Gemeentefinanciën 2011: Het onzeker economisch klimaat weegt op de financiën van de lokale besturen en op hun investeringscapaciteit

Transcriptie

1 Brussel, 27 juni 2011 Gemeentefinanciën 2011: Het onzeker economisch klimaat weegt op de financiën van de lokale besturen en op hun investeringscapaciteit Nadat de gemeenten te maken kregen met de eerste gevolgen van de economische en financiële crisis, krijgen ze nu af te rekenen met de weerslag van de Europese crisis van de soevereine schuld en met de gevolgen van de maatregelen voor de sanering van de overheidsfinanciën. Die aanhoudende begrotingsdruk is te merken zowel in de werking van de lokale besturen (gewone dienst) als in hun investeringsprojecten (buitengewone dienst) en zal in de toekomst nog zwaarder wegen. Op basis van onze nieuwe jaarlijkse financiële enquête, die een zeer significante responsgraad kan voorleggen (meer dan 490 gemeenten, die 90 % van de bevolking vertegenwoordigen), kunnen we de voornaamste trends in de begrotingen 2011 blootleggen voor de drie gewesten van het land. De resultaten van onze analyse wijzen op een min of meer uitgesproken verslechtering van de budgetsaldi, afhankelijk van het gewest, en op een relatieve stagnering van de lokale overheidsinvesteringen, wat vrij atypisch is in deze fase van de bestuursperiode, waarin het volume aan lopende projecten veeleer toeneemt. Nieuwe groeivertraging bij de ontvangsten Op basis van onze enquête komen de gewone ontvangsten voor het eigen dienstjaar in 2011 uit op ,8 miljoen EUR, d.w.z. een groei die vertraagt tot slechts 1,6 % in vergelijking met 2010 (tegen 2,5 % in 2010 en 3,7 % in 2009). Deze groeivertraging in 2011 is in werkelijkheid vooral uitgesproken voor de Vlaamse gemeenten (+0,7 %), terwijl ze in de buurt blijft van 3 % voor de Waalse en de Brusselse gemeenten. De belastingontvangsten die voor meer dan 50 % van de gewone financiering van de gemeenten zorgen, ondergaan een fikse vertraging met een groeipercentage van slechts 1,6 %, tegen een gemiddelde jaarlijkse groei van 3,4 % sinds het begin van de bestuursperiode. Die terugval van de belastingontvangsten kan worden toegeschreven aan de aanvullende belasting op de personenbelasting, die een terugval kennen van -0,4 % in 2011, wat in contrast staat met de stijging van 4,5 % in 2010 en van 7,4 % in Deze sterke aangroei is voornamelijk het gevolg van de versnelde inkohiering van de inkomstenbelastingen (onder meer omdat de gezinnen intensiever gebruik hebben gemaakt van de elektronische aangifte via Tax-on-web ). De daling die werd vastgesteld in 2011, weerspiegelt enkel een terugkeer naar een normale situatie. De toename van de belastingontvangsten is er gekomen zonder een aanzienlijke stijging van de aanslagvoeten. Het gemiddelde aantal opcentiemen op de onroerende voorheffing komt voor 2011 uit op voor alle Belgische gemeenten, dat is 2 centiemen meer dan in De gemiddelde aanslagvoet van de aanvullende belasting op de personenbelasting zou uitkomen op 7,38 %, tegen 7,41 % het jaar ervoor. De specifiek lokale belastingen (zoals de parkeerbelasting, afvalbelasting enz.), die de voorbije jaren relatief stabiel waren gebleven in de nasleep van de lokale fiscale pacten die gesloten werden met de Gewesten, zijn in 2011 weer gestegen (+5,0%). De ontvangsten afkomstig uit dotaties en toelagen geven eveneens een gematigde evolutie te zien van 1,8%, tegen 2,7 % het jaar ervoor. Die financiële overdrachten van de hogere overheden (hoofdzakelijk de Gewesten) vertegenwoordigen 37,4 % van de totale ontvangsten voor de begroting 2011 en vormen de tweede grootste financieringsbron voor de gemeenten. De ontvangsten uit fondsen (niet-toegewezen algemene financiering), die doorgaans een automatisch groeimechanisme kennen (soms in reële termen), blijven een dynamische groei optekenen (+3,3 %) terwijl de toelagen lichtjes zijn gedaald (-0,5 %). Deze laatste evolutie 1

