Lokale financiën. OCMW s en politiezones

Transcriptie

1 Lokale financiën OCMW s en politiezones 214

2 Inhoud De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s BBC-Meerjarenplan BBC: nieuwe definitie van financieel evenwicht 11 Rekening Balans De financiële situatie van de Waalse OCMW s Gewone uitgaven 19 Gewone ontvangsten 24 Nettolasten per functie 27 De investeringen 28 Saldi 3 De financiële situatie van de Brusselse OCMW s Exploitatie-uitgaven 32 Exploitatieontvangsten 36 Nettokosten per functie 4 Investeringen 4 Begrotingssaldi en rekeningresultaten 42 De financiële situatie van de politiezones Lokale politie 44 Gewone ontvangsten 46 Gewone uitgaven 49 Schulden en investeringen 51 Financiële toestand 53

3 Lokale financiën OCMW s en politiezones 214 De financiële analyse van de OCMW s verschilt voor de drie gewesten van het land, omdat de Vlaamse, Waalse en Brusselse OCMW s hun eigen boekhoudsysteem hebben. Het is dan ook niet eenvoudig om een vergelijking te maken van de reële financiële situatie, die schuilgaat achter totaalbedragen en geboekte saldi. Bovendien bepaalt elk OCMW binnen het regionaal kader in zekere mate de dienstverlening en de instellingen die het lokaal tot stand brengt en de middelen die daarvoor moeten worden ingezet. Om die verscheidenheid op gemeentelijk vlak te kunnen weergeven, zonder op individuele situaties in te gaan, heeft Belfius een sociaal-economische typologie van de gemeenten uitgewerkt. Die is vooral bedoeld om gemeenten met vergelijkbare sociaal-economische kenmerken onder te brengen in zo homogeen mogelijke categorieën en hiermee werkt Belfius een relevant nieuw referentiekader uit om de financiële situatie van gemeenten met elkaar te vergelijken en toe te lichten 1. Ondanks dit referentiekader en net omdat de situatie van elk OCMW verschilt, moet het resultaat echter voorzichtig worden geïnterpreteerd op lokaal niveau. De studie van de OCMW-financiën is gebaseerd op de beschikbare financiële gegevens van een aantal OCMW s, waarbij de steekproef varieert van gewest tot gewest (tabel 1). Tabel 1 Samenstelling van de steekproeven - Begroting 214 Vlaams Gewest * Waals Gewest Brussels Gewest Aantal OCMW s Bevolking vertegenwoordigd 1 % 76 % 1 % * Bron: ABB - Agentschap voor Binnenlands Bestuur van de Vlaamse overheid. De opdracht van de OCMW s Elke gemeente heeft een Openbaar Centrum Voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) met als wettelijke opdracht het verlenen van maatschappelijke bijstand, om iedereen de kans op een menswaardig bestaan te geven 2 (figuur 1). Concreet moet het OCMW in het kader van zijn wettelijke opdracht het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) garanderen aan personen die niet over voldoende middelen beschikken en die beantwoorden aan diverse wettelijke criteria (nationaliteitsvoorwaarde, ontoereikende middelen enz.). In het kader van dit RMI beschikt het OCMW over drie instrumenten: tewerkstelling, een leefloon en een individueel project voor maatschappelijke integratie. Zo heeft het OCMW de plicht om begeleiding te bieden bij het zoeken naar werk. Een individueel project voor maatschappelijke integratie is een partnership tussen de hulpvrager en het OCMW, dat streeft naar zijn integratie in de maatschappij of in het beroepsleven. Als tewerkstelling niet mogelijk is, heeft de persoon in kwestie recht op een financiële tegemoetkoming, leefloon genaamd (LL). 1 De studie Sociaal-economische typologie van de gemeenten is beschikbaar op 2 Organieke wet van 8 juli 1976, art. 1 en 2. 3

4 Lokale financiën OCMW s en politiezones 214 Figuur 1 Opdracht van het OCMW Overige wettelijke maatschappelijke dienstverlening: psychosociale ondersteuning, informatie, opvang kandidaat vluchtelingen Missie OCMW: iedereen de kans bieden op een menswaardig bestaan Facultatieve dienstverlening: thuisdiensten, opvang in woonzorgcentra, juridisch advies Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) Recht op Maatschappelijke Hulp (RMH) Toekennen van een leefloon (aan Belgen, erkende vluchtelingen, buitenlanders ingeschreven in bevolkingsregister) Financiële steun (equivalent RMI) (buitenlanders met verblijfsvergunning niet-ingeschreven in bevolkingsregister) Individueel project van maatschappelijke integratie Aanvullende financiële steun en steun in natura (dringende medische hulp, verblijfskosten.) Tewerkstellingsbeleid, sociale en beroepsinschakeling (personen aangeworven via een regeling Art. 6, Art. 61, activeringsplan, beroepsherinschakeling ) Naast het RMI biedt het OCMW ook sociale bijstand (Recht op Maatschappelijke Hulp), die diverse vormen kan aannemen zoals financiële bijstand (onder meer steun die gelijk is aan het RMI), een baan of een tegemoetkoming in specifieke kosten (medische kosten, verblijfs kosten ). De opdracht van het OCMW is ruimer dan het toekennen van financiële bijstand of iemand aan een baan helpen. Zo biedt het eveneens een hele reeks diensten aan waarmee jongeren en ook minder jonge mensen hun problemen te boven kunnen komen, ongeacht of die nu van financiële, morele of andere aard zijn: psychosociale of educatieve begeleiding, administratieve begeleiding, aansluiten bij een verzekeringsinstelling... Naast die algemene wettelijke opdracht kunnen de OCMW s ook facultatief alle sociale diensten verstrekken die zij noodzakelijk achten (bv. thuisdiensten voor ouderen of residentiële diensten). 4

