De financiële situatie van de Waalse OCMW s

Transcriptie

1 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 De financiële situatie van de Waalse OCMW s Voornaamste trends in de rekeningen 213 en budgetten 214 van de Waalse OCMW s: Terwijl de totale gewone uitgaven in beperkte mate stijgen (+,9 %) zowel bij de gerealiseerde cijfers (rekeningen 213) als in de begrotingsvooruitzichten voor 214, kennen de gewone ontvangsten lichtjes sterkere groeicijfers, nl. met 2,5 % en 1,5 %. De personeelsuitgaven, die het leeuwendeel van de totale kosten voor hun rekening nemen (47 %), stijgen met 1,1 % volgens de begroting 214. Die beperkte stijging van de personeelskosten is het resultaat van diverse elementen, zoals het herstructureren van diensten, het uitbesteden van rusthuizen (rh) en rust- en verzorgingstehuizen (rvt) en het niet vervangen van personeel. Ondanks de aanhoudende stijging van het uitgekeerde leefloon (+5,7 % in de rekeningen 213 en +4,4 % voorzien in de budgetten 214), geven de overdrachten als tweede grootste uitgavenbron, een negatieve evolutie te zien in de rekeningen 213 (-3,5 %). Die kostendaling is een gevolg van het lager aantal asielaanvragen dat werd opgetekend in 213. De gemeentelijke dotatie de belangrijkste financieringsbron van de OCMW s is gestegen met respectievelijk 5 % in 213 en 3,3 % in de budgetten 214. Het uitgekeerde leefloon, dat maar gedeeltelijk wordt terugbetaald door de hogere overheid (69 %), in combinatie met de toename van het aantal begunstigden, maakt dat de tekorten van de OCMW s nog groter worden. In de voorbije drie jaar zijn de investeringen netto achteruitgegaan, namelijk in totaal met 19 %. Het grootste deel van de investeringen gaat naar de activiteit rusthuizen en rvt (58 % in de budgetten 214). Het budgetsaldo voor het eigen dienstjaar bedraagt in de rekeningen EUR per inwoner. In het budget 214 wordt het budgetsaldo geraamd op -8 EUR per inwoner. We stellen dus vast dat de groei van de uitgaven onder controle is:,9 %, en 1,1 % voor de personeelsuitgaven. Niettemin, ondanks deze elementen en een stijging van de gemeentelijke bijdrage met 3,3 % in de budgetten 214, neemt het negatief budgetsaldo voor het eigen dienstjaar toe met 1 EUR per inwoner. 17

2 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Steekproef Zoals elk jaar werd deze studie uitgevoerd in samenwerking met de Federatie van de Waalse OCMW s. Zij is gebaseerd op de elektronische financiële staten van de OCMW s, ook wel SIC-bestanden genoemd 1. De analyse slaat in hoofdzaak op het initieel budget van de jaren 214 en 213 en ook op de rekeningen over 212 en OCMW s op hebben hun budgetten 214 en 213 overgemaakt, ze vertegenwoordigen bijna 76 % van de Waalse bevolking. 138 OCMW s stelden hun rekeningen 213 en 212 ter beschikking, dat is iets meer dan 7 % van de Waalse regio. Die participatiegraad verschilt evenwel van de categorie waartoe de gemeente behoort. Zo zijn de 9 grootste OCMW s van het Waalse Gewest volledig vertegenwoordigd in deze studie (een responsgraad van 1 %), tegen een antwoordpercentage van maar 47 % voor OCMW s van landelijke gemeenten, waardoor hun representativiteit in de steekproef beperkt blijft tot 4 % (grafiek 1). Binnen de steekproef beschikken 69 3 OCMW s over op zijn minst één rusthuis (rh) of rust- en verzorgingstehuis (rvt). De analyse slaat enkel op de verkregen steekproef. Dankzij de hoge representativiteit kunnen wij op basis van de studie de voornaamste krachtijnen afleiden uit de financiële staten van de OCMW s. Net omdat de situatie van elk OCMW verschilt, moet het resultaat echter voorzichtig worden geïnterpreteerd op lokaal niveau. 1 De SIC -bestanden ( Synthèse des Informations Comptables ) worden aangemaakt door de software ecomptes, die door DG5 ter beschikking wordt gesteld van de OCMW s. 2 Zonder de gemeenten van de Duitstalige Gemeenschap. 3 Steekproef berekend op basis van het budget 214. Grafiek 1 Steekproef per categorie van gemeenten (in % van de bevolking van het Waals Gewest) Budget 214 Antwoordpercentage Steekproef per categorie van gemeente Steekproef van het WG: 76 % Woongemeenten: 12 % Niet inbegrepen in de studie: 24 % Grote steden: 26 % Landelijke gemeenten: 4 % Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten: 1 % Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten: 1 % Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend: 14 % 18

