MANIFEST VAN HET TAALCOLLECTIEF

Transcriptie

1 2JULI2015 MANIFESTVANHETTAALCOLLECTIEF Eenpleidooivooreentaalrenaissanceinhethogeronderwijsvande21 e eeuw tebeginnenmet Nederlands Inleiding Detalenhebbenhetzwaarteverdureninonshogeronderwijs.Kleinetalenstudiesaan universiteitenwordenopgeheven,studierichtingenalsduitsenfransverdwijnenofworden geïntegreerdinalgemeneletterenstudiesenveellerarenopleidingenindetalenstaanonder druk,zekerinhethbo.dekennisvantalenalsduitsenfransisonderstudenteninenkele decenniadramatischafgenomenenhetisindemeesteopleidingeneenzeldzaamheid gewordenomgebruiktemakenvanduitseoffranseboeken.ondertussenlaatookde beheersingvanhetnederlandstewensenover. Alindemiddeleeuwenvormdehetzogenoemdetrivium bestaandeuitgrammatica, logicaenretorica deeerstefasevandeacademischevorming.medeomdieredenzijnde universiteitenvanoudsherplaatsengeweestwaardekennisvantalenendekunstvanhet vertalenwerdengecultiveerd.taalvaardigheidwasbovendieneenessentieelonderdeelvande academischevormingwaarmeedemaatschappelijkebovenlaagwerdklaargemaaktvoorhaar rolindewereld. Merkwaardiggenoeglijktonshogeronderwijsdezecultiveringvantaalnietmeerte zienalseenkerntaak.deverwaarlozingdaarvanbegintmetdeeigenmoedertaal.menvoert misschiennogweleentaaltoetsnederlandsin,maaropveelopleidingenaanonze universiteitenenhogescholenwordtnauwelijksmeeraandachtbesteedaantaalvaardigheid(in debreedstezinvanhetwoord).wehebbenhetdannietzozeeroverspellingenelementaire grammatica,maarvooralookoverhelderenduidelijksprekenenschrijven,hetgestructureerd verwoordenvaneengedachtegang,hetonderscheidenvanhoofd-enbijzaken,het samenvattenvantekstenenparafraserenvanandermansdenkbeelden,hetopbouwenvaneen 1

2 betooginaansprekendebewoordingen,hetbeschikkenovereenrijkewoordenschatenhet gebruikdaarvanmetgevoelvoornuance,stijlentoon. Indemeesteopleidingenvanonshogeronderwijswordtaandezebeheersingvande moedertaalweinigserieuzeaandachtgeschonken.ditleidtnietalleentoteenzekere taalverschraling,maarooktoteendalingindekwaliteitvanonsdenken.bovendienneemt daardoorhetvermogenafomzichinanderemensenengedachtewereldeninteleven.ons begripsvermogenengevoelslevenzijnnamelijkinnigverbondenmetdemoedertaalendemate waarindietotbloeiisgebracht.preciesdaaromishetsomsookzomoeilijkombepaalde woordentevertalen;hetbetekenisgevoelervanisnietzomaarineenanderetaalomtezetten. Devertalingvaneensimpelpopliedjemaaktdatalduidelijk. Gegevendebovengenoemdeontwikkelingisdemassaleverengelsingvanonshoger onderwijsbijzonderverontrustend.demeerderheidvanmasteropleidingeninhetuniversitair onderwijswordtmomenteelaangebodeninhetengels.dezeontwikkelingvindtnuookplaats opbachelorniveau.inhethogerberoepsonderwijsis inmiels zo n twintig procent van e opleidingeninhetengelsenhettempovandeverengelsingneemttoe.maardatisniethet enige:deheleuitstralingvanonzeuniversiteitenenhogescholenbegintopveelplaatsen Nederengelsevormenaantenemen:debordjesenpostersdieindegebouwenhangen,de tekstenenslogansopdewebsite,depubliekedebattenenzelfsfeestredes hetisin toenemendemateengelswatdeklokslaat.menbegintinhetengelstecorresponderenente vergaderen(omdaternueenmaal buitenlanse collega s zijn) enherenderwordt verordonneerddatengelsdenieuwevoertaalvandeinstellingis. TerwijldebeheersingvanhetNederlandstewensenoverlaat,schakeltmenoverop eenvreemdetaal.wieechterzijneigentaalnietgoedbeheerst,zalookeenvreemdetaalniet goedonderdekniekrijgen.feitelijkgaathetookhelemaalnietomdeverengelsingvanons onderwijs,maaromhetoprukkenvanglobishindewereld,datwilzeggeneenuitgekledevorm van Engels ie een simpele grammatica kent en ie bestaat uit zo n vijftienoner wooren. HetisvrijwelonvermijdelijkdathetEngelsoponzehogescholenenuniversiteitendevormvan globishaanneemt;hetisnamelijknietonzemoedertaal. 2