5 Lokale financiën OCMW s en politiezones 214 in een moeilijke sociaaleconomische omgeving De activiteiten van de OCMW s nemen even sterk toe als de kwetsbaarheid van de bevolking. Domeinen zoals sociale uitsluiting, armoede of vergrijzing weerspiegelen de behoeften waaraan de OCMW s tegemoetkomen. Volgens Eurostat, het Bureau voor de Statistiek van de Europese Unie, krijgen mensen met een armoederisico of een risico op sociale uitsluiting te maken met een van de volgende drie risico s: het risico op monetaire armoede, een situatie van ernstige materiële deprivatie of leven in een gezin met een lage werkzaamheidsgraad. In 213 kreeg in België 2,8 % van de bevolking (dat is één Belg op vijf) te maken met een van deze drie situaties 3 waarmee ze risico lopen op armoede of sociale uitsluiting. Net als armoede weegt ook de vergrijzing van de bevolking in toenemende mate op de OCMW s, vooral op het aanbod van diensten die tegemoet kunnen komen aan de noden van personen die afhankelijk worden (thuisdiensten, residentiële diensten). Op financieel vlak komt dat voor een OCMW tot uiting in hogere infrastructuur-, personeelsen werkingskosten. wat tot uiting komt in een steeds groter aantal RMI-begunstigden en een steeds hogere gemeentedotatie De OCMW s zien hun uitgaven voor het leefloon elk jaar toenemen. Sinds het begin van de economische en financiële crisis van 28 is het aantal leefloners voortdurend gestegen in Wallonië en Brussel. In Vlaanderen is het aantal lichtjes gedaald tussen 211 en 212 en daarna weer beginnen stijgen in 213 (figuur 2). De gedeeltelijke terugbetaling van dit soort van uitgaven door de federale overheid zorgt voor toenemende druk op het tekort van de OCMW s, dat moet worden bijgepast door de gemeentedotatie. Die dotatie vormt een niet onaanzienlijk aandeel van het gemeentebudget (tussen 1 % en 15 % afhankelijk van het type gemeente), een aandeel dat steeds verder toeneemt. Figuur Evolutie van het aantal begunstigden van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) per gewest Bron: POD Maatschappelijke integratie, Tabel 2 Brussel Vlaanderen Wallonië Gemeentedotatie aan het OCMW (in EUR/inw.) per gewest 214 (In EUR/inw.) Verschil Verschil Vlaanderen 149 8,2 % 4,7 % Wallonië 125 2,1 % 4,4 % Brussel 261 4,7 % 5,2 % Bron: Gemeentebegrotingen Sinds de economische en financiële crisis van 28 is die gemeentedotatie immers structureel fors gestegen (van 4,4 % tot 5,2 % gemiddeld per jaar, afhankelijk van het gewest), dat is sneller dan de evolutie van alle gemeenteuitgaven samen (tabel 2). In 214 geeft de dotatie aan het OCMW een steeds groter verschil in stijging te zien, afhankelijk van het gewest: minder uitgesproken in Wallonië, gestaag in Brussel en fors in Vlaanderen. In dat laatste geval is dat vooral toe te schrijven aan een uitzonderlijke factor (als gevolg van de overstap van de OCMW s naar de beleids- en beheerscyclus (BBC)). 3 Daarnaast heerst er monetaire armoede in 15 % van de Belgische gezinnen, lijdt 5,1 % van de bevolking onder ernstige materiële achterstand en woont 14 % van mensen jonger dan 6 jaar in een gezin met een lage werkzaamheidsgraad. 5

6 Lokale financiën OCMW s en politiezones 214 Tabel 3 Gemeentetoelage aan het OCMW (in EUR/inw.) afhankelijk van het bevolkingsaantal Gemeentebegroting 214 Totaal van het land Dotatie aan het OCMW < 1. inw inw inw. 167 Meer dan 1 inw. 249 Totaal 155 dat ze onder hun personeelsleden meer contractuele dan vastbenoemde werknemers tellen, waardoor het optrekken van de bijdragevoet in de meeste gevallen een relatief beperkte impact zal hebben op de pensioenbijdragen. De OCMW s zullen echter hun personeelsuitgaven zien oplopen door de hogere responsabiliseringscoëfficiënt De verarming komt onder meer tot uiting door het groter aantal begunstigden van het leefloon, dat door de overheid wordt terugbetaald ten belope van 69 % in het Waals Gewest en van 77 % in het Brussels Gewest, en daarom dus de oorzaak vormt van een financieel tekort. De maatregelen voor het uitsluiten van langdurig werklozen en de degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen dreigen het aantal rechthebbenden op het leefloon te doen stijgen. Het niveau van de gemeentetoelage aan het OCMW hangt in steeds toenemende mate af van het bevolkingsaantal en van de verstedelijkingsgraad (tabel 3). door een reeks uitdagingen met toenemende financiële druk. De gemeenten en de OCMW s zijn de overheidsorganen die het dichtst bij de burger staan. Via een breed spectrum van diensten staan ze als het ware op de eerste rij om de maatschappelijke implicaties van het vergrijzingsprobleem aan te pakken. Ze moeten in eerste instantie een antwoord bieden op de vergrijzing door een beleid te voeren dat het sociale weefsel verstevigt, het huisvestingsen mobiliteitsprobleem aanpakt en een waaier van sociale diensten en verzorgingsinstellingen aanbiedt. Daarenboven zien de OCMW s de komende bestuursperiode ook hun bijdragevoet voor de pensioenbijdrage systematisch verhogen door de hervorming van het pensioenstelsel voor statutaire personeelsleden van de lokale overheid. OCMW s kennen doorgaans echter de bijzondere situatie Sinds 1 juli 214 werden als gevolg van de zesde staatshervorming tal van bevoegdheden, onder meer inzake de gezondheidszorg en de arbeidsmarkt, overgeheveld van het federale niveau naar de gemeenschappen en de gewesten. De lijst van de overgehevelde bevoegdheden bevat zo de financiering van de rvt, alsook de begeleidingsmaatregelen van de begunstigden van het leefloon (artikelen 6 en 61, clusterplan, startbaanovereenkomst enz.). Op dit ogenblik doen die bevoegdheidsoverdrachten nog altijd heel wat vragen rijzen, onder meer op het vlak van de begroting (bedrag, inhoud, berekeningsmethode). De maatregelen voor de sanering van de begroting die werden goedgekeurd in het kader van het budgettair stabiliteitspact gelden voor alle lokale bevoegdheidsniveaus en blijken dan ook duidelijk uit de begroting 214: in het Brussels en het Waals Gewest dalen de investeringsbudgetten van de OCMW s met respectievelijk 12 % en 9 % in vergelijking met 213. In Vlaanderen is de daling van de OCMW-investeringen nog meer uitgesproken de jaren daarna (jaarlijkse daling met 19 % tussen 214 en 219). 6

7 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s De belangrijkste tendensen die de Vlaamse OCMW s optekenen in hun meerjarenplan en rekeningen 212: Net zoals in 213 bij de aanvang van de nieuwe bestuursperiode, staat er nog steeds een rem op de toename van de OCMW-budgetten; het meerjarenplan toont een jaarlijkse groei met 1,7 % voor de uitgaven en 1,8 % voor de ontvangsten; Tijdens de vorige bestuursperiode ging het nog om een toename van meer dan 5 % per jaar. De zwaarste budgetingreep gebeurt in 214, bij de overgang naar de Beleids- en Beheerscyclus (verder als BBC afgekort) en met het opstellen van het eerste meerjarenplan In de budgetten 214 nemen de specifieke kosten voor de sociale dienst sterk af om de jaren erna weer lichtjes op te bouwen (1,2 % jaarlijkse groei). De personeelskosten behouden in 214 en de jaren erna de grootste groeimarge (2 % per jaar). De gemeentelijke bijdrage neemt in 214 opnieuw toe, nadat de voorbereiding voor de BBC in 213 een eenmalige correctie met zich meebracht met een status-quo tot gevolg. Deze bijdrage zal volgens het meerjarenplan gematigd blijven aangroeien (1,9 % per jaar). De beleidsvelden woonzorgcentra en sociale bijstand zijn de grootste uitgavenposten van de exploitatie. De investeringen bouwen tijdens de komende bestuursperiode fors af na een start op hetzelfde budgetniveau als in 213. Het exploitatiesaldo is positief op de budgetten. Het budgettair resultaat blijkt negatief in 214 (-13 EUR per inwoner) maar mondt uit in een sluitend gecumuleerd budget dankzij het opgebouwde resultaat van de vorige boekjaren. De BBC legt nieuwe criteria voor evenwicht vast: zowel het resultaat op kasbasis als de autofinancieringsmarge zijn licht positief in 214. Het effect van de crisis dat de OCMW s in 21 ondervonden blijkt in de rekeningen 212 gemilderd. De specifieke kosten voor de sociale dienst kennen geen toename meer. Toch loopt het werkingstekort nog lichtjes verder op in 212. De balansen 212 tonen een gezonde financiële structuur met schulden die 42,1 % innemen van het balanstotaal en met een behoorlijke liquiditeit die elk jaar verbetert. De OCMW s voeren mee de strijd tegen het armoederisico. Door de activering van steunvragers daalde het aantal RMI-begunstigden in Vlaanderen in 211 en 212, na een crisispiek in 21. Sinds 213 neemt het aantal RMI-begunstigden opnieuw toe. 7