3 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s Gewone uitgaven Volgens het budget 214 laten de 16 OCMW s gemiddeld een bedrag voor de gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar zien van 562 EUR per inwoner (tabel 1). Dat bedrag kan sterk variëren afhankelijk van het profiel van de gemeente. Zo noteren de OCMW s van de woongemeenten 4 in 214 een budget van 315 EUR per inwoner, terwijl dat van de 9 grote steden 5 van het Waalse Gewest uitkomt op gemiddeld 775 EUR per inwoner (grafiek 2). Naast het feit dat elk OCMW verschillende diensten verstrekt, kunnen de verschillen in kosten tussen de diverse types OCMW s onderling in hoofdzaak worden verklaard door het bedrag van de overdrachtuitgaven en in het bijzonder door de toekenning van een leefloon. Terwijl de overdrachtuitgaven bijna 3 % vertegenwoordigen van de totale uitgaven in de woongemeenten, vertegenwoordigen zij bijna 5 % van de kosten van de OCMW s in de grote steden (grafiek 3). De beperkte groei van de gewone uitgaven tussen 212 en 213 (+,9 %) wordt aangehouden in het budget 214, dat uitgaat van een vergelijkbare toename als in het budget van het jaar daarvoor. Die lage stijgingspercentages staan in schril contrast met die van de voorbije jaren, toen ze geregeld schommelden rond de 2 tot 4 %. Terwijl het totaalbedrag van de gewone uitgaven bijna even sterk stijgt in de rekeningen als in de budgetten, blijkt uit een analyse volgens de economische verdeling van de uitgaven dat er sprake is van uiteenlopende trends per soort van uitgaven (zie tabel 1). In de begrotingsprognoses stippen we aan dat er geprobeerd wordt de uitgaven onder controle te houden, ongeacht de oorsprong ervan (personeels- of overdrachtuitgaven), maar in de rekeningen is de gematigde evolutie van de gewone uitgaven in hoofdzaak het resultaat van minder overdrachten (voornamelijk de uitgaven voor diverse vormen van sociale bijstand). Tabel 1 Evolutie van de gewone uitgaven per inwoner Grafiek 2 Gewone uitgaven per categorie van gemeenten (in EUR/inw.) Eigen dienstjaar - Budget 214 en rekening 213 Eigen dienstjaar Budget Woongemeenten 354 Landelijke gemeenten Niveau (In EUR/inw.) 462 Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten Rekening Groei Niveau (In EUR/inw.) Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend Budget 775 Groei Personeel 259 3,7 % 262 1,1 % Werking 49 1,2 % 53 -,6 % Overdrachten 22-3,5 % 229,5 % Toekenning van het leefloon 129 5,7 % 128 4,4 % Van de overheid terugvorderbare sociale bijstand 26-17,4 % 29-12,7 % Sociale bijstand door tewerkstelling 3 3, % 32 1,3 % Sociale bijstand huur en huurlasten (water, gas, elektr., verwarming) Sociale bijstand in contanten, in natura, voorschotten op prestaties 8-6,2 % 11 -,9 % 9-12,4 % 12-4,5 % Sociale bijstand terugb. verblijfskosten 3 -,5 % 3-1, % Sociale bijstand terugb. hospitalisatie-, geneesm. en farmaceutische kosten 2-13, % 3-7,7 % Oninbare vastgestelde rechten 5-62, % 3 1,9 % Andere overdrachtuitgaven 7-2, % 9 5,3 % Schulden 15 13,5 % 18 8,7 % Overboekingen voor werkingsuitgaven Totale gewone uitgaven (eigen dienstjaar) 2 156,4 % -19,2 % 544,9 % 562,9 % Grote steden In deze studie gaan wij meer in detail in op elke rubriek. 4 D.w.z. de gemeenten met een hoger dan gemiddeld regionaal inkomen en een lage centralisatiegraad. 5 D.w.z. de steden met meer dan 5 inwoners. 19

4 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Grafiek 3 Soorten gewone uitgaven per categorie van gemeenten Eigen dienstjaar Budget % 9 % 8 % % % % % % % 2 % 3 % 3 % 3 % 4 % 3 % 3 % 37 % 35 % 39 % 3 % 49 % Personeelsuitgaven Met 262 EUR per inwoner op het budget 214 vormen de personeelskosten de grootste rubriek van de gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar (47 %), het leefloon de tweede (23 %), terwijl de werkingsuitgaven op de derde plaats volgen (9 %) (grafiek 4). 7 % 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 1 % % 14 % 54 % Woongemeenten Personeel Schuld 12 % 48 % Landelijke gemeenten 12 % 5 % Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten Werking Overboekingen 11 % 48 % 12 % 55 % Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend Overdrachten 7 % 41 % Grote steden Op basis van het budget 214 bestaat 97 % van de personeelskosten uit de volgende vier hoofdrubrieken (tabel 2): de lonen van het personeel van de OCMW s (73 %). Wat we niet terugvinden in deze rubriek, zijn de uitkeringen die worden toegekend aan begunstigden van het leefloon aangeworven met een arbeidsovereenkomst volgens artikel 6 van de organieke wet op de OCMW s. Die lonen worden geboekt bij de overdrachten; de werkgeversbijdragen voor de sociale zekerheid (bijna 15 %). Ze omvatten de werkgeversbijdragen voor de RSZPPO voor alle personeelsleden, alsook de werkgeversbijdragen voor de pensioenen voor het niet-vastbenoemde personeel; de kosten voor sociale uitkeringen (5 %); de werkgeversbijdragen voor de pensioenen voor het vastbenoemde personeel (4 %). Grafiek 4 Structuur van de gewone uitgaven Eigen dienstjaar Budget 214 Van de overheid terugvorderbare sociale bijstand 5 % Toekenning van het leefloon 23 % Werking 9 % Sociale bijstand door tewerkstelling 6 % Overige overdrachtuitgaven en functionele overboekingen 7 % Schulden 3 % Personeelskosten 47 % De overige personeelskosten zijn in hoofdzaak de bijdragen voor arbeidsongevallen en beroepsziekten, alsook verplaatsingskosten of andere vergoedingen. Achter de beperkte stijging met 1,1 % van de personeelskosten in het budget gaan grote verschillen schuil tussen de OCMW s onderling. Zo laten 39 OCMW s 24 % van onze steekproef een daling optekenen van de personeelskosten in absolute cijfers. Die lagere personeelskosten zijn hoofdzakelijk het gevolg van de herstructurering van bepaalde diensten, het uitbesteden van de rusthuisactiviteit of het niet vervangen van personeel 6. De rest van onze steekproef namelijk 76 % laat een stijging van de personeelskosten optekenen met 2,8 %. In vergelijking met de drie voorgaande jaren met groeipercentages van 4 %, blijft deze stijging met minder dan 3 % gematigd. De richtlijnen die door het CRAC werden meegedeeld voor de OCMW s met een beheersplan (naleven van het aanwervingsplan, beperking van de personeelsuitgaven tot de loonindexering enz.) alsook de inflatievooruitzichten van het Federaal Planbureau (met een inflatie 6 Volgens de RSZPPO is het aantal werknemers van de Waalse OCMW s geëvolueerd van eind 212 tot op 3 juni 213. We kunnen veronderstellen dat die trend zich heeft doorgezet in de loop van het jaar

