Filosofische vragen: het abstractieniveau verhogen. Het verbeteren van filosofische vraagstelling door leerlingen in het filosofieonderwijs

Transcriptie

1 Naam auteur: Vakgebied Titel Onderwerp Sleuteltermen Clara Elizabeth Stokhof Filosofie Filosofische vragen: het abstractieniveau verhogen Het verbeteren van filosofische vraagstelling door leerlingen in het filosofieonderwijs Filosofische vragen, expliciteren van vooronderstellingen, politieke filosofie, filosofie, kritisch denken, Links Bibliografische gegevens Stokhof, C.E. (2015), Filosofische vragen: het abstractieniveau verhogen. Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleidingen, UvA. Studentnummer Begeleider(s) Vakdidacticus Philippe Boekstal Onbekende ILO-begeleider Beoordelaar(s) Vakdidacticus Philippe Boekstal Onbekende ILO-begeleider Datum 14 april 2014

2 Paper 3 Inhoudsopgave 1. Samenvatting van paper 1 2. Beschrijving van de onderzoeksmethode 3. Verantwoording van onderzoesinstrumenten 4. Onderzoeksgroep 5. Procedure 6. Data-analyse 7. Bijlagen

3 Samenvatting van paper 1 Als ik het geconstateerde probleem- de leerlingen hebben moeite met het stellen van filosofische vragen- aanpak door hen te laten oefenen met het expliciteren van vooronderstellingen zal het niveau van hun vraagstelling alsmede hun inzicht in het nut van en hun motivatie voor het stellen van filosofische vragen verbeteren. Y1: de leerlingen expliciteren elke les vooronderstellingen uit een filosofische of niet filosofische tekst Y2: de leerlingen expliciteren elke les vooronderstellingen uit hun eigen vragen Y3: de leerlingen oefenen elke les met het stellen van filosofische vragen Y4: de leerlingen krijgen inzicht in hoe filosofische vragen verschillen van alledaagse vragen Y5 de leerlingen krijgen inzicht in het verband tussen het expliciteren van vooronderstellingen en het stellen van filosofische vragen

4 Beschrijving van de onderzoeksmethode De onderzoekshypothese en ontwerp-regels zoals geformuleerd in de samenvatting van paper 1 in de vorige paragraaf leiden tot de volgende onderzoeksvragen en methoden die tot het beantwoorden van die vragen moeten leiden. 1. Wat is het filosofische gehalte van de vragen die leerlingen zelf formuleren op basis van een niet-filosofische tekst? Voorafgaand aan en na afloop van de lessenserie ga ik een nulmeting uitvoeren. Deze nulmeting bestaat uit een kleine toets waar de leerlingen geen cijfer voor hebben. De leerlingen lezen een niet-filosofische tekst en formuleren daar vijf filosofische vragen bij. De tekst sluit aan bij het onderwerp van de lessenserie: politieke filosofie. Er is gekozen voor een niet-filosofische tekst omdat een filosofische tekst al teveel weggeeft en het noodzakelijk is dat leerlingen uit zichzelf leren filosofische vragen te stellen bij wat zij in de les of daarbuiten lezen. 2. In welke mate zijn de leerlingen gemotiveerd als het aankomt op het stellen van filosofische vragen? Voorafgaand aan en na afloop van de lessenserie zullen de leerlingen een vragenlijst invullen die ontworpen is om de motivatie voor filosofische vragen te meten De volgende onderzoeksvraag is een extra onderzoeksvraag met betrekking tot het kader van de lessenreeks: de politieke filosofie. 3. In welke mate zijn de leerlingen gemotiveerd als het aankomt op politieke filosofie? Voorafgaand aan en na afloop van de lessenserie zullen de leerlingen een interessetestje uitvoeren dat ontworpen is om te kijken of er in de klas sprake is van een grotere belangstelling voor het domein politieke filosofie ten opzichte van de andere domeinen uit het eindexamenprogramma.

5 Verantwoording van de onderzoeksinstrumenten 1)Toets. De leerlingen doen voorafgaand aan de interventie en na de interventie een toets. De vragen die zij formuleren worden beoordeeld aan de hand van de gehanteerde definitie van filosofische vragen die in de volgende bij onder data analyse verder zal worden toegelicht. 2)Vragenlijst. De leerlingen vullen een vragenlijst in met betrekking tot de motivatie voor de vaardigheid van filosofische vragen stellen. Deze vragenlijst wordt afgenomen om te kijken hoe het gesteld is met de motivatie voor en na de interventie. Deze vragenlijst is door mij ontworpen maar is gebaseerd op de vakspecifieke motivatietesten uit de ILO Repository. 3)Interessetest. De leerlingen vullen tweemaal een interessetest in met betrekking tot politieke filosofie. Deze test is door mij ontworpen en is erop gericht om snel en globaal te achterhalen hoe politieke filosofie op het gebied van interesse scoort ten opzichte van de andere eindexamendomeinen voor lessenreeks politieke filosofie en na de lessenreeks politieke filosofie.

