FOCUS : TOEKENNINGSDUUR

Transcriptie

1 FOCUS : TOEKENNINGSDUUR

2 De toekenningsduur: een nieuwe variabele van de POD Maatschappelijke Integratie 1. INLEIDING Onderzoek naar toekenningsduur binnen de Belgische bijstand werd eerder door Bart Cockx 1 uitgevoerd in Er werd vastgesteld dat er een toekenningsduur is voor mannen van 4,5 maand en voor vrouwen van 7 maand (PODMI mediaan 201 dagen of 6,6 maand). Verder werd door Cockx aangetoond dat personen met bepaalde groepen langer in de bijstand verblijven. Zo worden vrouwen met kinderen ten laste en opvallend ook alleenstaande mannen langdurige gekenmerkt door lange afhankelijkheid van steun (zie tabel 5). Recenter werk van de hand van Sarah Carpentier 2 (2011) komt tot een hogere toekenningsduur van 8 maanden. 28% van de bijstandsbevolking is slechts van korte duur afhankelijk van steun en kan nadien zich (her) integreren in de samenleving. Voor 34% is het OCMW gedurende meer dan 32 maanden van levensbelang (zie grafiek 1). 2. ANALYSE VAN DE TOEKENNINGSDUUR VAN DE GERECHTIGDEN OP EEN LEEFLOON Ter herinnering: de statistieken van het aantal gerechtigden zijn gebaseerd op de aanvragen tot terugbetaling die maandelijks worden ingediend door de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) bij de POD Maatschappelijke Integratie (POD MI). Een persoon wordt beschouwd als gerechtigde voor zover het saldobedrag uitbetaald aan het OCMW (incl. regularisaties) voor deze persoon positief is over de referentieperiode. Voor een gerechtigde kan een toekenningsduur berekend worden en dit voor elke soort ontvangen steun. Deze duur komt overeen met het aantal dagen steun dat (werd betaald) tijdens de maand of het jaar. Deze nieuwe variabele werd ontwikkeld het informaticasysteem van de PODMI en in deze nota worden de voorlopige resultaten voorgesteld. 1 Analysis of transition data by the minimum-chi-square method: an application to welfare spells in Belgium, Cockx, Uitdagingen van een activerende bijstand die verkleurde, Carpentier, Welzijnsgids, oktober 2011, p Er zijn 589 gemeentes in België en een OCMW per gemeente. 2

3 Deze eerste analyse van de toekenningsduur werd uitgevoerd voor de gerechtigden op het leefloon (LL). De toekenningsduur werd globaal berekend voor alle gerechtigden en er wordt een onderscheid gemaakt volgens geslacht, leeftijd en gezinscategorie. Aan het einde worden de resultaten per groottecluster 4 eveneens voorgesteld. Deze analyse is de eerste die door de POD Maatschappelijke Integratie werd uitgevoerd en hierdoor ontstaat een eerste visie op de variabele "toekenningsduur". Deze analyse bevat een aantal grenzen (zie hoger) en vereist latere ontwikkelingen, maar dient ook als reflectiebasis om zo de toekomstige werkzaamheden te oriënteren Leefloongerechtigden doorheen de periode Onze eerste manier om de toekenningsduur te analyseren, bestaat in het verdelen van alle gerechtigden die een leefloon hebben ontvangen tussen 1 januari 2002 en 31 december 2012, volgens hun toekenningsduur verdeeld in acht reeksen, zoals onderstaande grafiek toont. Er moet worden opgemerkt dat deze reeksen niet noodzakelijk overeenkomen met ononderbroken periodes van steun, een persoon kan een onderbroken een leefloon ontvangen gedurende het volledige traject bij het OCMW. Om bepaalde vergelijkingen te kunnen maken met de studie van de universiteit van Antwerpen 5 hebben wij de steekproef beperkt tot personen die het leefloon ten vroegste genieten in januari 2004 na een periode van onderbreking van minstens 2 jaar - tot december 2012 en wij hebben de toekenningsduur gemeten op een duur van twee jaar vanaf de startdatum. 4 Ter herinnering: de 589 OCMW's werden gegroepeerd (cluster) in functie van de grootte van de bevolking van de gemeenten. Voor meer details, raadpleeg het statistisch verslag. 5 Uitdagingen van een activerende bijstand die verkleurde, Carpentier, Welzijnsgids, oktober 2011, p