5 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 geraamd op 1 % bij het opstellen van de budgetten 214) liggen zeker aan de basis van deze meer gecontroleerde evolutie van de personeelskosten. Ook noteren wij een stijging met 1 % van de pensioenbijdragen van de werkgevers voor het vastbenoemd personeel, een rechtstreeks gevolg van de pensioenhervorming voor het statutair personeel door de toepassing van de wet van 24 oktober Werkingsuitgaven De werkingsuitgaven bedragen 53 EUR per inwoner op het budget 214, dat is ongeveer een vijfde van de personeelskosten. De voornaamste componenten van de werkingskosten zijn in volgorde van belangrijkheid en op basis van het budget 214: voedingsmiddelen (22 %), kosten voor energie (elektriciteit, verwarming, gas, water) (15 %), prestaties van derden en verhuring (13 %), alsook de aankopen voor directe consumptie en directe voortverkoop (12%). De overige werkingskosten omvatten: uitgaven zoals erelonen, huurgeld, administratieve kosten enz. (grafiek 5). Tabel 2 Uitsplitsing van de personeelsuitgaven Eigen dienstjaar Budget 214 Aandeel in de totale personeelskosten (Budget 214) Evolutie Budget Personeelslonen 73 %,8 % Werkgeversbijdragen sociale zekerheid 15 % 1,2 % Kosten voor sociale uitkeringen 5 % 2,2 % Werkgeversbijdragen voor de pensioenen (vastbenoemd personeel) 4 % 1,4 % Andere 3 % -4,8 % Totale personeelskosten 1 % 1,1 % Grafiek 5 Voornaamste componenten van de werkingsuitgaven Eigen dienstjaar Budget 214 Aankopen voor directe consumptie 12 % Prestaties van derden en verhuring 13 % Administratieve kosten voor post, telefoon en telegraaf 5 % Overige werkingskosten 38 % Verzekeringskosten 3 % Erelonen, andere externe vergoedingen 7 % Energiekosten (elektr., gas, water, verwarming) 15 % Voedingsmiddelen 22 % Andere 14 % Huur en huurlasten 4 % Belastingen ten laste van het OCMW 1 % Kosten voor het beheer en de werking van de informatica 4 % 7 Voor meer details verwijzen wij naar fiche nr. 9 De pensioenen van de lokale ambtenaren van het dossier Financiële uitdagingen voor de gemeentelijke bestuursperiode ( ) op (Lokale financiën > Financiële uitdagingen). 21

