Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB:

Transcriptie

1 Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging vr Jeugdgezndheidszrg STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK WETENSCHAPPELIJK DOSSIER 2008 DEEL II: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS Dr. Cécile Guérin Wetenschappelijk medewerker Prf. Dr. Karel Hppenbruwers Vrzitter VWVJ

2 STANDAARD VISUSONDERZOEK BIJ 3- TOT 18- JARIGEN IN HET CLB: Herziening van de richtlijnen vr KLEURZINONDERZOEK DEEL II: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS INHOUD 1. WAT VERANDERT T.O.V. DE STANDAARD VISUS ANNO 2003? p 2 2. MATERIAAL p 2 3. WERKWIJZE p 3 4. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN p 4 5. BIJKOMENDE TOELICHTING BIJ HET SCREENINGSTRAJECT VOOR DE OPSPORING VAN KLEURZINSTOORNISSEN p 5 6. HAALBAARHEID VAN DE NIEUWE RICHTLIJNEN IN DE CLB-PRAKTIJK p 5 7. DE NIEUWE RICHTLIJNEN TOEGELICHT AAN DE HAND VAN DRIE VOORBEELDEN p 6 VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 1

3 KLEURZINONDERZOEK: NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR CLB-MEDEWERKERS 1. WAT VERANDERT T.O.V. DE STANDAARD VISUS ANNO 2003? De SCREENINGSTEST bestaat uit een verkrte selectie van 6 Ishihara cijferplaten (in plaats van 13 platen): Om in het CLB naar kleurzinafwijkingen te screenen vlstaat het m 6 Ishihara-platen af te nemen, waarvan de eerste een demnstratieplaat is en de 5 vlgende de echte testplaten zijn. De selectie van deze 6 platen is grndig wetenschappelijk nderbuwd (cf. wetenschappelijk dssier in deel 1). Bij jnge kinderen die cijfers ng meilijk herkennen wrdt gebruikt gemaakt van een aanwijskaart. De platen met slangetjes wrden niet meer aanbevlen. Bij de TESTUITSLAG wrdt enkel rekening gehuden met de zgenaamde typische futen : Per plaat wrdt vermeld welke futen typisch wrden gemaakt bij kleurzinafwijking. Andere futen wrden beschuwd als vergissingen en wrden niet meegeteld. Een SCREENINGSTRAJECT met een grtere flexibiliteit en betruwbaarheid: In het 1 ste leerjaar wrdt de verkrte Ishihara-test systematisch afgenmen ter gelegenheid van een gericht cnsult p schl. Bij kinderen die één f meerdere typische futen maken p deze eerste screeningstest, dient de Ishihara 6-platenselectie pnieuw in het 5 de leerjaar afgenmen te wrden, ditmaal nder ptimale belichtingsmstandigheden ter gelegenheid van een algemeen cnsult p het centrum. In specifieke situaties - bvb p expliciete vraag van uders - kan de screening p een eerder tijdstip p het centrum plaatsvinden. 2. MATERIAAL Om aan de slag te kunnen met de nieuwe richtlijnen hebt u het vlgende materiaal ndig: Verkrte Ishihara-test met 6 cijferplaten: Om het nieuwe Ishihara-bekje vr het CLB samen te stellen, met u de 6 uitgekzen platen in uw eigen Ishihara-bek terugvinden en in de juiste vlgrde zetten. Naargelang de editie van de Ishihara-test die in uw centrum wrdt gebruikt, zal het aantal platen en de vlgrde hiervan verschillen. Om verwarring en futen te vermijden vragen we daarm m het verzicht in bijlage 1 te raadplegen. Daar vindt u alle infrmatie die u ndig hebt m deze pdracht gemakkelijk uit te veren (vlgrde van de platen, afbeeldingen, antwrdmgelijkheden bij nrmale kleurzin en kleurzinstrnis enz.). Geplastificeerde aanwijskaart Deze aanwijskaart (waarvan u een mdel in bijlage 2 vindt) is een hulpmiddel dat ntwikkeld werd m de testafname te vergemakkelijken bij jnge leerlingen die cijfers ng meilijk herkennen. Op deze kaart wrden alle cijfers in het Ishihara-lettertype vrgesteld. Jnge leerlingen kunnen hierp aanwijzen wat ze zien znder dat ze de cijfers heven te benemen. Uit een piltnderzek in het CLB is gebleken dat dit in vele gevallen een zeer efficiënt hulpmiddel is. Belichting De belichting van de test is belangrijk vr een juiste weergave van de kleuren. Bij vrkeur wrdt de test afgenmen nder een kunstmatige lichtbrn die licht uitstraalt met een kleurtemperatuur van Kelvin en met een verlichtingssterkte van lux p het werkvlak. Idealiter gebruikt u hiervr een TL lamp Philips TLD 86, 18W gemnteerd p een statief. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 2