4 Grafiek 1: verdeling van de leefloners volgens hun toekenningsduur tijdens de twee eerste jaren volgend op de startdatum. Deze analyse toont aan dat bijna de helft van deze populatie (48.3 %) niet langer dan 6 maanden het leefloon geniet en toont de rol van de OCMW's als springplank in de maatschappelijke integratie aan. Bovendien zien we eveneens dat er slechts een klein gedeelte (16 %) van de gerechtigden overblijft voor wie de herintegratie moeilijker en langzamer verloopt (meer dan 21 maanden). De totale populatie van deze verdeling van de toekenningsduur telt personen. De gemiddelde toekenningsduur bedraagt 279 dagen, de mediane duur 201 dagen. En we kunnen eveneens vaststellen dat slechts 1,1 % (3.046 personen) het leefloon hebben ontvangen gedurende 2 volledige jaren - en misschien zelfs nog langer Gerechtigden op het leefloon per jaar van 2002 tot 2012 Een tweede manier om de toekenningsduur te analyseren is te kijken hoe de gerechtigden elk jaar starten in volledige toekenningsduur (365 dagen per jaar) en toekenningsduur (minder dan 365 dagen per jaar). De gerechtigden met toekenningsduur zijn ofwel nieuwe gerechtigden, ofwel personen die het OCMW tijdens het jaar verlaten, of nog personen die niet doorlopend een beroep doen op de steun van het OCMW tijdens het jaar. 4

5 Op deze manier worden de gerechtigden die terugkeren naar het leefloon na 1 januari van elk jaar de facto beschouwd als van duur tijdens het jaar van hun toegang. Zo worden diegenen die het OCMW tijdens het jaar verlaten eveneens beschouwd alsof ze in toekenningsduur zijn gedurende het jaar dat zij het OCMW verlaten. Dit heeft dus een oververtegenwoordiging tot gevolg van de duur. Zoals onderstaande tabel aantoont, zijn de verhoudingen van gerechtigden met volledige en duur stabiel in de periode Tabel 1: gerechtigden op een leefloon volgens soort toekenningsduur Begunstigden duur Onvolledige duur Totaal duur 32.6% 33.9% 33.9% 34.1% 32.9% 32.3% 31.9% 31.7% 32.3% 32.3% Onvolledige duur 67.4% 66.1% 66.1% 65.9% 67.1% 67.7% 68.1% 68.3% 67.7% 67.7% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% In 2012 telden we jaarlijkse gerechtigden op een leefloon voor een totale duur van dagen 6. Van deze gerechtigden had 32,3 % een volledige toekenningsduur, terwijl 67,7 % een duur had. Tabel 2: aantal dagen leefloon toegekend per jaar volgens soort toekenningsduur Toekenningsduur duur Onvolledige duur Totaal duur 52.9% 54.3% 54.4% 54.6% 53.2% 52.9% 52.3% 51.4% 51.9% 51.8% Onvolledige duur 47.1% 45.7% 45.6% 45.4% 46.8% 47.1% 47.7% 48.6% 48.1% 48.2% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Uitgedrukt in verhouding tot het aantal dagen toegekende steun telde de 32,3% gerechtigden met een volledige toekenningsduur mee voor 51,8% van het totale aantal toegekende dagen in 2012, terwijl de gerechtigden met een onvolledig toekenningsduur meetelden voor 48,2% van het totale aantal toekenningsdagen. Dit wordt verklaard door het feit dat de gerechtigden met een toekenningsduur twee maal zo talrijk zijn dan 6 Het gaat om het jaarcijfer, ofwel de afrekening van het aantal gerechtigden tijdens een jaar. Iemand die gedurende meerdere verschillende periodes tijdens eenzelfde jaar steun heeft genoten, wordt slechts één keer geteld. 5