6 Onderzoeksgroep De groep bij wie ik de interventie ga uitvoeren is een vierde klas, 4-4, van het Murmellius Gymnasium in Alkmaar. De klas telt 32 leerlingen. Al deze leerlingen zijn in september 2014 begonnen met het vak filosofie. Op het gebied van filosofische vaardigheden hebben zij nog geen noemenswaardige ervaring. De klas is heterogeen van aard en bestaat uit 14 jongens en 16 meisjes. De leerlingen zijn allemaal even oud, er zitten geen zittenblijvers in de klas. Ze komen van alle verschillende profielen al zitten er iets meer leerlingen met een natuurprofiel in deze klas. Het is een heel open, gemotiveerde en responsieve klas, ze doen goed mee met opdrachten en letten goed op tijdens klassikale uitleg. Alle onderzoeksinstrumenten zullen op dezelfde tijdstippen aan de gehele klas worden gegeven.

7 Procedure De procedure die ik tijdens dit onderzoek zal hanteren ziet er als volgt uit. Als nulmeting wordt er een schriftelijke toetsje bij de leerlingen afgenomen. Deze toets heeft de vorm van een politieke tekst waarbij de leerlingen zelf vijf filosofische vragen moeten formuleren. De resultaten worden beoordeeld op hun filosofische gehalte aan de hand van de gehanteerde definitie van een filosofische vraag. Ten tweede wordt er een vragenlijst met betrekking tot de motivatie voor de vaardigheid filosofische vragen stellen afgenomen alsmede een interessetest om te interesse in politieke filosofie in kaart te brengen. De interventie die volgt bestaat uit het aanleren van de filosofische vaardigheid expliciteren van vooronderstellingen. Deze vaardigheid wordt aangeleerd door middel van verschillende oefeningen De eerste toets wordt afgenomen voorafgaand aan de lessenreeks en in de laatste les van de lessenreeks wordt er wederom een toets afgenomen en er wordt wederom gevraagd om bij een politieke tekst vijf filosofische vragen te formuleren. Ook worden de vragenlijst en interessetest opnieuw bij de leerlingen afgenomen. Zo kan er in kaart worden gebracht of ten eerste de interventie gewerkt heeft, of de motivatie voor de vaardigheid door de interventie veranderd is en of de interesse in politieke filosofie door de lessenreeks is af genomen, toegenomen of gelijk is gebleven.

8 Data-analyse Toets filosofische vragen (resultaatniveau) De data met betrekking tot de resultaten wordt verkregen door het afnemen van de toets zoals beschreven in voorgaande paragrafen. De leerlingen lezen een tekst en formuleren daar zelfstandig vijf filosofische vragen bij. De door de leerlingen geformuleerde vragen zullen beoordeeld worden op hun filosofische gehalte aan de hand van de volgende twee essentiële kenmerken van een filosofische vraag Een filosofische vraag: - kan niet met een eenduidige methode beantwoorden worden Hiermee wordt bedoeld dat er voor het beantwoorden van een filosofische vraag geen vaste methode is om tot een antwoord te komen. Hierin verschilt de filosofische vraag wezenlijk van alledaagse vragen of vragen uit andere vakken. Als ik bijvoorbeeld de volgende filosofische vraag stel: bestaat een gat echt? is er geen methode om deze vraag te beantwoorden. Stel ik daarentegen de vraag: regent het buiten? of wie is de koning van Nederland? dan zijn daar wel methoden voor. - is conceptueel van aard Hiermee wordt bedoeld dat een filosofische vraag altijd op conceptueel niveau wordt geformuleerd. Filosofische vragen staan los van feitelijkheid Wat is vrijheid? is bijvoorbeeld een filosofische vraag en is deze stoel van hout? niet. Is deze stoel echt? is daarentegen weer wel een filosofische vraag omdat er gevraagd wordt naar echtheid en de vraag naar echtheid is conceptueel. De vragen kunnen beoordeeld worden op hun filosofische gehalte, op de volgende manier. Er wordt een score gegeven van 0 of 1 betreffende de beide elementen van de filosofische vraag zoals hierboven beschreven. Dus de vraag: Wat is vrijheid scoort op beide elementen een 1, de vraag is niet met een methode te beantwoorden en de vraag is conceptueel. De scores kunnen worden opgeteld om per leer-

