Lokale financiën. OCMW s en politiezones

Transcriptie

1 Lokale financiën OCMW s en politiezones 2013

2 Inhoud De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s Sociaaleconomische context 8 Budgetten Rekeningen Balansen Investeringen Schuldratio s en liquiditeit 15 BBC: nieuwe rapportering en nieuwe definitie van evenwicht 16 Analyse van de openbare woonzorgcentra (WZC) 18 De financiële situatie van de Waalse OCMW s Sociaaleconomische context 22 Gewone uitgaven 24 Gewone ontvangsten 29 De investeringen van de Waalse OCMW s 31 Budgetsaldi en resultatenrekeningen 32 De financiële situatie van de Brusselse OCMW s Sociaaleconomische context 36 De gewone uitgaven 38 Exploitatie-ontvangsten 42 De investeringen van de Brusselse OCMW s 44 Begrotingssaldi en resultatenrekeningen 46 De financiële situatie van de politiezones Lokale politie 48 Gewone ontvangsten 50 Gewone uitgaven 53 Schulden en investeringen 55 Financiële toestand 56

3 Lokale financiën OCMW s en politiezones 2013 De financiële analyse van de OCMW s verschilt voor de drie gewesten van het land omdat de Vlaamse, Waalse en Brusselse OCMW s elk hun eigen boekhoudstelsel hebben. De financiële realiteit achter de geboekte totaalbedragen en saldi kan daarom moeilijk in een vergelijking worden gezet. Alleen de gemeentetoelage is een min of meer vergelijkbaar element in de ontvangsten, zowel voor de OCMW s als de politiezones van de drie gewesten. In 2013 gaat de nieuwe bestuursperiode van start onder invloed van een toenemende financiële druk op de lokale besturen tegen een nog steeds moeilijke economische achtergrond. De OCMW s zien hun uitgaven voor maatschappelijke dienstverlening jaar na jaar oplopen. De toename van het aantal begunstigden RMI in combinatie met het slechts gedeeltelijk door de federale overheid terugbetaalde leefloon, maakt dat de tekorten van de OCMW s nog groter worden. Aandeel van de gemeentetoelage voor OCMW en politiezone in de gewone uitgaven eigen dienstjaar - Gemeentebudget 2013 voor de drie regio s samen 1 Groei van de dotatie Dotatie aan politiezone 10,4 % Dotatie aan OCMW 9,9 % +3,5 % +2 % Groei van dotatie aan politiezone Groei van dotatie aan OCMW +4 % in de grote steden > +3 % in de grote steden 1 Voor Vlaanderen omvat de steekproef slechts 189 gemeenten van de 308, door de overgang naar BBC. 3

4 Lokale financiën OCMW s en politiezones 2013 Evolutie van de gemeentetoelage aan OCMW en politiezone Gemeentebudget In % van het gemeentebudget 20,5 % 20,7 % 20,2 % 20,2 % 19,7 % 19,7 % 19,7 % 20,1 % 20,1 % 20,4 % 20,6 % 20,3 % De impact van de economische crisis is duidelijk te merken in de evolutie van de gemeentedotaties aan OCMW en politiezone die een steeds groter deel van de gemeente-uitgaven innemen (grafiek). Tussen 2007 en 2012 kenden deze toelagen een nominale groei van 4,2 % per jaar (dit is een hoger groeiritme dan dat van de totale gemeente-uitgaven), tegenover een beperkte groei van +1,8 % per jaar tijdens de vorige bestuursperiode ( ) is als eerste jaar van de huidige bestuursperiode een overgangsjaar, waarin de toelage in absolute waarden blijft aangroeien. Dotaties aan OCMW (in EUR per inw.) Dotaties aan politiezone (in EUR per inw.) Gemeentetoelage voor OCMW en politiezone (in EUR / inw.) volgens bevolkingsaantal Gemeentebudget 2013 voor de drie regio s samen Feit is dat de kosten voor maatschappelijke dienstverlening en veiligheid sterk toenemen wanneer een gemeente meer inwoners telt en meer specifiek wanneer de mate van verstedelijking toeneemt en de centrumfunctie een grotere rol speelt. Dotatie aan OCMW Dotatie aan politiezone < inw inw inw > inw Totaal Elke gemeente heeft een Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) met een wettelijke opdracht van maatschappelijke dienstverlening. Het OCMW geeft als lokaal bestuur mee vorm aan het sociale beleid op lokaal niveau. De OCMW-dienstverlening omvat niet alleen materiële ondersteuning van personen (bv. het toekennen van leefloon) en thuishulp (warme maaltijden, zorg enz.) maar vaak ook het beheer van specifieke instellingen (dienstencentra, rusthuizen, ziekenhuizen enz.). Het sociaaleconomische profiel van de gemeente bepaalt in zekere mate welke diensten en instellingen er lokaal nodig zijn en ook hoeveel budget. Heel wat analyses en statistieken wijzen op sociaaleconomische evoluties die zullen doorwegen op de dienstverlening van de OCMW s, zoals de vergrijzing van de bevolking. Hoewel het OCMW juridisch losstaat van de gemeente, is er toch een duidelijke band tussen beide omdat de gemeente verplicht is het eventuele financiële tekort van haar OCMW bij te passen. Ook de lokale politiezone neemt juridisch een autonome positie in ten opzichte van het gemeentebestuur (vooral bij de meergemeentezones) dat haar verplicht financieel ondersteunt. De gemeentetoelage voor OCMW en politiezone vormt een niet onbelangrijk deel van een gemeentebudget (samen meer dan 20 %). 4

