste maner voor het bepalen van een algemeen kwaltatef lchtbeeld s fotografe (eventueel op verschllende ogenblkken van de dag, omwlle van de zonnestand). De verlchtngssterkte wordt gemeten met een luxmeter. Een lcht-ntenstetsbeeld kan worden opgebouwd aan de hand van metngen op verschllende plaatsen. Kwanttatef kan gebruk worden gemaakt van lchtntenstetsmeters. Warmtestralngsmetngen zjn gebaseerd op warmte-absorpte van een detector, de omgezet wordt n een andere energevorm. In thermsche detectetoestellen wordt va een temperatuurgevoelge weerstand een temperatuurverhogng gemeten. Een breed spectrum wordt gemeten. Fotonsche detectetoestellen meten de verplaatsngen van elektronen n een halfgeledermateraal en meten een zeer specfeke golflengte. Een temperatuurbeeld kan met thermografe worden vastgelegd. Herbj denen echter wel de beperkngen van deze technek n acht te worden genomen (sterke beïnvloedng door emssvtet van voorwerpen, reflectes,...). Temperatuursmetngen denen de thermogrammen aan te vullen. De nauwkeurghed waarmee de grootheden wat betreft stralng, lcht en warmte dent beschreven, dent mnstens 5% van de desbetreffende grenswaarden te bedragen. j)voorstellngsmethode van de referentestuatek)voorstellngsmethode van de referentestuate )Stralng)Stralng De referentestuate zal voor wat betreft stralng voorgesteld worden bj mddel van soveldsterkteljnen op kaarten van het studegebed en dt zowel voor elektrsche als magnetsche velden. Deze ljnen denen opgesteld per frequente-nterval zoals opgesomd n de tabellen van deel 0. v)lcht en warmtev)lcht en warmte De referentestuate zal voor wat betreft lcht en warmte weergegeven worden bj mddel van solchtsterkte, so-thermen en so-warmtestralngsfluxljnen op kaarten van het studegebed. Voor wat betreft lcht dent ondersched gemaakt tussen U.V.-stralng en lcht n het zchtbaar gebed. 8
13)KARAKTERISERING VAN DE EFEFCTGROEPEN14) KARAKTERISERING VAN DE EFEFCTGROEPEN a)stralngb)stralng De nteractes van elektromagnetsche velden met levende organsmen kunnen onderverdeeld worden n twee mechansmen, nl. thermsche wsselwerkng en net-thermsche wsselwerkng. Onder thermsche wsselwerkng verstaat men het mechansme waar door absorpte van elektromagnetsche energe een temperatuurstjgng ontstaat. Net-thermsche wsselwerkng s deze nteracte waarbj de geabsorbeerde energe net groot genoeg s om een sgnfcante temperatuurtoename te veroorzaken. De mechansmen de herbj spelen zjn nog net volledg gekend. Wjzgng n de vochtutwsselng door de celwanden wordt aangehaald als verklarng voor de effecten van net-thermsche nteractes. De aard van de effecten s sterk golflengte-afhankeljk. Herdoor denen de specfeke effecten per golflengte-gebed en dus frequentegebed te worden behandeld. Extreem laagfrequente (ELF) velden Bj velden van zeer lage frequente wordt de golfenerge net of nauweljks door het lchaam geabsorbeerd. Dt mplceert dat bologsche gevolgen toegeschreven aan elektrsche en magnetsche ELF-velden net thermsch zjn. Verschllende werkngsmechansmen worden vooropgezet om de net-thermsche wsselwerkng van ELF-velden met bologsche weefsels te verklaren, zoals de wjzgngen n de doorlaatbaarhed van celmembranen als gevolg van een louter elektrsch fenomeen. Herdoor kan de normale utwsselng van bestanddelen tussen de cel en haar omgevng n het gedrang komen. Andere net thermsche effecten zjn : zenuwstmulate, rechtkomen van hudharen, gezchtsstorngen,... De mogeljke gevolgen kunnen afhankeljk zjn van veldkaraktersteken zoals ntenstet