4 Wanneer u niet ver dergelijke lichtbrn beschikt, neem dan de test af vlak bij een venster dat vldende daglicht uit het nrden ntvangt (cntrleer de belichtingsintensiteit dr middel van een luxmeter die u p de testppervlak plaatst). Opmerking: Indien u (eventueel met de hulp van een van uw technische schlen) zelf een statief vr TL lamp wenst te maken, dan dient u rekening te huden met de vlgende specificaties: Mdel van TL lamp: Philips TLD 86, 18W (richtprijs 5). Afmetingen van het statief: Breedte = ngeveer 60 cm (cf. breedte van de TL lamp zelf). Hgte = 28 à 30cm tussen de nderste kant van de TL lamp en het testppervlak (wat vereenkmt met een lichtintensiteit van 1500 lux, znder bijkmende lichtbrn in het lkaal). Zijdelingse afschermkappen m verblinding dr de TL lamp te vermijden. Hu rekening met het feit dat een vlledige afschermkap rnd de TL lamp de lichtintensiteit mgelijk verzwakt. Gebruik in dit geval een luxmeter m de ptimale hgte van het statief te bepalen. Registratiefrmulieren Om u te ndersteunen bij de interpretatie van de resultaten vindt u in bijlage 3 een vrbeeld van nieuw registratiefrmulier, waarp u per plaat de (al dan niet) typische futen kunt nteren. Twee geplastificeerde strmdiagrammen In bijlage 4 en 5 vindt u de strmdiagrammen vr testafname vlgens klasniveau (cf. bespreking hierna). 3. WERKWIJZE De nieuwe verkrte Ishihara-test vr het CLB bestaat uit 1 demnstratieplaat en 5 screeningsplaten. Vrbereiding De eerste plaat gebruikt u als efening m u ervan te vergewissen dat het kind de pdracht heeft begrepen (deze demnstratieplaat wrdt gelezen dr alle nrmale én kleurzingestrden). Bij jnge leerlingen die cijfers ng meilijk herkennen, kunt u de aanwijskaart aanbieden (zie bijlage 2). Laat de leerling hiermee efenen bij de demnstratieplaat. Bril De test wrdt bij brildragende kinderen afgenmen met bril aangezien nvldende gezichtsscherpte een crrecte lezing kan bemeilijken. Anderzijds kunnen getinte brillenglazen f lenzen de resultaten van de test beïnvleden. Geef daarm de vrkeur aan het testen znder bril, desnds p krtere afstand, wanneer de brilglazen getint zijn. Afstand Een waarnemingsafstand van 75 cm dient gerespecteerd te wrden. Het is tegestaan m de platen schuin te huden indien de leerling hierm vraagt. Hierdr kan mgelijks de leesbaarheid wrden bevrderd. Opbergen van het materiaal Na gebruik dient het nderzeksmateriaal afgeslten pgebrgen te wrden aangezien langdurige belichting kleurbeschadiging dr pigmentbeschadiging kan verrzaken. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 3