9 ling tot een cijfer te komen. Deze scores kunnen in een tabel worden verwerkt, daarna kan er met een inhoudsanalyse betekenis gegeven worden aan de scores. Vragenlijst filosofische vragen (reactieniveau) Data met betrekking tot de motivatie voor de vaardigheid filosofische vragen stellen wordt verkregen door het invullen van de vragenlijst gebaseerd op de vakspecifieke vragenlijsten uit de ILO Repository. De leerlingen geven per stelling aan of ze het met deze stelling eens zijn (eens, beetje mee eens, beetje mee oneens, oneens). De data worden verwerkt naar percentage per stelling. Voorbeeld stelling 1 Filosofische vragen hebben geen enkel nut 10 leerlingen waarderen deze stelling met eens > 31,25 15 leerlingen waarderen deze stelling met oneens 5 leerlingen waarderen deze stelling met een beetje eens 12 leerlingen waarderen deze stelling met een beetje oneens De resultaten kunnen in een tabel worden weergegeven. Interessetest politieke filosofie (reactieniveau) Data met betrekking tot het reactieniveau wordt verkregen door het laten invullen van de interessetest. De leerlingen geven met een cijfer aan hoe interessant ze de verschillende vragen vinden. Van deze data worden percentages uitgerekend per vraag. Voorbeeld vraag D Wat is goed 10 leerlingen waarderen deze vraag met een 4 > 31,25 % 5 met een 3 6 met een 6 3 met een 1 2 met een 5

10 5 met een 4 1 met een 2 Op deze manier kan per vraag (en samengevoegd per domein) geanalyseerd worden welke vragen leerlingen interessant vinden (en dus welk domein leerlingen interessant vinden.) Op basis daarvan kan een conclusie getrokken worden met betrekking tot de noodzakelijkheid van het ontwerpen van een eindexamendomein politieke filosofie. De resultaten kunnen in een tabel worden weergegeven.

11 Bijlagen Bijlage 1: toets voor de nulmeting mbt filosofische vragen Bijlage 2: toets voor de meting na interventie mbt filosofische vragen Bijlage 3: vragenlijst motivatie filosofische vragen Bijlage 4: interessetest politieke filosofie

12 Bijlage 1 Tekst nulmeting filosofische vragen Opdracht: lees het onderstaande artikel en bedenk hier 5 filosofische vragen bij. Bewaak de grenzen van Fort Europa omwille van onze vrijheid (bron: Elsevier) door Afshin Ellian 4 mrt 2015 Volksverhuizingen en terrorisme ontwrichten Europa. Als onze vrijheid ons lief is, bewaken we de buitengrenzen, desnoods met geweld. Idealisten moeten zich realiseren dat er anders weinig overblijft van democratie, mensenrechten en onze rechtsstaat. Het beperken van immigratie begint bij de grenzen van Europa. De Middellandse Zee en andere gebieden vormen de buitengrenzen van Europa. Mensensmokkelaars verdienen miljoenen dollars aan het transporteren van mensen naar Europa. Ze zijn meedogenloos. Alleen al in de afgelopen maanden zijn honderden mensen omgekomen door toedoen van mensensmokkelaars. Zieke buurman