3 Globishisdetaalvandeglobaliseringdiezichbijuitstekleentvoorheteconomisch verkeer,desnelleinformatie-uitwisselingendemondialekennisdelingindewetenschap.de nuancesvantaalzijndaarinveelalvanondergeschiktbelang.inbijvoorbeelddeexacte natuurwetenschappenbeschiktmenovereeneigenmathematischeenformulairetaalzodatde precisieennuancesvandenatuurlijketaalermindertoedoen.hetrekenendedenkenisvan andereaarddanhetverwoordendedenken.tochgeldtookindeexactedisciplinesdatde beheersingvandenatuurlijketaalvanbelangisomgoedtebegrijpenwateraandehandis.dit begripkomtindemoedertaaldoorgaanssnellertotstanddanineenvreemdetaal;ietswat zekerineendidactischecontextnietuithetoogmoetwordenverloren. Maarlaatergeenmisverstandoverbestaan:wezijnniettegenhetgebruikvanEngelsin hethogeronderwijs.daarzijnsomsheelgoederedenenvoor.deafgelopendecenniaisengels invrijwelalledisciplinesdelinguafrancavandewetenschapgeworden.hetisdetaalom mondiaalmetelkaartecommunicerenenkennisuittewisselen.indiezinishetookbegrijpelijk enterechtdatdevoertaalvanveelresearch-mastersopdeuniversiteitengelsis. Tochwillenweookbij eze verengelsing van et wetenschappelijkonderzoekweleen kanttekeningmaken.delaatstejarenzijnstevigebezwarengeuittegendeuniformeringsdwang dieheerstindehedendaagseonderzoekscultuuraanuniversiteiten.nationaleenmeertaal-en cultuurgebondenwetenschapstraditiesgaanverlorenonderinvloedvaneen onderzoeksparadigmawaarindenadrukligtopdepublicatievanengelstaligeartikelenin toptijdschriften.ditgaatondermeertenkostevanhetboek-eenanderemaniervan publiceren diezekerindegeesteswetenschappenvangrotebetekenisis. Waarhetgaatomdemenswetenschappen,zienwebovendiendatdeeigentaalen cultuurdoorwerkenindevormdiehetwetenschappelijkeonderzoekaanneemt.zokennenwe zelfseennederlandse,engelse,franseen Duitse Verlicting e vormvanrationaliteitvande verschillendeverlichtingsdenkerswordtsteedsgevoeddoordedesbetreffendecultuur.daarin liggenaltijdookbepaaldewaardenbesloten.hetgoedbeheersenvandeeigentaalisbijnaeen voorwaare om te kunnen acteralen wat er leeft oner mensen en at te benoemen. Zodra desocialewetenschappendevoelingmetdeeigentaalgemeenschapverliezen,lopenzehet gevaarlostezingenvanhetmaatschappelijkleven.ookindeeconomischewetenschappenis 3

4 hetbelangrijkomrekeningtehoudenmetnationaletradities:hetbekendeonderscheidtussen hetzogenoemderijnlandseenangelsaksischemodelgeeftalaandatookhierdekennisvan heteconomischleveneenlokale,taalgebondendimensiekent. HoedanookgeldtdatwesindsdeVerlichtingvanonzewetenschapverwachtendatzij haarkennisbeschikbaarsteltaaneengroterpubliek;defranseencyclopedistenhebbenons hetgoedevoorbeeldgegeven.daartoeishetnoodzakelijkdatdezekennisookopeengoede manierindeeigentaalwordtverwoord.ookindiezingeldtdatdewetenschapdemoedertaal nietmagverwaarlozen,maareentaakheeftomdietecultiveren.dehuidigetendenstot verengelsingstaatdezetaakindeweg. HetgaatonsdusnietomhetgebruikvanEngelsalszodaniginhethogeronderwijs, maarveeleeromdehaasttotalitairemanierwaarophetengelsmomenteelwordtopgelegdals devoertaalinvelestudierichtingen,tenkostevanhetnederlandsenooktenkostevanandere talenzoalsduitsenfrans.daarmeegaanbelangrijkeaspectenverlorenindevormingvan studentenenishetnederlandsalswetenschapstaalgedoemdtenondertegaan. Hetisdanookopmerkelijkenzorgwekkenddatdeinvoeringvanhetglobishinhet hogeronderwijsopditmomentplaatsvindtzonderdatereenserieusinhoudelijkdebatover wordtgevoerd.menlijktwelideologischverblind.hetwordthoogtijdomonsaftevragenwat erophetgebiedvantaalwenselijkisenwatniet.inwelkeopleidingendienteronderwijs gegeventewordeninhetengels,waarom,inwelkemateenopwatvoormanier.datzijnde vragendiewemetelkaarmoetenstellen.ditgebeurtmomenteelnietofnauwelijksinhet hogeronderwijszelf,enalhelemaalnietinhetpubliekedomeinendepolitiek,terwijldeze ontwikkelingevidentgrotemaatschappelijkegevolgenheeft. Argumententegendehuidigeverengelsingvanonshogeronderwijs Alshetmaatschappelijkeinstituutvanrationaliteitishethogeronderwijshetaanzichzelf,het publiekendepolitiekverplichtomhetgebruikvanengelsrationeelteverantwoorden.wij zettenhieronderdeargumentenopeenrijdievolgensonspleitentegendehuidige irrationele vormvanverengelsingvanonshogeronderwijs: 4

