De financiële situatie van de Brusselse OCMW s

Transcriptie

1 Lokale financiën De financiële situatie van de Brusselse OCMW s 213 De financiële situatie van de Brusselse OCMW s Voor de Brusselse OCMW s komen uit de begrotingen en de rekeningen de volgende grote trends in de evolutie globaal naar voren: Een steeds toenemende kwetsbaarheid tegen de achtergrond van de economische en financiële crisis, die met name tot uiting komt in een groter aantal begunstigden van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) (gemiddeld +12,3 % op jaarbasis volgens de begrotingen en +7 % in de begroting 213). Het leeuwendeel van de overdrachtuitgaven gaat naar het leefloon en de tegemoetkoming van de OCMW s als steunverlenende centra, samen goed voor 43,2 % van de uitgaven op de begroting voor 213. Het aandeel van de personeelsuitgaven komt uit op 37,9 %, een significante stijging met 4,4 % op de begroting 213, onder meer onder invloed van de hervorming van de pensioenen van het statutair personeel. De werkingsuitgaven op de begroting voor 213 (-1,7 %) zijn onder controle in vergelijking met de vorige begroting en het gemiddelde van de voorbije bestuursperiode (27-212). De bijdrage van de gemeente is de belangrijkste bron voor de financiering van het OCMW: ze levert 26,4 % van de totale exploitatieontvangsten voor het eigen dienstjaar en neemt continu toe sinds 25. Het bedrag van de gebudgetteerde investeringen neemt toe op de begroting 213 (238 EUR per inwoner) maar de verwezenlijkingsgraad in de rekeningen (49 % in 211) mindert duidelijk; Het algemeen saldo is negatief met 4 EUR per inwoner voor het eigen dienstjaar en verslechtert verder in de begroting 213 in vergelijking met het jaar ervoor, ondanks de verdere stijging van de tegemoetkoming door de gemeenten met 2,4 % om het exploitatietekort van de OCMW s te dekken. 35

2 Kaart 1 1. Sociaaleconomische context De Brusselse OCMW s maken een moeilijke periode door als gevolg van de financiële en de economische crisis en ook van de steeds toenemende saneringsverplichtingen die wegen op de overheidsfinanciën. Uit heel wat regionale analyses en statistieken blijken enkele sociaaleconomische evoluties niet onbelangrijk. Een nooit eerder geziene sterke demografische ontwikkeling Na een periode van terugval tot in de jaren 9, beleeft het Brussels Gewest de voorbije jaren een nooit eerder geziene sterke demografische ontwikkeling. Op basis van de prognoses van het BISA zal in 218 de Brusselse bevolking zijn aangegroeid tot 1 2 inwoners, dat is 2 inwoners meer dan in 27. Die explosieve demografische ontwikkeling wordt vooral gevoed door internationale migratiestromen (ongeveer een derde van de migratie tussen België en het buitenland verloopt via Brussel) en natuurlijke bevolkingsaangroei. Daartegenover staat dat deze regio al verscheidene decennia te maken krijgt met een negatief intern migratiesaldo (onder meer gezinnen met heel kleine kinderen Aantal begunstigden van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) per 1 inwoners 212 9,62-17,84 17,84-2,9 2,9-3,93 3,93-37,86 37,86-41,66 41,66-46,6 46,6-58,61 58,61-69,1 en met een hoger dan gemiddeld inkomen vertrekken). Dat negatieve saldo bedraagt nu al verscheidene jaren opnieuw meer dan 1 personen. Het Brussels Gewest vangt meer dan een derde (34,7 %) van de buitenlandse immigranten op die zich in 211 in België zijn komen vestigen 1. Op 1 januari 212 vertegenwoordigden vreemdelingen 32,6 % van de Brusselse bevolking. Terwijl Wallonië en (vooral) Vlaanderen de gevolgen ondervinden van de vergrijzing van de bevolking (vergrijzingscoëfficiënt > 1 %), kent Brussel een uitgesproken verjonging van zijn bevolking. In het Brussels Gewest is de vergrijzingscoëfficiënt het laagst van de drie regio s, maar toch is de coëfficiënt voor de intensiteit van de vergrijzing, dat wil zeggen het aandeel van de personen ouder dan 8 jaar in de groep van personen van 65 jaar en ouder, in Brussel het hoogst van de drie regio s (33,1 % in 212). Achter die gemiddelde cijfers gaan evenwel situaties schuil die sterk uiteenlopen afhankelijk van de gemeente (zie infra). Een steeds groter wordende kwetsbaarheid Op basis van het EU-SILC 2 -onderzoek dat in alle lidstaten van de EU werd gevoerd, ligt de armoededrempel uitgedrukt in financiële middelen waarover de gezinnen beschikken, op 6 % van het mediaan beschikbaar inkomen op individueel niveau. Toch is armoede in de eerste plaats een multidimensionale situatie van maatschappelijke uitsluiting, waarbij het individu er niet in slaagt toegang te krijgen tot een aantal bestaansnoodzakelijke domeinen. De studie die werd uitgevoerd door de Algemene Directie Statistiek van de FOD Economie 3 stelt dat in % van de gezinnen een risico loopt op financiële armoede. Daarnaast