5 4. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN Testuitslag Bij de interpretatie van de resultaten wrdt ng enkel rekening gehuden met de zgenaamde typische futen. Dit zijn de cijfers die typisch gelezen wrden bij kleurzinafwijking. Bijvrbeeld: vr de tweede plaat is het juiste antwrd 8. Als de leerling hierin het cijfer 3 erkent, f helemaal geen cijfer ziet, telt het als typische fut, en dus als afwijkend resultaat. Andere futieve antwrden p deze plaat beschuwen we als vergissingen die niet in aanmerking kmen bij de telling van de futgelezen platen. Registratiefrmulier (zie bijlage 3) Op het nieuwe registratiefrmulier kunt u het antwrd van de leerling vr elke plaat mcirkelen. Er zijn aparte klmmen vrzien vr juiste antwrden versus typische futen. In de allerlaatste klm kunt u desnds k de niet typische futen nteren. Zdende leest u de testuitslag in één gpslag. Interpretatie van de testuitslag en strategie vr nazrg (zie strmdiagrammen in bijlage 4 en 5) Vr de interpretatie van de resultaten kiest u het gepaste strmdiagram naargelang de leeftijd (klasniveau) waarp het nderzek wrdt uitgeverd. Een verzicht van de juiste antwrden en typische futen per plaat wrdt p de linker kant van elk strmdiagram weergegeven. Bij leerlingen uit het 1 ste leerjaar (cf. strmdiagram in bijlage 4): a. Geen énkele fut, f alleszins géén typische fut: kleurenzicht is nrmaal. Geen nazrg b. Eén typische fut: kleurenzicht is twijfelachtig c. Twee typische futen: vermeden van kleurzinstrnis d. Vanaf 3 typische futen: sterk vermeden van kleurzinstrnis Vanaf één typische fut (cf. situaties b, c en d): 1. Infrmatie aan uders bezrgen ver kleurzinstrnissen en de mgelijke impact ervan. Dit kan bvb dr middel van de VWVJ-flder die hiervr werd ntwikkeld (zie standaard visus, bijlage 10). 2. Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen. Gezien de jnge leeftijd van de kinderen (gemiddeld 6-jaar) en de testmstandigheden (die vaak ver van ptimaal zijn, bvb vr wat betreft de belichting in nderzekslkalen p schl) wrdt aanbevlen m vanaf één typische fut de Ishihara-test te herhalen bij een vlgend CLB-cnsult (p het centrum en nder ptimale belichtingsmstandigheden). Dit vermeldt u p de brief vr de uders. Bij nbetruwbaar resultaat (bijvrbeeld bij fut p de demnstratieplaat): Ishihara-test bij een vlgend CLB-cnsult herhalen. Bij het cntrlenderzek in het 5 de leerjaar (cf. strmdiagram in bijlage 5): Vr de betruwbaarheid van testuitslag is het van belang m dit cntrlenderzek nder ptimale belichtingsmstandigheden uit te veren! a. Geen enkele fut, f alleszins géén typische fut: kleurenzicht is nrmaal. Geen nazrg b. Eén typische fut: kleurenzicht is twijfelachtig c. Twee typische futen: vermeden van kleurzinstrnis d. Vanaf 3 typische futen: sterk vermeden van kleurzinstrnis Vanaf één typische fut (cf. situaties b, c en d), infrmatie aan uders bezrgen ver kleurzinstrnissen en de mgelijke gevlgen ervan. Dit kan bvb dr middel van de VWVJ-flder die hiervr werd ntwikkeld (zie standaard visus, bijlage 10). Om een vldende gefundeerd advies i.v.m. studie- en berepsriëntering te kunnen frmuleren, is het ndzakelijk m de diagnse met zekerheid te stellen dr bijkmend gespecialiseerd nderzek. Leerlingen die hiervr in aanmerking kmen, wrden best naar een gespecialiseerde dienst drverwezen (zie lijst van universitaire diensten Ogheelkunde, met geactualiseerde cntactgegevens in bijlage 7). Een verzicht van de berepen waarbij bepaalde kleurzinstrnissen van belang kunnen zijn vindt men in de standaard Visus, bijlage 12 (zie k standaard Visus deel III, hfdstuk 4). VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 4