6 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 In vergelijking met het budget 213 dalen de totale werkings kosten met,6 %, een gevolg van de begrotingsinspanning die gevraagd werd aan elk OCMW, het herstructureren van OCMW-diensten, het uitbesteden van bepaalde rvt s maar ook van een daling van de werkings kosten voor de opvang van asielzoekers (onder meer huurkosten). (tabel 3). In overeenstemming met wat werd toegestaan aan de OCMW s met een beheersplan, vormden de energieuitgaven de voornaamste rubriek die gespaard mocht blijven van budgettaire beperkingen. Die laatste geven een stijging te zien met 3,2 % op het budget 214 in vergelijking met het initieel budget van het jaar ervoor, een stijging die flink wat hoger ligt dan bij de andere rubrieken en hoger is dan de inflatie. Deze kosten zouden bovendien flink overschat kunnen zijn gelet op de gunstige weersomstandigheden in 214. Overdrachtuitgaven De overdrachtuitgaven omvatten in hoofdzaak de steun die het OCMW toekent aan personen met financiële problemen. Die steun kan diverse vormen aannemen: sociale bijstand in de vorm van cash geld, in natura maar ook in de vorm van begeleiding op het vlak van de sociale en de beroepsherinschakeling. De overdrachtuitgaven vertegenwoordigen bijna 41 % van de gewone uitgaven en komen uit op 229 EUR per inwoner. Zij vormen na de personeelskosten de tweede grootste uitgavenpost van de OCMW s. Meer dan de helft van de overdrachtuitgaven heeft betrekking op het leefloon. De bij de overheid terugvorderbare sociale bijstand en de sociale bijstand door tewerkstelling vertegenwoordigen 27 % van de overdrachtuitgaven (grafiek 6). Tabel 3 Uitsplitsing en evolutie van de personeelsuitgaven Eigen dienstjaar Budget 214 Aandeel in de totale personeelskosten (Budget 214) Evolutie Budget Voedingsmiddelen 22 % 1,4 % Energiekosten (elekt, gas, water, verwarming) 15 % 3,2 % Prestaties van derden en verhuring 13 % 2, % Aankopen voor directe consumptie 12 % -2,8 % Andere 37 % -3,4 % Totale werkingskosten 1 % -,6 % De bij de overheid terugvorderbare sociale bijstand is de bijstand die kan rekenen op een overheidstegemoetkoming in het kader van de wet van 2 april 1965 in verband met de tenlasteneming van de steun verleend door de OCMW s. Zij slaat in hoofdzaak op de sociale bijstand die wordt verleend aan kandidaat-vluchtelingen (equivalent leefloon). De sociale bijstand door tewerkstelling omvat onder meer de lonen van personen die werken onder het stelsel van art. 6 van de organieke wet op de OCMW s en de financiële tegemoetkomingen van het OCMW in het kader van samenwerkingsovereenkomsten. Op het budget 214 geven die overdrachtuitgaven een gemiddelde stijging te zien van,5 % in vergelijking met Grafiek 6 Uitsplitsing van de overdrachtuitgaven Eigen dienstjaar Budget 214 Sociale bijstand door tewerkstelling: 14 % Leefloon: 56 % Van de overheid terugvorderbare sociale bijstand: 13 % Andere overdrachtuitgaven: 17 % Sociale bijstand huur en huurlasten (water, elektr.): 5 % Sociale bijstand terugb. verblijfskosten: 1 % Andere overdrachtuitgaven: 4 % Oninbare vastgestelde rechten: 1 % Sociale bijstand terugb. hospitalisatie-, geneesm. en farmaceutische kosten: 1 % Sociale bijstand in contanten, in natura, voorschotten op prestaties: 5 % 22

7 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 het initieel budget van het jaar ervoor. Toch varieert die lichte toename afhankelijk van het soort van overdracht. Grafiek 7 Evolutie van het aantal aantal begunstigden RMI per gewest Zo blijven het leefloon en de bijstand door tewerkstelling stijgen (respectievelijk met 4,4 % en 1,3 % in de budgetten 214) en neemt de bij de Staat terugvorderbare sociale bijstand af (-12,7 %). In het algemeen nemen de andere soorten sociale bijstand eveneens af met een percentage dat schommelt tussen -1 % en -7,7 % (zie tabel 1). De uitgaven voor het leefloon die voortdurend toenemen kunnen in verband worden gebracht met de invloed van de financiële en economische crisis op de evolutie van het aantal begunstigden (zie grafiek 7). Bovendien vormt het toenemend aantal gestrafte werklozen 8 eveneens een verklaring voor de verwachte stijging van de uitgaven voor het leefloon. Het deel dat gaat naar sociale bijstand door tewerkstelling neemt toe zowel in de budgetten als in de rekeningen, wat eveneens wijst op het belang dat de OCMW s hechten aan het activeren van de personen die bijstand ontvangen. De daling van de bij de overheid terugvorderbare bijstand volgt de dalende trend van het aantal asielaanvragen. Volgens het jaarverslag van 213 van het Federaal Migratie Centrum is die terug val met 25 % het resultaat van een migratie beleid dat het indienen van onontvankelijke aanvragen wil ontmoedigen. Ontradende maatregelen zijn onder meer de lijst van veilige herkomstlanden, de versnelde beslissings procedures en ontradingscampagnes Brussel Vlaanderen Wallonië Grafiek 8 Voornaamste componenten van de financiële lasten Eigen dienstjaar Budget 214 Kapitaalaflossing van leningen 59 % Overige fin. lasten en terugbetalingen 5 % Financiële lasten voor leningen 36 % Die diverse trends vinden we eveneens terug in de rekeningen Financiële lasten De financiële lasten, die in het budget 214 uitkomen op 18 EUR per inwoner, bestaan in hoofdzaak uit rentelasten en kosten voor de aflossing van leningen (grafiek 8). Zij vertegenwoordigen 3 % van de totale gewone uitgaven van de OCMW s uit de steekproef, een verhouding die constant is gebleven in vergelijking met vorig jaar. De stijging met 13 % van de rentelasten volgens de rekeningen 213 heeft rechtstreeks te maken met de uitstaande schuld, die tussen 212 en 213 is toegenomen met meer dan 1 %. 8 De gestrafte personen vertegenwoordigen +/- 11 % van de klanten van de OCMW s. Tussen 212 en 213 is hun aantal gestegen met 17,4 %. Bron: OCMW-federaties Service insertion précarité. 23