8 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 Steekproef en bronnen Sinds 214 passen alle Vlaamse OCMW s een nieuwe beleids- en rapporteringscyclus toe (BBC). Onze studie analyseert de eerste cijferreeksen voor ontvangsten, uitgaven en resultaten zoals die uit het meerjarenplan blijken. De cijfers die de basis vormen voor onze analyse komen voornamelijk uit de databank van het Vlaamse Agentschap voor Binnenlands Bestuur (ABB), de budgetcijfers 213 komen uit de Belfiusdatabank. Voor het meerjarenplan werken we met een volledige steekproef van 38 OCMW s (cijfers beschikbaar op de website van ABB). Detailcijfers voor het budget 214 stelden we samen op basis van een steekproef van 287 OCMW s (in totaal 96,3 % van de bevolking), waaronder alle OCMW s van centrumsteden (V14 V15). Door de budgetcijfers 213 van 196 OCMW s naast die van 214 te plaatsen, konden we de evolutie in 214 nagaan (constante steekproef die 73,9 % van de bevolking vertegenwoordigt). Door de algemene overstap naar BBC in 214 en het verschil in boekhoudkundige registratie met de NOB die tot 213 van toepassing was, konden slechts enkele belangrijke budgetposten worden vergeleken voor beide jaren Voor de rekeningen hanteerden we twee constante steekproeven om cijfers te vergelijken: de evolutiereeks bevat 169 OCMW s (met alle centrumsteden behalve het grootste Vlaamse OCMW Antwerpen). Die van bevat de cijfers van 278 OCMW s en vertegenwoordigt daarmee 82,7 % van de Vlaamse bevolking. Tabel 1 Evolutie van de exploitatie-uitgaven Budget en BBC-meerjarenplan BBC 214 EUR / inwoner Aandeel Jaarlijkse evolutie Budget 213 * -214 Gemiddelde tijdens bestuursperiode BBC Meerjarenplan Werking 84 16,2 % 1,2 % Personeel * ,4 % -1,1 % 5,3 % 2, % Specifieke kosten sociale dienst 84 16,2 % -9, % 3, % 1,2 % Leefloon 37 44,1 % 1,3 % Steun in speciën 13 15,1 % 1,1 % Steun in natura (wet 1965) 34 4,8 % 1, % Toegestane werkingssubsidies 13 2,5 % 1,3 % Financiële uitgaven ** 14 2,7 % - Exploitatie-uitgaven 517 1, % 5, % 1,7 % * Budget 213: steekproef van 196 OCMW s, waarvan 65 piloten BBC. ** Bevat in BBC niet langer kapitaalaflossingen van leningen. 1. BBC-Meerjarenplan Uit de analyse van de eerste financiële cijfers BBC blijkt dat net zoals bij de gemeenten volgende elementen spelen: De aanbeveling om realistischer te budgetteren. De OCMW s houden de evolutie van de exploitatie-uitgaven in de mate van het mogelijke onder controle. Het evenwichtscriterium van de autofinancieringsmarge vergt dat de exploitatie voldoende financieel draagvlak genereert om de kosten van leningen te dragen. Getemperde evolutie van de exploitatiebudgetten De getemperde evolutie van exploitatie-uitgaven en -ontvangsten die de OCMW s plannen voor de huidige bestuursperiode staat in schril contrast met de evolutie in hun budgetten (tabellen 1 en 2). Al bij het begin van de bestuursperiode in 213 constateerden we dat de OCMW s een eerder voorzichtige raming opgaven voor de toename van exploitatie-uitgaven en -ontvangsten terwijl bij de budgetopmaak tijdens de (crisis)jaren van de voorbije bestuursperiode de budgetten makkelijk met jaarlijks 5 % verruimd werden. De meerjarenplannen bevestigen dat de uitgaven ook na 213 getemperd zullen evolueren en met gemiddeld minder dan 1,7 % per jaar zullen toenemen. De ontvangsten evolueren iets sterker met gemiddeld 1,8 % per jaar. OCMW s proberen hierbij vooral de personeelskosten onder controle te houden (met 2 % jaarlijkse groei) maar ook de werkingskosten en de specifieke kosten sociale dienst (1,2 % jaarlijkse groei). Deze drie posten maken samen meer dan 9 % uit van een doorsnee OCMW-exploitatiebudget. Vergelijking van de budgetten 214 met die van 213 toont aan dat de zwaarste budgetingreep in 214 gebeurt, bij de overgang naar de BBC en bij het opstellen van het eerste meerjarenplan. Ook voor 215 ligt de groei van de exploitatie-uitgaven en -ontvangsten nog aan banden met slechts 1,1 % voor de uitgaven en 1,3 % voor de ontvangsten. De jaren daarna klimmen de stijgingspercentages richting 2 %. Aan de ontvangstenkant van de exploitatie wordt de groei eveneens getemperd ten opzichte van de vorige bestuursperiode maar mikken de OCMW s nog het meest op de toename van de ontvangsten uit eigen werking (+2,3 % per jaar). De bijdragen van de federale en regionale overheid onder de vorm van werkingssubsidies groeien elk jaar met,9 % of 1,1 % aan, met de laagste groeinoteringen in 215. Het gemeentefonds daaren 8