wordt 6 % van de bevolking geconfronteerd met ernstige materiële noden en woont 14 % van de personen jonger dan 6 jaar in een gezin met een lage arbeidsintensiteit. Wie te maken krijgt met een van deze drie risico s (financiële armoede, ernstige materiële achterstand of lage werkintensiteit), wordt beschouwd als iemand met een risico op armoede of sociale uitsluiting voor de nieuwe Europese armoede-indicator in het kader van de strategie Europa Hoewel Brussel als regio een aanzienlijk hoger bruto binnenlands product (bbp) laat optekenen dan de andere twee regio s, bedraagt het armoederisico voor 213 vol- 1 Sociale barometer. Brussels armoederapport 213. Observatorium voor gezondheid en welzijn van Brussel Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. 2 EU-SILC: European Union Statistics on Income and Living Conditions. 3 FOD Economie Armoede en sociale uitsluiting in België Oktober De financiële uitdagingen van de gemeentelijke bestuursperiode fiche 4 Duurzame ontwikkeling tabel 2, pagina

3 gens de maatschappelijke barometer 33,7 %, wat heel wat hoger is dan in de andere twee gewesten. Op het vlak van de tewerkstelling is de situatie van de Brusselse regio atypisch, in die zin dat meer dan de helft van de werk nemers in Brussel niet in het gewest wonen waar ze werken. Neem nu de werkloosheid in Brussel: die beloopt 17, % in 212. Wie geen toegang heeft tot de arbeidsmarkt, kan aanspraak maken op een vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, pensioen enz.) of bij gebrek daaraan op sociale bijstand van het OCMW. Deze bijstand van het OCMW kan diverse vormen aannemen: onder meer financieel via het leefloon of het zogenaamde Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) maar ook materieel, medisch enz. Het OCMW beschikt daartoe over drie instrumenten: tewerkstelling; het leefloon; een individueel project voor maatschappelijke integratie; of een combinatie van die drie instrumenten. Het OCMW gaat na welke steun het meest geschikt is afhankelijk van de individuele of gezinssituatie van de betrokken persoon. Kaart 1 geeft per Brusselse gemeente het aantal begunstigden weer van het Recht op Maatschappelijke Integratie per 1 inwoners. Tabel 1 geeft de evolutie weer van het aantal personen die tijdens het betrokken jaar aanspraak konden maken op een leefloon. Na een stagnering in het dienstjaar blijft het aantal begunstigden RMI stijgen in 212. De gemiddelde jaarlijkse toename tijdens de periode bedraagt 3,2 % in het Brussels Gewest, tegen 2,8 % nationaal. Grote verschillen in het gemeentelijk weefsel Het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaat uit 19 gemeenten en is relatief klein, maar vertoont toch een erg heterogeen karakter zowel op vlak van de demografische dynamiek als van het inkomen, de kwaliteit van de huisvesting, de kwetsbaarheid van de bevolking (het percentage begunstigden van het RMI, de werkloosheid ). Om die gemeentelijke verscheidenheid te kunnen weergeven, zonder in te gaan op individuele situaties, heeft Belfius een sociaaleconomische typologie van de gemeenten uitgewerkt. Daarbij is het vooral de bedoeling om de gemeenten die zich in een vergelijkbare sociaaleconomische omgeving bevinden, onder te brengen in zo homogeen mogelijke categorieën en zodoende een relevant nieuw referentiekader te leveren voor het vergelijken en verklaren van de financiële situatie van de gemeenten. Op onze website 5 zijn hierover aanvullende statistische gegevens beschikbaar (per sociaaleconomische cluster). Het volledig Brussels Gewest telt volgens de typologie vijf sociaaleconomische clusters 6. Bij de criteria met impact op het soort OCMW-dienstverlening, vermelden we het gemiddeld inkomensniveau per inwoner, de kwaliteit van de huisvesting, de kwetsbaarheid van de bevolking enz. Deze analyse wordt aangevuld met een statistische bijlage waarin een aantal aanvullende gegevens worden uitgesplitst per sociaaleconomische cluster Lokale financiën Augustus 27 (heruitgave 213) Sociaaleconomische typologie van de gemeenten, (Themastudies). 7 Statistische bijlagen beschikbaar op de site Lokale financiën. Grafiek Evolutie van het aantal begunstigden van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) per gewest Bij onze analyse van de gemeentefinanciën brengen we de rekeningen en de begrotingen van de 19 gemeenten samen, wat een beeld geeft van de gemiddelde Brusselse gemeente. In realiteit kent elke gemeente eigenlijk een geheel eigen sociaaleconomische omgeving (inkomensniveau van de bevolking, economische dynamiek, demografische evolutie ), die dan ook een specifieke weerslag heeft op zowel de ontvangsten als de uitgaven Brussel Vlaanderen Wallonië 37