2 zien we vooral bij de Vlaamse gemeenten als gevolg van de afschaffing van compenserende gewestelijke steun uit het lokale pact en van het rationaliseren van de toekenning van specifieke toelagen. Ten slotte vertegenwoordigen de eigen ontvangsten die worden gegenereerd via de activiteit van de gemeente (dienstverlening) of in de vorm van ontvangsten die voortvloeien uit het gemeentelijk patrimonium (huur- en financiële opbrengsten) 12,2 % van de gewone ontvangsten. Ze laten eveneens een lichte stijging optekenen met 1,1 %. Die groei vloeit voort uit een sterk uiteenlopende evolutie tussen aan de ene kant een significante stijging van de ontvangsten uit dienstverlening (+10,3 %), en aan de andere kant een daling van de financiële ontvangsten (-9,3 %). De raming van die laatste in de aanvankelijke begrotingen van 2011 houdt nog geen rekening met de beslissing van de Gemeentelijke Holding om maar de helft van het geplande dividend uit te keren. Die aan elkaar tegengestelde trends hebben beide te maken met de energiesector, maar vertonen sterke regionale verschillen. De stijging van de ontvangsten uit prestaties is in hoofdzaak het gevolg van de uitbreiding van de wegenheffing voor het gasnet in Wallonië, terwijl de daling van de financiële opbrengsten te wijten is aan het feit dat tal van Vlaamse en Brusselse gemeenten het jaar ervoor, in 2010, konden rekenen op uitzonderlijke dividenden (voornamelijk in het kader van de herstructurering van de energiesector). Daaruit vloeit voort dat de totale eigen ontvangsten een andere evolutie vertoont in de verschillende gewesten: +10,7 % in Wallonië, -1,7 % in Vlaanderen en -5,2 % in Brussel. Stijgende uitgaven, vooral bij de sociale uitgaven (dotatie aan het OCMW enz.) Volgens de begrotingen voor 2011 belopen de gewone uitgaven van de gemeenten miljoen EUR en zijn zij in vergelijking met het jaar daarvoor sterker gestegen, nl. met 3,2 % tegen met 1,9 % in 2010 maar met 4,0 % in 2009). De tegengestelde tendensen in de uitgaven sinds 2008 zijn vooral toe te schrijven aan de sterke inflatieschommelingen (die zelf fors beïnvloed worden door de onregelmatige ontwikkeling van de prijzen voor grondstoffen en energie in de loop van de voorbije jaren). De structuur van de uitgaven van de gemeenten omvat drie groepen: de personeels- en werkingsuitgaven, de uitgaven voor overdrachten (met onder meer de dotatie aan het OCMW en de politiezone en de gemeentelijke bijdrage ten gunste van de openbare ziekenhuizen en de kerkfabrieken) en de schulduitgaven (d.w.z. de lasten van leningen, inclusief de kapitaalaflossingen). De 589 gemeenten hebben op de begroting voor 2011 een bedrag uitgetrokken van 8 323,7 miljoen EUR voor personeels- en werkingsuitgaven. Die twee uitgavencategorieën vertegenwoordigen samen bijna 60 % van de courante uitgaven en hun invloed bepaalt de globale evolutie van de gemeentebegrotingen. Na de sterke inflatoire druk die een weerslag had op de begrotingen voor 2009, bleef de toename van de personeels- en werkingsuitgaven in 2010 beperkt. De personeelsuitgaven gaan weer sterker stijgen in 2011 (+3,4 %), terwijl de werkingsuitgaven goed onder controle blijven (+1,6 %). De overdrachtuitgaven omvatten voornamelijk de toelagen die de gemeente meestal verplicht toekent aan publieke actoren (zoals politiezones, OCMW s, kerkfabrieken, openbare ziekenhuizen enz.) om hun werking te ondersteunen of hun budget in evenwicht te houden. Sinds het begin van de huidige bestuursperiode zijn de