8 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Tabel 4 Evolutie van de gewone ontvangsten per inwoner voor het eigen dienstjaar Rekening 213 en budget 214 Rekening Budget Niveau Niveau Groei (In EUR/inw.) (In EUR/inw.) Groei Prestaties 77 2,6 % 79,5 % Overdrachten 459 2,6 % 472 1,4 % Gemeentetoelage 128 5, % 13 3,3 % Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn 19 2,5 % 19 2,9 % Terugvordering leefloon bij de hogere overheid Terugv. sociale bijstand bij de overheid (wet 2 april 1965) Werkingstoelagen ontvangen van de hogere overheid Werkingstoelagen ontvangen van de andere overheden Bijdragen in de loonlasten van het gedetacheerd personeel 19 6,8 % 11 4,4 % 33-18,5 % 37-13,5 % 6 1,8 % 61,3 % 67 4,2 % 68 2,9 % 14 3,1 % 15 4,5 % Andere 29 5,6 % 33 1,1 % Financiële opbrengsten 1-27,8 % 1-2,8 % Overboekingen voor werkingsuitgaven 4,5 % 2 177,6 % 2. Gewone ontvangsten Tegenover de voorziene uitgaven moeten de OCMW s zorgen voor voldoende financieringsbronnen om hun budget in evenwicht te houden. Op basis van onze steekproef beschikken de 16 Waalse OCMW s over 554 EUR aan ontvangsten per inwoner voor het eigen dienstjaar van het budget 214 (tabel 4). Net als bij de uitgaven komen er echter verschillen aan de oppervlakte afhankelijk van de eigen sociaal-economische context van elk OCMW, aangezien de ontvangsten 38 EUR per inwoner bedragen in de woongemeenten en 767 EUR per inwoner in de grote steden. Die verschillen vinden voornamelijk hun oorsprong in de omvang van de gemeentetoelagen en in de mate waarin het leefloon en de sociale bijstand bij de overheid kunnen worden teruggevorderd. De voornaamste rubrieken van de gewone ontvangsten in euro per inwoner op basis van de economische verdeling bieden een overzicht van de evolutie van dat budget tijdens de periode en ook tijdens de twee voorgaande dienstjaren Totaal gewone ontvangsten eigen dienstjaar 537 2,5 % 554 1,5 % Globaal genomen stijgen de gewone ontvangsten met respectievelijk 1,5 % volgens de budgetten, enerzijds, en met 2,5 % voor de rekeningen, anderzijds. Terwijl de twee voornaamste ontvangstenrubrieken, in casu de overdrachten en de prestaties (die samen 99 % van de ontvangsten van de OCMW s uitmaken) parallel zijn toegenomen in de rekeningen (+2,6 %), geven de Grafiek 9 Uitsplitsing van de gewone ontvangsten Eigen dienstjaar Budget 214 Overboekingen voor werkingsuitgaven:,3 % Financiële opbrengsten:,2 % Prestaties: 14,3 % Overdrachten: 85,2 % Terugvordering leefloon bij de hogere overheid: 2 % Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn: 4 % Gemeentetoelage: 23 % Terugv. sociale bijstand bij de overheid (wet 2 april 1965): 7 % Werkingstoelagen ontvangen van de hogere overheid: 11 % Werkingstoelagen ontvangen van de andere overheden: 12 % Bijdragen in de loonlasten van het gedetacheerd personeel: 3 % Andere: 6 % 24

9 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 budgetvooruitzichten voor 214 voorzichtiger groeipercentages te zien. Volgens het budget 214 zullen de prestaties en de overdrachten wellicht matig toenemen met respectievelijk,5 % en 1,4 % (tabel 4). Verder in deze studie gaan wij in detail in op die evoluties. Overdrachten De ontvangsten uit overdrachten zijn ontvangsten die in hoofdzaak afkomstig zijn van de hogere overheid en van de andere overheden. Zij zorgen voor 85 % van de totale ontvangsten op het budget 214 van de OCMW s in de steekproef. De gemeentetoelagen, die worden bepaald met het oog op het in evenwicht brengen van het budget, vormen de voornaamste bron van die overdrachten. Zij maken 23 % van de totale ontvangsten uit (grafiek 9). Sinds 2 zijn de gemeentetoelagen blijven stijgen in absolute cijfers tot 125 EUR per inwoner 9 in 214, dat is 9,3 % van de gemeente-uitgaven (grafiek 1). Dit percentage leunt dicht aan bij dat van 23. Die toelagen variëren afhankelijk van de sociaal-economische categorie van gemeenten: van 13 EUR per inwoner voor landelijke gemeenten tot 151 EUR per inwoner voor de gemeenten van de grote steden. De bedragen die worden geboekt als terugvordering van het leefloon bij de hogere overheid vormen met 11 EUR per inwoner de tweede grootste rubriek van de ontvangsten uit overdrachten op het budget 214. Die rubriek evolueert in hetzelfde tempo als de toename van het leefloon, namelijk met 4,4 %. De dekkingsgraad van het leefloon 1, d.w.z. het bedrag teruggevorderd in verhouding tot het uitgegeven bedrag, beloopt gemiddeld 69 %, met evenwel grote verschillen afhankelijk van het OCMW, gaande van 58 % voor de groep van woongemeenten tot 75 % voor de grote steden. Die verschillen kunnen in hoofdzaak worden verklaard door de progressieve terugvorderingspercentages van de overheid 11. Door het aandeel van het leefloon in de totale uitgaven (2 %), de aanhoudende stijging van het aantal begunstigden van het leefloon en de gedeeltelijke terugvordering van die ontvangsten bij de overheid (69 %), hebben de Grafiek 1 Evolutie van de gemeentetoelagen aan de OCMW s Gemeentebudgetten ,8 % 125 9,6 % 12 9,4 % 115 9,2 % 11 9, % 15 8,8 % 1 8,6 % 95 8,4 % 9 8,2 % 85 8, % in EUR/inw. (linkerschaal) in % van de gewone uitgaven (rechterschaal) uitgaven voor het leefloon en de terugvordering ervan een bepalende invloed op de deficitaire financiële situatie van de OCMW s. De werkingstoelagen afkomstig van de hogere overheid en van de andere overheden vertegenwoordigen samen bijna 23 % van de ontvangsten uit overdrachten. Die toelagen omvatten de diverse toelagen die worden toegekend zowel door de toezichthoudende overheden (federaal, gewesten en gemeenschappen) als door de andere overheden (bv.: RIZIV) voor alle soorten exploitatieuitgaven (werkings- en personeelskosten enz.). Daarin vinden we onder meer de RIZIV-tegemoetkoming in de tenlasteneming van de personeelskosten van de rvt s of de bijdrage van het Waalse Gewest in het kader van het tewerkstellingsbeleid. 9 Bron: gemeentebudgetten. Het bedrag van de toelage opgenomen in de gemeentebudgetten (125 EUR per inwoner) ligt iets lager dan de cijfers van de OCMW s noteren (13 EUR per inwoner). Dit onderscheid valt te verklaren door de onderlinge verschillen tussen de steekproeven: 76 % voor de analyse van de OCMW s tegenover 91 % voor de analyse van de gemeenten. 1 De dekkingsgraad wordt verkregen door de ontvangen bedragen in artikel ( ) te delen door de uitgegeven bedragen in artikel ( ). 11 Sinds juli 214 is het terugvorderingspercentage gestegen met 5 %. Zodoende bedraagt de basistoelage respectievelijk 55 %, 65 % en 7 %, afhankelijk van het aantal rechthebbenden. Voor bepaalde categorieën begunstigden (studenten, begunstigden die niet langer dakloos zijn ) wordt de basistoelage opgetrokken. 25