4 Steekproef Met de medewerking van de afdeling OCMW s van de Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, werden financiële gegevens van de begroting 213 en de rekening en balans 211 ingezameld aan de hand van enquêteformulieren die peilen naar de voornaamste rubrieken van de ontvangsten en de uitgaven. Alle Brusselse OCMW s hebben aan het onderzoek deelgenomen en daarom vertegenwoordigt de studie 1 % van de bevolking. Bovendien werden er voor alle Brusselse OCMW s gegevens ingezameld sinds het dienstjaar 27, zodat het mogelijk is trends op halflange termijn af te leiden (over de vorige gemeentelijke bestuursperiode) en specifiek ook de meest recente trend in de begroting 213, bij de aanvang van de nieuwe bestuursperiode. Elk Brussels OCMW beschikt over op zijn minst één rusthuis (rh) of rust- en verzorgingstehuis (rvt). De bedragen voor die activiteit (functie 8341) werden zowel voor de ontvangsten als de uitgaven in onderstaande analyse verwerkt. Tabel 1 Structuur en evolutie van de gewone uitgaven van de Brusselse OCMW s Eigen dienstjaar Begroting 213 Niveau (EUR/inw.) Toename Gemiddelde Personeel 339 3,6 % 4,4 % 5,5 % Werkingsuitgaven 76 3,6 % -1,7 % 3,9 % Herverdeling 47 7,7 % 4,3 % 9,6 % Sociale bijstand in contanten 5-1,3 % -6,5 % -4,7 % Leefloon 244 3, % 7, % 12,3 % Tegemoetkoming in de hospitalisatiekosten 11 5,3 % 13,7 % n.b. Verblijfskosten ouderen 8 1,2 % -9,4 % 7,1 % Tegemoetkoming in de medische kosten 13-5,9 % 2,7 % n.b. Tegemoetkoming als steunverlenend centrum (wet 2-4-'65) ,3 %,6 % 15,9 % Financiële uitgaven 11-1,7 % 1,5 % 6,4 % Totale exploitatiekosten 897 5,5 % 3,9 % 7,4 % Grafiek 2 Structuur van de gewone uitgaven van de Brusselse OCMW s Eigen dienstjaar Begroting 213 Tegemoetkoming als steunverlenend centrum (wet ) 16,1 % Tegemoetkoming in de medische kosten 1,4 % Verblijfskosten ouderen,9 % Tegemoetkoming in de hospitalisatiekosten 1,2 % Leefloon 27,2 % Andere herverdelingen 5, % Financiële uitgaven 1,2 % Personeel 37,9 % Werkingsuitgaven 8,5 % Sociale bijstand in contanten,6 % 2. De gewone uitgaven De gewone uitgaven van het eigen dienstjaar die ten laste komen van de OCMW s belopen 1 21 miljoen EUR op de begroting 213, dat is gemiddeld 897 EUR per inwoner. Het uitgavenniveau kan echter in grote mate invloed ondervinden van het profiel van de gemeente zoals ingedeeld bij een bepaalde sociaaleconomische cluster. Zo geven de OCMW s in de groep van de zuidoostelijke woongemeenten gemiddeld een lager uitgavenniveau te zien van 518 EUR per inwoner, terwijl de OCMW s van de gemeenten van de zgn. eerste gordel gemiddelde uitgaven van 1 EUR per inwoner laten optekenen. Uitgavenstructuur De voornaamste rubrieken van de gewone uitgaven in euro per inwoner volgens de economische indeling geven een overzicht van de evolutie van de begrotingen van de Brusselse OCMW s tijdens de voorbije twee jaren, alsook tijdens de vorige bestuursperiode De uitgaven voor het eigen dienstjaar van de begroting 213 zijn toegenomen met 3,9 % in vergelijking met het jaar ervoor. Die toename is echter minder groot dan tijdens het jaar daarvoor, toen ze 5,5 % bedroeg. De gemiddelde stijging van de vorige bestuursperiode (+7,2 %) lag nog hoger dan die van de voorbije twee jaren. Ze weerspiegelt de grote druk op de activiteiten van de Brusselse OCMW s, vooral sinds 29, als gevolg van de toenemende impact van de economische crisis op de bevolking. De aanhoudende toename van de gewone uitgaven wordt in grote mate veroorzaakt door de stijgende herverdelingsuitgaven (+9,6 % gemiddeld op jaarbasis tussen 27 en 212) en meer in het bijzonder van de uitgaven voor het leefloon en de tegemoetkoming als steunverlenend centrum (gemiddelde stijging met respectievelijk +12,3 % en +15,9 % tussen 27 en 212). 38

5 Met 52,4 % vertegenwoordigt de herverdeling het leeuwendeel van de totale gewone uitgaven van de Brusselse OCMW s voor het eigen dienstjaar. Ze omvat onder meer de uitgaven voor het leefloon, de tegemoetkomingen als hulpverlenend centrum en andere tegemoetkomingen. De personeelsuitgaven vormen de tweede grootste uitgavenrubriek gemeten naar omvang, met 37,9 % van de totale uitgaven voor het eigen dienstjaar. OCMW-categorieën. Het laagste percentage noteren de OCMW s van de zuidoostelijke woongemeenten (76,1 %) en het hoogste (79,5 %) de OCMW s van de gemeenten in de kanaalzone. Grafiek 3 Evolutie van de nettolasten per functionele groep (in EUR/inw.) - Begroting Evolutie van de nettolasten en de dekkingsgraad van de Brusselse OCMW s per functie (Begrotingen ) De nettolasten per grote begrotingsfunctie worden verkregen door van de totale uitgaven voor elke functie de totale ontvangsten voor diezelfde functie af te trekken. Ze weerspiegelen de prioriteiten of de vereisten van de begrotingen, die kunnen verschillen van OCMW tot OCMW afhankelijk van de omvang van de gemeente, de sociaaldemografische