en frequente en de aanwezghed van harmonschen. Mcrogolven De opname onder de vorm van warmte van elektromagnetsche energe door bologsche weefsels s bekend. De opname van energe door weefsels s afhankeljk van hun elektrsche egenschappen, de grotendeels door het watergehalte worden bepaald. Ook de dverstet n samenstellng van de verschllende weefsels en organen speelt een belangrjke rol. Bovenden daalt de ndrngdepte van een elektromagnetsche golf als de frequente toeneemt. Naast de thermsche wsselwerkngen zjn er ook net-thermsche mogeljk. De gevolgen hervan kunnen utslutend fysologsch en omkeerbaar zjn, maar kunnen ook tot zekteverschjnselen leden. Crtera voor wat betreft de beoordelng van stralng worden n bjlage 1 opgenomen. d)lchte)lcht Voor wat betreft zchtbaar lcht s de lchtntenstet tezamen met de belchtngsduur verantwoordeljk voor mogeljke drecte effekten (blndhed...) op personen en deren. Verblndng van bv. deren langs autowegen kan een ndrecte oorzaak zjn van dodng (aanrjdng). Grenswaarden heromtrent werden net teruggevonden n de lteratuur. Rscofunctes voor zchtbaar en NIR- lcht waarut TLV's worden berekend (enkel voor bronnen met lumnante groter dan 1 cd/cm2, klenere bronsterktes worden als velg beschouwd) vndt men n 9
'Arbedsbeschermng, CedSamson (aanvulwerk)'. Lcht heeft hoofdzakeljk een rustverstorend effekt op mens en der wanneer het s nachts wordt ugezonden. Crtera heromtrent zjn net bekend. Tenslotte kan lcht de groe van planten beïnvloeden. Dt effect s sterk plant-afhankeljk. Ultra volet lcht kan tot produkte van ozon aanledng geven. Bj de mens kan het hoornvlesontstekng, zonnebrand en hudkanker tot gevolg hebben. Het Amercan Conference of Governmental Industral Hygensts geeft grenswaarden voor de blootstellng van ogen en hud aan U.V.-stralen gedurende 8u/dag voor het golflengte-gebed van 180 tot 400 nm (Arbedsbeschermng, CedSamson, aanvulwerk). Infra rood stralng kan cataract en hudverbrandng veroorzaken bj de mens. g)warmteh)warmte Warmtestralng kan bj grote stralngsdosssen tot verbrandngsverschjnselen aanledng geven. Bj de meer frequent voorkomende lage stralngsntensteten s zjn nvloed eerder beperkt tot temperatuursverhogng van de flora n de onmddelljke omgevng van de warmtestraler. 10
16)ANALYASE VAN DE GEPLANDE SITUATIE17)ANALYASE VAN DE GEPLANDE SITUATIE a)effectvoorspellngb)effectvoorspellng )Stralng)Stralng Numereke methodes voor het berekenen van elektromagnetsche velden zjn vooral gebaseerd op de methode van de randntegralen en op endge elementen methodes. Va CAD-programma s kunnen elektrsche en magnetsche velden berekend worden. De gebrukte berekenngsmethodes denen voor de nzet gekalbreerd te worden met een aantal standaardproblemen (Mertens, 1993 en Belmans, 1993). v)lchtv)lcht Met gepaste soft ware programma's kunnen smulates gemaakt worden van de nvloed van de nplantng van een nstallate op het lchtbeeld. Bj het aanwenden van soft ware pakketten dent vooral gelet op een realstsche voorstellng van de stralngsbron (afmetngen, vorm, postonerng, stralngsntenstet...) en van de absorpte van de stralng door de lucht (vochtghed). Behalve voor wat betreft dt laatste kunnen dezelfde programma s voor lchtstralng aangewend worden als voor warmtestralng. v)warmtev)warmte Numereke smulates kunnen afhankeljk van de aard van het probleem utgevoerd worden met bestaande pakketten. Een krtsche evaluate van de resultaten bekomen met deze programma's s noodzakeljk en kan gebeuren met eenvoudge controle berekenngen en