6 diegenen met een volledige duur, maar dat hun toekenningsduur gemiddeld 162 dagen bedraagt, ofwel iets minder dan de helft van de volledige toekenningsduur. Zoals volgende grafiek aantoont, zijn deze verhoudingen weinig veranderd sinds 2003 toen 32,6 % van de gerechtigden op het leefloon met een volledige toekenningsduur 52,9 % van het totaal aantal toegekende dagen verdeeld. Grafiek 2: aantal gerechtigden op een leefloon met een volledige toekenningsduur - jaar 2003 tot % 52.9% 54.3% 54.4% 54.6% 53.2% 52.9% 52.3% 51.4% 51.9% 51.8% 50% 45% 40% 35% 32.6% 33.9% 33.9% 34.1% 32.9% 32.3% 31.9% 31.7% 32.3% 32.3% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Verhouding begunstigden met een volledige toekenningsduur Gewicht van de volledige duur binnen de totale toekenningsduur De leefloners met een toekenningsduur hebben steun genoten gedurende gemiddeld 162 dagen per jaar. Deze duur is vrij stabiel sinds 2003 en varieert tussen een minimum van 156 dagen en een maximum van 162 dagen per jaar. Tabel 3: gemiddeld aantal toekenningsdagen voor de leefloners met een duur. Onvolledige duur Gemiddeld aantal toekenningsdagen Kwartiel Mediaan Kwartiel

7 De verdeling van de gerechtigden met een toekenningsduur volgens het aantal toekenningsdagen in 2012 geeft een lichte concentratie voor de korte duur. 50 % van deze gerechtigden had immers een toekenningsduur van 1 tot 143 dagen in 2012, terwijl de andere helft zich uitstrekt over een duur van 144 à 364 dagen 7. Verderop in deze nota wordt dieper ingegaan op de toekenningsduur volgens de kenmerken van de gerechtigden, namelijk het geslacht, de leeftijd en de gezinscategorie. Wij zullen dit apart doen voor de gerechtigden met een volledige toekenningsduur en voor diegenen met een toekenningsduur Leefloners volgens geslacht Van de leefloners weten wij dat meer dan de helft vrouwen zijn 8. De aanwezigheid van vrouwen in het leefloon is trouwens groter dan hun aandeel in de Belgische bevolking (54,4 % in het leefloon tegenover 51,5 % in de bevolking). Grafiek 5: verdeling van de leefloners en van de Belgische bevolking volgens geslacht % 50% 45% 45.6% 54.4% 48.5% 51.5% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Leefloon Bevolking Mannelijk Vrouwelijk Wat de leefloners met een volledige toekenningsduur betreft toont onderstaande tabel ons dat 61,6 % van hen vrouwen waren in Dit aandeel is hoger dan hun aandeel in het leefloon, zonder onderscheid te maken in duur. Het aandeel vrouwen met een volledige toekenningsduur vertoont echter een dalende trend sinds Een theoretische gelijkwaardige verdeling zou een mediaan geven van 182 toekenningsdagen. 8 Zie het statistisch verslag voor een meer gedetailleerde analyse van de profielen van de leefloners volgens geslacht. 7

8 Tabel 4: verdeling van de leefloners volgens het soort toekenningsduur en het geslacht duur Vrouwen 65.2% 65.0% 64.4% 64.7% 64.8% 64.5% 63.8% 62.6% 62.3% 61.6% Mannen 34.8% 35.0% 35.6% 35.3% 35.2% 35.5% 36.2% 37.4% 37.7% 38.4% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Onvolledige duur Vrouwen 52.8% 52.9% 52.3% 52.1% 52.5% 52.2% 50.4% 50.8% 51.0% 50.8% Mannen 47.2% 47.1% 47.7% 47.9% 47.5% 47.8% 49.6% 49.2% 49.0% 49.2% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% De verdeling volgens het geslacht van de leefloners met een duur is meer gelijklopend. Er waren 50,8 % vrouwen tegenover 49,2 % mannen in Hier is er een lichte daling van het aantal vrouwen sinds Wij weten al dat er meer vrouwen dan mannen zijn bij de leefloners en dat die in verhouding talrijker zijn dan de mannen die een volledige toekenningsduur genieten. Zoals onderstaande tabel aantoont, ontvangen vrouwen ook vaker een leefloon met volledige duur dan mannen. 36,6 % van de vrouwen heeft immers een volledig leefloon genoten tijdens het jaar 2012 tegenover slechts 27,1 % van de mannen. Tabel 5: verdeling van het leefloon volgens het geslacht en het soort toekenningsduur Vrouwen duur 37.4% 38.6% 38.8% 39.2% 37.7% 37.1% 37.2% 36.4% 36.8% 36.6% Onvolledige duur 62.6% 61.4% 61.2% 60.8% 62.3% 62.9% 62.8% 63.6% 63.2% 63.4% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Mannen duur 26.2% 27.6% 27.7% 27.6% 26.6% 26.2% 25.5% 26.1% 26.8% 27.1% Onvolledige duur 73.8% 72.4% 72.3% 72.4% 73.4% 73.8% 74.5% 73.9% 73.2% 72.9% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Onderstaande tabel toont aan dat vrouwen gemiddeld langere toekenningsduur hebben in vergelijking met mannen. 8