13 Het moet stoppen, de inhumane behandeling van weerloze mensen die naar Europa willen komen. Ook moet een halt worden toegeroepen aan deze wijze van immigratie naar Europa. Noord-Afrika is de zieke buurman van Europa. Chaos in Libië, de toename van het terrorisme in andere gebieden van Afrika dwingen Europa tot exceptionele maatregelen. Over dit wezenlijke vraagstuk publiceerde weekblad Elsevier enkele belangrijke interviews. Deze gesprekken met deskundigen laten zien hoe het politieke en analytische spectrum van meningen oordeelt over het bewaken van de Europese grenzen. Jonathan Holslag, hoogleraar internationale betrekkingen, is van mening dat zelfs als we zouden willen, we een relatief kleine operatie als die in Libië niet tot een goed einde kunnen brengen. De reden ligt volgens Holslag in de capaciteit: 'Door te kleine defensiebudgetten zal onze capaciteit blijven aftakelen, maar het gebrek aan coördinatie en leiderschap is even schadelijk.' Deze twee problemen kunnen worden opgelost: meer geld voor defensie en meer Europese samenwerking op veiligheidsgebied. Eigenlijk moet hiervoor een gemeenschappelijk Europees team worden opgericht. Bezettingsmacht Daarvoor bestaat reeds een organisatie: Frontex, die de buitengrenzen van Europa moet bewaken. De Koninklijke Marechaussee doet eraan mee. Frontex moet worden uitgebreid tot een volwaardige grensbewaking met meer mensen en meer zwaar oorlogsmateriaal. De grensbewaking begint niet zelden ver voorbij de grenzen van Europa. Al in Libië moet de grens van Europa worden bewaakt door het instellen van een tijdelijke bezettingsmacht voor de kust van Libië. Deze tijdelijke bezetting zal, gelet op de activiteiten van islamitische terroristen en het gebrek aan centraal gezag in Libië, internationaal bezien niet op onoverkomelijke weerstand stuiten.

14 Deze operatie moet niet tot doel hebben het beëindigen van de burgeroorlog in Libië - daarvoor zijn meer troepen nodig. De grensbewaking moet een afgebakende operatie zijn. Drones In een land als Tunesië kan Europa, in overleg met de Tunesische overheid, de gemeenschappelijke grensbewaking aan de kust en op zee versterken. Daarbij is de inzet van moderne technologieën onmisbaar, al dan niet met bewapende drones en andere nog uit te vinden vormen van elektronische bewaking. Er zullen helaas doden vallen, totdat iedereen doordrongen is van de levensgevaarlijke dreiging die uitgaat van de grensbewaking. Daarover zegt krijgshistoricus Martin van Creveld in Elsevier: 'Zorg ervoor dat niemand, helemaal niemand, zonder toestemming de grens kan passeren.' Illusie Het is hard, maar onontkoombaar als we de Europese rechtsstaten en vrijheden willen beschermen. Waarom gebeurt het dan niet? Daarover moeten we bij Saskia van Genugten zijn, die de mening van het andere politiek-ideologische spectrum representeert. Zij werkt voor de Verenigde Naties. In Elsevier zegt zij: 'Het is een illusie te denken dat Europa haar kop in het zand kan steken door de buitengrenzen te sluiten. De overgrote meerderheid van de migranten is slachtoffer van het geweld in de regio en mensensmokkelaars zijn helaas uitermate creatief in het vinden van nieuwe routes en nieuwe methodes. Europa kampt ook met het dilemma dat het zelf is gebouwd op principes van gelijkwaardigheid, solidariteit en naleving van mensenrechten.' Kop in het zand Een Europa met een strenge grensbewaking zal juist niet de kop in het zand steken. Het gaat hier slechts om de grensbewaking en niet om het buitenlandbeleid van Europa. Eigenlijk betreft het hier een binnenlands Europees vraagstuk. De principes van mensenrechten, solidariteit en gelijkwaardigheid zijn niet in strijd met een harde grensbewaking. Van Genugten gaat ervan uit dat de nakoming van de mensenrechten een grenzeloos Europa impliceert. Militairen

15 Er is geen enkele mensenrechtenbepaling waarin het gebod staat: Gij zult grenzeloos zijn. Ook de toepassing van noodzakelijk en proportioneel geweld bij het bewaken van de grenzen is niet in strijd met de mensenrechten. Vooral als het gaat om de grenzen die dicht bij oorlogsgebieden liggen, zal de dreiging van geweld groot zijn. Is de inzet van militairen in Belgische en Franse steden voor het bewaken van gebouwen en personen in strijd met de mensenrechten? Nee. Fort van vrijheid Idealisten onder ons moeten zich realiseren dat wanneer Europa door volksverhuizingen en het terrorisme wordt ontwricht, er weinig of niets overblijft van de democratie, mensenrechten en rechtsstaat. Daarom moeten we Europa juist als een fort van vrijheid, rechtsstaat en democratie bewaken in deze gevaarlijke wereld. Bouw dus aan fort Europa, daarin heerst nog steeds vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Europa dient niet de fantasieën, maar de realiteit te gaan beschermen.