5 1) Hetlerenvaneentaalisvelemalenmoeilijkerdanmentegenwoordiggeneigdiste denken.taaliseenveelvormig,uiterstfijnmazig,somsongrijpbaar,somsregelrecht manipulatiefinstrument.jemoedertaalishetmeestverfijndeinstrumentdatjehebt. Hetisinfeitedeenigetaalwaarvanjedebetekenisnuanceskuntlerenkennenopeen manier ie ect innig is. Dietaalmoetjedaaromzogoedmogelijklerengebruiken.Een chirurgsnijdtimmersooknietmeteenbotmes?deverplichtetaaltoetsvoor eerstejaarsendebachelorscriptieinhetderdejaarlatenziendatveelstudentenhet Nederlandsnoglangnietgoedbeheersen.Hetgaatomjongemensendienogaanhet beginvanhunacademischeofhogereberoepsvormingstaanennogmoetenlerenhoe jezorgvuldigleest,interpreteert,argumenteertenformuleert.ditneemtbijdemeeste studentenenkelejareninbeslag.hetvraagtbovendienomeenleerrijkeomgeving waarindocentenhetgoedevoorbeeldgevenendezeontwikkelingstimuleren.deze leerrijkeomgevingvaltwegindieneenonderwijsgemeenschapdemoedertaal verwaarloosteningemankeerdengelsgaatcommuniceren. 2) EenzwaarwegendonderwijskundigargumentomhetEngels(ofbeterglobish)nietals instructietaaltegebruiken,isdathetbegrijpenvandelesstofineenvreemdetaal aanzienlijkmeertijdkost.dekwaliteitvanzoweldeuitlegvandedocentalshetbegrip vandestofdoordestudentisinvergelijkingmetonderwijsindemoedertaal substantieellager. Engels staat us niet gelijk aan kwaliteit. Precisie, nuance en welsprekendheidverdwijnenendestofdringtmindergoeddoortotdestudenten.dat isookwatdemeestemensenuitervaringwelweten.bij talige stuies geven veel studentenaandatzijhetgebruikvanengelsindeopleidingbezwaarlijkvindenzodrahet gaatommoeilijkestof,omdatzijdiemindergoedbegrijpenineenvreemdetaal. 3) Menschermtregelmatig met e globalisering om everengelsingvanonshoger onderwijstelegitimeren,maarinwelkzinditprocesonsnoopttotdeverengelsingvan hetonderwijswordtnietbeargumenteerd.datengelsdelinguafrancaisvande wetenschapvaltnietteontkennen,maardemeestestudentenwordengeen wetenschapper,zegaanwerkenindenederlandsemaatschappij.datgeldtalhelemaal voordeberoepsopleidingeninhethbo.watvoorwerkdoenhogeropgeleiden,hoeveel 5

6 Engelshebbenzedaarvoornodig,inwelkemate,opwatvoormanier?Welkurgent probleemwordternupreciesopgelostdooronsonderwijsteverengelsen?isgebleken dathetengelsvannederlandersinhetinternationaleverkeer(bedrijven,politiek, universiteiten,etc.)opditmomenternstigtekortschietofindetoekomstnietmeer voldoet?ishetengelsvanministerdijsselbloemnietgoedgenoegomzijnfunctiete vervullen? 4) WatbetekentdezeverengelsingvooraldieberoependiejuisteengoedeNederlandse taalvaardigheidvereisen:hetopenbaarbestuur,derechtspraak,demedischewereld,de media,depolitiek,hetonderwijsenzovoorts?voorhetleeuwendeelvanonze studentenishetaleenenormeopgaveeengoedessay,laatstaaneenleesbare bachelorscriptieinhetnederlandsoppapiertezetten.studentengoedlerenspreken, luisteren,lezenenschrijvenbehoortdanooktotkerntakenvanonshogeronderwijs, waarvaneengrotemaatschappelijkemeerwaardeuitgaat.alshethogeronderwijsdit essentiëleaspectvanzijnonderwijsverwaarloost,aanwelkeinstantieskunnenwehet danoverlaten?wiezorgterdannogvoordenederlandsetaal? 5) Dezetaalverwaarlozingheeftbovendiensocialegevolgen.Watiemandtoeganggeeft totdeintellectuelelaagineensamenlevingisimmershetvermogenzichmondelingen schriftelijkfoutloos,helderengenuanceerduittedrukken.vanzelfsprekendishetvoor Nederlandseacademicivanhetgrootstebelangdatzijzichgoeduitdrukkeninhet EngelseninstaatzijnFransenDuitstelezen.Maarhetiseengoedebeheersingvanhun moedertaaldiebepaaltofzeineigenlandophethoogsteniveaukunnenfunctioneren. Datgeldttotopdedagvanvandaag. 6) Hetontbrekenvaneenduidelijkvormingsideaalinhethogeronderwijs waartoeook debeheersingvannederlandsbehoort belemmertdeintegratievanallochtone bevolkingsgroepenenvandelageresocialeklasseinhetalgemeen.de taalverwaarlozinginhethogeronderwijsversterktindiezindemaatschappelijke segregatie.integratieisbovendienalleenmogelijkdoorhetdelenvaneen gemeenschappelijketaalwaarinmenelkaarleertverstaan;metallesubtiliteitenen gevoelighedenvandien.allochtoneschrijversalskaderabdollahenabdelkaderbenali 6

7 vergrotenonsbegripvoorhunafkomstenwatervoornodigisomwortelteschietenin eenanderland.zeverrijkentegelijkertijdonzeeigentaalencultuur.hoekunnenwe nogbetekenisvol over integratie spreken, inien nu zelfs e instituties van ons oge cultuur zelf niet meer e Neerlanse taal en cultuur in ere ouen? De Neerlanse taal eenwezenlijkonderdeelvanonzenationaleidentiteit wordtdaarmeeinfeite weggezetalseentaalvoorhetgewonevolk.alsjewilslageninhetleven,moetjeengels spreken.waaromverwachtenwewelvanmohammedenfatimadatzenederlands leren,alswedaarbijdocentenenstudentenoponzehogescholenenuniversiteiten geenbelangmeeraanhechten? 7) Erzijndusookcultuurpolitiekeredenenomhetgebruikvandemoedertaaltekoesteren inonshogeronderwijs.zondereennationalistischofprotectionistischstandpuntte willeninnemen,wijzenweopdehuidigemaatschappelijkediscussiewaaringesteld wordtdatweonzeeigentaalencultuurniethoeventegeringschatten.daarinspeelt eenelementvannationaalzelfrespectmee.jeleertdeintellectuelecultuurvaneen landslechtskennendoordetaalervantebeheersen.daarnaastishetnietvreemdte stellendatiemandzondereigentaal,nauwelijksidentiteitheeft.zoalsinmiddelsoveral op e werel zictbaar wort, blijkt juist in et proces van globalisering e kract van ientiteit een zeer belangrijke politieke en maatscappelijke grootei te woren. De betekenisvanhetlokaleennationaleblijktgeenszinsteverdwijnen.medeomdiereden sprekensociologeninmiddelsvaneenprocesvanglocalisering.nederlandisweliswaar eenrelatiefkleinland,maartochgetuigthetvankrachtenzelfvertrouwenbijhet aantrekkenvanbuitenlandsestudentenhentevragennederlandsteleren.alleendan namelijklerenzeookdenederlandsecultuurkennendieonlosmakelijkverbondenis metonzetaal.alszehierwillenkomenomgoedengelsteleren,vergissenzezich.dan kunnenzebeternaarengelandofamerikagaan.wehebbenveeltebieden,maareen near-nativebeheersingvanhetengelshoortdaarnietbij. 8) Dewereldwaarinwijleven,wordtsterkbepaalddoorwetenschap.Ookalzijnweons daarvaaknietvanbewust;opallerleimanierenhebbenwetemakenmet veranderingenenmaatschappelijkeontwikkelingendiemedeininteractiemetde 7