kenmerken van de bevolking en het belang van de aangeboden of uitbestede diensten. De gewone ontvangsten die worden vermeld voor het bepalen van de nettolasten van de functie algemene ontvangsten en uitgaven omvatten voornamelijk de gemeentedotatie, het Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn en de toelagen van de hogere overheid, dit zijn de algemene financieringsbronnen. Die algemene ontvangsten zorgen immers in werkelijkheid voor de financiering van de nettolasten opgetekend voor de diverse begrotingsfuncties en in het bijzonder van die voor de activiteit sociale bijstand 8 (148 EUR per inwoner). De dekkingsgraad is de verhouding in procenten tussen het bedrag aan ontvangsten en uitgaven voor die functie. De dekkingsgraad van de sociale bijstand de grootste rubriek in absolute termen bedraagt 78,2 % in de begroting 213, wat overeenstemt met de percentages die worden opgetekend bij de OCMW s van de grote steden in de andere twee gewesten van het land. Een van de voornaamste componenten van die functie is het leefloon, dat maar gedeeltelijk wordt terugbetaald door de hogere overheid op basis van diverse criteria. De terugbetalingsbasis bedraagt 5 % 9 maar kan worden opgetrokken bv. als er een groot aantal rechthebbenden zijn in de gemeente, volgens het statuut van rechthebbende, gelinkt aan een individueel begeleidingstraject voor maatschappelijke integratie enz. We stellen een klein verschil vast in de dekkingsgraad volgens de diverse Beroepsherinschakeling en gezinshulp (+ 7,1 %) Sociale bijstand (+5,2 %) Algemene administratie (+4,7 %) Andere (+44,9 %) Sociale huisvesting (+11,1 %) Volksgezondheid (-18 %) Algemene ontvangsten & uitgaven (+4,3 %) Grafiek 4 Evolutie van de dekkingsgraad per functionele groep (in EUR/inw.) Begroting Andere Sociale huisvesting Volksgezondheid Beroepsherinschakeling en gezinshulp Functie rh-rvt Sociale hulp Algemene administratie ,6 % 35,1 % 73, % 67,6 % 59,7 % 64,2 % 85,4 % 85,7 % 78,2 % 78,6 % 117, % 118, % 152,7% 145,1 % De sociale bijstand omvat de sociale hulpverlening, hulp aan ouderen, inclusief de uitgaven voor de functie rh-rvt, hulp aan kinderen, lokale opvanginitiatieven enz. 9 Artikel 32, wet van 26 mei 22 betreffende het recht op maatschappelijke integratie. 39

6 Grafiek Grafiek Personeelsuitgaven Op basis van de gegevens van de enquête bedragen de personeelsuitgaven 386,5 miljoen EUR op de begroting 213, dat is 339 EUR per inwoner. Ze omvatten de lonen van het personeel van de OCMW s, de werkgeversbijdragen, de sociale uitkeringen, de verplaatsingskosten en de andere financiële voordelen, evenals de pensioenlasten. Een analyse van de evolutie van de personeelsuitgaven over een langere periode (27-213) toont een aanhoudende stijging van die uitgaven. De vastleggingen op Evolutie van de personeelsuitgaven van de Brusselse OCMW s (eigen dienstjaar) (in miljoen EUR) Begroting en rekening 254 Begroting Rekening Evolutie van de werkingsuitgaven van de Brusselse OCMW s (eigen dienstjaar) (in miljoen EUR) Begroting en rekening 62 Begroting Rekening de rekeningen over de periode volgen een gelijkaardige evolutie als die van de begrote bedragen, zij het op een lager niveau (grafiek 5). Tijdens het tweede kwartaal van 213 telden de Brusselse OCMW s voltijdse werknemers, gespreid over statutaire personeelsleden (1 558) en de contractuele medewerkers (7 19), met een duidelijk overwicht voor het personeel met een contractueel statuut (82 %). De personeelsuitgaven in het kader van artikel 6 die op de begroting 212 bij de herverdelingsuitgaven hoorden (onder de rubriek sociale en beroepsherinschakeling) worden op de begroting 213 voortaan aangerekend op de personeelsuitgaven van het OCMW. Die boekhoudkundige aanpassing is van belang om de reële groei te kunnen inschatten van de personeelsuitgaven tussen 212 en 213. De toename met 4,4 % die in 213 werd vastgesteld, ligt immers hoger dan die van 212 (3,6 %). Andere factoren kunnen eveneens een rol spelen in de stijging van de personeelsuitgaven, zoals: de hervorming van de pensioenen van het statutair personeel, dat onder meer de eerste geleidelijke verhogingen voorziet van de bijdragen vanaf 212 voor alle pensioenstelsels van de lokale besturen (wet van 24 oktober 211) 1 ; een aanpassing van de organisatie van bepaalde diensten (in eigen beheer, via een overeenkomst of via een vereniging van Hoofdstuk XII ), wat een weerslag kan hebben op de personeelsuitgaven die rechtstreeks terug te vinden zijn in de boekhouding van het OCMW of die ten laste worden genomen door een andere structuur; de evolutie van de inflatie en de eventuele overschrijding van de spilindex, die leidt tot een verhoging van de sociale uitkeringen en van de ambtenarenlonen. Werkingsuitgaven De werkingsuitgaven omvatten uitgaven zoals administratieve uitgaven, kosten voor verwarming, het onderhoud van de gebouwen, informatica, diverse benodigdheden enz. Ze komen uit op 86,6 miljoen EUR op de begroting 213, dat is 76 EUR per inwoner, en zijn gedaald met 1,7 %, tegenover nog een stijging met 3,6 % het jaar ervoor. Op grond van een analyse van de evolutie van de werkingskosten over een langere periode (25-213) stellen we vast dat die kosten goed onder controle zijn, te meer omdat de effectief verwezenlijkte bedragen in de 1 Voor meer details, zie fiche nr. 9 Pensioenlasten van de lokale ambtenaren van het dossier Financiële uitdagingen van de nieuwe gemeentelijke bestuursperiode ( ). 4