9 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 tegen levert de OCMW s een constante jaarlijkse toename van 3,1 % en zorgt in 214 voor 4,2 % van de totale exploitatie-ontvangsten. Ook de gemeentelijke bijdrage voor het OCMW blijft toenemen na een eenmalige status-quo in 213. De gemeentelijke bijdrage fluctueert De gemeentelijke bijdrage maakt in de BBC boekhoudkundig gezien opnieuw deel uit van het OCMW-ontvangstenbudget. Deze bijdrage levert in ,1 % van de exploitatieontvangsten en financiert gemiddeld 2,5 % van de exploitatie- en investeringsuitgaven van een OCMW samen. De meerjarenplannen geven aan dat de gemeentelijke bijdrage zal evolueren van gemiddeld 144 EUR in 214 naar 158 EUR in 219, wat in vergelijking met de vorige bestuursperiode een matige toename is van 1,9 % per jaar. Volgens de meerjarenplannen zal dit groeicijfer lichtjes fluctueren van jaar tot jaar (grafiek 2). De hogere toelage die de gemeenten in 214 toekennen voor sociale bijstand compenseert ruimschoots de correctie die in 213 plaatsvond als voorbereiding op de algemene BBC-opstart. De gemiddelde bijdrage bleef in 213 met 127 EUR per inwoner immers op het niveau van 212. Omdat de gemeentelijke bijdrage het tekort dekt van het OCMW, verschilt het individuele bedrag per OCMW vrij sterk. Door hun overwicht in de totaalcijfers drukken de OCMW s van de Vlaamse centrumsteden zwaar hun stempel op het bedrag van de gemiddelde gemeentelijke bijdrage. Landelijke gemeenten doen immers een kleinere bijdrage dan centrumgemeenten (grafiek 3). Tabel 2 Evolutie van de exploitatie-ontvangsten Budget en BBC-meerjarenplan BBC 214 EUR / inwoner Aandeel Jaarlijkse evolutie Gemiddelde tijdens bestuurs periode BBC Meerjarenplan Ontvangsten uit werking ,6 % 5,9 % 2,3 % Werkingssubsidies (Fondsen en toelagen) ,4 % 4,5 % 1,7 % Gemeentefonds 22 4,2 % 3,1 % Gemeentelijke bijdrage ,1 % 4,3 % 1,9 % Algemene werkingssubsidies 15 2,8 %,9 % Specifieke werkingssubsidies ,3 % 1,1 % Recuperatie kosten sociale dienst 22 4,1 %,3 % - Overige exploitatieontvangsten 37 6,9 % 1,3 % Financiële opbrengsten * 5 1, % - Exploitatie-ontvangsten 53 1, % 5,3 % * 1,8 % * Cijfers uit schema NOB, dus zonder gemeentelijke bijdrage. Grafiek 2 3, % 2,5 % 2, % 1,5 % 1, %,5 %, % Evolutie van de gemeentelijke bijdrage (in EUR/inwoner) Meerjarenplan ,3 % 146 2,2 % 1,9 % ,8 % 2,6 % Specifieke kosten sociale dienst De kosten voor leefloon wegen het zwaarste door binnen de specifieke kosten sociale dienst (44,1 %), gevolgd door de steun in natura volgens de wet van 1965 en de steun in speciën. De leefloonkosten komen voor minder dan de helft ten laste van het OCMW zelf (tabel 1). Deze uitkeringen worden volgens hun categorie gefinancierd met specifieke werkingssubsidies vanwege de federale overheid. In verhouding keren de OCMW s van de centrumgemeenten de meeste leeflonen uit (64,1 %). De specifieke werkingssubsidies komen van het federale en Vlaamse overheidsniveau naargelang van hun bevoegdheidsdomein. Ze financieren de OCMW s die lokale en autonome uitvoerder zijn van het federale of regionale beleid terzake. Grafiek 4 geeft de volgorde weer van de belangrijkste beleidsvelden die worden gesubsidieerd, met sociale bijstand en woonzorgcentra op kop. Grafiek 3 De gemeentelijke bijdrage per cluster (in EUR/inw.) Budget Landelijke Concentratie gemeenten econ. activiteiten Agglo meratie gemeenten Woongemeenten Centrumgemeenten Toeristische Gemiddelde gemeenten 9

10 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 Tabel 3 Exploitatie: overzicht van de grootste uitgavenposten per beleidsveld (in EUR/inw.) Code Beleidsveld Uitgaven Netto-uitgaven BV953 Woon- en zorgcentra BV9 Sociale bijstand BV982 Ziekenhuizen 32 BV119 Overige algemene diensten BV94 Activering van tewerkstelling BV948 Poetsdienst 23 7 BV943 Gezinshulp 15 3 BV11 Secretariaat BV4 Transacties in verband met de openbare schuld BV112 Personeelsdienst en vorming 12 1 BV945 Kinderopvang 9 1 BV111 Fiscale en financiële diensten 9 4 BV93 Lokale opvanginitiatieven voor asielzoekers 9 BV951 Dienstencentra 8 4 BV959 Overige verrichtingen betreffende ouderen 6 3 BV952 Assistentiewoningen 5-4 BV1 Politieke organen 5 5 BV946 Thuisbezorgde maaltijden 5 BV99 Overige verrichtingen inzake sociaal beleid 4 3 BV93 Sociale huisvesting 4 BV949 Overige gezinshulp 3 2 BV19 Overig algemeen bestuur 3 2 BV55 Werkgelegenheid 3 Belangrijkste beleidsvelden van de exploitatie Ook in de lijst belangrijkste beleidsvelden van de exploitatie-uitgaven prijken woonzorgcentra en sociale bijstand op kopt (tabel 3). Ze blijven ruim voor de andere beleidsvelden die aangeven hoe groot de waaier van diensten is die een OCMW zoal aanbiedt. Samen bepalen woonzorgcentra en sociale bijstand de helft van de OCMW-uitgaven voor exploitatie. Door de ontvangsten die de woonzorgcentra genereren blijft er minder netto ten laste van het OCMW. De beleidsvelden die het sterkst wegen in nettobedragen zijn de sociale bijstand en de algemene diensten. Exploitatiesaldo is positief Het exploitatiesaldo BBC is positief en bedraagt 13 EUR per inwoner in 214, of 2,4 % van de exploitatie-ontvangsten. In tegenstelling tot de vroegere OCMW-boekhouding behoort de gemeentelijke bijdrage wel tot de exploitatieontvangsten en omvatten de exploitatie-uitgaven volgens BBC geen aflossingen van leningen meer. Daarom kan het exploitatiesaldo niet worden vergeleken met het vroegere exploitatiesaldo dat zowel leninglasten als kapitaalaflossingen bij de uitgaven noteerde. Volgens het meerjarenplan evolueert het exploitatiesaldo verder positief en bouwt het op met 5,5 % per jaar tot 16 EUR per inwoner in 219. Meer dan 8 % van de Vlaamse OCMW s noteert een positief exploitatiesaldo in 214. Neergaande lijn in het investeringsbudget In tegenstelling tot de geremde evolutie van het exploitatiebudget volgens het meerjarenplan kent het investeringsbudget wel een groot verloop (grafiek 5). Opvallend is de neergaande lijn van jaarlijkse investeringsvolumes in plaats van de eerder onregelmatige cyclus in het verleden. Het investeringsvolume start in 214 met 58 miljoen EUR en bouwt al snel af tot 191 miljoen EUR in 217. De investeringsinspanning bedraagt aanvankelijk nog 9 EUR per inwoner in 214 wat hetzelfde niveau is als in 213 maar loopt terug tot 3 EUR per inwoner in 217 (tabel 4). Als dus aanvankelijk 17,5 % wordt geïnvesteerd in verhouding tot het exploitatiebudget, zal dat maar 6 % meer zijn in 217. Net als voor de gemeente is het alsof een inverse investeringscyclus zich aandient doordat de Vlaamse besturen aan het begin van de bestuursperiode hun financiële reserves aanwenden voor investeringen en tegelijk ook plannen om leningen aan te gaan. Deze stelselmatige afname van de investeringsuitgaven met jaarlijks 27,4 % tot 219 kan voor een stuk worden genuanceerd door de overgang naar BBC omdat die een nieuw kader uittekent met nieuwe evenwichtscriteria. De zesjarige horizon van het eerste meerjarenplan noopt de OCMW s tot voorzichtige ramingen en vooruitkijken. Grafiek 4 Spreiding van de specifieke werkingssubsidies over de beleidsvelden - Budget 214 Overige beleidsvelden Kinderopvang Poetsdienst Lokale opvanginitiatieven voor asielzoekers Gezinshulp Activering van tewerkstelling 7, % 3,4 % 3,7 % 6,1 % 6,7 % 6,7 % 11,8 % 14,7 % 38,8 % 1,1 % Woon- en zorgcentra Algemene overdrachten tussen de verschillende bestuurlijke niveaus Integratie van personen met vreemde herkomst Sociale bijstand 1