8 wetenschaptotstandkomen.zobehoorttechniektotonzedagelijkserealiteit.inhet bestuurenbeleidvandeoverheidwordtvaakteruggegrepenopkennisdieeen wetenschappelijkeachtergrondheeft.ookbedrijvenenmaatschappelijkeorganisaties makendaaropverschillendemanierengebruikvan.wetenschapmaaktdeeluitvande legimitatiestructuurvanallerleimaatschappelijkeactoren.zoalsrecentelijkookinde Wetenschapsvisiewordtbetoogd,dienenkennisinstellingenuitdrukkelijkbetrokkente zijnbijdesamenleving.deverspreidingvanwetenschappelijkekennis,de implementatie,detoepassingendeaanpassingervaninconcretemaatschappelijke kennispraktijkenvraagtomeenonafgebrokendialoogmetdesamenleving,waaringeen sprakemagzijnvaneenrichtingsverkeer.inhetmaatschappelijkdomeindienenwe wetenscappelijke kennis altij te vertalen naar lokale praktijken en moeten onderzoekerszichmededaardoorlatenvoeden.taligeuniformeringvankennisis hierbijcontraproductief.dewijzewaaropwetenschappelijkekenniswordtingezetin eenmaatschappelijkecontextisbovendienzelf cultureel van aar en vraagt indiezin ookomdecultiveringvandenationaletaal.datgeldtnietalleenvoordesociale wetenschappen(waartoewehierookdeeconomiekunnenrekenen),maarookvoor bijvoorbeelddegeneeskunde:integralebenaderingenvangezondheidsvraagstukken zoalsdegeriatrie vragenomdeorganisatievankennispraktijkendielopenvan academischeziekenhuizentotwijkverplegingendepatiëntzelf.hetgezamenlijk ontwikkelenencultiverenvaneenheldereenaansprekende,doorwaardengeladentaal ishiereenkernopgave.omdeverbindingmetdesamenlevingnietteverliezen,dient juist et oger onerwijs zic van eze taligei van e maatscappelijke kennisorganisatiebewusttezijnendatbewustzijnmedeteontwikkelenbijstudenten. Deverengelsingvanwetenschapenonderwijsgaatuitvaneenachterhaaldmodelvan globaliseringdatstamtuitdejarentachtigendatgeenrechtdoetaanhedendaagse ontwikkelingenwaarinhetbelangvantaalencultuurjuisttoeneemt. 9) Demiskenningvandezelokaledimensievankennisbrengthetrisicometzichmeedat juistdeintellectueleelitehaarvoelingverliestmetdemaatschappelijkeontwikkelingen engeenadequaatbegripdaarvanheeft;ietswatwedelaatstejarenwelvakerhebben 8

9 gezien.omgekeerdversterkthetjuistbinnendesamenlevinghetsentimentdatde wetenschapenhet oger onerwijs niet naar e mensen zelf luisteren en aar ook niet echtmeebezigzijn.tekenendinditverbandisbijvoorbeelddeontwikkelingvande onderwijskundediedeafgelopendecenniavaaksterkideologischgedrevenwasenvoor eengrootdeelplaatsvondzondercontactmetlerarenendocenten.hetondermijndede geloofwaardigheidvandezedisciplineinernstigemateenversterktehetcynismebijde beroepsgroeptenaanzienvanwetenschappelijkonderzoekoverhetleraarschap.de lerarenzelfwerdennietgehoordendewetenschappelijkeinzichtenwerdenniet getoetstaandelokalepraktijk.hetondermijndeuiteindelijkdelegitimiteitvandeze heledisciplinebijdemaatschappelijkesectordiedaardoorgevoedhadmoetenworden endieomgekeerdookdewetenschapietshadkunnenleren. 10) Deklooftussenwetenschapensamenlevingwordtnietgedichtdoorhetvolkte verzoekenomvragenteformulerendiedewetenschapmaggaanonderzoeken.het gaaterjuistomdatgezamenlijkekennispraktijkenwordenontwikkeldenereen levendigeinteractietotstandkomttussenverschillendemaatschappelijkeactoren. Daarvoordientdeuniversiteiteenontmoetingsplaatstezijnvoorverschillendeculturen enkennispraktijken,waarbijdegezamenlijkecultiveringvaneengemeenschappelijke taalvangrootbelangis.deverengelsingvanhetonderwijsdruistpreciesintegendeze noodzakelijkeintegratievanwetenschapensamenleving.dekunstvanhetvertalen moetjuistgeoefendworden;dietaakbehoortvanoudshertoeaandeuniversiteitenen hethogeronderwijsalsgeheel.terwijlhetbewustzijngroeitdaterietsmisismetde manierwaarophetwetenschappelijkeonderzoekzichmededoordeeenzijdige verengelsingheeftontwikkeld,gaanwenuookhetonderwijsaaneenzelfdeexercitie blootstellenzondernatedenkenoverdegevolgendaarvan. 11) Eenvandemeestprangendekwestiesinditverbandisderelatievanhethoger onderwijstothetonderwijsgebouwalsgeheel.deuniversitairevakdisciplinesdienen immershetacademischfundamentteleverenvoordekennisopdehogescholenenin hetonderwijsalsgeheel.deinstructietaalinonsonderwijsgebouwisnederlands.om zoweldidactischealssocialeencultureleredenenishetwenselijkdatditindetoekomst 9