overdrachtuitgaven sterk gestegen. Ze vertonen namelijk een gemiddelde jaarlijkse groei van 4,7 %, wat meer is dan die van de totale uitgaven van de gemeenten (+3,1 % op jaarbasis). Daardoor gaan de overdrachtuitgaven ook zwaarder doorwegen in de gemeentebegrotingen. In 2007 vertegenwoordigden ze 29,2 % terwijl ze volgens de begrotingen 2011 vermoedelijk op 31,0 % zullen uitkomen. Bij die overdrachtuitgaven verwijzen we naar de evolutie van de dotatie aan het OCMW die in 2011 sterker is toegenomen voor de Waalse gemeenten (+5,0 %, tegen +3,1 % voor de Vlaamse gemeenten en +3,8 % voor de Brusselse gemeenten). Met een gemiddelde jaarlijkse groei van 5,7 %, is vooral voor de Brusselse gemeenten die nog het meest geconfronteerd worden met de verarming van de bevolking de dotatie aan het OCMW sterker gestegen sinds het begin van deze bestuursperiode. 2

3 De dotatie aan de politiezone kent een positieve evolutie in Zij stijgt gemiddeld met 3,3% bij de Vlaamse gemeenten, 4.9% bij de Waalse gemeenten en 5,8% bij de Brusselse gemeenten. Dit stijgingsritme ligt duidelijk hoger dan voor de andere uitgavecategorieën. De financiële lasten die te maken hebben met de betaling van interest en de schuldaflossing vertegenwoordigen voortaan minder dan 12,0 % van de gemeentelijke uitgaven (tegen 17,2 % in 2000 en 27 % in 1990). We wijzen erop dat in de boekhouding van de lokale besturen de kapitaalaflossing van de schulden deel uitmaakt van de gewone begroting en dus gedekt moeten worden door ontvangsten van dezelfde aard (d.w.z. recurrente ontvangsten). Uit de enquête over de begrotingen voor 2011 blijkt dat de schulduitgaven zullen toenemen met 2,6 %, d.w.z. minder snel dan het geheel van de gemeente-uitgaven, zodat de financiële kosten relatief gezien opnieuw zullen afnemen. Die recurrente daling van de financiële kosten in de gemeentelijke begrotingen sinds een twintigtal jaar is het gevolg van de combinatie van lagere rentelasten, actief schuldbeheer, de toewijzing van uitzonderlijke opbrengsten (zoals van de beursgang van Dexia enz.), tot de schuldaflossing en de maatregelen van de Gewesten (lokaal pact in Vlaanderen, overname van de saneringsschuld in het kader van de hervorming van het Gemeentefonds in Wallonië). Aanzienlijke verslechtering van de budgetsaldi (eigen dienstjaar) In alle gemeenten van het land samen laten de budgetsaldi in 2011 logischerwijze een duidelijke verslechtering optekenen, doordat de uitgaven sterker toenemen (+3,2 %) dan de ontvangsten (+1,6 %). Op basis van onze enquête zouden de gemeenten een tekort vertonen voor het eigen dienstjaar 2011 van -289,2 miljoen EUR, tegen slechts -62,9 miljoen EUR in het jaar ervoor. De verslechtering van het saldo voor het eigen dienstjaar kan worden vastgesteld in de drie Gewesten, maar is veel meer uitgesproken voor de Vlaamse gemeenten. Het tekort van die laatste gaat immers van -73,9 miljoen EUR in 2010 naar -273,6 miljoen EUR in 2011 (of bijna 95 % van het tekort voor alle gemeenten in het land). 216 Vlaamse gemeenten, d.w.z. 7 gemeenten op 10, zouden over 2011 een tekort vertonen voor het eigen dienstjaar. Terwijl zij voor het eigen dienstjaar 2010 een klein overschot optekenden, noteren de Waalse en de Brusselse gemeenten voor het eigen dienstjaar 2011 een beperkt tekort. Het saldo gaat van een overschot van 6,6 miljoen EUR in 2010 naar een tekort van -13,6 miljoen EUR in 2011 voor de Waalse gemeenten (39 % van de gemeenten met een tekort). Voor de Brusselse gemeenten is de evolutie nog beperkter, aangezien het saldo gaat van een overschot van 4,3 miljoen EUR in 2010 tot een heel klein tekort van -2,0 miljoen in 2011 (9 op 19 gemeenten met een tekort). Deze cijfers houden rekening met