11 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 Hoe financieren OCMW s hun werking en investeringen? Nieuw met de BBC is dat leningen niet meer rechtstreeks worden aangegaan om investeringen te dragen, maar fungeren als algemene financiering om de thesaurietoestand in evenwicht te houden. Ze vormen dan ook slechts een van de vele bronnen waaruit besturen putten om hun beleid te bekostigen (grafiek 6). In 214 dekken de OCMW s hun exploitatie- en investeringsuitgaven voornamelijk met de gemeentelijke bijdrage, op te nemen leningen en leasings, specifieke werkingssubsidies en overige werkingsopbrengsten. Verkoop van MVA dekt slechts voor 2,3 % de uitgaven, investeringssubsidies hebben een zelfde aandeel. Leningen en leasings vullen voor 16,2 % de middelen aan om uitgaven mee te financieren. Grafiek Evolutie van de investeringsuitgaven (in miljoen EUR) Meerjarenplan BBC: nieuwe definitie van financieel evenwicht Meerdere evenwichtscriteria Beslissingen die in de loop van de bestuursperiode worden genomen hebben financiële impact op de lange termijn. De beleids- en beheerscyclus legt daarom een dubbel financieel evenwicht op. Niet alleen toetst de nieuwe financiële rapportering over het lokale OCMW-beleid het financieel evenwicht voor het lopende jaar, het bekijkt ook de financiële draagkracht op lange termijn. Het resultaat op kasbasis moet elk jaar minstens nul zijn of positief. De autofinancieringsmarge moet op het einde van het meerjarenplan minstens nul zijn of positief. Voor de OCMW s moet daarbij de som van de autofinancieringsmarge over de jaren van het meerjarenplan minstens nul zijn of positief. De OCMW-meerjarenplannen beantwoorden aan deze criteria. De toezichthoudende overheid legt deze criteria immers op als voorwaarde voor goedkeuring. Jaarlijks resultaat op kasbasis In BBC worden alle uitgaven en ontvangsten opgeteld: zowel die van het exploitatiebudget, dat het zwaarste Grafiek 6 Financiering van exploitatie en investeringen Budget 214 Gemeentefonds 3,2 % Overige ontvangsten 3,6 % Schenkingen,1 % Op te nemen leningen en leasings 16,2 % Investeringssubsidies en -schenkingen 2,3 % Verkoop van materiële vaste activa (MVA) 2,3 % Overige ontvangsten uit werking 29,8 % gewicht heeft (75 %), als van het investeringsbudget en de financiering. Ze vormen het jaarlijks budgettair resultaat (tabel 5). In 214 slagen meer dan 8 % van de OCMW s erin om via hogere ontvangstengroei en tragere uitgavengroei een overschot op te tekenen voor de exploitatie (13 EUR per inwoner). Gemeentelijke bijdrage 2,5 % Overige algemene werkingssubsidies 2,1 % Specifieke werkingssubsidies 16,1 % Recuperatie kosten sociale dienst OCMW 3,1 % Financiële ontvangsten,8 % Tabel 4 Investeringsinspanning 214 Type gemeente Investeringsbudget / Exploitatie-uitgaven (in %) Investeringsuitgaven (EUR per inwoner) Landelijke gemeenten Concentratie econ. activiteit Centrumgemeenten Woongemeenten Agglomeratiegemeenten Kustgemeenten Gemiddelde 9,6 % 27,1 % 21,8 % 2,8 % 16, % 26,1 % 17,5 %

12 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 Tabel 5 Staat van het financiële evenwicht (BBC) (in EUR/inw.) Budget 214 I Exploitatiebudget 13 A. Uitgaven 517 B. Ontvangsten 53 II Investeringsbudget -59 A. Uitgaven 9 B. Ontvangsten 32 III Andere 33 A. Uitgaven 93 B. Ontvangsten 126 IV Budgettaire resultaat boekjaar (I+II+III) -13 A. Uitgaven 688 B. Ontvangsten 71 V Gecum. budg. resultaat vorig boekjaar n.b. VI Gecumuleerde resultaat (IV+V) n.b. VII Bestemde gelden n.b. VIII Resultaat op kasbasis n.b. Grafiek 7 Evolutie van de saldi Meerjarenplan Exploitatiesaldo Saldo andere verrichtingen Saldo investeringsverrichtingen Budgettair resultaat boekjaar Het investeringssaldo is negatief (-59 EUR per inwoner) en wordt niet volledig gecompenseerd door het financieringssaldo (33 EUR per inwoner). Dit wijst erop dat OCMW s hun reserves aanwenden om geplande investeringen te financieren. Het budgettair resultaat 214 blijkt negatief (-13 EUR per inwoner) maar mondt uit in een sluitend gecumuleerd budget dankzij het opgebouwde resultaat van de vorige boekjaren (niet beschikbaar). Een deel van het overschot krijgt een bestemming voor verder gebruik en mag niet meer worden meegerekend voor het finale beschikbare resultaat op kasbasis, dat verplicht in evenwicht is. De bestemde gelden gaan in 214 voor de helft naar de spaarreserves voor toekomstige investeringsplannen. Het resultaat op kasbasis steunt dus op het jaarlijks budgettair resultaat en het gecumuleerde overschot van de voorbije jaren dat nog geen specifieke bestemming kreeg. Op basis van de cijfers uit het meerjarenplan evolueert dit budgettair resultaat van zwaar negatief in 214 naar een licht positief saldo in 218. Naarmate de overschotten van vroeger slinken of een bestemming krijgen, zal het budgettair resultaat meer en meer als maatstaf dienen voor de richting waarin de OCMW s hun financiële evenwichtssituatie sturen. Dat het budgettair resultaat in 218 positief wordt volgens het meerjarenplan (grafiek 7) is te danken aan het strak in de hand houden van de exploitatie en het budgetteren van afnemende investeringen naarmate de overschotten voor zelffinanciering wegsmelten. Autofinancieringsmarge Voortaan is de autofinancieringsmarge het evenwichtscriterium voor het structurele evenwicht (grafiek 8). Ze vergelijkt het financieel draagvlak met de leninglasten (kapitaalaflossing + interest) (tabel 6). Tegen 219, het einde van de legislatuur plus één jaar, moet de autofinancie ringsmarge minstens nul zijn of positief. Voor OCMW s moet ook de som van deze marges voor de jaren van het meerjarenplan minstens nul zijn. Tabel 6 Autofinancieringsmarge (in EUR/inw.) - Meerjarenplan I Financieel draagvlak Exploitatie-ontvangsten Exploitatie-uitgaven zonder nettokosten schulden II Netto periodieke leningsuitgaven Netto-aflossingen van schulden Nettokosten van schulden Autofinancieringsmarge