10 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Tabel 5 Evolutie van de gewone ontvangsten en uitgaven van de functie rh - rvt Eigen dienstjaar Rekening 213 en begroting 214 Rekening* Budget** Niveau Niveau Groei (In EUR/inw.) (In EUR/inw.) Groei UITGAVEN Personeel 92 3,3 % 93 2,2 % Werking 2 3,7 % 21 2,9 % Overdrachten 1-16,5 % 1-6, % Interne facturering 5 1,8 % 5 2, % Overboekingen -55,1 % -98,9 % Financiële kosten 8 18,5 % 1 12,5 % Totaal gewone uitgaven - eigen dienstjaar 126 3,9 % 131 2,9 % ONTVANGSTEN Prestaties 47 3,9 % 48 2,2 % Overdrachten 72 3,5 % 75 4,4 % Financiële opbrengsten 42, % 41,7 % Interne facturering 1-37,6 % 3-1,7 % Overboekingen - 32,2 % Totaal gewone ontvangsten - Eigen dienstjaar 12 2,8 % 126 3,4 % SALDO Saldo gewone ontvangsten Eigen dienstjaar * Op een steekproef van 63 OCMW s met rh - rvt ** Op een steekproef van 69 OCMW s met rh - rvt -5 26,3 % -4-16, % Ontvangsten uit prestaties De ontvangsten uit prestaties leveren een bijdrage van 14 % aan de totale ontvangsten op het budget 214. Zij omvatten de inkomsten uit diensten verleend door het OCMW. Meer dan de helft van de ontvangsten uit prestaties is afkomstig van de bijdrage van de bewoners in de verblijfkosten van de rvt s. De diensten die worden verstrekt in het kader van gezinshulp, de bedeling van maaltijden en de andere ondersteuning van gezinnen nemen 16 % van de ontvangsten uit prestaties voor hun rekening. Merk op dat de opbrengst van de verhuur van gebouwen 7 % van al die ontvangsten uitmaakt en uitsluitend slaat op woningen voor bejaarden. De rechtstreekse prestaties van de andere functies zoals rvt en gezinshulp dragen eveneens voor 7 % bij aan de prestaties (grafiek 11). Rusthuizen, rust- en verzorgingstehuizen Van de OCMW s uit de steekproef beschikken er meer dan 6 over op zijn minst één rusthuis. De uitgaven voor de functie rh-rvt komen voor het budget 214 uit op 131 EUR per inwoner 12, dat is iets meer dan 23 % van de totale gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar van de OCMW s. Die activiteit vertoont een licht tekort, zowel op het budget 214 (-4 EUR per inwoner) als op de rekeningen 213 (-5 EUR per inwoner). Bovendien moeten de resultaten omzichtig worden geïnterpreteerd in die zin dat alle OCMW s niet noodzakelijk dezelfde regels toepassen voor interne facturering (tabel 5). 12 Aantal inwoners berekend op basis van het totaal aantal inwoners van de 16 OCMW s in onze steekproef. Rekening houdend met het aantal inwoners van gemeenten met rh rvt (69 OCMW s in onze steekproef), bedragen de tekorten -6 EUR per inwoner voor het budget 214 en -8 EUR per inwoner voor de rekening 213. Grafiek 11 Voornaamste componenten van de ontvangsten uit prestaties Eigen dienstjaar Budget 214 Tegemoetk. begunst thuismaaltijden, gezinsbijstand, oppas, gezinshulp: 16 %. Opbrengsten van rechtstr. prestaties m.b.t. de functie: 7 % Opbrengst verhuring geb. aan ondernemingen en aan gezinnen: 7 % Diverse opbrengsten en terugvorderingen in verband met de functie: 6 % Andere: 3 % Tegemoetk. gepensioneerden van rh en rvt: 55 % Overige prestaties: 15 % Opbrengst van de verkoop van goederen voor de functie: 1 % Opbrengst van prestaties voor de overheden en andere OCMW s: 2 % Tegemoetkoming maaltijdkosten: 1 % Tegemoetk. in medische, paramedische en farmakosten: 2 % 26