5 Lokale financiën OCMW s en politiezones 2013 OCMW Vergrijzing van de bevolking OCMW- Maatschappelijke dienstverlening Lokaal sociaaleconomisch profiel Strijd tegen armoede Economische conjunctuur Elke regio heeft haar eigen sociodemografisch profiel met specifieke kenmerken. Zo kent Vlaanderen een sterke vergrijzing en eerder een dalende trend in het aantal begunstigden in het kader van het Recht op maatschappelijke integratie (RMI); in Wallonië is de vergrijzing dan weer minder uitgesproken maar is de toename van het aantal rechthebbenden RMI meer significant terwijl in Brussel, met zijn veel jongere bevolking, de kwetsbaarheid meer en meer blijkt. in 2016). Voor de OCMW s en de openbare ziekenhuizen (die hun vastbenoemde personeel in aantal zien verminderen en zelfs zien verdwijnen), zal eerder de evolutie van de responsabiliseringsbijdrage bepalend zijn. Die bijdrage valt alleen ten laste van besturen voor wie de individuele pensioenuitkeringen de ontvangsten uit de basisbijdrage overtreffen. Voor de OCMW s: blijft het aantal begunstigden RMI verder toenemen in 2012, behalve in Vlaanderen; neemt de inspanning toe om de steun in de vorm van een leefloon zo veel mogelijk te koppelen aan de activering van de begunstigden ervan op de arbeidsmarkt; noopt de vergrijzing van de bevolking op termijn tot het afstemmen van het dienstenaanbod op de toenemende vraag. OCMW s staan daarom de komende decennia ongetwijfeld voor het uitbreiden van hun specifieke infrastructuur en diensten; staat de omvang van het budget rechtstreeks in verhouding tot de omvang van het dienstenaanbod en de mate waarin daar een beroep op wordt gedaan. OCMW s met belangrijke voorzieningen zoals een rusthuis noteren een globaal hoger kostenniveau. Daarenboven ondervinden zowel OCMW s als politiezones de toenemende kosten van de pensioenhervorming voor het vastbenoemde personeel 2. Omdat het aandeel van het vastbenoemde personeel sterk verschilt tussen politiezones (95 %) en OCMW s (slechts 25 % gemiddeld), zal ook de meerkost van de pensioenhervorming fundamenteel verschillen voor beide soorten van lokaal bestuur. Schematisch gezien, zullen de politiezones vooral de impact voelen door de verhoging van de basisbijdrage (van 27,5 % in 2011 tot 41,5 % De resultaten van onze analyse bevestigen in grote lijnen de toenemende druk op de lokale besturen, hoewel die voor elke regio verschilt: Omdat personeelskosten de zwaarste brok vormen van de politieen OCMW-uitgaven, stuwt hun groei in 2013 de totale uitgaven omhoog en ondervinden deze besturen de eerste gevolgen van de pensioenhervorming van het statutaire personeel (hogere bijdragepercentages). Het tekort op zowel de rekeningen als de budgetten blijft systematisch toenemen voor OCMW s en politiezones, en dat ondanks het feit dat de gemeentetoelage voor zowel politiezone als OCMW jaar na jaar toeneemt. Zowel OCMW s als politiezones hebben het moeilijk om de voorziene investeringen uit te voeren, de nieuwe investeringsvooruitzichten in de budgetten 2013 stagneren immers en worden afgebouwd. De uitstaande schuld bedraagt voor de OCMW s gemiddeld 328 EUR per inwoner in de balans 2011 en verschilt sterk volgens de regio. De politiezones noteren gemiddeld 50 EUR per inwoner. Deze bedragen liggen een heel pak lager dan de uitstaande schuld van de gemeenten van gemiddeld EUR per inwoner. 2 Voor meer details verwijzen wij naar fiche 9: De pensioenen van de lokale ambtenaren van het dossier Financiële uitdagingen voor de gemeentelijke bestuursperiode ( ): Lokale financiën. 5

6 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s De belangrijkste tendensen die de Vlaamse OCMW s optekenen in hun budgetten 2013 en rekeningen 2011: Bij de aanvang van de nieuwe bestuursperiode in 2013 nemen de OCMW-budgetten slechts matig toe: 2,7 % voor de kosten en 2,1 % voor de opbrengsten. De jaren ervoor ging het nog telkens om een toename van meer dan 5 %. Het effect van de crisis dat de OCMW s in 2010 ondervonden blijkt ook in de rekeningen 2011 al gemilderd. De specifieke kosten voor de sociale dienst kennen slechts een lichte verhoging in In de budgetten 2013 nemen deze kosten voor het eerst zelfs lichtjes af. De personeelskosten zorgen in 2013 echter voor een blijvende druk op de financiële situatie van de OCMW s. Ook de toenemende kosten voor aankoop van leveringen en diensten blijven een reden waarom de uitgaven elk jaar verder oplopen. Het tekort op zowel de rekeningen als de budgetten blijft daarom systematisch achteruitgaan. De gemeentelijke toelage neemt in 2013 globaal niet toe, wat uitzonderlijk is. Als voorbereiding op de algemene invoer van de BBC compenseren een aantal gemeenten immers eenmalig het eventuele overschot van de vorige jaren in de toelagen aan het OCMW. De investeringen vallen in 2013 fors terug. De balansen tonen een gezonde financiële structuur met schulden die 41,5 % innemen van het balanstotaal en met een behoorlijke liquiditeit die elk jaar verbetert. De BBC legt nieuwe criteria voor evenwicht vast: voor de beperkte steekproef 2013 is het resultaat op kasbasis positief maar slechts 27,7 % van de OCMW s noteert ook een positieve auto financieringsmarge terwijl 20 % een marge van nul haalt. Elk OCMW heeft een eigen lokaal dienstenaanbod dat sterk kan verschillen in omvang. De veroudering van de bevolking noopt op termijn tot het afstemmen van dat aanbod op de toenemende vraag. OCMW s staan daarom de komende decennia ongetwijfeld voor het uitbreiden van hun specifieke infrastructuur en dienstenaanbod. De armoedecijfers 2011 geven aan dat zo n 15 % van de gezinnen monetaire armoede kent. De OCMW s voeren mee de strijd tegen het armoederisico. Door de activering van steunvragers, daalt het aantal RMI-begunstigden al enkele jaren in Vlaanderen, na een crisispiek in

7 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s Sociaaleconomische context De Vlaamse OCMW s maken bij aanvang van de nieuwe bestuursperiode een meerjarenplan op waarin een aantal sociaaleconomische evoluties worden opgenomen die blijken uit heel wat regionale analyses en statistieken: Het OCMW-dienstenaanbod voor de verouderende bevolking Beetje bij beetje zullen OCMW s met het vergrijzen van de bevolking onmiskenbaar hun dienstenaanbod verder op ouderen afstemmen. Net zoals veel andere Westerse landen bevindt België zich in een demografische overgangsfase met als kenmerk een afnemend vruchtbaarheidscijfer en een duidelijke verhoging van de levensverwachting. De nieuwe vooruitzichten voor Vlaanderen, opgesteld door het Planbureau, gaan uit van een bevolkingstoename van 10 %. De Vlaamse bevolking zal tegen 2060 evolueren van 6,3 miljoen inwoners naar 7 miljoen. Tegelijk vindt er een verschuiving plaats naar de hogere leeftijdscategorieën waarbij 65-jarigen en ouder een aandeel van 27,7 % zullen vertegenwoordigen. Binnen deze groep van ouderen zal 40,2 % 80 jaar zijn en ouder. De graad van afhankelijkheid binnen de groep van ouderen zal de noodzaak bepalen aan aangepaste infrastructuur en tegelijk ook de mate waarin thuiszorg en flexibele opvangvormen nodig zijn. Daarenboven zal een deel van deze leeftijdsgroep kampen met een precaire financiële situatie (energiekosten, voeding, ). Voor lokale besturen betekent deze situatie wellicht dat ze bestaande diensten moeten uitbreiden en daarnaast moeten proberen inschatten hoeveel middelen er meer nodig zijn voor sociale dienstverlening en bijkomende infrastructuur. Er zijn immers investeringen nodig in : huisvesting (woonzorgcentra); het zo lang mogelijk thuiswonen (gezinshulp, maaltijden aan huis, thuiszorg en ondersteuning in het dagelijks leven); nieuwe flexibele opvangvormen (vraaggestuurde zorg) en woonvormen (assistentiewoningen, dagcentra, ondersteuning mantelzorgers...). Het financiële plaatje impliceert toenemende uitgaven, zowel door het uitbreiden en moderniseren van de infrastructuur als op vlak van personeel en werking. De uitdaging van deze demografische evolutie voor de OCMW s kadert eveneens binnen de overdracht van bevoegdheden bij de staatshervorming (onder meer voor de woonzorgcentra). Kaart 1 Intensiteit van de vergrijzing per gemeente in Vlaanderen (in %)