13 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 Beide criteria meten de duurzaamheid van het financieel beleid en zijn een strengere toets dan het resultaat op kasbasis. Ze tellen alleen de kasstromen uit het exploitatiebudget mee en niet de doorgaans positieve saldi van vorige jaren. Ze gaan na of op het einde van het meerjarenplan de exploitatieontvangsten de uitgaven voor leningen kunnen dekken. De exploitatie moet immers voldoende draagvlak genereren om de kosten van leningen te dragen. De marge die overblijft kan nog verder dienen om investeringen te financieren. De autofinancieringsmarge is reeds lichtjes positief in 214 (3,4 % van het financieel draagvlak of 1 EUR per inwoner) en verstevigt de volgende jaren (tabel 6). In 214 heeft zo n 3 % van de OCMW s een negatieve autofinancieringsmarge (71 OCMW s op een steekproef van 24). In de loop van de volgende jaren bouwt dit percentage stelselmatig af (21 % in 215, 14 % in 216, ). Grafiek 8 Evolutie van de autofinancieringsmarge (in miljoen EUR) Meerjarenplan Autofinancieringsmarge Netto periodieke leningslasten Financieel draagvlak 3. Rekening In 212 groeien de uitgaven op de rekeningen aan met 5,6 % en de ontvangsten nog iets sneller, met 6,2 %. Toch neemt het werkingstekort van de OCMW s lichtjes verder toe met 3,2 % van 112 tot 117 EUR per inwoner (tabel 7). Tijdens de voorbije bestuursperiode noteerden de OCMW s een continue toename van hun totale werkingsmiddelen en -uitgaven met gemiddeld 5 % tot 6 % per jaar. De impact van de crisis tekende zich vooral sterk af in de periode Dit effect blijkt in de rekeningen 212 gemilderd. De specifieke kosten voor de sociale dienst kennen immers geen toename meer, ze stabiliseren, terwijl hun gemiddelde jaarlijkse groei over de periode ,6 % bedroeg. Vooral de personeelskosten, die 57,4 % vertegenwoordigen van de totale kosten, drukken met hun continue toename van de uitgaven omhoog. De OCMW s zagen hun personeelskosten tijdens de laatste bestuursperiode jaarlijks gemiddeld met 6,2 % aangroeien. Tabel 7 Kosten en opbrengsten (in EUR/inw.) voor OCMW s met en zonder WZC - Rekening 212 Gemiddelde Met WZC Zonder WZC Aantal OCMW's Bevolkingsspreiding 1 % 74 % 26 % Totale kosten (664/66) Verstrekte diensten (6) Sociale dienst (68) Leveringen en diensten (61) Bezoldigingen e.a. (62) Overige kosten Totale opbrengsten (774/76) Werkingsopbrengsten (7) Andere werkingsopbrengsten (74) Overige opbrengsten Saldo De omvang van het budget staat in verhouding tot de omvang van het dienstenaanbod en de mate waarin daar een beroep op wordt gedaan. Zo noteren OCMW s met belangrijke voorzieningen zoals een woonzorgcentrum (WZC) een globaal hoger kostenniveau (tabel 7). Voor OCMW s met een WZC ligt het kostenplaatje gemiddeld op 6 EUR per inwoner. De OCMW s zonder WZC noteren minder dan de helft aan uitgaven, met gemiddeld 271 EUR per inwoner. 13

14 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 Grafiek 9 Actief Belangrijkste balansrubrieken (in EUR per inwoner en in % van het balanstotaal) Balans 212 Terreinen en gebouwen 383 EUR 41,6 % Vlottende activa 292 EUR 31,7 % Passief Schulden op ten hoogste één jaar 98 EUR 1,7 % Schulden op meer dan één jaar 288 EUR 31,4 % Leasing en soortgelijke rechten 78 EUR 8,5 % Vaste activa in aanbouw en vooruitbetaling 45 EUR 4,9 % Overige vaste activa 123 EUR 13,4 % Eigen vermogen 59 EUR 55,3 % 4. Balans 212 De balans drukt het vermogen uit zowel in vaste en vlottende activa als in passiva of middelen (eigen vermogen en schulden). Belangrijke nuance bij de lokale overheden is dat het eigen vermogen grotendeels een restwaarde vormt en geen startkapitaal zoals in een bedrijfsbalans. Evolutie en balansstructuur 212 Het balanstotaal van de Vlaamse OCMW s groeide in 212 met 8,7 % en weerspiegelt zo onder meer de investeringen in vaste activa. De schulden namen toe met 4,8 %. Voor de steekproef van 278 OCMW s gaat het om een balanstotaal van 4 871,2 miljoen EUR of 921 EUR per inwoner. OCMW s met WZC hebben een zwaardere balans dan gemiddeld, 1 9 EUR per inwoner, tegenover 441 EUR per inwoner voor OCMW s zonder WZC. De vaste activa vormen de belangrijkste rubriek in verhouding tot de totale activa (68,3 %). Terreinen en gebouwen zijn goed voor gemiddeld 41,6 % van de balans en geleasde activa voor 8,5 %. De vaste activa in aanbouw halen een aandeel van 4,9 %. De vlottende activa vormen de rest van het actief (31,7 %) (grafiek 9). Voorzieningen voor risico s en kosten 24 EUR 2,6 % Op het passief vertegenwoordigt het eigen vermogen 55,3 % van het balanstotaal. De voorzieningen voor risico s en kosten zijn van ondergeschikt belang en zien hun aandeel terugvallen tot 2,6 %. Ze bestaan voor gemiddeld 84,2 % uit voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen. Gemiddeld 5,3 % van het passief wordt opgebouwd door de gemeentelijke bijdrage in de werking en aflossingen van het OCMW. Tabel 8 Schuldratio s - Balans 212 Type gemeente Landelijke gemeenten Concentratie econ. activiteit Centrumgemeenten Woongemeenten Agglomeratiegemeenten Kustgemeenten Gemiddelde Totale schuld / Totale activa (in %) 42,8 % 4,1 % 49,3 % 51,6 % 38,2 % 37,1 % 42,2 % Totale schuld (in EUR per inwoner) ,79 2,1 2,24 1,99 2 1,86 1,99 Tabel 9 Liquiditeitsratio s - Balans 212 Type gemeente Landelijke gemeenten Concentratie econ. activiteit Centrumgemeenten Totale schuld / Totale werkingsopbrengsten Woongemeenten Agglomeratiegemeenten Kustgemeenten Gemiddelde Current ratio 1,51 2,52 1,78 2,2 1,53 1,13 1,74 Acid test 2,16 3,9 1,71 1,73 1,69 2,66 1,94 Inningstermijn van de werkingsvorderingen (dagen)