kalbrate aan de hand van controleproblemen. Van groot belang s een nauwkeurge voorstellng van de warmtebronnen voor wat betreft stralng (utstralend vermogen, temperatuur, afmetngen, postonerng...). Modellen de n verband hermee kunnen aangewend worden worden beschreven n Anon.1994c en Anon. 1988. d)voorstellngsmethodene)voorstellngsmethoden De dudeljkste maner van voorstellng van het stralngs-, lcht- en temperatuurbeeld bestaat ut contourplots van de ntenstet van lcht, stralng, warmtestralngsntenstet en van de temperatuur. Deze contourplots moeten gemaakt worden voor verschllende tjdstppen van de dag voor wat betreft lcht en warmte. 11
19)OVERDRACHT VAN GEGEVENS NAAR ANDERE DISCIPLINES20) OVERDRACHT VAN GEGEVENS NAAR ANDERE DISCIPLINES Het mcroklmaat rond een project wordt mee bepaald door temperatuurbeeld dat door nstallates wordt veroorzaakt. Zowel lcht, warmte als stralng hebben hun nvloed op mens, flora en fauna. De verdelng van deze grootheden n de rumte s dus onontbeerljk voor de bepalng van de effecten n de genoemde dscplnes. Daarom s de overdracht van de beschrjvngen van de respecteveljke lcht-, temperatuuren stralngsbeelden voor en na de utvoerng van het project een noodzakeljkhed om de gevolgen hervan te onderzoeken. 12
22)BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE23) BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE a)inledngb)inledng De beoordelng van het project voor wat de dre her behandelde deeldscplnes betreft dent gebaseerd te zjn op een vergeljkng van de referentestuate met de stuate na de utvoerng van het project. Als externe referente zullen de eventueel bestaande normen en rchtljnen voor de deeldscplnes getoetst worden. Een beoordelng van de nvloed van het project voor de dscplne 'lcht, warmte en stralng ' zal echter steeds onvolledg zjn, aangezen deze dscplne slechts de oorzaken beschrjft van de gevolgen de n andere dscplnes (mens, gezondhed; klmaat; flora en fauna; water) worden beschouwd. Gegevensoverdracht naar deze andere dscplnes s dan ook noodzakeljk. d)stralnge)stralng Voor wat betreft de nvloed op de mens kunnen, va de stroomdchthed [A/m 2 ] van de n het lchaam geïnduceerde stromen, de verschllende stuates beoordeeld worden. Bjvoorbeeld : n het geval van laagfrequente elektrsche en magnetsche velden s de maat voor de nadelge effecten op de gezondhed van de mens de n het lchaam geïnduceerde stroom gegeven n Tabel 8.1. Tabel 8.1 :Maat voor nadelge effectren op de gezondhed van de mens ngeval laagfreqente elektrche en magnetsche veldentabel 8.1 :Maat voor nadelge effectren op de gezondhed van de mens ngeval laagfreqente elektrche en magnetsche velden STROOMDICHTHEID EFFECT < 0,1 µa/cm 2 geen enkel effect opgemerkt 0,1-1 µa/cm 2 klene bologsche effecten vastgesteld 1-10 µa/cm 2 vastgestelde effecten : vsueel, op het zenuwstelsel. 10-100 µa/cm 2 stmulate van prkkelbare weefsels (speren en zenuwen) en mogeljke rsco s voor de gezondhed > 100 µa/cm 2 acuut gevaar : mogeljkhed op hartkamer-fbrlate 13
Het probleem bj dt beoordelngscrterum s dat de geïnduceerde stroom n een lchaam moeljk of net op te meten s. De grootheden de onmddelljk kunnen verkregen worden door metngen zjn : - magnetsche veldsterkte H [A/m]; - magnetsche fluxdchthed B [T]; - elektrsche veldsterkte E [V/m]. Ut deze meetbare grootheden kan de geïnduceerde stroom berekend worden wat resultaten geeft de hoger besproken werden. g)lchth)lcht Utgezonderd voor sterk geconcentreerde bundels wordt de wjzgng n het lcht-(schaduw)beeld op mens en der n de meeste gevallen enkel op subjecteve wjze beoordeeld en als rustverstorend ervaren. Dudeljke meetbare effecten zullen meestal slechts waargenomen kunnen worden op de plantengroe en zjn sterk plant afhankeljk. j)warmtek)warmte Voor deze deeldscplne zal de beoordelng afhangen van de aard van de warmtedrager. Naast toetsng aan de waarden vermeld onder par. 2.3 denen de effecten verder behandeld te worden n dscplnes zoals water, lucht, flora en fauna,...). 14