7 rekeningen systematisch onder de initiële begrotingsvooruitzichten liggen (grafiek 6). Bij de rekeningen zien we een grotere stijging over de periode 26-28, wat onder meer het gevolg is van de forse stijging van de energiekosten tijdens die periode. De overdrachtuitgaven (of herverdelingsuitgaven) De herverdelingsuitgaven (de vroegere overdrachtuitgaven) hebben voornamelijk betrekking op de steun die de OCMW s in de vorm van financiële middelen of in natura toekennen aan personen in moeilijkheden, alsook de activiteit op het vlak van de sociale en beroepsherinschakeling. Volgens de gegevens van de enquête vormen zij met een bedrag van 535,2 miljoen EUR naar omvang de grootste rubriek van de uitgaven van de Brusselse OCMW s op de begroting voor 213. De uitgaven in de vorm van leefloon en de tegemoetkomingen van de OCMW s als hulpverlenend centrum vormen op zich gemiddeld niet minder dan 43,4 % van de gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar, dat is meer dan de personeelsuitgaven (grafiek 2). Er vallen echter grote verschillen te noteren afhankelijk van de sociaaleconomische kenmerken. Zo besteden de OCMW s van de zuidoostelijke woongemeenten slechts 27,9 % van hun totale uitgaven aan die twee rubrieken, terwijl de OCMW s van de gemeenten in de kanaalzone er een veel groter deel voor uittrekken, nl. 54,1 % (grafiek 2). De uitgaven voor het leefloon zijn voortdurend blijven aangroeien in de periode Een eerste significante stijging deed zich voor tussen 27 en 28 bij het begin van de financiële en economische crisis. Een nieuwe significante stijging kwam er in de begroting 213, onder meer als gevolg van de extra instroom van personen die geen recht meer hebben op een werkloosheidsuitkering. Een vergelijking van de initiële prognose (begroting) met de effectieve uitgaven (nettovastleggingen op de rekening) geeft aan dat de omvang van de impact van de crisis werd onderschat bij de begrotingsopmaak. Dat geldt zeker voor de periode Voor de Brusselse OCMW s omvat activiteit als hulpverlenend centrum diverse aspecten van de sociale bijstand. De algemene regel zegt dat de zorg voor de aanvragers van een tegemoetkoming wordt toegestaan afhankelijk van de plaats waar de aanvraag wordt geregistreerd in het bevolkings- of het vreemdelingenregister. Maar als de aanvrager niet staat ingeschreven in het bevolkings- of het vreemdelingenregister, blijft het bevoegde OCMW dat van de gemeente waar hij zich bevindt. Het gaat onder meer om tegemoetkomingen aan behoeftige vreemdelingen die niet in een bevolkingsregister staan ingeschreven, alsook om aanvragers die niet meer verblijven in de gemeente van het hulpverlenend centrum. Het zijn in hoofdzaak de uitgaven voor die rubrieken die hebben gezorgd voor de sterke stijgingen in de periode (grafiek 8). In 213 stabiliseren de begrote bedragen nagenoeg in vergelijking met het jaar daarvoor, wat onder meer zou kunnen worden verklaard door een verstrenging van de voorwaarden om in aanmerking te komen voor een terugbetaling door de overheid. Merk op dat het merendeel van dergelijke tegemoetkomingen voor 1 % worden terugbetaald. Grafiek Grafiek Evolutie van de uitgaven voor het leefloon van de Brusselse OCMW s (in miljoen EUR) Begroting en rekening 136 Begroting Rekening Evolutie van de uitgaven als hulpverlenend centrum van de Brusselse OCMW s (in miljoen EUR) Begroting en rekening 65 Begroting Rekening