9 Tabel 6: gemiddelde toekenningsduur van een leefloon met duur volgens geslacht Vrouwen Gemiddeld aantal toekenningsdagen duur Mannen Gemiddeld aantal toekenningsdagen - duur In 2012 bedroeg de toekenningsduur van een leefloon voor vrouwen gemiddeld 166 dagen tegenover 157 dagen voor mannen. In de gedeelten die volgen wordt de verdeling van de gerechtigden in volledige duur en in duur weergegeven met detail voor geslacht, gezinscategorie en leeftijd Leefloners volgens geslacht en gezinscategorie Vrouwen zijn binnen het leefloon oververtegenwoordigd, zij hebben vaker dan mannen een volledige toekenningsduur en hun gemiddelde toekenningsduur is langer dan die van de mannen. Onderstaande grafiek toont aan dat onder de leefloners in 2012 verhoudingsgewijs veel meer vrouwen waren met gezinslast 9 dan mannen. Dit wordt verklaard door het feit dat deze categorie tegelijkertijd alleenstaanden (eenoudergezinnen) bevat en gezinnen van samenwonenden (echtgenoten of levenspartners) waarvan de dossiers het vaakst geopend worden op de naam van de moeder van de kinderen. 9 Ter herinnering: de categorie "personen met gezinslast" omvat zowel gezinnen van samenwonenden (echtgenoot of levenspartner), als alleenstaanden. Het is echter niet mogelijk om hier een onderscheid tussen te maken op het niveau van onze statistieken. 9

10 Grafiek 6: verdeling van de leefloners volgens het geslacht en de gezinscategorie % 80.0% 80.1% 70.0% 60.0% 50.0% 40.0% 53.0% 47.0% 57.4% 42.6% 30.0% 20.0% 19.9% 10.0% 0.0% Samenwonend Alleenstaande Gezinslast Mannelijk Vrouwelijk Via de gedetailleerde analyse van de verdeling van de toekenningsduur volgens het geslacht en de gezinscategorie wordt bevestigd dat op het niveau van elk van de gezinscategorieën vrouwen vaker een volledige toekenningsduur hebben dan mannen en dat zij systematisch langere gemiddelde toekenningsduur hebben ten opzichte van de mannen. Tabel 7: verdeling van de leefloners volgens de volledige duur, het geslacht en de gezinscategorie Toekenningsduur Gezinssituatie Samenwonend Alleenstaande Gezinslast Geslacht 100% 100% 100% Vrouwen 21.6% 78.4% % 77.0% % 76.3% 158 Mannen 17.4% 82.6% % 83.7% % 82.5% 146 Vrouwen 37.4% 62.6% % 64.1% % 66.0% 153 Mannen 26.2% 73.8% % 76.1% % 74.4% 150 Vrouwen 35.6% 64.4% % 66.6% % 65.9% 155 Mannen 22.5% 77.5% % 78.2% % 75.1%