8 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 De intensiteit van de vergrijzing in 2012 per gemeente is af te lezen op kaart 1. Deze intensiteit van de vergrijzing geeft het percentage van 85 jaar en meer aan binnen de groep van ouderen (65 jaar en meer). De OCMW s en de strijd tegen de armoede In de strijd tegen de armoede kennen de OCMW s steun toe binnen het kader van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI). Het aantal begunstigden ervan nam toe tijdens de eerste jaren na de economische en financiële crisis. Sinds 2011 daalt hun aantal opnieuw in Vlaanderen. In verhouding tot het gezinsinkomen ligt de armoededrempel op 60 % van het mediaan beschikbaar inkomen op individueel niveau. Maar armoede is vooral een gevolg van meerdere factoren die tot maatschappelijke uitsluiting leiden en waardoor een individu geen waardig leven kan leiden. De armoedecijfers in de analyse 1 van de Algemene Directie Statistiek van de FOD Economie tonen dat de monetaire armoede in 2011 blijft schommelen rond 15% van de gezinnen. Daarnaast wordt 6% van de bevolking geconfronteerd met ernstige materiële noden en leeft 14% van de mensen jonger dan 60 jaar in een huishouden met een lage arbeidsintensiteit. Wie te maken krijgt met een van die drie risico s (monetaire armoede, ernstige materiële deprivatie of lage werkintensiteit) wordt beschouwd als iemand met een armoederisico of een risico op sociale uitsluiting volgens de nieuwe Europese armoede-indicator, die past in de Europa 2020-strategie 2. OCMW s ondersteunen via hun maatschappelijke diensten inwoners door bijkomende financiële of materiële hulp. Doel is te streven naar een maximale integratie en participatie aan het maatschappelijk leven. OCMW s beschikken over drie belangrijke instrumenten voor het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI): de tewerkstelling, een leefloon en een geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie, of al dan niet een combinatie van deze elementen. Het OCMW onderzoekt welke steun het meest aangepast is voor de individuele persoon of voor de gezinssituatie. De kaart met het aantal begunstigden van het RMI geeft het totaal weer per gemeente in de tijdsspanne van het jaar Vooral een aantal grote centrumsteden kleuren sterk. 1 FOD Economie, ADSEI, Armoede en sociale uitsluiting in België - Oktober 2012, statbel.fgov.be 2 Financiële uitdagingen voor de gemeentelijke bestuursperiode Fiche 4 Duurzame ontwikkeling Tabel 2, blz. 28 Kaart 2 Aantal begunstigden van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) per inwoners ,2-23,49 10,91-14,02 7,80-10,91 4,69-7,80 1,58-4,69 0-1,58 9

9 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 Tabel 1 Grafiek 1 Representativiteit per clustergroep volgens bevolkingsaantal (in %) Twee steekproeven in 2013 Vanaf 2014 zullen alle Vlaamse OCMW s een nieuwe beleids- en rapporteringscyclus toepassen (BBC). In 2013 hebben 104 OCMW s deze belangrijke hervorming al achter de rug. In deze studie analyseren we voor het eerst de financiële toestand volgens de BBC-budgetten De cijfers van de piloot-ocmw s vormen een aparte steekproef naast de groep van OCMW s die nog volgens de traditionele NOB rapporteren. De enquêtes over de budgetten 2013 leverden cijfers voor 138 van de 204 OCMW s die in 2013 nog de NOB toepassen. Deze steekproef is goed voor 67,6 % van deze groep van OCMW s en vertegenwoordigt 76,9 % van hun bevolking. Ze vormen de kerngroep van de analyse met een doorslaggevend gewicht van centrumsteden (die samen 44,5 % van de bevolking van de steekproef uitmaken). Daarnaast is er de steekproef van 65 piloot-ocmw s, met twee grote centrumsteden, onder meer Antwerpen dat een belangrijk gewicht heeft in de cijfers: 72,9 % van de bevolking is dan ook vertegenwoordigd in de steekproef. Omdat beide groepen van Vlaamse OCMW s apart worden bestudeerd, vermeldt deze analyse nergens absolute cijfers in miljoen EUR, wel bedragen per inwoner en evolutiepercentages. De cijfers voor de rekeningen 2011 komen uit een nagenoeg volledige dataset van het Agentschap voor Binnenlands Bestuur, evenwel zonder de 8 piloot-ocmw s die dat jaar als eersten de BBC opstartten. Samenstelling steekproeven 204 OCMW s uit de steekproef - Budget 2013 (niet-bbc) 59,9 % 68,5 % Landelijke gemeenten 58,3 % Gemeenten concentratie econ. activ. 89,5 % Agglo - meratie - gemeenten Budget 2013 Rekening 2011 NOB BBC NOB Aantal OCMW s Steekproef Bevolking vertegenwoordigd 76,9 % 72,9 % 99,4 % 94,7 % 34,3 % Woongemeenten Centrumgemeenten Kustgemeenten 76,9 % Gemiddelde Vlaamse OCMW s De sociaaleconomische context verschilt voor elk OCMW Het dienstenaanbod van de OCMW s en de intensiteit ervan hangt voor een groot deel af van de sociaaleconomische context. De sociaaleconomische typologie van de gemeenten 3, opgesteld door Belfius, deelt de OCMW s in verschillende clusters in. Ze vormen groepen met gelijkaardige sociaaleconomische kenmerken zoals bevolkingsevolutie, inkomensniveau en mate van verstedelijking. De financiële situatie van een OCMW is ontegensprekelijk verbonden met het sociaaleconomische profiel van de gemeente en dus met het maatschappelijk welzijn van de inwoners. De noden van bijvoorbeeld woongemeenten met al dan niet een aangroei van de bevolking verschillen immers van die van een centrumstad met grootstedelijke sociale fenomenen. 2. Budgetten 2013 Voorzichtige raming De getemperde toename van de OCMW-budgetten in 2013 heeft wellicht te maken met de aanvang van de nieuwe bestuursperiode. Die gaat immers van start in een moeilijke economische context en met een financiële druk op de lokale besturen. Met de algemene invoer van de BBC in zicht en met een budget dat vaak nog op het eind van het vorige mandaat werd vastgelegd, blijken de OCMW s een eerder voorzichtige raming te maken voor de toename van de verwachte kosten (+2,7 %) en opbrengsten (+2,1 %). De jaren ervoor ging het telkens nog om een toename van meer dan 5 %. Het effect van de crisisjaren dat de OCMW s aanvankelijk ondervonden blijkt gemilderd. Evolutie van belangrijke uitgaven en ontvangsten (grafiek 2): Omdat personeelskosten de zwaarste brok vormen van de OCMW-uitgaven stuwt hun groei van 4,3 % in 2013 de totale uitgaven omhoog. Voor het eerst voorzien de OCMW s dat het budget voor hun verstrekte diensten (sociale dienst) lichtjes krimpt. De kosten van aankoop van diensten en leveringen zouden daarentegen fors toenemen. Aan ontvangstenkant ramen de OCMW s een nulgroei van de werkingssubsidies. En verwachten ze 5 % meer uit eigen werkingsopbrengsten te halen. 3 De studie Sociaaleconomische typologie van de gemeenten van 2007 is beschikbaar op de website van Belfius Bank (rubriek Public&Social/ Onze Expertise/Onze studies/themastudies) en op PubliLink, het intranet van de lokale overheden. 10