25)BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN26) BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN a)inplantngsalternatevenb)inplantngsalternateven De mleueffecten te wjten aan stralng, lcht en warmte zjn sterk afhankeljk van de afstand tussen de utzendende bronnen en de receptoren. Het wjzgen van de lokate van de bronnen s een maatregel de n een belangrjke reducte van de omgevngseffecten kan resulteren. Inplantngsalternateven denen daarom met aandacht bestudeerd te worden. Uteraard dent bj deze stude rekenng gehouden met het geheel van mpacts betreffende alle mleudscplnes en denen besluten omtrent mogeljke nplantngsalternateven op het geheel van deze mpacts gesteund te zjn. d)utvoerngsalternatevene)utvoerngsalternateven Op de eerste plaats denen nstallates zo ontworpen, gebouwd en utgebaat te worden dat de mleuhnder voorkomen of zoveel mogeljk beperkt wordt. De best mogeljke wjze hervoor s de specfeke maatregelen n het begn van het project te ntegreren (procesgeïntegreerde maatregelen). Voor reeds bestaande nstallates en n bepaalde stuates s deze keuze net steeds mogeljk. Brongerchte maatregelen (afbakenng, afschermng,...) kunnen her een oplossng beden. Bjkomende effectgerchte maatregelen (medsch toezcht, persoonljke beschermngsmddelen, voorschrften, bjscholng,...) kunnen slechts beschouwd worden als een aanvullng van de vorge. )Stralng)Stralng Op de eerste plaats moet gedacht worden aan prevente en reducte van lekvelden. Vervolgens denen afschermngsmaatregelen n functe van de frequente genomen te worden. Herbj dent uteraard aandacht besteed te worden aan het volume van de nstallate. De beschermng moet gebeuren tegen dre fyssche gevaren : - elektrsche velden, - magnetsche velden, - contactstromen. Er zjn ver methodes om bologsche nteracte te vermjden. 1.Vermjden van overlappende zones. Dt wl zeggen zones opengesteld voor het algemeen publek net laten samenvallen met zones waar grote elektrsche, magnetsche of elektromagnetsche velden aanwezg zjn. 2.Op de bronnen nwerken. In de meeste gevallen zjn de bronnen reeds aan strenge reglementerng onderworpen en n hoge mate geoptmalseerd. In het geval van meerdere bronnen s het soms mogeljk om door een betere schkkng een sgnfcante vermnderng van de velden te realseren. Voor contactstromen s het eenvoudger om op de bronnen n te werken door elk geledend deel van de nstallate met de aarde te verbnden. 3.Installeren van schermen. Metaalschermen zjn erg effcënt tegen laag-frequente elektrsche velden. In het geval van magnetsche velden s afschermng net zo eenvoudg omdat er geen enkele praktsche en adequate weg bestaat de voldoende afschermng bedt. Ferromagnetsche schermen kunnen een 15