de regionale steun van 30 miljoen EUR aan gemeenten in financiële moeilijkheden. Tabel: Samenvatting van de evolutie van de budgetten 2011 Ontvangsten eigen dienstjaar (groeipercentage) Uitgaven eigen dienstjaar (groeipercentage) Saldo eigen dienstjaar (in miljoen EUR) Saldo algemeen totaal (in miljoen EUR) Totaal Vlaanderen Wallonië Brussel 1,6 % 0,7 % 3,0 % 2,8 % 3,2 % 3,2 % 3,4 % 3,1 % Voor het algemeen totaal (d.w.z. als we eveneens rekening houden met het resultaat van de voorgaande dienstjaren) is de toestand dit keer veel gunstiger, vooral voor de Vlaamse gemeenten, die op zich al een overschot vertonen van miljoen EUR, dat is bijna 75 % van het overschot voor alle gemeenten van het hele land. Het overschot voor het algemeen totaal van de Waalse gemeenten beloopt 341,0 miljoen EUR en komt voor de Brusselse gemeenten uit op 103,7 miljoen EUR. In totaal laten alle gemeenten 3

4 van het land samen dan ook een overschot optekenen voor het algemeen totaal van 1 695,4 miljoen EUR. De toenemende overschotten voor het algemeen totaal vormen een situatie die a priori in tegenspraak is met de verslechtering van het saldo voor het eigen dienstjaar. Ze worden echter grotendeels opgebouwd door de inning van ontvangsten die niet voorzien waren in de aanvankelijke begrotingen (zoals de uitzonderlijke financiële opbrengsten die de herstructurering van energie-intercommunales met zich meebracht of de toegenomen belastingopbrengsten door de snellere inkohiering van de personenbelasting) en zo op hun beurt aanleiding geven tot grote overschotten in de rekeningen. Deze worden achteraf in de latere begrotingen verrekend bij de vorige dienstjaren (gecumuleerde overschotten) en maken op die manier deel uit van het algemeen totaal. Stagnerende investeringen en stabilisering van de gemeenteschuld Zoals in vele Europese landen zijn de gemeenten de belangrijkste overheidsinvesteerders. De investeringen van delokale besturen (d.w.z. met inbegrip van de provincies, de OCMW s enz.) vertegenwoordigen immers gemiddeld 50 % van de brutovorming van vast kapitaal voor de hele overheidssector. Een eerste raming op basis van de rekeningen 2010 laat veronderstellen dat de investeringsuitgaven (op basis van de verbintenissen) wellicht een zeer bescheiden groei zullen laten optekenen (+1,5 %) in Onze enquête over de investeringsprojecten wijst eveneens op een beperkte toename met +4,5 % in 2011, d.w.z. een relatief laag groeitempo op een jaar van het einde van de bestuursperiode. De in het vooruitzicht gestelde besparingen zouden voor de lokale besturen de reden kunnen zijn om een veeleer afwachtende houding aan te nemen alvorens hun investeringsprojecten concreet vorm te geven. Die laatste vormen overigens traditioneel een variabel element in een gespannen begrotingsklimaat. Als uitvloeisel van die evolutie lijkt het schuldniveau van de gemeenten globaal genomen onder controle te zijn, zowel ten aanzien van hun eigen vermogen als in vergelijking met het schuldniveau van de andere overheden. De geëxtrapoleerde balansen van alle gemeenten samen wijzen op een brutoschuldniveau (d.w.z. zonder financiële activa) van miljoen EUR in 2010, wat nagenoeg stabiel is in vergelijking met de vorige jaren. Relatief gezien vertegenwoordigt de schuld van de gemeenten slechts 4 % van de totale schuld van de openbare sector en minder dan 25 % van het balanstotaal van de gemeenten. Als we rekening houden met de toename van de deposito s en de beleggingen van de gemeenten, zal de nettoschuldgraad over 2010 zelfs dalen (-2,7%). Met het oog op de sanering van de overheidsfinanciën die er, ook bij de lokale besturen, zit aan te komen, zou een al te strenge toepassing van de boekhoudnormen