10 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 De personeelskosten zorgen in 2013 voor een blijvende druk op de financiële situatie van de OCMW s. De pensioenbijdragen voor het vastbenoemde personeel gaan systematisch de hoogte in (tot een geharmoniseerd tarief van 41,5 % bovenop de lonen in 2016). Die solidariteitsbijdragen dienen om de reservefondsen op peil te houden waarmee de pensioenen worden uitbetaald. Bovenop het basistarief betalen de gemeenten bijkomend een responsabiliseringsbijdrage wanneer het reservebedrag dat de gemeente via de basisbijdragen opbouwt niet volstaat om de pensioenen aan vroegere vastbenoemde werknemers uit te betalen. Dit tarief kan hoog oplopen, zeker als het aantal vastbenoemden sterk afgebouwd werd of wordt. Verder kunnen OCMW s ervoor kiezen toe te treden tot een tweede pensioenpijler om voor het contractuele personeel het wettelijk pensioen aan te vullen via bijdragen. Ook de toenemende kosten voor aankoop van leveringen en diensten blijven een reden waarom de uitgaven elk jaar verder oplopen. De gemeentedotatie om het tekort van het OCMW te dekken zit niet in de ontvangen werkingssubsidies vervat, de eventuele dotatie uit het Vlaamse gemeentefonds wel. Deze laatste subsidie kent een globale continue groei. Dat de budgetten een status quo voorzien aan werkingssubsidies ten opzichte van 2012 heeft eerder te maken met de beperking van het uitgavenbudget voor specifieke kosten sociale dienst. Een lager budget voor het verstrekken van diensten leidt immers ook tot een kleiner bedrag aan werkingssubsidies. Grafiek 3 Evolutie van de belangrijkste kosten (in EUR/inwoner) Budget ,3 % ,1 % ,3 % Grafiek 2 Evolutie en realisatiegraad van kosten en opbrengsten Budget en rekening Verbruikte goederen en verstrekte diensten Diensten, diverse leveringen (excl. interne facturatie) Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 0,0 % Financiële kosten +0,9 % Overige Kosten ,5 % 5,7 % ,3 % 4,16 % ,1 % 540 2,7 % 579 Grafiek Recht op maatschappelijke integratie (RMI): evolutie van het aantal begunstigden per gewest % 100 % Opbrengsten ,1 % 6,1 % 4,18 % 414 5,7 % 6,6 % 5,9 % % 108 % Budget Rekening Brussel Vlaanderen Wallonië 11

11 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 Grafiek 5 Kostenstructuur Budget 2013 Diensten en diverse leveringen (exclusief interne facturatie) 13,7 % Verbruikte goederen en verstrekte diensten 20,1 % Overige 3,9 % Financiële kosten 1,9 % Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 60,4 % Tabel 2a Kosten (in EUR per inwoner) Steekproef OCMW s met en zonder WZC Budget 2013 Gemiddelde Met WZC Zonder WZC Aantal OCMW's Bevolkingsspreiding 100 % 75,9 % 24,1 % Totale kosten (6064/66) Verstrekte diensten (60) Leveringen en diensten (61) Bezoldigingen e.a. (62) Overige kosten Tabel 2b Opbrengsten (in EUR per inwoner) Steekproef OCMW s met en zonder WZC Budget 2013 Gemiddelde Met WZC Zonder WZC Totale opbrengsten (7074/76) Werkingsopbrengsten (70) Andere werkingsopbrengsten (74) Overige opbrengsten Saldo Tabel 3 Resultaat van het boekjaar per clustergroep (in EUR per inwoner) Steekproef OCMW s met en zonder WZC Budget 2013 Type gemeente Aantal OCMW s Resultaat van het boekjaar Zonder dotatie gemeentefonds Met WZC Zonder WZC Woon gemeenten ,2-124,5-149,8-109,3 Landelijke gemeenten ,4-126,5-144,6-110,6 Concentratie econ. activiteit ,6-161,8-179,8-128,9 Agglomeratie gemeenten ,1-169,6-176,4-126,1 Centrum gemeenten ,5-248,5-248,3-257,4 Kust gemeenten 2-162,2-162,2-158,9-164,6 Gemiddelde ,4-189,9-212,3-119,4 Dienstenaanbod en WZC bepalen budgetomvang De omvang van het budget staat rechtstreeks in verhouding tot de omvang van het dienstenaanbod en de mate waarin daar een beroep op wordt gedaan. OCMW s met belangrijke voorzieningen zoals een woonzorgcentrum (WZC) noteren een globaal hoger kostenniveau (tabel 2a). In de steekproef 2013 heeft meer dan de helft van de OCMW s een WZC, voor hen bedraagt het kostenplaatje gemiddeld 678 EUR per inwoner. De OCMW s zonder WZC noteren minder dan de helft aan uitgaven, met gemiddeld 267 EUR per inwoner. De spreiding van deze verschillen in kostenniveau s is vrij groot, zoals ook grafiek 5 met de rekeningen 2011 van 295 observaties (OCMW s) aantoont. Daarenboven zijn de gemiddelde bedragen hoger dan de mediaanwaarden, wat betekent dat de zwaardere kostenstructuur van een reeks OCMW s met een omvangrijker budget de cijfers in zekere zin vertekent. Sociaaleconomische verschillen in budgetomvang OCMW s indelen volgens sociaaleconomische groep is een interessante manier om de verschillen in werkingskosten van OCMW s in de verf te zetten. Zo ligt het gemiddeld kostenbudget van een landelijk gelegen OCMW of een OCMW van een woongemeente lager dan dat van een OCMW uit een gemeente met een concentratie van economische activiteit op haar grondgebied. Agglomeratiegemeenten die met hun sociaaleconomische structuur aanleunen bij een stedelijke omgeving kennen dan weer een hoger kostenniveau. Centrumsteden ten slotte halen gemiddeld vlot 733 EUR per inwoner terwijl kustgemeenten een tussenpositie innemen. Gemiddeld kostenbudget voor een OCMW uit een gemeente van het type: Woongemeente: 369 EUR per inwoner Landelijke gemeente: 383 EUR per inwoner Kustgemeente: 461 EUR per inwoner Gemeente met concentratie van economische activiteit: 507 EUR per inwoner Agglomeratiegemeente: 593 EUR per inwoner Centrumgemeente: 733 EUR per inwoner Meer cijfers en evolutiepercentages per sociaaleconomische cluster en per groep zijn terug te vin - den in de bijlage op onze website onzestudies. 12