10 hetgevalblijft.deverengelsingvanhethogeronderwijssnijdtdetaligesamenhang doortussendeverschillendeonderwijssectoren.dezesegregatieheeftreedsinhet verledendenodigeschadetoegebrachtaanhetnederlandsonderwijsgebouwenzal doorhetprocesvanverengelsingvanhetonderwijsalleenmaartoenemen. 12) Mededoordenadrukopéénbepaaldevormvanonderzoek ééndieuitmondtin Engelstaligartikelenintoptijdschriften hebbenveelwetenschappelijkevakdisciplines delaatstedecenniavaakweinigooggehadvoordekwaliteitvanhetnederlandse onderwijsgebouwinzijngeheel.wetenschapperswerdenvooralgestimuleerdomzich terichtenopinternationaalwetenschappelijkonderzoek.tochvormenhet basisonderwijsenhetvoorgezetonderwijsweldebelangrijkstevoedingsbodemvoorde aanwasvannieuwestudenten.geklaagoverhetgebrekaaninstroomvanstudentenin bepaaldestudiesofhunniveauenmentaliteitwijstterugnaarhethele onderwijsgebouwwaarindezestudentengevormdzijn.hetzouvoorhethoger onderwijsjuisteenbelangrijkeredenmoetenzijnomextraaandachtuittelatengaan naarhunvorminginhetvoortraject.dezevormingmoetdoorhethogeronderwijszelf ondersteundwordendooreengoedeonderlingesamenwerking,deugdelijkeen aansprekendelerarenopleidingen,goedlesmateriaalenzovoorts.ditvraagttevensom hetcultiverenvanhetnederlandsalsonderwijstaal.sowiesogeldtdatdeverengelsing vanonderwijsenonderzoekintoenemendematedevraagdoetopkomenwatnogde zinisvandehuidigevakkenindelinginhetvoortgezetonderwijs.waaromzoudenwein hetvoorbereidendwetenschappelijkonderwijs(vwo)nogduitsoffransopnemen,als diegeenrolmeerspeleninonshogeronderwijs? Welke zin eeft onerwijs in taal en cultuur nog als we et inonshogeronderwijsnietdemoeitewaardachtenomzelfs maaronzeeigentaalencultuurtecultiveren? 13) DoorEngelstotvoer-eninstructietaaltemaken,willenuniversiteitenenhogescholen uitstralendatallestudentenwordenvoorbereidopeeninternationalecarrière.maar, Engels staat nog niet gelijk aan internationaal. Engels is an misscien wel e meest universeletaalindegeglobaliseerdewereld,maarwatisinternationalerdankennis hebbenvanverschillendetalenenculturen? 10

11 NederlandersstondentotvoorkortbekendomhungoedebeheersingvanhetDuits, FransenEngels.Datisnietmeerzo.Inallerleidisciplineskanmeneigenlijkalleennog maarlesmateriaalinhetengels(ofnederlands)aanbieden.erisinhethogeronderwijs duseerdersprakevanverschraling,nietvanverrijking,ookinwetenschappelijkezin. Mogelijkhedentotuitwisselingvanstudentenwordensteedsmeerbeperkttot universiteitenmeteenengelstaligaanbod.eenbeetjeamerikaansescholardiezich serieusverdieptinduitsegeschiedenisoffransefilosofiezalzichjuistdietaleneigen maken.bijonswordtonderhetmomvandebolognaverklaringendeinternationale uitwisselingvanstudentendekennisvanenhetrespectvoordediversiteitvande verschillendeeuropesetraditiestenietgedaan.ironischgenoegnemenwedaarbijeen taalovervaneenlanddatzichjuiststeedsmeerwenstteonttrekkenaandeeuropese Unie. 14) Veelvanonzestudieobjectenwordengekenmerktdoorietsongrijpbaarsdatwij schoonheidnoemen.ditisvoormenigeeneenbelangrijkedrijfveeromerkennisvante nemenenzicherinteverdiepen.wiewilsprekenofschrijvenoverietsmooisof waardevols,maaktzichbelachelijkalshijdatdoetinzinnendiemogelijkgrammaticaal aanvaardbaarzijn,maarverderhouterigenonnatuurlijkklinken.goededocenten kunnenwanneerzeinhetengelscollegemoetengevenhunwelsprekendheidnietmeer inzetten.inplaatsvanbevlogeneninspirerendesprekerswordenzeinhetbestegeval, adequatedocenten.datiseenonschatbaarverlies. 15) AlsweeengoedebeheersingvanEngelswerkelijkbelangrijkachteninonshoger onderwijs,dandoenweerverstandigaaneenanderebenaderingtekiezen.hoedan ookdienenweerdanvoortezorgendatstudenteneersthetnederlandsgoedonderde kniekrijgen.zondereengoedebeheersingvandemoedertaal,wordthetmeteen vreemdetaalooknooitwat.verderishetnietzodatstudentengoedengelsleren sprekenofschrijvendoorhenengelstaligecollegesaantebieden(dieveelalooknog eenswordenverzorgddoornederlandstaligedocenten).hetisveeleffectieveromhen gerichtengelsetaallestegeven.alshetgaatomdebeheersingvanengelsineen specifiekewerkpraktijk(rechten,internationaalzakenlevene.d.)ishetveel 11