16 Bijlage 2 Tekstnameting filosofische vragen Opdracht: lees het onderstaande artikel en bedenk hier 5 filosofische vragen bij Het basisinkomen: drie misverstanden opgehelderd (bron: Volkskrant) OPINIE Een basisinkomen verkleint de rol van de overheid, en versimpelt de sociale zekerheid Sjir Hoeijmakers is econometrist en initiatiefnemer motie 'Onderzoek naar de effecten van een basisinkomen' bij D66 18 november 2014, 14:12 De discussie over het basisinkomen woedt volop in Nederland. Het D66-congres sprak zich uit voor nader onderzoek in de vorm van een testproject. Ook premier Rutte sprak zich hierover uit. Het basisinkomen is een maandelijks onvoorwaardelijk geldbedrag dat iedere volwassen Nederlander ontvangt. Het wordt individueel uitgekeerd, en is ten minste hoog genoeg om sober in je levensonderhoud te kunnen voorzien. Helaas leiden discussies over het basisinkomen vaak tot verwarring als gevolg van een aantal misverstanden. Ik zal een poging doen drie van die misverstanden op te helderen. Ten eerste bestaat in sommige rechtse kringen het misverstand dat het basisinkomen een exclusief links idee is. Het basisinkomen heeft zeker supporters aan de linkerzijde van het politieke spectrum, maar heeft ook bij liberalen veel steun. Niet voor niets was het juist het D66-congres dat haar steun voor onderzoek naar het basisinkomen uitsprak. En oud-ministers Gerrit Zalm (Financiën,

17 VVD) en Hans Wijers (Economische Zaken, D66) waren al fervente voorstanders. Een basisinkomen verkleint de rol van de overheid, en versimpelt de sociale zekerheid. Burgers zijn volledig vrij om te bepalen wat zij met het ontvangen inkomen willen doen, en er hoeft geen controle meer plaats te vinden. Daarnaast zorgt een basisinkomen op zichzelf niet voor een grote netto herverdeling, zoals sommigen beweren. De meeste mensen betalen hun eigen basisinkomen via de belastingen direct weer terug. Bovendien is het basisinkomen een idee dat vertrouwt op de eigen kracht en motivatie van mensen. Het past dus bij uitstek ook binnen het liberale ideaal. Een tweede misverstand gaat precies de andere kant op, en komt vaker ter sprake in linkse kringen. Daar ziet men het basisinkomen soms als een rechts idee om de gehele sociale zekerheid terug te brengen tot één mager uitkerinkje. Er staat echter nergens geschreven dat een basisinkomen álle sociale voorzieningen zou moeten vervangen. Natuurlijk, de bijstandsuitkering en AOW kunnen worden afgeschaft. Dat zal het systeem aanzienlijk versimpelen. Maar er is geen reden om bijvoorbeeld de WW in zijn geheel af te schaffen. Deze heeft een bijkomende functie: de zorg dat mensen niet al te ver terugvallen in inkomen wanneer ze hun baan verliezen. Het idee van een basisinkomen bepaalt daarom niet wat we met een regeling als de WW moeten doen. Het derde misverstand betreft de financiering van een basisinkomen. Het zou te duur zijn om iedereen van een fatsoenlijk basisinkomen te voorzien. Hier gaat men voorbij aan een belangrijk stuk economische theorie. Het basisinkomen is een zogenaamde 'overdrachtsuitgave' van de overheid. Dat betekent dat de maatregel ons als samenleving als geheel in directe zin niets kost. Het basisinkomen zorgt voor een herverdeling van geld over de samenleving, maar de samenleving in zijn geheel gaat er netto niet op achteruit. Dit betekent niet dat er geen transacties hoeven plaats te vinden om een basisinkomen te financieren. Er zullen natuurlijk extra belastingen geïnd moeten worden. Maar deze belastingen komen

18 direct weer terug bij de belastingbetalers, in de vorm van een basisinkomen. En dus blijven we met zijn allen precies even rijk, indirecte positieve en negatieve effecten op de economie buiten beschouwing gelaten. Wanneer we het basisinkomen willen invoeren, is het de kunst ons belasting- en sociale zekerheidssysteem zo te ontwerpen dat de financiële balans klopt. Dit is altijd mogelijk, omdat het basisinkomen een overdrachtsuitgave is. Concluderend is het basisinkomen een idee dat zowel links als rechts op steun kan rekenen. Het basisinkomen kost ons als samenleving als geheel niets. Of zo'n basisinkomen wenselijk is, zal afhangen van de indirecte effecten die het teweegbrengt, de positieve en de negatieve. Er zullen experimenten nodig zijn om daarover enig uitsluitsel te kunnen geven.