15 Lokale financiën De financiële situatie van de Vlaamse OCMW s 214 De schulden vormen 42,1 % van het balanstotaal en wegen daarmee zwaarder dan de jaren ervoor. Ze bestaan grotendeels uit schulden op meer dan één jaar, goed voor 31,4 % van het passief. De financiële schulden vormen hiervan de hoofdmoot met gemiddeld 89,1 %. Die bestaan op hun beurt voornamelijk uit schulden bij kredietinstellingen en in mindere mate uit leasingschulden. Schuldratio s en liquiditeit Ratio s helpen de schuldgraad inschatten om te weten hoe financieel solide de Vlaamse OCMW s op lange termijn zijn. In verhouding tot het totale actief neemt de totale schuld in 212 gemiddeld 42,2 % in (tabel 8), wat iets hoger is dan in 211. De schuldratio s liggen doorgaans het hoogst voor de OCMW s van agglomeratiegemeenten en van gemeenten met een concentratie van economische activiteit. Ook de gemiddelde schuld per inwoner geeft een heel uiteenlopend beeld naargelang van de clustergroep. Ondanks de nieuwe toename blijft 389 EUR per inwoner (tegenover 347 EUR het jaar ervoor) een zeer redelijk gemiddeld bedrag. Ter vergelijking: de Vlaamse gemeenten noteerden in 212 een gemiddelde schuld van EUR per inwoner. Gemeenten en OCMW s realiseren als lokale spelers samen nagenoeg de helft van alle overheidsinvesteringen in het land. Een laatste ratio meet de verhouding tussen de schuld en de werkingsopbrengsten. Om de schulden af te lossen zijn voor alle clusters theoretisch gezien de werkingsopbrengsten van twee jaar nodig. De liquiditeitsratio s bepalen de capaciteit van OCMW s om het hoofd te bieden aan hun kortetermijnverbintenissen (tabel 9). In essentie meten ze of de gefactureerde vorderingen volstaan om de schulden op korte termijn te betalen. De current ratio van de Vlaamse OCMW s stabiliseert in 212 op 1,74, wat betekent dat de kortlopende schulden die de OCMW s hebben aangegaan, kunnen worden gedekt door de liquide middelen beschikbaar op het actief. De acid test meet de liquiditeit nog strikter door de minder liquide elementen te elimineren en scoort nog beter met gemiddeld 1,94. De liquiditeit valt hiermee voor de meeste clustergroepen wat terug ten opzichte van het jaar ervoor (2,31), behalve voor de OCMW s van landelijke gemeenten. De inningstermijn van de werkingsvorderingen vervolledigt de analyse van de liquide middelen. Een vordering telt gemiddeld 76 dagen vooraleer betaald te worden. 15

16

17 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 De financiële situatie van de Waalse OCMW s Voornaamste trends in de rekeningen 213 en budgetten 214 van de Waalse OCMW s: Terwijl de totale gewone uitgaven in beperkte mate stijgen (+,9 %) zowel bij de gerealiseerde cijfers (rekeningen 213) als in de begrotingsvooruitzichten voor 214, kennen de gewone ontvangsten lichtjes sterkere groeicijfers, nl. met 2,5 % en 1,5 %. De personeelsuitgaven, die het leeuwendeel van de totale kosten voor hun rekening nemen (47 %), stijgen met 1,1 % volgens de begroting 214. Die beperkte stijging van de personeelskosten is het resultaat van diverse elementen, zoals het herstructureren van diensten, het uitbesteden van rusthuizen (rh) en rust- en verzorgingstehuizen (rvt) en het niet vervangen van personeel. Ondanks de aanhoudende stijging van het uitgekeerde leefloon (+5,7 % in de rekeningen 213 en +4,4 % voorzien in de budgetten 214), geven de overdrachten als tweede grootste uitgavenbron, een negatieve evolutie te zien in de rekeningen 213 (-3,5 %). Die kostendaling is een gevolg van het lager aantal asielaanvragen dat werd opgetekend in 213. De gemeentelijke dotatie de belangrijkste financieringsbron van de OCMW s is gestegen met respectievelijk 5 % in 213 en 3,3 % in de budgetten 214. Het uitgekeerde leefloon, dat maar gedeeltelijk wordt terugbetaald door de hogere overheid (69 %), in combinatie met de toename van het aantal begunstigden, maakt dat de tekorten van de OCMW s nog groter worden. In de voorbije drie jaar zijn de investeringen netto achteruitgegaan, namelijk in totaal met 19 %. Het grootste deel van de investeringen gaat naar de activiteit rusthuizen en rvt (58 % in de budgetten 214). Het budgetsaldo voor het eigen dienstjaar bedraagt in de rekeningen EUR per inwoner. In het budget 214 wordt het budgetsaldo geraamd op -8 EUR per inwoner. We stellen dus vast dat de groei van de uitgaven onder controle is:,9 %, en 1,1 % voor de personeelsuitgaven. Niettemin, ondanks deze elementen en een stijging van de gemeentelijke bijdrage met 3,3 % in de budgetten 214, neemt het negatief budgetsaldo voor het eigen dienstjaar toe met 1 EUR per inwoner. 17

18 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Steekproef Zoals elk jaar werd deze studie uitgevoerd in samenwerking met de Federatie van de Waalse OCMW s. Zij is gebaseerd op de elektronische financiële staten van de OCMW s, ook wel SIC-bestanden genoemd 1. De analyse slaat in hoofdzaak op het initieel budget van de jaren 214 en 213 en ook op de rekeningen over 212 en OCMW s op hebben hun budgetten 214 en 213 overgemaakt, ze vertegenwoordigen bijna 76 % van de Waalse bevolking. 138 OCMW s stelden hun rekeningen 213 en 212 ter beschikking, dat is iets meer dan 7 % van de Waalse regio. Die participatiegraad verschilt evenwel van de categorie waartoe de gemeente behoort. Zo zijn de 9 grootste OCMW s van het Waalse Gewest volledig vertegenwoordigd in deze studie (een responsgraad van 1 %), tegen een antwoordpercentage van maar 47 % voor OCMW s van landelijke gemeenten, waardoor hun representativiteit in de steekproef beperkt blijft tot 4 % (grafiek 1). Binnen de steekproef beschikken 69 3 OCMW s over op zijn minst één rusthuis (rh) of rust- en verzorgingstehuis (rvt). De analyse slaat enkel op de verkregen steekproef. Dankzij de hoge representativiteit kunnen wij op basis van de studie de voornaamste krachtijnen afleiden uit de financiële staten van de OCMW s. Net omdat de situatie van elk OCMW verschilt, moet het resultaat echter voorzichtig worden geïnterpreteerd op lokaal niveau. 1 De SIC -bestanden ( Synthèse des Informations Comptables ) worden aangemaakt door de software ecomptes, die door DG5 ter beschikking wordt gesteld van de OCMW s. 2 Zonder de gemeenten van de Duitstalige Gemeenschap. 3 Steekproef berekend op basis van het budget 214. Grafiek 1 Steekproef per categorie van gemeenten (in % van de bevolking van het Waals Gewest) Budget 214 Antwoordpercentage Steekproef per categorie van gemeente Steekproef van het WG: 76 % Woongemeenten: 12 % Niet inbegrepen in de studie: 24 % Grote steden: 26 % Landelijke gemeenten: 4 % Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten: 1 % Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten: 1 % Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend: 14 % 18