11 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s Nettolasten per functie De nettolasten per functie van het gemeentebudget worden verkregen door van de totale uitgaven van elke functie de totale ontvangsten voor diezelfde functie af te trekken. De begrotingsprioriteiten verschillen van OCMW tot OCMW en hangen af van de omvang van de gemeente, van haar stedelijk of landelijk karakter en van de aangeboden of uitbestede dienstverlening. Bovendien kan zowel het dienstenaanbod van elk OCMW verschillen als de organisatie ervan. Het kan gaan om diensten waarvan het beheer in handen is van het OCMW zelf of via een conventie werd toevertrouwd aan bepaalde partners. Ten slotte zorgt het al dan niet toepassen van interne facturering in het OCMW eveneens voor boekingsmethodes die verschillen van OCMW tot OCMW. Die verscheidenheid in de werking van de OCMW s heeft natuurlijk gevolgen voor de onderverdeling en de omvang van de financiële rubrieken. De nettolasten die vermeld staan in grafiek 12 onder de rubriek Niet-toewijsbare ontvangsten en uitgaven omvatten onder meer de gemeentedotatie en het Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn, d.w.z. algemene financieringsbronnen. De grootste nettolasten zijn geconcentereerd bij de activteit sociale bijstand 13, die de grootste overdrachtkosten omvat, in casu het leefloon, alsook de diverse vormen van sociale hulp (in casu terugvorderbaar bij de overheid ). Grafiek 12 Evolutie van de nettolasten per activiteitsgroep (in EUR/inw.) Budgetten 214 en Huisvesting 87 Volksgezondheid 845 Sociaal-professionele herinschakeling 844 en 846 Gezinshulp en maatschappelijke herinschakeling Sociale bijstand 8341 rh & rvt 82 Volksgezondheid 81 Sociale werking 6XX Land- en bosbouw 3XX Openbare veiligheid 1XX Algemeen bestuur XX Niet-toewijsbare ontvangsten & uitgaven , Zij omvatten alle activiteiten van functie 83 met uitzondering van de activiteit rvt (functie 8341). 27

12 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Grafiek 13 Balansstructuur De investeringen In EUR/inw Grafiek Activa Passiva Evolutie van de voornaamste rubrieken van de actiefzijde van de balans Vast kapitaal Schulden die vervallen tijdens het boekjaar Niet-financiële KT-schulden Vaste activa Vlottende activa zonder thesaurie Thesaurie De budgetboekhouding verschaft dus informatie over de stromen van de investeringen en de leningen, maar zegt niets over de boekwaarde van de uitstaande schulden en van het vermogen. De balansen van de OCMW s (die afkomstig zijn van de algemene boekhouding) leveren dit soort van informatie. Beide soorten boekhouding (budgettaire en algemene boekhouding) geven ook een volledige stand van zaken van de omvang van de schuld, van de waarde van het vermogen, van de jaarlijkse investeringen en ten slotte van de financiering ervan. Balansstructuur De totale activa van de OCMW s belopen 66 EUR per inwoner voor het dienstjaar , dat is een stijging met 4,5 % ten opzichte van 212 (grafiek 13). In EUR/inw Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Toelagen en financiële vaste activa Vlottende activa zonder thesaurie Thesaurie De vaste activa, die voor 8 % bestaan uit het vastgoedpatrimonium en voor 12 % uit toelagen en toegezegde toelagen, zijn aangegroeid met 5,9 % in vergelijking met het jaar daarvoor (grafiek 14). Gelet op hun aandeel in de totale activa vormen zij de voornaamse oorzaak van de toename van het balanstotaal. Aan de passiefzijde van de balans voor 213 vertegenwoordigt de leningschuld 22 EUR per inwoner, dat is 31 % van het balanstotaal. Voor alle OCMW s samen is de schuld op één jaar tijd gestegen met gemiddeld meer dan 1 % (grafiek 15). Activa 212 Activa 213 Grafiek 15 Evolutie van de voornaamste rubrieken van de passiefzijde van de balans In EUR/inw Kapitaal, overgedragen resultaat en reserve Investeringstoelagen Voorzieningen voor risico s en kosten Schulden op meer dan één jaar Schulden die vervallen tijdens het boekjaar Overige KT-schulden Passiva 212 Passiva De steekproef die werd gehanteerd voor de analyse van de balans heeft betrekking op 137 OCMW s, dat is 63 % van de Waalse bevolking. 28