19 Bijlage 3: Vragenlijst motivatie filosofische vragen in schaaltjes & uiteindelijke versie Vragenlijst filosofische vragen Geef aan: eens, beetje mee eens, beetje mee oneens, oneens Kennis over filosofische vragen Het stellen van vragen vormt de basis van de filosofie (G) Filosofische vragen zijn anders dan andere vragen (J) Er bestaat geen methode om een filosofische vraag te beantwoorden (N) Filosofische vragen zijn abstract (A) Ik weet niet wat een filosofische vraag is (Q) Ik weet wat een filosofische vraag is (F) Een filosofische vraag heeft niet een correct antwoord Nut Ik kan filosofische vragen gebruiken bij andere vakken (D) Filosofische vragen kunnen mij helpen in het dagelijks leven (K) Filosofische vragen houden je scherp (B) Filosofische vragen hebben geen enkel nut (I) Filosofische vragen brengen je alleen maar in de war (O) Motivatie Ik vind het leuk om filosofische vragen te bedenken (P) Ik stel mezelf ook buiten de les filosofische vragen (E) Ik wil graag beter worden in het stellen van filosofische vragen (H)

20 Ik vind het vervelend om met filosofische vragen bezig te zijn (L) Ik zou in de les graag vaker filosofische vragen willen stellen (C) Moeilijkheid/ makkelijkheid Ik vind het lastig om een filosofische vraag te bedenken Het bedenken van filosofische vragen gaat me gemakkelijk af (M)

21 Uiteindelijke versie Vragenlijst filosofische vragen Geef aan: eens, beetje mee eens, beetje mee oneens, oneens A.Filosofische vragen zijn abstract B.Filosofische vragen houden je scherp C.Ik zou in de les graag vaker filosofische vragen willen stellen D.Ik kan filosofische vragen gebruiken bij andere vakken E. Ik stel mijzelf ook buiten de les filosofische vragen F. Ik weet wat een filosofische vraag is G.Het stellen van vragen vormt de basis van de filosofie H.Ik wil graag beter worden in het stellen van filosofische vragen I. Filosofische vragen hebben geen enkel nut J. Filosofische vragen zijn anders dan andere vragen K.Filosofische vragen kunnen mij helpen in het dagelijks leven L. Ik vind het vervelend om met filosofische vragen bezig te zijn M.Het bedenken van filosofische vragen gaat me gemakkelijk af N.Er bestaat geen methode voor het beantwoorden van een filosofische vraag O.Filosofische vragen brengen je alleen maar in de war P. Ik vind het leuk om filosofische vragen te bedenken Q.Ik weet niet wat een filosofische vraag is R.Er bestaat niet een correct antwoord op een filosofische vraag S. Ik vind het lastig om een filosofische vraag te bedenken

22 Bijlage 4:Interessetest politieke filosofie Geef van de onderstaande vragen aan hoe interessant je ze vindt. Geef de vragen een cijfer tussen de 1 en de 6 waarbij 1 helemaal niet interessant en 6 erg interessant is. A. Bestaat er een onstoffelijke geest? B. Hoe moeten we handelen? C. Komt kennis voort uit waarneming? D. Wat is goed? E. Mag je de wet soms links laten liggen? F. Kan wetenschap objectief zijn? G. Bestaat er een verschil tussen mens en dier? H. Waarom bestaat er zoiets als de moraal? I. Bepaalt taal wat je kunt kennen? J. Wat is de ideale samenleving? K. Wat is een feit? L. Hoe komen we aan kennis? M. Zijn er dingen die je absoluut niet mag doen? N. Wat is de mens? O. Mag de staat jou dwingen om iets te doen wat je niet wil? P. Bestaat er een verschil tussen kennis en wetenschappelijke kennis?

23 Q. Is het bewustzijn iets specifieks menselijks? R. Wat is vrijheid? S. Is er iets wat we zeker kunnen weten? T. Is wetenschap op zoek naar waarheid? Uitleg (niet voor leerlingen) De test is ontworpen om de interesse in politieke filosofie bij de leerlingen te meten. Per eindexamendomein zijn er 4 vragen ontworpen, plus 4 vragen voor het hypothetische domein politieke filosofie De vragen N, A, G, Q horen bij het domein filosofische antropologie De vragen D, B, M, H horen bij het domein ethiek De vragen L, S, C, I horen bij het domein kennistheorie De vragen P, K, F, T horen bij het domein wetenschapsfilosofie De vragen R, J, E, O horen bij het hypothetische domein politieke filosofie