12 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 Tekort blijft lichtjes oplopen Omdat de kosten sterker toenemen dan de opbrengsten, verslechtert het gebudgetteerde resultaat van de OCMW s: het tekort loopt in 2013 op met gemiddeld 4,4 %. Tabel 3 geeft ook het resultaat van het boekjaar weer zonder de dotatie uit het gemeentefonds, dit om het bedrag van deze toelage te neutraliseren. Ook hier lopen de bedragen op volgens de clustergroep en beïnvloeden de centrum-ocmw s sterk het gemiddelde. De cijfers van OCMW s met en zonder WZC nuanceren verder het resultaat van het boekjaar zonder dotatie gemeentefonds. OCMW s met WZC blijken gemiddeld een zwaarder tekort te noteren dan OCMW s zonder WZC. Gemeentelijke bijdrage neemt niet toe Volgens de laatste budgetten die de gemeente opstelden als voorbereiding op de algemene invoer van de BBC zou de toelage aan het OCMW niet toenemen en gemiddeld 127 EUR per inwoner blijven in Een verklaring voor de quasi nulgroei is van technische aard en geldt niet algemeen: omdat zowel OCMW s als gemeenten in 2014 volgens de BBC zullen werken, kunnen ze eenmalig het eventueel overschot of tekort in de toelagen van de vorige jaren compenseren door minder of meer toelage te ramen in Wat een aantal OCMW s dan ook doen. Grafiek Gemeentelijke bijdrage voor de OCMW s per clustergroep (in EUR per inwoner) Gemeentebudget 2013 Aandeel in de gemeente-uitgaven 9,5 % 9,1 % 9,4 % 10,5 % 9,0 % 8,5 % 9,3 % Landelijke Concentratie gemeenten econ. activiteiten 114 Agglo - meratie - gemeenten Bron: 171 gemeentebudgetten van de 189 gemeenten die nog niet in de BBC stapten. Woongemeenten Centrumgemeenten Kustgemeenten 127 Gemiddelde Grafiek 7 Spreiding van de totale kosten (295 observaties) (in EUR/inwoner) Rekeningen 2011 Het negatieve resultaat van het boekjaar in het OCMW-budget 2013 is ruimer dan de gemeentelijke bijdrage en komt uit op -165 EUR per inwoner. De toelage die de gemeente uittrekt om het tekort van het OCMW te dekken wordt in de boekhouding van de OCMW s niet beschouwd als een opbrengst, maar dient om het verschil tussen kosten en opbrengsten bij te passen. De gemeentelijke bijdrage verschilt echter sterk per clustergroep: van 95 EUR per inwoner voor de landelijke gemeenten tot 169 EUR per inwoner voor de kustgemeenten Mediaanwaarde: 550 euro/inw. Mediaanwaarde: 207 euro/inw. Gemiddelde: 595 euro/inw. Gemiddelde: 235 euro/inw. De gemeentelijke bijdrage 2013 per clustergroep vertegenwoordigt 9,3 % in het totale uitgavenpakket van de gemeente. De hoogste gemiddelde notering is voor de OCMW s uit de agglomeratiegemeenten (10,5 %). Om de omvang te nuanceren van de gemeentelijke bijdrage voor het OCMW geven we nog mee dat de gemiddelde dotatie van de gemeenten voor de politiezones identiek is (9,3 %) en de uitgaven voor openbare reinheid 6 % (via de huisvuilintercommunale). Samen zijn deze drie overdrachten goed voor ruim een kwart van het gemeentebudget Met WZC Zonder WZC 13

13 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 Grafiek 8 Actief Belangrijke balansrubrieken (in EUR per inwoner en % van het balanstotaal) Balansen 2011 Terreinen en gebouwen 323 EUR 38,6 % Vlottende activa 271 EUR 32,4 % 3. Rekeningen 2011 In 2011 groeien de kosten aan met 4,2 % onder druk van de gestegen personeelsuitgaven (5,7 %) terwijl de specifieke kosten sociale dienst slechts lichtjes evolueren (+1,4 %). De budgetten 2011 voorzagen wel de toename van de loonkosten maar niet de zwakke evolutie van de kosten sociale dienst. Het jaar ervoor, in 2010, namen deze immers een hoge vlucht, als gevolg van de economische crisis, met een groei van meer dan 7 %. De opbrengsten volgen in 2011 eenzelfde stijgingsritme (4,2 %) als dat van de kosten met zowel een toename van meer dan 5 % van de eigen werkingsopbrengsten als van de overdrachten aangereikt door de overheid. Het tekort van de Vlaamse OCMW s gaat echter lichtjes verder achteruit en bedraagt 112 EUR per inwoner. De budgetten voor datzelfde jaar gingen uit van een hoger kostenbedrag en lagere opbrengsten, zodat het tekort op de rekening alvast minder zwaar uitvalt dan voorzien (zie grafiek 1). Leasing en soortgelijke rechten 64 EUR 7,6 % Vaste activa in aanbouw en vooruitbetaling 57 EUR 6,8 % Overige vaste activa 122 EUR 14,6 % 4. Balansen 2011 De analyse van de balans vervolledigt het beeld van de vermogenssituatie van de OCMW s. Ze drukt het vermogen uit zowel in vaste en vlottende activa als in passiva of middelen (eigen vermogen en schulden) die nodig zijn om de activa te verwerven. Belangrijke nuance bij de lokale overheden is dat het eigen vermogen grotendeels een restwaarde vormt en geen startkapitaal zoals in een bedrijfsbalans. Het kapitaal werd bij het opstellen van de balans berekend als het residu. Voor 2010 noteerden de 300 OCMW s van de steekproef een balanstotaal van miljoen EUR, d.i. 837 EUR per inwoner. De verschillen in balanstotaal per OCMW zijn enorm. Zo wegen de balansen van de grootste OCMW s het zwaarst door en bedraagt het balanstotaal van OCMW s met WZC meer dan het dubbele van dat van OCMW s zonder deze dienst, namelijk EUR per inwoner tegenover 411 EUR per inwoner. Balansstructuur 2011 De vaste activa vormen de belangrijkste rubriek in verhouding tot de totale activa (67,6 %). Terreinen en gebouwen zijn goed voor gemiddeld 38,6 % van de balans en geleasde activa voor 7,6 %. De vaste activa in aanbouw halen een aandeel van 6,8 %. De vlottende activa vormen de rest van het actief (32,4 %). Op het passief vertegenwoordigt het eigen vermogen 56 % van het balanstotaal. De voorzieningen voor risico s en kosten zijn van ondergeschikt belang en zien hun aandeel terugvallen op 2,7 %. Ze bestaan voor gemiddeld 82,3 % uit voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen. Gemiddeld 6,1 % van het passief wordt opgebouwd door de gemeentelijke bijdrage in de werking en aflossingen van het OCMW. Passief Schulden op ten hoogste één jaar 86 EUR 10,3 % Schulden op meer dan één jaar 258 EUR 31,0 % Voorzieningen voor risico s en kosten 23 EUR 2,7 % Eigen vermogen 467 EUR 56,0 % De schulden vormen 41,5 % van het balanstotaal en wegen daarmee zwaarder dan in Ze bestaan grotendeels uit schulden op meer dan één jaar, goed voor 30,8 % van het passief. De financiële schulden vormen hiervan de hoofdmoot met gemiddeld 86,2 %. Die bestaan op hun beurt voornamelijk uit schulden bij kredietinstellingen en in mindere mate uit leasingschulden. Om de samenstelling van het vermogen van de OCMW s verder te analyseren, gaan we dieper in op de investeringen en het schuldniveau dat grotendeels wordt opgebouwd om investeringen te financieren. 14