verlagng tot stand brengen. Voor de contactstromen volstaat het om een schld te nstalleren rond de geledende delen. 4.Beschermng van mensen. Tegen elektrsche velden volstaat het om geledende werkpakken aan te wenden om voldoende beschermd te zjn. Bj magnetsche velden past men acteve compensate toe. Dt gebeurt door het opwekken van een compenserend veld met een hulpbron. In het geval van contactstromen volstaan solerende handschoenen. v)lchtv)lcht In tegenstellng met 'stralng' zal het probleem zch bj 'lcht' meestal voordoen als een gebrek of een tekort omwlle van afschermng van zonlcht. De nstallate van een lchtondoorlaatbare afschermng volstaat praktsch steeds om drekte hnder veroorzaakt door een lchtbron te reduceren tot een aanvaardbaar nveau. v)warmtev)warmte Vermjden van warmteoverdracht door stralng kan gebeuren door het afschermen van oppervlakken op hoge temperatuur. Bj warmteoverdracht door geledng zal men het vermnderen van de warmtestroom verwezenljken door gepaste thermsche solate. In geval van warmteoverdracht door convecte zal voor het vermjden van te hoge temperaturen koelng of solate noodzakeljk zjn. Andere oplossngen kunnen bestaan n hogere schouwen voor het bekomen van een grotere spredng van de warmte, recuperate van de warmte,... 16
28)HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA29) HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA Een postevaluateprogramma voor de dscplne 'warmte, lcht en stralng' dent te bestaan ut een meetcampagne de de lokale stuate vastlegt na utvoerng van het project. In prncpe kan deze campagne op contnue (montorng) of dscontnue (steekproef) wjze doorgevoerd worden. Montorng s enkel aangewezen wanneer grote mleu-mpacten verwacht worden. Voor de dscplne 'warmte, lcht en stralng' ljkt n de meeste gevallen een dscontnue meetcampagne voldoende te zjn om de evolute van de mleu mpacten n de tjd op te volgen. 17
BEGRIPPENLIJSTBEGRIPPENLIJST Stralngsfluxdchthed hoeveelhed elektromagnetsche energe de per tjds-eenhed door een eenhedsoppervlak gaat, [W/m 2 ]. Elektrsche stroomdchthed hoeveelhed stroom de door een eenhedsoppervlak vloet, [A/m 2 ]. Elektrsche contactstroom totale elektrsche stroom de door een lchaamsdeel vloet bj contact met een elektrsch geledend voorwerp, [A]. Elektrsche veldsterkte E n een punt kracht utgeoefend op een eenhedsladng n dat punt, [kv/m]. Magnetsche flux φ aantal veldljnen per oppervlakte eenhed, [Wb]. Magnetsche veldsterkte B n een punt kracht utgeoefend n een punt van een geleder doorlopen met een stroom, [T]. Geabsorbeerd dosstempo per massa eenhed SAR (Specfc Absorpton Rate) hoeveelhed elektromagnetsche energe de per seconde en per massa eenhed wordt geabsorbeerd en (doorgaans volledg) omgezet wordt n warmte. De SAR s afhankeljk van de stralngsbron, het blootgestelde voorwerp en de onderlnge confgurate, [W/kg]. Lchtstroom stralngsenergestroom, [lm]. Lchtsterkte vermogensflux per eenhed rumtehoek utgezonden door een lchtbron, [cd = lm/sr]. Verlchtngssterkte maat voor de verlchtng van een oppervlak n de nabjhed van een lchtbron, [lux = lx = lm/m 2 ]. Lumnante maat voor de helderhed van een lchtbron, [cd/m 2 ]. 18
LIJST VAN AFKORTINGEN EN SYMBOLENLIJST VAN AFKORTINGEN EN SYMBOLEN φ : Magnetsche flux A.C.G.I.H.: Amercan Conference of Government Industral Hygensts B : Magnetsche fluxdchthed B.S. : Belgsch Staatsblad C.A.D. : Computer Aded Desgn C.E.N.E.L.E.C.: Commsson Europeen de Normalsaton Electrotechnque C.I.E. : Commsson Internatonale d'eclarage E : Elektrsche veldsterkte ELF-velden : Extreem laag frequente velden EM-velden : Elektro-magnetsche velden f : frequente H : Magnetsche veldsterkte J : Stroomdchthed L : referentenveau MER : Mleu effect rapport RMS : Root Mean Square S : Vermogenfluxdchthed SA : Specfc Absorpton SAR : Specfc Absorpton Rato t : tjd TLV : Threshold Lmtng Value U.V. : Ultravolet 19