13 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Bovendien varieert die stijging per gemeentecategorie en per OCMW (grafiek 16). Zodoende heeft de toegenomen uitstaande schuld (+17 %) in de gemeenten met concentratie van economische activiteiten hoofdzakelijk te maken met de hogere schuld bij 4 van de 17 OCMW s van deze categorie. Dezelfde bedenking kan worden gemaakt voor de categorie van grote steden, waar de toename van de schuld kan worden toegeschreven aan 3 van de 7 OCMW s in onze steekproef. De investeringsinspanning Sinds 212 zijn de investeringen ingeschreven in de budgetten van het eigen dienstjaar blijven dalen, nl. van 72 EUR per inwoner in 212 tot 58 EUR per inwoner in 214, wat neerkomt op een daling met 19 %. De rvt s, die zich moeten houden aan bepaalde architecturale normen en dan ook moeten investeren in hun patrimonium, zien hun investeringen minder sterk afnemen dan voor de andere functies. Zo komt voor 214 het aandeel van de investeringen voor de rvt s uit op 58 %, tegen 51 % in 212 (grafiek 17). Hoewel het gemiddeld investeringsbedrag 58 EUR per inwoner bedraagt, zijn er aanzienlijke verschillen vast te stellen tussen categorieën van gemeenten (grafiek 18). Grafiek 16 Evolutie van de uitstaande OCMW-schuld tussen 212 en 213 3,7 % per categorie van gemeente (in %) 4,5 % Landelijke gemeenten 17,1 % Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten 5,3 % Halfstedelijke gemeenten of 3,9 % Woongemeenten agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend 16,3 % Grote steden Grafiek 17 Evolutie van de investeringen - Eigen dienstjaar (in EUR/inw.) Budget ,7 % Gemiddelde Andere functies Woonvoorzieningen Sociale bijstand RVT Algemeen bestuur Grafiek 18 Investeringen per categorie van gemeenten (in EUR/inw.) Eigen dienstjaar Budget 214 Investeringen in EUR/inw Woongemeenten Landelijke gemeenten Gemeenten met een concentratie van economische activiteiten Halfstedelijke gemeenten of agglomeratiegemeenten Centrumgemeenten, grote steden niet meegerekend Grote steden Gemiddelde 29

14 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse OCMW s 214 Financieringsstructuur Volgens het budget 214 wordt 52 % van de buitengewone uitgaven van de OCMW s voor het eigen dienstjaar gefinancierd door middel van kredieten. De overige financieringsmiddelen omvatten kapitaaltoelagen, zelffinanciering en de verkoop van patrimonium. Die gemiddelde financieringsstructuur varieert van jaar tot jaar en verschilt overigens gevoelig tussen de OCMW s onderling, afhankelijk van hun financieringsmogelijkheden (grafiek 19). 5. Saldi Om de financiële gezondheid van een OCMW te meten, is het interessant een blik te werpen op hun saldi, dat wil zeggen het verschil tussen de ontvangsten en uitgaven, of meer specifiek het verschil tussen de vastgestelde rechten (= recht op een ontvangst) en de verbintenissen. Die saldi kunnen worden geanalyseerd zowel voor de rekeningen (effectief uitgevoerde verrichtingen) als voor de budgetten (vooruitzichten van de verrichtingen). Grafiek 19 Financieringstructuur van de investeringen 1 % 9 % 8 % 7 % 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 1 % % Eigen dienstjaar Budget Budget 212 Budget 213 Budget 214 Grafiek 2 Evolutie van de saldi van de gewone dienst (in EUR/inw.) begrotingssaldi gewone dienst in EUR/inw % 9 % 68 % 6 % Rekening en budget % 17 % 59 % 1 % % 16 % 52 % 7 % Zelffinancieringsgraad Kapitaaltoelagen Leningen Opbrengst van de verkoop van activa Eigen dienstjaar Algemeen totaal Eigen dienstjaar (vóór gemeentedotatie) Naast het verschil tussen de gewone 15 en buitengewone 16 dienst, maakt de boekhouding van de lokale overheden systematisch een onderscheid tussen de transacties die verband houden met het dienstjaar op zich (het eigen dienstjaar ) en die met betrekking op de voorgaande dienstjaren. Dat onderscheid leidt tot de berekening van twee soorten saldi: het saldo voor het eigen dienstjaar, dat enkel slaat op de ontvangsten en de uitgaven van het betrokken dienstjaar; het algemeen totaal, waarbij eveneens rekening wordt gehouden met de transacties van de voorgaande dienstjaren. Voor het algemeen totaal moet het budget in evenwicht zijn. Dankzij de gemeentetoelage is dat mogelijk. Zo moet ook een analyse worden gemaakt van de evolutie van het budgetsaldo voor de gewone dienst alvorens er sprake kan zijn van een gemeentetoelage (grafiek 2). Het saldo voor het eigen dienstjaar bedraagt in de rekeningen EUR per inwoner. Het saldo algemeen totaal is in evenwicht, want het bedraagt 15 EUR per inwoner in de rekeningen 213. Met andere woorden: het saldo algemeen totaal is positief dankzij de resultaten van de vorige dienstjaren. Het tekort op het budget verkleint tussen 213 en 214 voor het eigen dienstjaar, ondanks een identiek budgetsaldo vóór gemeentetoelage. De gemeentetoelage ligt immers licht hoger in Rek. 212 Rek. 213 Budg. 213 Budg D.w.z. de uitgaven en ontvangsten die zich elk boekjaar voordoen, met inbegrip van de periodieke aflossing van de schulden. 16 D.w.z. de uitgaven en ontvangsten die impact hebben op het patrimonium van het OCMW en rechtstreeks de inventaris (balans) beïnvloeden. 3