8 Tabel 2 Een ander onderdeel van de activiteit hulpverlenend centrum heeft betrekking op de aanvullende tegemoetkoming voor de activering van de volledige terugbetaalbare sociale bijstand door de centrale overheid ten gunste van behoeftige vreemdelingen, die staan ingeschreven in het bevolkingsregister, en die gelet op hun nationaliteit geen aanspraak kunnen maken op het leefloon. Die rubriek heeft evenwel een minder grote impact in de evolutie van de totale bedragen van het onderdeel hulpverlenend centrum. Structuur en evolutie van de gewone ontvangsten van de Brusselse OCMW s (in EUR/inw.) Begroting 213 Niveau (EUR/inw.) Toename Gemiddelde Ontvangsten uit prestaties 129 3,1 % -,4 % 4,3 % Overdrachten 777 6,3 % 4,3 % 8, % Gemeentedotatie 24 4,8 % 2,4 % 5,9 % Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn Subsidies van de federale overheid voor steunverlenend centrum 17 2, % 2,1 % 3,2 % ,2 % 1,1 % 18,1 % Subsidies voor het leefloon ,8 % 4,9 % n.b. Terugvordering bij de begunstigden 8-13,4 % 5,6 % 6,7 % Subsidies gas-elektriciteit-water 5-3,7 % -9,4 % n.b. Andere overdrachten van de federale overheid 2 2,5 % 3,5 % n.b. Andere overdrachten 152-4,6 % 11,4 % -1,3 % Financiële opbrengsten 1 5,1 % 16,4 % 9,8 % Totale exploitatieontvangsten 98 5,8 % 3,6 % 7,4 % Grafiek 9 Structuur van de gewone ontvangsten van de Brusselse OCMW s Begroting 213 Andere overdrachten 16,7 % Andere overdrachten van de federale overheid 2,2 % Subsidies gaselektriciteit-water,6 % Terugvordering bij de begunstigden,9 % Subsidies voor het leefloon 2,3 % Financiële opbrengsten,1 % Prestatieontvangsten 14,2 % Gemeentetoelage 26,4 % Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn 1,9 % Subsidies van de federale overheid voor steunverlenend centrum 16,7 % Financiële lasten De rubriek van de financiële lasten bestaat in hoofdzaak uit rentelasten ten belope van 12,8 miljoen EUR in de begroting 213, dat is 11 EUR per inwoner (tabel 1). Ze vertegenwoordigen slechts 1,2 % van de totale gewone uitgaven van de Brusselse OCMW s. 3. Exploitatie-ontvangsten Tegenover de voorziene uitgaven moeten de OCMW s beschikken over voldoende financieringsbronnen om de begroting in evenwicht te houden. Op basis van het gevoerde onderzoek beschikken de Brusselse OCMW s over 1 31,7 miljoen EUR aan exploitatie-ontvangsten voor het eigen dienstjaar op de begroting 213, dat wil zeggen 98 EUR aan ontvangsten per inwoner. Net als bij de uitgaven, zijn er evenwel verschillen afhankelijk van de sociaaleconomische omgeving van elk OCMW (tabel 1). Ontvangstenstructuur De voornaamste rubrieken van de exploitatie-ontvangsten (uitgedrukt in EUR per inwoner) op basis van de economische indeling bieden een overzicht van de evoluties die werden vastgesteld in de begrotingen , alsook tijdens de vorige bestuursperiode (tabel 2). Volgens de begrotingen 213 zorgen de ontvangsten uit overdrachten voor 85,6 % van de totale ontvangsten en leveren ze dan ook de grootste bijdrage in de financiering van de diverse taken van de OCMW s (grafiek 9). Naast de gemeentedotatie (26,4 %) zijn de ontvangsten uit overdrachten afkomstig van andere bevoegdheidsniveaus vooral de federale overheid in de vorm van toelagen voor de (gedeeltelijke) terugbetaling van de gedane uitgaven. De terugbetaling van het leefloon en de tegemoetkomingen als hulpverlenend centrum vertegenwoordigen niet minder dan 43,2 % van de totale ontvangsten uit overdrachten. De omvang ervan varieert afhankelijk van de sociaaleconomische omgeving van de OCMW s. Voor de OCMW s van de zuidoostelijke woongemeenten vertegenwoordigen die ontvangsten slechts 18,5 % van hun ontvangsten uit overdrachten, terwijl ze voor de OCMW s van de gemeenten van de kanaalzone voor 47,3 % bijdragen in hun ontvangsten uit overdrachten. De eigen ontvangsten, die bestaan uit prestaties en financiële opbrengsten, vertegenwoordigen 14,4 % van de totale exploitatieontvangsten voor het eigen dienstjaar. 42

9 De gemeentedotatie aan de OCMW s Een analyse van de evolutie van de gemeentedotatie aan de OCMW s vanuit de gemeentebegrotingen over de periode geeft een duidelijk beeld van de gemeentelijke toelage in de financieringsbronnen van de OCMW s (grafiek 1). De gemeentedotatie (uitgedrukt in EUR per inwoner) bleef relatief stabiel tussen 2 en 24, maar is sinds 25 voortdurend blijven toenemen. Van 172 EUR per inwoner in 24 evolueerde ze naar gemiddeld 253 EUR per inwoner in 213. Sinds de financiële en economische crisis neemt de gemeentedotatie aan de OCMW s eveneens een steeds groter deel van de gemeente-uitgaven in. De drempel van 13 % van de totale gewone uitgaven werd bereikt in 28 en momenteel neemt de dotatie aan de OCMW s 14,1 % van de totale uitgaven. Het Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vertegenwoordigt het Bijzonder Fonds voor Maatschappelijk Welzijn 7 % van de algemene dotatie van het gemeentefonds. Het bedrag van de dotatie van elk OCMW wordt bepaald in de circulaire voor de begrotingsopmaak 213. Ze bedraagt 17 EUR per inwoner op de begroting 213 en is toegenomen met 2,1 %. Het leefloon Bij de ontvangsten uit overdrachten vormen de bedragen van de terugvordering van het leefloon bij de hogere overheid, gemeten naar omvang, de tweede grootste rubriek van de ontvangsten uit overdrachten na de gemeentedotatie, met een bedrag van 21,2 miljoen EUR op de begroting 213, dat wil zeggen 185 EUR per inwoner. De dekkingsgraad voor het leefloon 11, dat wil zeggen het teruggevorderd bedrag