11 2.7. Leefloners volgens geslacht en leeftijd Wij merken weinig verschil tussen de verdeling van vrouwen en mannen die een leefloon genieten volgens leeftijd. In 2012 waren er iets meer vrouwen in de leeftijdscategorie van de 45-jarigen en ouder en iets meer mannen in de categorie 25 tot 44 jaar. Grafiek 7: verdeling van de leefloners volgens het geslacht en de leeftijdscategorie % 40% 41.6% 35% 32.4% 33.3% 33.9% 30% 25% 20% 23.2% 21.9% 15% 10% 10.9% 5% 2.8% 0% Leefloon Bevolking &+ Over het algemeen stijgt het aantal gerechtigden met een volledige toekenningsduur volgens leeftijd, ongeacht het geslacht. Hoewel nauwelijks 21,1% vrouwen en 17,7% mannen van jonger dan 25 jaar een volledige toekenningsduur genoten, geniet respectievelijk 53,2% en 41,4% een volledige toekenningsduur in de categorie van 45 jaar en ouder in De gerechtigden in de categorie van 25 tot 44 jaar kennen de kortste toekenningsduur 10. De analyse van de verdeling van de toekenningsduur - volledig en onvolledig - volgens geslacht en leeftijdscategorie leert dat het aantal begunstigden met een volledige toekenningsduur meer uitgesproken stijgt met de leeftijd bij vrouwen dan bij mannen. De impact van de leeftijd is dus meer uitgesproken bij vrouwen dan bij mannen. 10 Een gemiddeld langere toekenningsduur voor jongeren van minder dan 25 jaar wordt gedeeltelijk verklaard door het feit dat deze leeftijdscategorie 37 % studenten telt die door de OCMW's kunnen verplicht worden om te werken tijdens de schoolvakanties. Deze studenten genieten dus geen volledig leefloon gedurende het jaar en beïnvloeden de gemiddelde duur naar boven. Na uitsluiting van de studenten, echter, bedroeg de gemiddelde toekenningsduur 167 dagen voor de vrouwen en 160 dagen voor de mannen, ofwel nog steeds meer dan de andere gemiddelde duur volgens leeftijd. 11

12 Tabel 8: verdeling van de leefloners volgens de toekenningsduur, het geslacht en de leeftijdscategorie Toekenningsduur Leeftijd Min en meer Geslacht 100% 100% 100% Vrouwen 19.1% 80.9% % 80.1% % 78.9% 178 Mannen 14.8% 85.2% % 83.4% % 82.3% 168 Vrouwen 32.1% 67.9% % 69.7% % 68.8% 152 Mannen 20.6% 79.4% % 80.1% % 77.7% 147 Vrouwen 52.4% 47.6% % 45.3% % 46.8% 161 Mannen 43.6% 56.4% % 56.7% % 58.6% Leefloners volgens grootteclusters Ter herinnering: de 589 OCMW's werden gegroepeerd (cluster) in functie van de grootte van de bevolking van de gemeenten. Er werden vier grootteclusters bepaald als volgt: Cluster van de kleine gemeenten (GC1): gemeenten waarvan de bevolking inwoners niet overschrijdt; Cluster van de middelgrote gemeenten (GC2): gemeenten met een bevolkingsaantal tussen en inwoners; Cluster van de grote gemeenten (GC3): gemeenten met een bevolkingsaantal tussen en inwoners; Cluster van de vijf grote steden (GC4): gemeenten waarvan het bevolkingsaantal hoger ligt dan inwoners. 12

13 Tabel 9: verdeling van de leefloners volgens de toekenningsduur, het geslacht en het soort cluster Toekenningsduur Cluster GC1 GC2 GC2 GC4 Geslacht 100% 100% 100% Vrouwen 31.9% 68.1% % 73.1% % 75.3% 146 Mannen 21.4% 78.6% % 82.3% % 82.5% 135 Vrouwen 34.6% 65.4% % 68.5% % 69.1% 154 Mannen 22.4% 77.6% % 78.5% % 78.4% 144 Vrouwen 38.5% 61.5% % 61.3% % 61.6% 169 Mannen 27.8% 72.2% % 73.3% % 71.8% 159 Vrouwen 33.7% 66.3% % 62.2% % 61.4% 166 Mannen 24.4% 75.6% % 72.8% % 70.6% 159 Bovenstaande tabel toont dat het aantal begunstigden, zowel vrouwelijk als mannelijk, met een volledige toekenningsduur hoger is in de cluster van de grote gemeenten (GC3) en die van de vijf grote steden (GC4). Daarnaast is de gemiddelde toekenningsduur het langst is in de clusters GC3 en GC4. Deze toestand verschilt van de toestand die werd waargenomen in 2003 toen er weinig verschillen werden vastgesteld van een cluster tot een andere. 13