REFERENTIELIJSTREFERENTIELIJST Anon., 1988, Methoden voor het berekenen van de fyssche effecten van het ncdenteel vrjkomen van gevaarljke stoffen, Comm. Prev. Rampen Gevaarljke Stoffen, Voorburg, Nl, 1988 Anon., 1990, Interm gudelnes on lmts of exposure to 50/60 Hz electrc and magnetc felds, Internatonal Non-onzng Radaton Commttee of the Internatonal Radaton Protecton Assocaton, Health Physcs Vol. 58, No. 1 (January), pp. 113-112 Anon., 1994a, Human exposure to electromagnetc felds low-frequency (0 Hz to 10 khz), Draft European Prestandard, prenv 50166-1 Anon., 1994b, Human exposure to electromagnetc felds hgh-frequency (10 khz to 300 GHz), Draft European Prestandard, prenv 50166-2 Anon., 1994c, Gudelnes for evaluatng characterstcs of vapor cloud explosons, flash fres and BLEVES, CCPS, AIChE, New York, Anon., Velden op het platteland : Hoogspannngsljnen en gezondhed, Resultaten van de commsse DEWORME, Staatssecretars voor Energe Arbedsbeschermng, CedSamsom, aanvulwerk Belmans, R., W.Geysen, 1992, Envronmental mplcatons of hgh voltage overhead lnes, 15th world energy councl congress, Madrd, Spanje, September 20-25 1992, pp.71-88 Belmans, R., 1992, Invloedsfactoren op mens en der, Mleu aspecten en rchtljnen van elektrsche nstallates, K.VIV, Antwerpen, Belgë, 14.10.92. Belmans, R., M. Van Dessel, W. Koopmans & W. Geysen, 1993, CAD-fnte element calculaton modellng of the feld under a hgh voltage lne, CIGRE'93 - Power system electromagnetc compablty, Lausanne, Swtzerland, oct.18-20 1993, paper 200.06 Mertens, R., R. Belmans, M. Van Dessel, S. Van Haute & W.Geysen, 1993, Calculaton of the electrc and magnetc feld surroundng a hgh voltage lne usng the fnte element method, UPEC'93-28th Unverstes power engneerng conference, Staffordshre, U.K., sept.21-13 1993, pp.538-541 Verbruggen, A., 1994, Leren om te keren. Mleu- en natuurrapport n Vlaanderen, Vlaamse mleumaatschappj, Garant Leuven-Apeldoorn, 90-5350-380-0 Verheyen, R.F., H. Coudenjs, 1992, Rchtljnenboek mleueffectrapporterng : rapport betreffende de eerste faze, UIA n opdracht van AMINAL 20
BIJLAGENBIJLAGEN 1GRENSWAARDEN IN VERBAND MET STRALING1GRENSWAARDEN IN VERBAND MET STRALING De grenswaarden n verband met effecten van elektromagnetsche golven op personen zjn opgesomd n een aantal normen. Deze normen geven de waarden van elektrsche, magnetsche en elektromagnetsche velden n functe van hun frequente. Dt s essenteel aangezen de wsselwerkng tussen elektromagnetsche velden en matere sterk golflengte-afhankeljk s. Daar de meeste laagfrequente metngen op magnetsche velden vaak op het nducteprncpe gesteund zjn, moet ook de volledge frequente-nhoud geanalyseerd worden (Belmans, 1992). 1.1Kortetermjneffecten.1Kortetermjneffecten Een aantal onderzoeken, zoals deze n verband met de norm de n voorberedng s bj European Commttee for Electrotechncal Standardzaton (CENELEC), zjn gebaseerd op gekende effecten de optreden op korte termjn. Langetermjneffecten worden net beschouwd n het onderzoek. 