in verhouding tot het uitgegeven bedrag, beloopt gemiddeld 75,6 % met evenwel grote verschillen volgens categorie van OCMW s. De OCMW s van de zuidoostelijke woongemeenten noteren een gemiddelde dekkingsgraad van 66,5 %, terwijl de OCMW s van de gemeenten in de kanaalzone daarvoor 76,8 % optekenen. Gelet op het overwicht van die laatste gemeenten en van Brussel-Stad voor de absolute bedragen, hebben ze een grotere invloed op het gewestgemiddelde. De dekkingsgraad van de OCMW s van de andere clusters van gemeenten ligt tussen die beide uiterste waarden in. De aanhoudende toename van het aantal begunstigden van het leefloon aan de ene kant en de gedeeltelijke terugvordering van de uitgegeven bedragen aan de andere kant, heeft een bepalende invloed op de deficitaire financiële situatie van de OCMW s. De ontvangsten uit prestaties De ontvangsten uit prestaties omvatten de opbrengsten uit diensten die het OCMW verstrekt, alsook de opbrengsten die voortkomen uit het beheer van de eigen goederen. Volgens de begrotingen 213 vertegenwoordigen ze gemiddeld 147,3 miljoen EUR, dat is 129 EUR per inwoner en 14,2 % van de totale exploitatie-ontvangsten. Ze bestaan in hoofdzaak uit het gedeelte dat terugvorderbaar is bij de begunstigden of de rechthebbenden van de verleende diensten (thuismaaltijden, schoonmaakdienst, verblijf in een rusthuis enz.). De ontvangsten uit prestaties zijn voor gemiddeld 33,2 % afkomstig van de bijdragen van de gepensioneerden in de rusthuizen of de rvt s. Grafiek 1 Evolutie van de gemeentedotatie aan de OCMW s Brusselse gemeentebegrotingen In % van de gewone uitgaven 11,8 % 11,5 % 11,4 % 11,6 % 11,8 % 12,1 % 12,6 % 12,6 % 13,1 % 13,5 % 13,8 % 14, % 14,2 % 14,1 % In EUR/inw De dekkingsgraad wordt verkregen door de bedragen in artikel ( XX/5) als ontvangsten te verdelen over de bedragen die vermeld staan in artikel ( XX/5) als uitgaven. 43

10 Rusthuizen en rust- en verzorgingstehuizen Alle Brusselse OCMW s beschikken over op zijn minst één rusthuis (rh) of rust- en verzorgingstehuis (rvt). Het aantal instellingen in de vorm van een rh, een rvt of serviceflats bedraagt er 173 in 213 en er zijn erkende bedden beschikbaar. De verdeling van het aantal bedden per soort van organiserende macht geeft aan dat 24,1 % een openbare organiserende macht heeft, 12,7 % valt onder de categorie vereniging en het resterende is privé. De uitgaven voor de functie rh-rvt van de OCMW s bedraagt gemiddeld 142 EUR per inwoner, dat is 15,8 % van de totale gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar van de OCMW s op de begroting 213 met evenwel grote verschillen tussen de OCMW s volgens sociaaleconomische cluster. De OCMW s van de zuidoostelijke woongemeenten laten uitgaven optekenen ten belope van 152 EUR, tegen 94 EUR bij de OCMW s van de gemeenten in de kanaalzone. De activiteit rh-rvt weegt netto voor 21 EUR per inwoner op de begroting 213. We stellen vast dat het uitgavenniveau relatief stabiel was over de periode De dekkingsgraad, dat wil zeggen het aandeel van de ontvangsten uit de bijdragen van de gepensioneerden in de totale uitgaven voor die functie, bedraagt gemiddeld 3,2 %. Grafiek 11 Evolutie van de uitgaven voor de functie rh-rvt 16 Begrotingen (in EUR/inw.) Uitgaven in % van de exploitatiebegroting van de OCMW s 17,9 % 17,7 % 17,8 % 16,7 % 16, % 16, % 15,8 % 4. De investeringen van de Brusselse OCMW s De balanssituatie van de OCMW s geeft ons een beeld van hun vermogenssituatie op het einde van het jaar. De activa omvatten alle tegoeden en rechten van een OCMW, terwijl de passiva een weergave zijn van de middelen die het ter beschikking heeft (eigen vermogen en schulden). De evolutie van de vermogenssituatie wordt beoordeeld op grond van de gedetailleerde analyse van twee belangrijke financiële dimensies, nl. de investeringen en de schulden. De link tussen die twee financiële luiken is het feit dat de investeringen in hoofdzaak worden gefinancierd met kredieten en daardoor in grote mate de schuldevolutie bepalen. De begrotingsboekhouding verschaft informatie over de financiële stromen (nieuwe investeringsplannen en kredieten), maar bevat geen enkele inlichting over de boekhoudkundige waarde van de uitstaande schulden en het vermogen. Het vermogen van de OCMW s: balans en vaste activa Op basis van de balansen 211 bedragen de totale activa van de OCMW s miljoen EUR, dat is EUR per inwoner. De vaste activa nemen het leeuwendeel voor hun rekening met 72,5 % van de totale activa. Bij de vaste activa vertegenwoordigen de materiële vaste activa 93,5 % van alle vaste activa. Aan de passiefzijde komen de schulden van de OCMW s op de balans 211 uit op 584 miljoen EUR, dat is 522 EUR per inwoner. Het aandeel van de kortlopende schulden in de totale schulden bedraagt 28 EUR per inwoner en vertegenwoordigt 39,8 % van alle schulden samen In vergelijking met de begroting van de OCMW s bedraagt het aandeel van de schulden 56,5 % van de totale exploitatie-ontvangsten voor Totale exploitatie-uitgaven (in EUR/inw.) Nettokosten (in EUR/inw.) 44