12 vruchtbaarderomhendaarinlestegeven.voorhuntaalbeheersingishetnogveel beteromstudenteneentijdjeinengelandofamerikatelatenstuderenennietaaneen Nederlandseuniversiteit.Danlerenzemeteenookdenationalecultuurkennen. Waar kun je beter Hongaars leren, an in Hongarije? luit steedsmaarweerhetargument waarmeemenkleinetalenstudiesalshongaarswilopheffenaandeuniversiteit. DatzelfdegeldtdantochookvoorEngels. Deideologischeeneconomischeachtergrondvanverengelsing Erisduseenovervloedaansteekhoudendeargumentendiepleitentegendehuidigevormvan verengelsingvanhetonderwijsaanonzehogescholenenuniversiteiten.hetisdanookdevraag watveelwetenschappersenbestuurderstendiepstedrijftomdaartoemassaalovertegaan. Sommigenzijnwellichtnietgoeddoordrongenvanwaterophetspelstaat.Menvolgtde heersendeideologie.maarnaastmeerideologischeovertuigingenlijkentochookfinanciële overwegingeneenroltespelenbijdezeverengelsing. DeopkomstvanhetEngelsaandeuniversiteitenwordtnogaleens onsculig vergelekenmethetlatijnalsdelinguafrancavandewetenschapindemiddeleeuwen. Dus watiseigenlijkhetprobleem?, werpt men tegen OokinMiddeleeuwengebruiktenwealeen vreemdetaal! Datvaltinderdaadnietteontkennen,evenminalshetfeitdatweeen terugkeernaardemiddeleeuwendoorgaansnietzienalseentekenvanvooruitgang;enzeker ooknietwaarhetgaatomdewetenschap.inhetgevalvandeverengelsingvanonshoger onderwijsligtdatkennelijkanders. Latenwedaaromeenskorteenblikwerpenopdezetaalgeschiedenisvande universiteit,wantzekanonsietslerenoverdedieperebetekenisvandeverengelsing. HetgebruikvanhetLatijnhoordebijdefeodalesamenlevingdiezowelpolitiekals religieuseensterkhiërarchischeordeningkende.demodernewetenschapheefthaarwortels inde16 e eeuwengaatgelijkopmethetopbloeienvandeburgercultuur.hetprotestantisme breektmetdefeodaleordevandekatholiekekerkenzalhetlezenvandebijbelindevolkstaal toteenwezenlijkonderdeelmakenvandereligieuzepraxis.deopkomstvandeburgercultuur inmetnamenoordwest-europaleidtindedaaropvolgendeeeuwtotdeverlichting.de 12

13 cultiveringvandenationaletaal ookindefilosofieenwetenschap hoordebijdealgehele democratiseringvanmaatschappelijkeverhoudingen.deuniversiteitenzullenzichooksteeds meeropdezeburgerlijkemissietoeleggen.natuurlijkkendeditprocesookzijnschaduwkanten, zoalshetdoorgeslagennationalismeinde20 e eeuwheeftlatenzien.tochdienenwehet emancipatoireideaalvanacademischevormingindelandstaalnietuithethoogteverliezen. Een ergelijk emancipatoir ideaalvlamdeindejarenzestignogmaalsop,zijhetopeenheel eigenmanier.hedentendagelijktditideaalsomsvertezoeken. Deverengelsingvanonshogeronderwijsstaatiniedergevalopgespannenvoetmet traditioneleverlichtingswaardenzoalsbetrokkenei op e samenleving en kritisc burgerscap.degeschetsteingrijpendetransformatievanonzeuniversiteitenenhogescholen lijktdanookdooranderewaardentewordengedreven.erlijkteerderspraketezijnvaneen ideologievanglobaliseringdieweglobalismezoudenkunnennoemen.dewensomzichaante passenaandegrotewereldentekooptelopenmetdezemondialeoriëntatiekannatuurlijk ookeenuitingzijnvaneengebrekaanzelfbewustzijn.eendergelijkprovincialistischglobalisme zouookweleenseenrolkunnenspelenbijmenigbestuurderdiezijnuniversiteitofhogeschool wilomtoverentoteenspelervanformaatopdewereldmarktvanonderwijsaanbieders. Daarmeerakenwetevensaaneenzwaarwegendmotieftotverengelsingvanonshoger onderwijsdattotdusveronbesprokenisgebleven,namelijkhetveelbesproken renementsenken. Hogeronderwijsisdeafgelopendecenniabigbusinessgeworden;hetis eenmondiaalproceswaarinjaarlijksvelehonderdenmiljardeneuro s omgaan.dezementaliteit vanbigbusinessisookonshogeronderwijsbinnengeslopen.grootmoetgroter,veelmoet meerworden.desterkkwantitatiefgerichtefinancieringsprikkelsvandeoverheidhebbener voorgezorgddatveeluniversiteitenenhogescholendeafgelopenjarenverslaafdzijngeraakt aangroei.zoishetaantalstudenteninhetnederlandshogeronderwijssinds2000met zo n 40%gegroeid.Ofeendergelijkegroeiwelwenselijkwasenofzeooktengoedekwamaande kwaliteitvanhetonderwijswerdnogaleensuithetoogverloren. Omsteedsgrotereaantallenstudentenaantetrekken,ismenzichvooralsindsdejaren negentigookopdebuitenlandsemarktgaanrichten.daarinspeeltmeedatmeninmiddelsbij deinternationalerankingvanuniversiteitenpuntentoewijstwanneereenbepaaldaantal 13