19 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s Gewone uitgaven Volgens het budget 214 laten de 16 OCMW s gemiddeld een bedrag voor de gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar zien van 562 EUR per inwoner (tabel 1). Dat bedrag kan sterk variëren afhankelijk van het profiel van de gemeente. Zo noteren de OCMW s van de woongemeenten 4 in 214 een budget van 315 EUR per inwoner, terwijl dat van de 9 grote steden 5 van het Waalse Gewest uitkomt op gemiddeld 775 EUR per inwoner (grafiek 2). Naast het feit dat elk OCMW verschillende diensten verstrekt, kunnen de verschillen in kosten tussen de diverse types OCMW s onderling in hoofdzaak worden verklaard door het bedrag van de overdrachtuitgaven en in het bijzonder door de toekenning van een leefloon. Terwijl de overdrachtuitgaven bijna 3 % vertegenwoordigen van de totale uitgaven in de woongemeenten, vertegenwoordigen zij bijna 5 % van de kosten van de OCMW s in de grote steden (grafiek 3). De beperkte groei van de gewone uitgaven tussen 212 en 213 (+,9 %) wordt aangehouden in het budget 214, dat uitgaat van een vergelijkbare toename als in het budget van het jaar daarvoor. Die lage stijgingspercentages staan in schril contrast met die van de voorbije jaren, toen ze geregeld schommelden rond de 2 tot 4 %. Terwijl het totaalbedrag van de gewone uitgaven bijna even sterk stijgt in de rekeningen als in de budgetten, blijkt uit een analyse volgens de economische verdeling van de uitgaven dat er sprake is van uiteenlopende trends per soort van uitgaven (zie tabel 1). In de begrotingsprognoses stippen we aan dat er geprobeerd wordt de uitgaven onder controle te houden, ongeacht de oorsprong ervan (personeels- of overdrachtuitgaven), maar in de rekeningen is de gematigde evolutie van de gewone uitgaven in hoofdzaak het resultaat van minder overdrachten (voornamelijk de uitgaven voor diverse vormen van sociale bijstand). Tabel 1 Evolutie van de gewone uitgaven per inwoner Grafiek 2 Gewone uitgaven per categorie van gemeenten (in EUR/inw.) Eigen dienstjaar - Budget 214 en rekening 213 Eigen dienstjaar Budget Woongemeenten 354 Landelijke gemeenten Niveau (In EUR/inw.) 462 Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten Rekening Groei Niveau (In EUR/inw.) Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend Budget 775 Groei Personeel 259 3,7 % 262 1,1 % Werking 49 1,2 % 53 -,6 % Overdrachten 22-3,5 % 229,5 % Toekenning van het leefloon 129 5,7 % 128 4,4 % Van de overheid terugvorderbare sociale bijstand 26-17,4 % 29-12,7 % Sociale bijstand door tewerkstelling 3 3, % 32 1,3 % Sociale bijstand huur en huurlasten (water, gas, elektr., verwarming) Sociale bijstand in contanten, in natura, voorschotten op prestaties 8-6,2 % 11 -,9 % 9-12,4 % 12-4,5 % Sociale bijstand terugb. verblijfskosten 3 -,5 % 3-1, % Sociale bijstand terugb. hospitalisatie-, geneesm. en farmaceutische kosten 2-13, % 3-7,7 % Oninbare vastgestelde rechten 5-62, % 3 1,9 % Andere overdrachtuitgaven 7-2, % 9 5,3 % Schulden 15 13,5 % 18 8,7 % Overboekingen voor werkingsuitgaven Totale gewone uitgaven (eigen dienstjaar) 2 156,4 % -19,2 % 544,9 % 562,9 % Grote steden In deze studie gaan wij meer in detail in op elke rubriek. 4 D.w.z. de gemeenten met een hoger dan gemiddeld regionaal inkomen en een lage centralisatiegraad. 5 D.w.z. de steden met meer dan 5 inwoners. 19

20 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Grafiek 3 Soorten gewone uitgaven per categorie van gemeenten Eigen dienstjaar Budget % 9 % 8 % % % % % % % 2 % 3 % 3 % 3 % 4 % 3 % 3 % 37 % 35 % 39 % 3 % 49 % Personeelsuitgaven Met 262 EUR per inwoner op het budget 214 vormen de personeelskosten de grootste rubriek van de gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar (47 %), het leefloon de tweede (23 %), terwijl de werkingsuitgaven op de derde plaats volgen (9 %) (grafiek 4). 7 % 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 1 % % 14 % 54 % Woongemeenten Personeel Schuld 12 % 48 % Landelijke gemeenten 12 % 5 % Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten Werking Overboekingen 11 % 48 % 12 % 55 % Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend Overdrachten 7 % 41 % Grote steden Op basis van het budget 214 bestaat 97 % van de personeelskosten uit de volgende vier hoofdrubrieken (tabel 2): de lonen van het personeel van de OCMW s (73 %). Wat we niet terugvinden in deze rubriek, zijn de uitkeringen die worden toegekend aan begunstigden van het leefloon aangeworven met een arbeidsovereenkomst volgens artikel 6 van de organieke wet op de OCMW s. Die lonen worden geboekt bij de overdrachten; de werkgeversbijdragen voor de sociale zekerheid (bijna 15 %). Ze omvatten de werkgeversbijdragen voor de RSZPPO voor alle personeelsleden, alsook de werkgeversbijdragen voor de pensioenen voor het niet-vastbenoemde personeel; de kosten voor sociale uitkeringen (5 %); de werkgeversbijdragen voor de pensioenen voor het vastbenoemde personeel (4 %). Grafiek 4 Structuur van de gewone uitgaven Eigen dienstjaar Budget 214 Van de overheid terugvorderbare sociale bijstand 5 % Toekenning van het leefloon 23 % Werking 9 % Sociale bijstand door tewerkstelling 6 % Overige overdrachtuitgaven en functionele overboekingen 7 % Schulden 3 % Personeelskosten 47 % De overige personeelskosten zijn in hoofdzaak de bijdragen voor arbeidsongevallen en beroepsziekten, alsook verplaatsingskosten of andere vergoedingen. Achter de beperkte stijging met 1,1 % van de personeelskosten in het budget gaan grote verschillen schuil tussen de OCMW s onderling. Zo laten 39 OCMW s 24 % van onze steekproef een daling optekenen van de personeelskosten in absolute cijfers. Die lagere personeelskosten zijn hoofdzakelijk het gevolg van de herstructurering van bepaalde diensten, het uitbesteden van de rusthuisactiviteit of het niet vervangen van personeel 6. De rest van onze steekproef namelijk 76 % laat een stijging van de personeelskosten optekenen met 2,8 %. In vergelijking met de drie voorgaande jaren met groeipercentages van 4 %, blijft deze stijging met minder dan 3 % gematigd. De richtlijnen die door het CRAC werden meegedeeld voor de OCMW s met een beheersplan (naleven van het aanwervingsplan, beperking van de personeelsuitgaven tot de loonindexering enz.) alsook de inflatievooruitzichten van het Federaal Planbureau (met een inflatie 6 Volgens de RSZPPO is het aantal werknemers van de Waalse OCMW s geëvolueerd van eind 212 tot op 3 juni 213. We kunnen veronderstellen dat die trend zich heeft doorgezet in de loop van het jaar