11 De investeringsinspanningen en de financiering ervan De investeringen op de begroting 213 beliepen 238 miljoen EUR op basis van de gegevens die in de loop van het onderzoek werden ingezameld, dat is 29 EUR per inwoner. Ze vertegenwoordigen 23,1 % van de totale gewone OCMW-ontvangsten van het eigen dienstjaar. De geplande investeringsinspanningen blijven gehandhaafd over de voorbije drie jaar. De investeringsprognoses op de begrotingen vinden we niet integraal terug in de vastleggingen in de rekeningen (grafiek 12). Er zijn immers tal van investeringsprojecten die op de begroting staan ingeschreven, maar die niet worden uitgevoerd in de loop van het voorziene budgetjaar en heel vaak worden gespreid over verscheidene jaren of worden uitgesteld of zelfs geschrapt (na diverse gebeurtenissen zoals vertraging bij de voorbereiding van het dossier, stopzetten of uitstellen van projecten, problemen in verband met de financiële haalbaarheid enz.). Grafiek 12 Evolutie van de investeringsuitgaven - Rekening en Begroting Investering - Begroting Investering - Rekening Grafiek 13 Structuur voor de financiering van de investeringen Begroting 213 De effectieve verwezenlijkingsgraad van de investeringen bedraagt gemiddeld 43,1 % voor de periode Financieringsstructuur De buitengewone uitgaven van de OCMW s worden in hoofdzaak gefinancierd door kredieten ten belope van 74,3 % op de begroting 213, dat is 131 EUR per inwoner. De andere componenten van de financieringsmiddelen omvatten kapitaaltoelagen, autofinanciering en verkoop van vermogensbestanddelen (als desinvestering). Die gemiddelde financieringsstructuur schommelt van jaar tot jaar en verschilt overigens gevoelig van OCMW tot OCMW, afhankelijk van hun financieringsmogelijkheden. Financiering 66,7 % Tegemoetkomingen15,4 % Desinvesteringen 17,9 % 45

12 5. Begrotingssaldi en resultatenrekeningen In de begrotingsboekhouding beoordelen we doorgaans de financiële gezondheid van een OCMW door de begrotingssaldi te berekenen, dat wil zeggen het verschil tussen de ontvangsten en de uitgaven. De boekhouding van de lokale openbare besturen maakt een systematisch onderscheid tussen de verrichtingen die verband houden met het eigen dienstjaar en die van de voorgaande dienstjaren. Dat onderscheid leidt tot de berekening van twee soorten saldi: Het algemeen saldo, dat enkel betrekking heeft op de ontvangsten en de uitgaven van het dienstjaar. Het omvat echter ook de functionele overdrachten voor het eigen dienstjaar. Het saldo bestaat uit twee delen, nl. het exploitatiesaldo voor de gewone dienst en het investeringssaldo voor de buitengewone dienst. Het exploitatiesaldo is doorgaans positief en moet in verband worden gebracht met het saldo van de investeringen op de buitengewone dienst, dat meestal negatief is, omdat dat laatste de kapitaalaflossingen van de leningen omvat. Het saldo algemeen totaal houdt eveneens rekening met de verrichtingen voor de voorgaande dienstjaren (met inbegrip van de uitgestelde boni of mali), alsook met de algemene overboekingen. De saldi van de begrotingsrekeningen (het verschil tussen de vastgestelde rechten en de vastleggingen) weerspiegelen een concrete financiële werkelijkheid, terwijl de saldi die ingeschreven staan in de begrotingen ramingen zijn voor de ontvangsten en de uitgaven in een begrotingsjaar. Omdat een voorzichtig financieel beleid doorgaans uitgaat van een lichte onderschatting van de ontvangsten en een lichte overschatting van de uitgaven, geven de begrotingssaldi meestal een pessimistischer beeld dan de saldi van de begrotingsrekeningen. Buiten het nettoresultaat van het dienstjaar 27 is het algemeen saldo positief voor de volledige geanalyseerde periode. Voor de periode is het algemeen saldo negatief op de begroting, het tekort bedraagt -4 EUR per inwoner op de begroting 213. Als het bedrag van de gemeentedotatie wordt afgetrokken, bedrag dat eigenlijk bedoeld is om te komen tot een begrotingsevenwicht, dan zien we een geleidelijke verslechtering, zowel van de begroting als op de rekening voor de geanalyseerde periode. Het tekort zonder de gemeentetoelage komt op de begroting 213 uit op 244 EUR per inwoner. We vestigen echter de aandacht op de nettotoename van de reserves in de rekeningen over de periode Grafiek 14 Evolutie van de saldi Rekeningen en begrotingen (in EUR/inw.) Rekening 27 Rekening 28 Rekening 29 Rekening 21 Rekening 211 Budget 211 Budget 212 Budget 213 Algemeen saldo (voor gemeentetoelage) Saldo algemeen totaal Algemeen saldo Reserves 46