14 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s Investeringen 2013 De investeringsuitgaven die de 138 OCMW s van de steekproef in de budgetten 2013 inschreven, vallen fors terug van 117 EUR tot 90 EUR per inwoner. De investeringen per inwoner variëren sterk naargelang van de clustergroepen, van 23 EUR per inwoner voor de woongemeenten tot 114 EUR per inwoner voor de centrumgemeenten. Om de investeringsinspanning van de OCMW s te meten, plaatsen we de investeringen ten opzichte van de totale jaarlijkse werkingskosten (tabel 4). De verhouding is gemiddeld 15,1 %, maar er zijn grote verschillen tussen de clustergroepen. De OCMW s van de centrumgemeenten noteren het grootste investeringsvolume dat bovendien qua inspanning sterk doorweegt op hun budget. Hun dienstenaanbod is meestal ook ruimer dan van OCMW s uit andere clusters. 6. Schuldratio s en liquiditeit Vier ratio s helpen de schuldgraad inschatten op basis van de begrotingsrekeningen en balansen 2011 om te weten hoe financieel solide de Vlaamse OCMW s op lange termijn zijn. De totale schuld neemt in verhouding tot het totale actief gemiddeld 41,5 % in (tabel 5), wat hoger is dan in De schuldratio s liggen doorgaans het hoogst voor de OCMW s van agglomeratiegemeenten en van gemeenten met een concentratie van economische activiteit. Tabel 4 Investeringsinspanning 2013 Type gemeente Investeringsbudget / Totale werkingskosten (*) (in %) Investeringsbudget (EUR per inwoner) Een tweede ratio geeft eveneens een heel uiteenlopend beeld naargelang van de clustergroep, met een gemiddelde schuld per inwoner van 347 EUR per inwoner (tegenover 313 EUR het jaar ervoor). Dit blijft een zeer redelijk gemiddeld bedrag ondanks de nieuwe toename. Ter vergelijking: de Vlaamse gemeenten noteerden in 2011 een gemiddelde schuld van EUR per inwoner. Gemeenten en OCMW s van het land realiseerden als lokale spelers samen nagenoeg de helft van alle overheidsinvesteringen. Woongemeenten Concentratie econ. activiteit Landelijke gemeenten Agglomeratiegemeenten Gemiddelde 6,2 % 22,3 % 5,0 % 16,8 % 15,7 % 6,8 % 15,1 % (*) Bron: OCMW-budgetten Tabel 5 Schuldratio s Balansen 2011 Type gemeente Centrumgemeenten Kustgemeenten Woongemeenten Concentratie econ. activiteit Landelijke gemeenten Agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten Kustgemeenten Gemiddelde Totale schuld Totale activa (in %) 40,6 % 41,5 % 49,7 % 52,0 % 36,4 % 39,2 % 41,5 % Totale schuld (in EUR per inwoner) Totale schuld / Totale gemeentebijdrage (*) 2,37 2,98 3,80 3,66 2,72 2,37 2,93 (*) Bron: Gemeenterekening ,74 2,06 2,14 2,05 1,77 2,08 1,90 Tabel 6 Liquiditeitsratio s - Balansen 2011 Type gemeente Totale schuld / Totale werkingsopbrengsten Woongemeenten Concentratie econ. activiteit Landelijke gemeenten Agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten Kustgemeenten Gemiddelde Current ratio 1,48 1,86 1,68 2,02 1,73 1,55 1,76 Acid test 2,54 2,83 2,16 1,99 2,22 2,71 2,31 Inningstermijn van de werkingsvorderingen (dagen)

15 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 Tabel 7 Staat van het financiële evenwicht (steekproef van 65 OCMW s) Budget 2013 (BBC) De derde ratio drukt de schuld uit ten opzichte van de gemeentelijke bijdrage. De schuld is gemiddeld bijna drie keer hoger dan de jaarlijkse gemeentetoelage. Een laatste ratio meet de verhouding tussen de schuld en de werkingsopbrengsten. Om de schulden theoretisch gezien af te lossen zijn voor alle clusters de werkingsopbrengsten nodig van bijna twee volledige jaren. De liquiditeitsratio s bepalen de capaciteit van de OCMW s om het hoofd te bieden aan hun kortetermijnverbintenissen (tabel 6). In essentie meten ze of de vorderingen gefactureerd aan klanten en instanties volstaan om de schulden op korte termijn te betalen. De current ratio van de Vlaamse OCMW s verbetert in 2011 tot 1,76, wat betekent dat de kortlopende schulden die de OCMW s hebben aangegaan, kunnen worden gedekt door de liquide middelen beschikbaar op het actief. Deze vaststelling geldt voor alle OCMW-clusters. De acid test meet de liquiditeit dus strikter door de minder liquide elementen te elimineren en blijft op eenzelfde niveau als het jaar ervoor (2,31). De inningstermijn van de werkingsvorderingen vervolledigt de analyse van de liquide middelen. Een vordering telt gemiddeld 79 dagen vooraleer betaald te worden. In verhouding tot uitgaven en inkomsten In EUR/inw. I Exploitatiebudget 17 A. Uitgaven 66,9 % 600 B. Ontvangsten 70,1 % 616 II Investeringsbudget -87 A. Uitgaven 13,1 % 117 B. Ontvangsten 3,5 % 30 III Andere 53 A. Uitgaven 20,0 % 180 B. Ontvangsten 26,5 % 233 IV Budgettaire resultaat boekjaar (I+II+III) -1,9 % -17 A. Uitgaven 896 B. Ontvangsten 880 V Gecum. budg. resultaat vorig boekjaar 9,7 % 85 VI Gecumuleerde resultaat (IV+V) 7,8 % 69 VII Bestemde gelden 4,8 % 42 VIII Resultaat op kasbasis 3,0 % BBC: nieuwe rapportering en nieuwe definitie van evenwicht Belfius stelt een eerste overzicht voor van de financiële toestand volgens de BBC-benadering op basis van de rapportering van 65 piloot-ocmw s. Wat is er nieuw? De definitie om het evenwicht te evalueren bestaat uit verschillende criteria en de gemeentelijke bijdrage zit al vervat in de exploitatieontvangsten en het resultaat. Dubbel evenwichtscriterium Beslissingen die in de loop van de bestuursperiode worden genomen hebben financiële impact op de lange termijn. De beleids- en beheerscyclus legt dan ook een dubbel financieel evenwicht op met een bijkomende voorwaarde voor OCMW s. Omdat het beleid vertrekt van lokale langetermijnplannen waarin de jaarlijkse budgetten moeten inpassen, toetst de financiële rapportering zowel het financieel evenwicht voor het lopende jaar als de financiële draagkracht op lange termijn. Het resultaat op kasbasis moet elk jaar positief zijn of minstens gelijk aan nul. De autofinancieringsmarge moet op het einde van het meerjarenplan positief zijn of minstens gelijk aan nul. Voor OCMW s moet daarenboven de som van de autofinancieringsmarge voor de hele periode positief zijn of minstens gelijk aan nul. Die laatste norm dient om te vermijden dat het OCMW verplicht zou worden activa te verkopen om het financiële evenwicht in stand te houden. Resultaat op kasbasis volgens budget 2013 Hoe bouwen de verschillende elementen het financieel evenwicht op? Om het budgettaire resultaat van het boekjaar te kennen, worden alle uitgaven en ontvangsten opgeteld: zowel van het exploitatiebudget, dat het zwaarste doorweegt, als van het investeringsbudget en de financiering. Dit budgetresultaat blijkt lichtjes negatief (-1,9 % tekort aan ontvangsten) maar het opgebouwde resultaat van de vorige boekjaren zorgt ervoor dat het gecumuleerde budget uitmondt in een overschot. De reserves in de budgetcijfers 2013 van 65 piloot-ocmw s kunnen 16