6 5. BIJKOMENDE TOELICHTING BIJ HET SCREENINGSTRAJECT VOOR DE OPSPORING VAN KLEURZINSTOORNISSEN In plaats van een uniek screeningsmment is er nu sprake van een screeningstraject, dat als een cherent geheel is pgebuwd, en een grtere flexibiliteit biedt naargelang de specifieke situatie (van de leerling en van eigen CLB). Een verzicht van dit screeningstraject vindt u in bijlage 6. Bij de meeste kinderen beperkt het traject zich tt het wettelijk verplichte nderzeksmment dat systematisch plaatsvindt in het 1 ste leerjaar. Op specifieke vraag van uders f leerkrachten kan een vrafgaand nderzek al p kleuterleeftijd gebeuren. In dit geval - en gezien de beperkte betruwbaarheid van de screening p zeer jnge leeftijd - dient de Ishihara-test herhaald te wrden in het 1 ste leerjaar. Enkel bij afwijkend resultaat in het 1 ste leerjaar wrdt de test bij het algemeen cnsult in het 5 leerjaar herhaald, maar ditmaal nder ptimale belichtingsmstandigheden. Op uitdrukkelijke vraag van uders (f leerkrachten) kan dit cntrlenderzek p een eerder tijdstip plaatsvinden. Dit zal eerder een uitzndering zijn, en is bedeld m enkele zeer specifieke situaties tch p een kwaliteitsvlle manier p te vangen, bvb wanneer uders zich zrgen maken f vr een leerling die zeer gemtiveerd is vr een bepaalde - en mgelijk prblematische - lpbaan. In dergelijk geval wrdt aanbevlen m het nderzek p het centrum en nder crrecte belichtingsmstandigheden te herhalen, zdat u een eventuele verwijzing crrect kunt dcumenteren. 6. HAALBAARHEID VAN DE NIEUWE RICHTLIJNEN IN DE CLB-PRAKTIJK Deze nieuwe richtlijnen zijn ntwikkeld m aan twee vrwaarden te vlden: enerzijds de kwaliteit van het screeningsresultaat en anderzijds de haalbaarheid van het prgramma in het kader van de huidige CLBcnsulten. Het feit dat de screeningstest bij smmige leerlingen met herhaald wrden, heft niet ndzakelijk tijdrvend te zijn. De nieuwe screeningsprcedure (met verkrte Ishihara-platenselectie, gebruik van aanwijskaart en testuitslag gebaseerd p aantal typische futen) zal de prprtie van leerlingen met een afwijkend resultaat in het 1 ste leerjaar drastisch den verminderen. Naast een hgere specificiteit (dwz minder vals-psitieve resultaten) wrdt het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar niet alleen krter maar k simpeler vr de kinderen, en dus minder tijdrvend binnen het CLB-cnsult. 6. DE NIEUWE RICHTLIJNEN TOEGELICHT AAN DE HAND VAN DRIE VOORBEELDEN Casus 1: Cbe (zie schema hierna) Cbe is een jngetje van 6 jaar, znder bijznderheden in zijn vrgeschiedenis. Bij het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar maakt hij géén typische fut. Op plaat 5 antwrdde hij wel 3 in plaats van 5: een vergissing, mgelijk te wijten aan zijn jnge leeftijd (f misschien aan de slechte belichting?). Dit valt alleszins niet nder de typische futen en telt dus niet mee. U mag hieruit besluiten dat Cbe een nrmaal kleurenzicht heeft. U nteert het in zijn dssier en heft verder geen speciale nazrg te plannen. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 5

7 Casus 2: Pieter (zie schema hierna) Pieter is een jngetje van 6 jaar. Ok bij hem is er niets bijznders in de anamnese. Bij het kleurzinnderzek in het 1 ste leerjaar leest hij alle platen crrect behalve de vijfde, waarp hij geen cijfer herkent. Dit is een typische fut. De uitslag is dus Eén typische fut. Dit is een twijfelachtig resultaat. U infrmeert de uders hierver en vermeldt dat het nderzek zal herhaald wrden in het 5 de leerjaar. Vier jaar later wrdt de test in het centrum pnieuw afgenmen, nder ptimale belichtingsmstandigheden. Pieter maakt ditmaal geen enkele fut meer. Uw besluit is dat Pieter een nrmaal kleurenzicht heeft. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 6

8 Casus 3: Tm (zie schema hierna) Tm is een jngetje van 4 jaar waarvan de meder aan de juf meldde dat haar eigen papa een kleurzinstrnis heeft. Zij hrde dat dit erfelijk kan zijn en vraagt de mening van de juf hierver. Ok de juf stelt zich vragen rnd het kleurzinvermgen van Tm. Op vraag van uders en leerkracht neemt u in de 2 de kleuterklas een Ishihara-test bij Tm af. Met 2 typische, en 1 atypische, futen wrdt bij hem een kleurzinstrnis vermed. Ouders en leerkracht kunnen hiermee rekening huden, in afwachting dat de afwijking p udere leeftijd bevestigd wrdt. In het 1 ste leerjaar wrdt de test pnieuw p schl afgenmen. Tm maakt dezelfde 2 typische futen. De atypische fut p plaat 3 is echter verdwenen. De uitslag blijft dus nveranderd. U meldt aan de uders dat de test in het 5 de leerjaar zal herhaald wrden, f eventueel vreger p hun expliciete vraag. Op deze laatste test - afgenmen nder ptimale belichting - maakt Tm een bijkmende derde typische fut, in die zin dat hij nu in staat is m het verstpte cijfer p plaat 6 te herkennen. Dit is zeer suggestief vr een kleurzinstrnis. U infrmeert de uders dat ze hun zn éénmalig in een gespecialiseerde dienst kunnen laten testen m het type en de aard van zijn kleurzinstrnis - en de mgelijke impact ervan p prfessineel vlak - in kaart te brengen. VWVJ - Standaard Visus - Kleurzin Update Deel 2: Nieuwe richtlijnen vr CLB-medewerkers 7