14 buitenlandsestudenteningeschrevenstaat.hetmoetbuitenlandsestudentendanwel aantrekkelijkwordengemaaktominnederlandtekomenstuderen.vooreenaantalvanhen vormtdevereistekennisvanhetnederlandseenredenomwellichtnietnaarnederlandte komen.deinvoeringvanengelsinveelstudierichtingenlostditprobleemop,hoewelhetdus maatschappelijkenonderwijskundighelemaalnietwenselijkhoefttezijn. Inmiddelsstuderenerjaarlijksbijna60.000buitenlandsestudenteninNederland,-een kleinetienprocentvanhettotaalaantalstudenten.driekwartdaarvanisafkomstiguiteu- landen.voordielaatstegroepontvangendeuniversiteitenenhogescholeneenvaste overeisbijrage per stuent ie jaarlijks intotaalal snel zo n tweeoner miljoen euro bedraagt Nederlandsbelastinggeldwelteverstaan.Deironievanhetgeheelisechterdathet jaarlijksvastgesteldetotaalbedragwordtverdeeldtussendeinstellingenopbasisvanhun marktaandeel.deenormegroeivanhetaantalstudenten terwijlhettotale bekostigingsbedragnietnavenantsteeg heeftgeleidtoteenaanzienlijklagere overheidsbijdrageperstudent(nuruimeenkwartlagerdanin2000).dooronderlinge concurrentieblijftdedrukomtegroeiennietteminonverminderdgroot.internationaliseren endandusookmaarverengelsen isvoorsommigeinstellingenbijnaeenmustgewordenom teoverleven;zekerwanneerzeallerleileningenzijnaangegaan. Sommigebestuurderszulleneendergelijkewereldmarktvooronderwijsooknogeens ergaantrekkelijkvindenalshunnieuwewerkterrein.net als e CEO s van grote multinationals kunnenzenuoverdewereldreizen,samenwerkingsverbandenaangaanofzelfsvestigingenin Aziëopenen.Datkaninbepaaldegevalleninderdaadnuttigzijn,zekerwanneerhetgaatom eenspecifiekenederlandseexpertise.inveelgevallenisechterookdevraagofdekwaliteitvan hetnederlandsehogeronderwijsendenederlandsestudentenhiermeegediendis.zoals sommigewoningbouwcoöperatiesmetgemeenschapsgeldhuizeninpolengingenbouwen, bestaathierookhetlevensgroterisicodatermetdatzelfdegemeenschapsgeldallerlei activiteitenwordenontplooidenbuitenlandsestudentenwordenbediendtenkostevande Nederlandsestudentenoverwiehettochprimairzoumoetengaan. Watheteconomischrendementvandezeverengelsingnuwerkelijkis,valtbovendien ooknogeenstebetwijfelen.bijsommigestudiesleidthetmogelijktotveelextrainstroom,bij 14

15 anderstudiesgaathethooguitomeenpaarstudentenperjaar.vandiebuitenlandsestudenten is43%afkomstiguitduitsland onzebelangrijkstehandelspartner voorwiehetnederlands toc niet zo n grote rempel oeft te zijn. Het merendeelvanallebuitenlandsestudentengaat studiesdoenalsinternationalbusinessadministration.hetisinmiddelsbijzonderlucratief gewordenomdergelijkegroteopleidingeninhetengelsaantebiedenmaarofweerook beteremanagersdoorkrijgeninnederland,isnogmaardevraag.ookschakelenveelkleine (talige)opleidingenvolledigoveropengels,terwijldaarvoorinhoudelijkgesprokenmaarweinig goederedenenzijnenhetonderwijserkwalitatiefonderlijdt.enuiteindelijkschrijvenzich misschienmaaréénenkeleverdwaaldechineeseneenhippeduitservoor zo n opleiing in...is dateenverstandigekeuze? DeWetophethogeronderwijs Hetmeestwonderlijkebijditallesismisschiennogweldatdewetgeverinartikel7.2.vande WetophethogeronderwijsuitdrukkelijkheeftvastgestelddatNederlandsdevoertaaldientte zijninhetonderwijs: HetonderwijswordtgegevenendeexamenswordenafgenomeninhetNederlands.Inafwijkingvande eerstevolzinkaneenanderetaalwordengebezigd: a b c wanneerheteenopleidingmetbetrekkingtotdietaalbetreft, wanneerhetonderwijsbetreftdatinhetkadervaneengastcollegedooreenanderstaligedocent gegevenwordt,of indiendespecifiekeaard,deinrichtingofdekwaliteitvanhetonderwijsdanweldeherkomst vandestudentendaartoenoodzaakt,overeenkomstigeendoorhetinstellingsbestuur vastgesteldegedragscode. Hetisduidelijkdatuniversiteitenenhogescholenmomenteelzoekennaarmazenindezewet, gedrevendooreenbepaaldeideologie,financiëleoverwegingenofstatus ofsimpelweg natuurlijkomdatiedereenhetdoetenmennietachterwilblijven.dehuidigeontwikkelingen nopendanooktoteenbreedacademisch,maatschappelijkenpolitiekdebatoverdebetekenis vantaalinhethogeronderwijsendievanhetnederlandsinhetbijzonder.wekunnen 15