16 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 samen dus meer dan vier maal het lichte budgettekort van het boekjaar compenseren. De helft van het gecumuleerd resultaat krijgt een bestemming voor verder gebruik en mag niet meer worden meegerekend voor het finale beschikbare resultaat op kasbasis (26 EUR per inwoner). Ondanks dit globaal overschot bedraagt voor 2 OCMW s uit de steekproef het kasresultaat in BBC-cijfers nul. De reserves van de vorige jaren volstaan maar net om het tekort van het boekjaar te dekken. Wellicht gaat het hier om een technisch budget als eerste verkenning van het BBC-concept. Op lange termijn is de evolutie van het resultaat op kasbasis belangrijk, zeker in de rekeningen. OCMW s zouden met de BBC realistischer gaan budgetteren zodat de cijfers aansluiten bij de vaststellingen in de rekeningen. Tegen 2019, het einde van de legislatuur plus één jaar, moet de autofinancieringsmarge positief zijn of minstens gelijk aan nul. Meer nog, voor de OCMW s geldt dit ook voor de som ervan over de hele periode. Blijft de autofinancieringsmarge op termijn negatief, dan dringen structurele maatregelen zich op. De cijfers van het meerjarenplan zullen de trend weergeven. Wellicht is in dit pilootstadium van de eerste BBC-budgetten een analyse van de autofinancieringsmarge nog niet opportuun. Grafiek 9 Structuur van de exploitatie-uitgaven - Budget 2013 (BBC) Werkingskosten 11,0 % De exploitatie-uitgaven gaan voor 62,3 % naar personeelskosten, de specifieke kosten sociale dienst vergen 20,1 %. Deze verhouding sluit naadloos aan bij de indeling voor de steekproef van OCMW s die nog niet in de BBC stapten. Aan ontvangstenkant blijkt de gemeentelijke bijdrage de belangrijkste werkingssubsidie die goed is voor meer dan een kwart van de totale exploitatie-ontvangsten (27,8 %) en voor 19,5 % van de totale ontvangsten, investeringsbudget en financiering inbegrepen. Overige 4,1 % Financiële uitgaven 2,5 % Specifieke kosten sociale dienst 20,1 % Personeelskosten 62,3 % De autofinancieringsmarge Nieuw voor de BBC is dat leningen niet meer specifiek worden aangegaan om investeringen te dragen, maar wel als financiering om de thesaurietoestand in evenwicht te houden. Het geraamde financieel draagvlak van het exploitatiebudget moet daarbij de netto leninglast kunnen dekken. Volgens de cijfers van de piloot-ocmw s blijkt dit eerste jaar van de bestuursperiode de marge niet te volstaan om bijkomende leningen aan te gaan. Dit geldt natuurlijk niet voor alle OCMW s individueel. Grafiek 10 Verhouding van de belangrijkste werkingssubsidies (740) Budget 2013 (BBC) ,6 % ,6 % 58,7 % Gemeentelijke bijdrage Gemeentefonds Overige werkingssubsidies Slechts 27,7 % van de OCMW s uit de steekproef heeft een positieve marge en 20 % haalt een marge van nul. De andere helft van de OCMW s noteert een negatieve autofinancieringsmarge op het budget 2013, wat de komende jaren een belangrijk werkpunt zal blijven. De autofinancieringsmarge vormt een strengere toets dan het resultaat op kasbasis, met alleen de kasstromen uit het exploitatiebudget en zonder de doorgaans positieve saldi van vorige jaren mee te tellen of de bestemde gelden. Tabel 8 Autofinancieringsmarge (in EUR/inw.) Budget 2013 I Financieel draagvlak 31 Exploitatieontvangsten 616 Exploitatie-uitgaven zonder nettokosten schulden 586 II Netto periodieke leningsuitgaven 46 Netto-aflossingen van schulden 32 Nettokosten van schulden 14 Autofinancieringsmarge