1.1.1Laagfrequente velden (0 Hz tot 10 khz).1.1laagfrequente velden (0 Hz tot 10 khz) A Geïnduceerde stroomdchthed De grenswaarden van de geïnduceerde stroomdchthed n een gebed rond het hart en het hoofd bj contnue blootstellng aan een utwendg veld, worden gegeven n Tabel B.1. De stroomdchthed wordt berekend als het gemddelde over een dwarsdoorsnede van 1 cm 2 loodrecht op de stroomrchtng, n het hoofd en n de omgevng van het hart. Inden een elektrsch en een magnetsch veld van dezelfde frequente aanwezg zjn op hetzelfde ogenblk, denen de corresponderende geïnduceerde stroomdchtheden opgeteld te worden. Inden mogeljk moet er rekenng gehouden worden met de relateve rchtngen en de fase n de vectorële optellng van de stroomdchtheden, vooraleer een vergeljkng gemaakt wordt met de bassbeperkngen. Inden velden met verschllende frequentes geljktjdg aanwezg zjn, moet de volgende formule toegepast worden om de verschllende bjdragen van de stroomdchthed te kunnen scheden : J / J BR, 1 waarbj J de geïnduceerde stroomdchthed s ten gevolge van de -de bron, J BR, de grenswaarde s voor de stroom van de -de bron en waarbj de sommate gebeurt over de bronnen. Strkt genomen moeten de stroomdchtheden opneuw vectoreel opgeteld worden. Alleen frequentes waarvoor J /J max 0,3 moeten ngerekend worden waarbj J max de grootste s van de J bjdragen. Tabel B.1 :Geïnduceerde stroomdchthedtabel B.1 :Geïnduceerde stroomdchthed 21
Frequente [Hz] Geïnduceerde stroomdchthed [ma/m 2, rms] Beroepsmatg Algemeen publek 0,1-1 40 16 1-4 40/f 16/f 4-1000 10 4 1000-10000 f/100 f/250 B Elektrsche velden Tabel B.2 geeft de grenswaarde voor elektrsche veldsterkte voor personen. Voor beroepsmatge blootstellng s de referentetjd 8 uur. Voor het algemeen publek wordt geen tjdsproblematek gebrukt daar het algemeen publek vrj s zch zolang als gewenst op een plaats op te houden. Tabel B.2 :Elektrsche veldentabel B.2 :Elektrsche velden Frequente Elektrsch veld Tjd [Hz] [kv/m] [uur] Beroepsmatg 0-0,1 42 (b) t 122/E (a) 0,1-50 30 (b) t 80/E (a) 50-150 1500/f (30 bj 50 Hz) t 80/E (a) 150-1500 1500/f - 1500-10000 1 - Algemeen publek 0-0,1 14-0,1-60 10-60 - 1500 600/f - 1500-10000 0,4 - (a)deze formules beperken de totale tjd, t, gedurende elke 8 uur durende perode de mag doorgebracht worden n om het even welke veldsterkte (E), rekenng houdend met de maxmum velden gegeven n de tweede kolom 22
(b)deze waarde mag overschreden worden, rekenng houdend met de tjdsbeperkng n de laatste kolom en de grenswaarde van de geïnduceerde stroomdchtheden, n stuates waar het veld overheersend loodrecht op het lchaam staat, n plaats van parallel aan het lchaam. C Magnetsche velden De grenswaarden voor magnetsche velden worden gegeven n de Tabel B.3. Voor net-unforme magnetsche velden mag de gemddelde veldwaarde genomen worden over het volume waar hoofd of borst zch bevnden. Als het net mogeljk s om het gemddelde te bepalen, dan worden de waarden n de mddelpunten van deze volumes genomen. Tabel B.3 :Magnetsche veldentabel B.3 :Magnetsche velden Frequente [Hz] Magnetsch veld [T] Beroepsmatg 0-0,1 2 T (a) 0,1-0,23 1,4 T (b) 0,23-1 320/f mt 1-4 320/f 2 mt 4-1500 80/f mt (1,6 mt bj 50 Hz) 1500-10000 0,053 mt Algemeen publek 0-0,1 0, 4 T 0,1-1,15 0,028 T 1,15-1500 32/f mt (0,64 mt bj 50 Hz) 1500-10000 0,021 mt (a) 0,2 T voor een tjdsgemddelde van 8 uur. (b) 0,14 T voor een tjdsgemddelde van 8 uur (0,1-1,5 Hz) Voor de ledematen zjn hogere waarden toegelaten : 5 T voor 0-0,1 Hz, 3,5 T voor 0,1-0,36 Hz, 1250/f mt voor 0,36-1500 Hz (25 mt bj 50 Hz) en 0,83 mt voor 1500-10000 Hz. Blootstellng aan deze velden, de merkbaar varëren met de afstand ten op zchte van hun bron, s meestal van korte tjdsduur. Voor stuates n reeds bestaande werkrumten mag de referentewaarde van 250/f mt n een frequente gebed van 1 tot 5000 Hz overschreden worden. De waarden van 1,15 Hz af naar boven toe, zjn afgeled van de bassbegrenzng op geïnduceerde stroomdchthed. Voor de ledematen zjn hogere waarden toegelaten : 100 mt voor 0-0,1 Hz, 71 mt 23