16 natuurlijkookgewoonbesluitenomonzeeigentaalafteschaffenenlangzaamovergaantot hetengels.willenwedatniet,dandienenweonsookdevraagtestellenwathethebbenvan eeneigentaalbetekentvooronshogeronderwijs.dehuidigeontwikkelingenvormennamelijk eenflagrantemiskenningenondermijningvandespecialeverantwoordelijkheiddieonshoger onderwijsdaarvoorheeft. DetienactiepuntenvanhetTaalcollectief Omdegeschetsteontwikkelingentekerendienterinonzeogeneenfundamenteeldebat plaatstevindeninhethogeronderwijs,desamenlevingendepolitiek.hettaalcollectief formuleertdaartoedevolgendeactiepunten: 1)Artikel7.2vandeWetophetHogerOnderwijs(WHW) waarinwordtvoorgeschrevendat hetonderwijsendeexamineringvandestofinbeginselinhetnederlandsdientplaatste vinden,tenzijergoederedenenzijndaarvanaftewijken moetwordengehandhaafdén nageleefd.ofeenspecialistische(research-)mastervolledigengelstaligmoetwordenis afhankelijkvanhetvakgebied,hetsoortonderzoekdatwordtverrichtendecontextwaarindat plaatsvindt. 2)Ermoeteenfundamenteeldebatopgangkomenopuniversiteitenenhogescholenoverde manierwaaropmeninvullinggeeftaanartikel7.2.bestuurdersdienendaarovereenopen gesprekaantegaanmetdocenten,studentenenhetafnemendveld.voorallerlei maatschappelijkesferen hetopenbaarbestuur,hetbedrijfsleven,derechtspraak,het onderwijs,demediaenzovoorts blijfteengoedebeheersingvanhetnederlands onontbeerlijk. 3)Hethogeronderwijsdientdezorgvoorkennisvantalenenculturentotzijnkerntaakte rekenen.studentenmoeteninhunstudiebijvoorkeurmetverschillendetaleninaanraking komen; bij uitstek in talige stuies als filosofie en gescieenis, maar ookinstudiesals bedrijfskundeenrechten.indatverbandblijftdebeheersingvandenederlandstaalhet zwaarstwegen:zijisdenoodzakelijkebasisomanderetalengoedtekunnenleren. 4)DebeslissingoverhetgebruikvanEngelsinhetpubliekgefinancierdehogeronderwijsdient 16

17 opinhoudelijkegrondentewordengenomen.zemagnietalleeneconomischofideologisch gemotiveerdzijnenteruggaanopdewensomzoveelmogelijkbuitenlandsestudentenbinnen tehalenofhoogopderanglijstjestekomen.buitenlandsestudentenwordtgeadviseerdom tochvooralooknederlandstelerenalszehierkomenstuderen. 5)Inhethogeronderwijsdientdevormingvanstudentencentraaltestaan,waarbijdeze vormingzichnietvollediglosmagzingenvandewereldwaarinweleven.bijdeinrichtingvan eenopleidingdientdaaromaltijdookdevraagtewordengesteldofstudentendaarmeehet bestewordenvoorbereidopdemaatschappelijkeuitoefeningvanhunberoepinde Nederlandsesamenleving.Ookdewetenschapzelfheeftinhaaruitoefeningaltijdeen maatschappelijkkarakter. 6)Universiteitenenhogescholendienenduidelijktemakeninhoeverrezijtrouwblijvenaan un ambitie om betrokken te zijn bij e samenleving en stuenten te vormen tot kritisce burgers.inhoeverrebrengenzedestudentdaartoealgemeneenpersoonlijkevormingbijen dragenzijmedeinhetkaderdaarvanzorgvoordeontwikkelingvandienstaalvermogen? 7)Universiteitenenhogescholenmoetenaangeveninhoeverrehunonderwijsbijdraagtaan hetgebruikvan(academische)kennisinonzesamenleving.ookvolgensde Wetenschapsagendavormendistributieenadaptatievankenniseenkerntaakvande kennisinstellingenvandetoekomst.datbetekenttevensdatnederlandstaligonderzoekeen volwaardigeplaatsdienttekrijgenindebeoordelingvandekwaliteitvaniemands wetenschappelijkwerk. 8)Hethogeronderwijs endusookdeuniversiteit heefteenbijzondere verantwoordelijkheidmetbetrekkingtothetonderwijsgebouwalsgeheel.decultiveringvan hetnederlandsalsdeinstructietaalinonsonderwijsisomdieredeneenkerntaakvande desbetreffendewetenschappelijkevakdisciplines. 9)Medemethetoogopdeintegratievanallochtonejongerenenstudentenuittaalzwakke milieusdientermeeraandachtuittegaannaarhetnederlandsdandoorgaanshetgevalis.de invoeringvaneentaaltoetsalleenisnietvoldoende!studentenmoeteninhethogeronderwijs geoefendwordeninspreken,lezenenschrijven:mindermeerkeuzetentamens,meer presentaties,essaysenopenvragententamensdieookophuntaligekwaliteitbeoordeeld 17

18 worden. 10)Indienermethetoogopdetoekomstigeberoepsuitoefeningeenbijzondere taalvaardigheidineenvreemdetaalgebodenis,dandienenstudentendaartoegericht taalonderwijstekrijgen.datgeldtookvoorhetengels.goedengelsdoceren,isnamelijkiets andersdaninhetengelsdoceren. Detekstvanhetmanifest DitmanifestvanhettaalcollectiefisopgestelddoorAdVerbrugge,EmilievanOpstall,Presley Bergen,MiekeKoenenenJellevanBaardewijk.Daarnaastzijnverscheideneop-en aanmerkingenvandeondertekenaarsmeegenomenindeeindversievandezetekst. 18