17 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s Analyse van de openbare woonzorgcentra (WZC) WZC bepalen mee budgetomvang van OCMW Sociaaleconomische factoren bepalen de algemene kostenstructuur van een OCMW, maar evenzeer het beheer van instellingen die OCMW s uitbaten, zoals de residentiële voorzieningen voor ouderenzorg. De werking van deze WZC nemen gemiddeld 38,9 % in van het uitgavenbudget van het OCMW-budget, hoewel dit sterk kan verschillen tussen OCMW s, afhankelijk van de grootte van hun andere activiteit. Loonkosten wegen door in kostenstructuur van de WZC Uit de kostenstructuur van de WZC blijkt dat de personeelskosten meer dan 65 % van de totale kosten ruim overtreffen. De dienstverlening binnen een WZC is dan ook personeelsintensief. De werkingskosten komen qua gewicht op ruime afstand. Grafiek 12 analyseert de kostenstructuur ten opzichte van de opbrengsten. De kosten (113,4 %) van de WZC liggen hoger dan de opbrengsten (100 %). Alleen al om de loonkosten van het activiteitencentrum WZC te dekken is er 74,2 % nodig van de WZC-opbrengsten. Het verschil tussen kosten en opbrengsten wordt in principe aangevuld door de gemeentelijke bijdrage voor het OCMW, namelijk het deel dat bestemd is voor het activiteitencentrum WZC. Per wooneenheid beloopt de personeelskost in de woonzorgcentra gemiddeld EUR. Ook hier zijn opvallende verschillen te noteren tussen de clusters die niet noodzakelijk rechtstreeks te verklaren zijn door het verschil in aantal bedden (zie tabel op onzestudies). De mediaan van de personeelskost per bed ( EUR) ligt op hetzelfde niveau als het gemiddelde, wat erop wijst dat binnen de steekproef geen fors afwijkende waarden voorkomen die de berekening al te sterk beïnvloeden. Subsidie voor de loonkosten van het zorgpersoneel De kost van het zorgpersoneel wordt voor een groot deel vergoed volgens bepaalde normen gebaseerd op de zorgzwaarte (Katz-schaal). Daarvoor wordt het bedrag bepaald van de loonkosten van het aanwezige zorgpersoneel, loonkosten die vergoed worden via het RIZIV-dagforfait A1. Bijkomende omkadering voor zorg Steekproef In Vlaanderen waren er begin 2011 zo n 213 OCMWwoonzorgcentra. In onze enquête over de financiën van de OCMW s peilden we naar een aantal kerncijfers van deze aparte activiteitencentra binnen de OCMW-boekhouding Dankzij de antwoorden van 70 OCMW s telt de steekproef 108 woonzorgcentra. Het gaat hier om de helft (50,7 %) van het totale aantal openbare WZC in 2011 in Vlaanderen (zonder Antwerpen). Samen tellen ze bedden en vertegenwoordigen ze 56,1 % van de erkende wooneenheden/bedden in openbare WZC. Binnen de steekproef weegt het aantal wooneenheden beheerd door de OCMW s uit de centrumsteden zwaar door, ze zijn goed voor een derde van de bedden (34,8 %) (grafiek 11). Van de 13 OCMW s van de grootste centrumgemeenten (zonder Antwerpen) namen er immers 10 deel aan de enquête. Maar ook de groep van agglomeratiegemeenten en landelijke gemeenten werpen gewicht in de schaal met telkens ongeveer 20 % van de wooneenheden binnen de steekproef. Grafiek 11 Wooneenheden binnen de steekproef ,0 % 18,8 % 10,1 % 21,7 % 34,8 % 1,4 % Woongemeenten Landelijke gemeenten Gemeenten met concentratie van economische activiteit Agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten Kustgemeenten 18

18 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 2013 subsidieert het RIZIV via het dagforfait A2. Om tegemoet te komen aan de concurrentie met de ziekenhuizen, bestaat er nog een derde toelage, namelijk het zogenaamde derde luik, waarmee eveneens recuperatie mogelijk is van een deel van de loonkosten van het zorgpersoneel (en niet-zorgpersoneel). Een deel van de loonkosten van het zorgpersoneel blijft dus ten laste van het WZC. Voor bijna alle WZC uit de steekproef geldt dat de optimalisatienorm van het dagforfait A2 4 (norm bedraagt 12,49 %) ruimschoots wordt overschreden, wat wijst op hogere loonkosten en meer personeelsleden dan de gestelde norm. De gemiddelde RIZIV-tegemoetkoming in 2011 bedraagt 48,87 EUR per dag met als belangrijkste component een A1-forfait van 42,29 EUR aangevuld met een A2-forfait van 4,02 EUR (tabel 8). De mediaanwaarden voor A1 en A2 wijken lichtjes af (43,14 en 4,09 EUR) maar liggen voor alle andere categorieën dicht bij de gemiddelde waarden. Het RIZIV financiert echter slechts volgens een bepaalde vork van personeelsanciënniteit, beperkt tot 16 jaar voor het verplegend personeel en tot 12 jaar voor de overige categorieën. De OCMW s dragen zelf een deel van de loonkosten voor hun zorgpersoneel want meer dan de helft van de WZC uit de steekproef geeft een gemiddelde anciënniteit op die per categorie hoger ligt dan de financieringsvork. Gemiddeld gaat het volgens de steekproef om: 17,7 jaar voor verplegend personeel; 13,9 jaar voor verzorgend personeel; 13,1 jaar voor paramedisch personeel. Drie belangrijke werkingsopbrengsten De belangrijkste opbrengsten voor een WZC zijn de aangerekende dagprijs en de recuperatie via het RIZIV-dagforfait (grafiek 12). Beide componenten zijn samen goed voor 81,2 % van de werkingsopbrengsten voor een WZC. De dagprijs die de bewoners van het WZC betalen, dient onder meer om het overgrote deel van de loonkosten van het niet-zorgpersoneel te dekken. De aangerekende dagprijs wordt door de OCMW s om sociale redenen laag gehouden. Andere bronnen zijn de inkomsten voor geleverde prestaties die het WZC via interne facturatie recupereert bij het OCMW, bijvoorbeeld voor maaltijden bereid in de keuken van het WZC. Via de dagprijs worden nog overige niet-zorgkosten gerecupereerd (woonkost, voeding enz.) maar een deel van deze kosten blijft ten laste van de WZC en het OCMW. Een derde belangrijke werkingsopbrengst zijn de diverse loonrecuperaties als financiering van speciale arbeidsstatuten zoals arbeidsduurvermindering, sociale Maribel e.a. Net zoals de tegemoetkoming via het derde luik helpen ze de loonkosten van het niet-zorgpersoneel te dekken. Het derde luik is de subsidie voor de meerkost van de sociale akkoorden van het niet-zorgpersoneel. Gemiddeld vormen deze loonsubsidies een bijdrage van 13 % van de opbrengsten van de woonzorgcentra en dekken ze 16,8 % van de totale loonkosten. Grafiek Tabel 9 7,0 % 74,2 % 7,0 % 9,8 % 15,4 % Kosten Aandeel van de werkingskosten en werkingsopbrengsten 3,2 % 2,6 % 13,0 % 44,9 % 36,3 % Opbrengsten Kosten Overige Gewogen gemiddelde RIZIV-dagforfait van OCMW-woonzorgcentra 2011 Bezoldigingen (62) Verbruikte goederen en versterkte diensten (60) Interne facturatie (618) Leveringen en diensten (610/7-9) RIZIV-dagforfait 48,87 A1 42,29 A2 4,02 B1 0,46 B2 0,06 C 0,22 D 0,12 E1 0,39 E2 0,06 E3 0,27 F 0,33 G 0,02 H 0,09 Opbrengsten Overige Interne facturatie Specifieke loonsubsidies Opbrengsten via de mutualiteiten RIZIV + 3 e luik Opbrengsten via de dagprijs 4 Optimalisatienorm A2: [(Loonkosten aanwezig personeel - Loonkosten gefinancierd via deel A1)/Loonkosten gefinancierd via deel A1] = 12,49 %. De waarden worden opgetekend tijdens de referentieperiode die loopt van 1 juli van het vorige jaar tot 30 juni van het lopende jaar. 19