voor 0,1-7,1 Hz, 500/f mt voor 7,1-1500 Hz (10 mt bj 50 Hz) en 0,33 mt voor 1500-10000 Hz. D Contactstromen De grenswaarden n verband met de contactstroom de ontstaat door het aanraken van voorwerpen n een n de tjd varërend veld worden n Tabel B.4 gegeven. De stroom wordt als het gemddelde van de effecteve waarde genomen over een perode van 1 seconde. Tabel B.4 :ContactstroomTabel B.4 :Contactstroom Frequente [Hz] Beroepsmatg Stroom [ma] 0,1-10000 3,5 Algemeen publek 0,1-7500 1,5 7500-10000 2*10-4 f 5.1.2Hoogfrequente velden (10 khz tot 300 GHz).1.2Hoogfrequente velden (10 khz tot 300 GHz) Bj hoogfrequente velden mogen zowel de elektrsche als de magnetsche veldsterkten, de vermogendchthed en de geïnduceerde lchaamsstroom gegeven n de volgende delen, net overschreden worden. Aan deze voorwaarden moet onder alle omstandgheden voldaan zjn. A Bevelgng tegen drect gevaar (1) Stroomdchthed, 10 khz - 10 MHz De stroomdchthed wordt berekend als het gemddelde over een perode van 100 ms en over een dwarsdoorsnede van 1 cm 2, de loodrecht staat op de rchtng van de stroom. De componenten van de verschllende frequentes moeten opgeteld worden : J J Ref, 1 waarbj J de stroomdchthed s bj een frequente en J Ref, de stroom-dchthedsgrens s bj frequente. Bj contnue, beroepsmatge blootstellng s de grens voor de stroomdchthed J = f/100 A/m 2 (J : stroomdchthed [A/m 2 ]; f : frequente [khz]). Voor het algemeen publek s bj contnue blootstellng de grens voor de stroomdchthed J = F/250 A/m 2. Bj herhaaldeljke snusodale peken s de grens voor de stroomdchthed gesteld op : J= f/21,2 A/m 2 J J BR, 1, wat een bjkomende es s. (2) Specfc Absorpton Rate (SAR) en Specfc Absorpton (SA), 10 khz - 300 GHz De volgende SAR- / SA-waarden refereren naar de totale SAR / SA-verhoudng de optreedt ten gevolge 24
van alle elektromagnetsche velden n het gebed van 10 khz tot 300 GHz en de geabsorbeerd worden door het menseljk lchaam bj blootstellng. Zoals n Tabel B.5 gegeven, worden de waarden voor het algemeen publek een factor 5 lager gekozen dan voor beroepsmatge blootstellng. Tabel B.5 :Specfc Absorpton Rato (bj contnue blootstellng) en Specfc AbsorptonTabel B.5 :Specfc Absorpton Rato (bj contnue blootstellng) en Specfc Absorpton SAR-gemddelde over elk 6 mn. durend tjdsnterval en over het gehele lchaam. SAR-gemddelde over elk 6 mn. durend tjdsnterval en elke 10g a) weefsel verschllend van handen, polsen, voeten en enkels. SAR-gemddelde over elk 6 mn. durend tjdsnterval en elke 10g a) weefsel n handen, polsen, voeten en enkels. Pek SA gemddelde genomen over elke 10 g a) weefsel. Beroepsmatg 0,4 W/kg 10 W/kg 20 W/kg 10 mj/kg (b) Algemeen publek 0,08 W/kg 2 W/kg 4 W/kg 2 mj/kg (b) (a) De massa van 10 g s een kubusje en geen plat oppervlak. (b) Voor pulsen de korter zjn als 30 µs bj een frequente de hoger s dan 300 Mhz. In geval van korte blootstellng (mnder dan 6 mnuten), mag de volgende grens toegepast worden voor beroepsmatge blootstellng : ( SAR t ) 2,4 [W/kg mn] en voor het algemeen publek : ( BR, SAR t) 0,48[W/kg mn] J / J 1 waarbj SAR de SAR-waarde [W/kg] s gedurende de -de blootstellngsperode en t [mn] de duur s van de -de blootstellng. (3) Afgelede grenswaarden : veldsterkte, vermogendchthed en energedchthed De volgende grenswaarden voor de veldsterkte en de vermogendchthed zjn geldg voor de velden waarn zch geen personen bevnden. Voor blootstellngstjden 1 6 mnuten worden de 25