van ESR 95 1 het investeringsniveau in de toekomst nog verder kunnen doen afzwakken. Hoewel het afbouwen ervan op korte termijn een heilzaam effect kan hebben op het evenwicht van de overheidsfinanciën, moeten we zeker rekening houden met de gevolgen op langere termijn die een desinvestering kan hebben voor de waarde en veroudering van het gemeentelijk patrimonium, alsook voor de economische dynamiek, zowel op lokaal als op nationaal vlak. 1 Europees Systeem voor Nationale Rekeningen dat werd uitgewerkt door Eurostat en als referentie dient voor de analyse van de overheidsfinanciën op Europees niveau. 4

5 Bijlage: stuurtabellen Voornaamste indicatoren betreffende de Vlaamse gemeenten Budget 2011 VLAANDEREN Niveau (EUR/inw.) Groei Gemiddelde GEWONE ONTVANGSTEN Totale gewone ontvangsten ,7% 3,4% Belastingontvangsten 660 1,2% 3,1% Fondsen & toelagen 461 0,8% 2,6% Eigen ontvangsten 164-1,7% 5,0% GEWONE UITGAVEN Totale gewone uitgaven ,2% 3,4% Personeel 485 2,7% 3,8% Werking 271 1,2% 4,4% Overdrachten 412 4,8% 4,8% Toelage aan het OCMW 127 3,1% 4,4% Toelage aan de politiezone 130 3,3% 3,2% Schuld 160 3,7% -2,4% SALDI Saldo gewone dienst Eigen dienstjaar -44 Aantal (percentage) gemeenten met een 216 tekort eigen dienstjaar 65,5% Saldo gewone dienst Algemeen totaal 200 Aantal (percentage) gemeenten met een 16 tekort algemeen totaal 4,6% VLAANDEREN Niveau (EUR/inw) Groei Balans 2009 Balans 2009 VERMOGENSVERRICHTINGEN Brutoschuldomloop ,9% - 5

6 Voornaamste indicatoren betreffende de Brusselse gemeenten Budget 2011 BRUSSEL Niveau (EUR/inw.) Groei Gemiddelde GEWONE ONTVANGSTEN Totale gewone ontvangsten ,8% 3,6% Belastingontvangsten 912 3,3% 3,9% Fondsen & toelagen 610 4,7% 3,5% Eigen ontvangsten 192-5,2% 2,4% GEWONE UITGAVEN Totale gewone uitgaven ,1% 3,0% Personeel 722 2,4% 2,1% Werking 194 1,8% 2,8% Overdrachten 616 4,4% 4,4% Toelage aan het OCMW 236 3,8% 5,3% Toelage aan de politiezone 269 5,8% 5,2% Schuld 184 3,3% 3,7% SALDI Saldo gewone dienst Eigen dienstjaar -2 eigen dienstjaar 9 34,3% Saldo gewone dienst Algemeen totaal 95 algemeen totaal 2 17,7% BRUSSEL Niveau (EUR/inw) Groei Balans 2009 Balans 2009 VERMOGENSVERRICHTINGEN Brutoschuldomloop ,7% - 6

7 Voornaamste indicatoren betreffende de Waalse gemeenten Budget 2011 WALLONIË Niveau (EUR/inw.) Groei Gemiddelde GEWONE ONTVANGSTEN Totale gewone ontvangsten ,0% 2,8% Belastingontvangsten 598 1,7% 3,9% Fondsen & toelagen 515 2,5% 2,3% Eigen ontvangsten ,7% 0,0% GEWONE UITGAVEN Totale gewone uitgaven ,4% 3,6% Personeel 526 5,1% 3,7% Werking 218 2,6% 3,4% Overdrachten 362 3,0% 4,6% Toelage aan het OCMW 113 5,0% 3,4% Toelage aan de politiezone 116 4,7% 2,3% Schuld 153 0,2% -3,8% SALDI Saldo gewone dienst Eigen dienstjaar -4 eigen dienstjaar ,4% Saldo gewone dienst Algemeen totaal 97 algemeen totaal 4 1,0% WALLONIË Niveau (EUR/inw) Groei Balans 2009 Balans 2009 VERMOGENSVERRICHTINGEN Brutoschuldomloop ,3% - Over Dexia Dexia is een Europese bank die op 31 maart 2011 ongeveer werknemers telde. Op dezelfde datum bedroeg het kern eigen vermogen 19,3 miljard EUR. De Groep is vooral actief op het vlak van Retail and Commercial Banking in Europa, vooral in België, Luxemburg en Turkije en van Public and Wholesale Banking met een aanbod van omvattende bancaire en financiële oplossingen voor lokale openbare besturen. Asset Management and Services omvat asset management, investor services en verzekeringen, onder meer ten behoeve van de klanten van de andere twee metiers. De diverse metiers staan in voortdurende interactie met elkaar om de klanten nog beter van dienst te zijn en om de commerciële activiteit van de Groep te ondersteunen. Persdienst Dexia Bank België - Pachecolaan 44 - B-1000 Brussel 7