/6/ De financiële gezondheid van de gemeenten (Belfius)

Transcriptie

1 /6/ De financiële gezondheid van de gemeenten (Belfius)

2 DE GEMEENTEFINANCIËN IN EEN MACRO-ECONOMISCHE CONTEXT Geert Gielens, Chief economist Gent, 16 oktober 2014

3 Agenda Inleiding Overzicht van de gemeentefinanciën Exploitatiebudget Investeringen Schuld Macro-economische aspecten Wat als 3

4 Inleiding Gemeenten slaan een nieuwe weg in Omslag naar positief saldo in budget 2014 Exploitatie (ontvangsten uitgaven) kapitaalaflossingen = autofinancieringsmarge >= 0 Financieel draagvlak exploitatie >< Netto periodieke leninguitgaven BUDGETTEN In EUR / inw Woongemeenten Landelijke gemeenten BBC -15 Gemeenten met concentratie van economische activiteit Semistedelijke of agglomeratiegemeenten Toeristische gemeenten Centrumgemeenten Saldo verbetert voor alle groepen van gemeenten 4

5 Inleiding Gemeentebudgetten halen het opgelegde evenwicht Aantal gemeenten met structureel positieve autofinancieringsmarge in 2019 LT-evenwicht 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% negatief positief in EUR/Inw Autofinancierings -marge

6 Agenda Inleiding Overzicht van de gemeentefinanciën Exploitatiebudget Investeringen Schuld Macro-economische aspecten Wat als 6

7 Exploitatiebudget 2014 Structuur Uitgaven 19,9% Werkingskosten Ontvangsten 6,5% Ontvangsten uit werking 43,5% Personeel 49,7% Belastingen 33,0% Toegestane werkingssubsidies e.a. uitgaven Financiële uitgaven 39,6% 4,3% Fondsen en toelagen Financiële opbrengsten Uitgaven onder controle houden MJP +1,2 % / jaar Ontvangsten groei aanhouden MJP +1,6 % / jaar 7

8 Exploitatiebudget 2014 Tendens : uitgaven onder controle houden Uitgaven 19,9% Werkingskosten 43,5% Personeel Druk op de personeelsuitgaven (door hogere pensioenlasten) 33,0% Toegestane werkingssubsidies e.a. uitgaven Druk op de toegestane subsidies (o.m. door hogere pensioenlasten bij politiezone en OCMW) Financiële uitgaven 8

9 Exploitatiebudget 2014 Groei werkings- en personeelsuitgaven onder controle Gemiddelde jaarlijkse groei Δ Δ Δ Δ BBC MJPLAN Werkingskosten + 4,5 % - 0,5 % + 0,5% + 0,1 % Personeelsuitgaven + 4,3 % + 3,6 % + 1,7% + 1,3 % Groei van de personeelsuitgaven vertraagt in Laag inflatieniveau laatste overschrijding spilindex november 2012, volgende overschrijding verwacht in februari 2015 (Planbureau) kostenverhoging van +2 % voor budget 2015 Aantal VTE neemt af in sommige gemeenten 30 VTE minder tijdens 1 semester Effect versterkt vanaf 2014 onder invloed van beslissingen Impact van pensioenhervorming (vastbenoemden) gecompenseerd door kwantitatieve maatregelen 9 sterke toename verwacht vd responsabiliseringsbijdrage ( )

10 Exploitatiebudget 2014 Personeelsuitgaven onder controle Personeelsuitgaven: 3,7 miljard EUR 616 EUR per inwoner Spreiding gemeentepersoneel volgens statuut 43,5 % van de exploitatie-uitgaven (zonder de onrechtstreekse loonkosten: OCMW, politiezone, gemeentebedrijven,..) 55,9% 44,1% Aantal VTE : VTE (RSZPPO juni 2013) 1 werknemer per 100 inwoners 181 VTE gemiddeld per gemeente 44,1 % (steeds minder) vastbenoemden Vastbenoemden Contractanten 10

11 Exploitatiebudget 2014 Pensioenhervorming van de lokale vastbenoemde ambtenaren Wet van 24/10/2011 Grondige hervorming van onderliggend financieringssysteem ( ) : Samensmelten van de pools (1 tot 5) Verhoging van de basisbijdrage ( uniforme bijdragevoet van 41,5% in 2016 ipv 27,5% (pool5 ) of 32% (pool 1)) * 2016 Pool 1 32% 32,5% 41,5% Pool 2 40% 40,5% 41,5% Pool 3 / 4 / 33% of 40,5% 41,5% Pool 5 27,5% 29% 41,5% 11 Responsabiliseringsbijdrage (= bijkomende bijdrage ter compensatie van deficit in de solidariteit 50% in 2012 en 55% in 2013 nieuwe ramingen van de RSZPPO) Belangrijke impact op de personeelsuitgaven + overdrachtuitgaven (personeel OCMW en politiezones) van 2012 tot 2016

12 Exploitatiebudget 2014 Wat is de impact van de pensioenhervorming? Evolutie van aantal vastbenoemden et contractanten in VTE aan het werk in de lokale besturen ( ) Structurele verschuiving van het aantal vastbenoemden ten gunste van contractuele werknemers Evolutie van aantal gepensioneerde vastbenoemden et contractanten in de lokale besturen ( ) Vermindering van de basisbijdrage ten opzichte vh oplopend aantal begunstigden stijging verwacht van de responsabiliseringsbijdrage 12 Bron: Rapport HRF Nationale cijfers RSZPPO

13 Exploitatiebudget 2014 Toelagen aan OCMW en politiezone Toegestane werkingssubsidies: 2,8 miljard EUR of 467 EUR per inwoner 33 % van de exploitatie-uitgaven 29,2% OCMW 40,3% Politiezone 30,5%% Overige toelagen * * Overige toelagen = toelage voor brandweer, kerkfabrieken, openbare ziekenhuizen, sportverenigingen, culturele verenigingen,. Duidelijk overwicht van toelagen aan OCMW en politiezone 13

14 Exploitatiebudget 2014 Groei toegestane werkingssubsidies vertraagt Gemiddelde jaarlijkse groei Δ Δ Δ Δ BBC MJPLAN Werkingssubsidies + 4,3 % + 1,3 % + 4,5% + 1,6 % Sociale bijstand (OCMW) + 4,5 % - 0,3 % + 8,2% + 2,0 % Politiediensten + 3,6 % + 2,7 % + 3,0% + 3,1 % Groei van de toegestane werkingssubsidies vertraagt in Sociale bijstand (OCMW) compensatie van nulgroei in 2013 = correctie technisch effect one shot bij overstap naar BBC MJP : groei neemt af tot 2 % per jaar Politiediensten indirecte personeelskost vervat in werkingssubsidies MJP : groei blijft stevig met 3,1 % per jaar door impact pensioenhervorming vastbenoemden (= 95 % personeel is vastbenoemd) 14

15 Exploitatiebudget 2014 Tendens : ontvangstengroei aanhouden Ontvangsten 6,5% Ontvangsten uit werking 49,7% Belastingen Lichte groei aanhouden (aanslagvoet + volume-effect) 39,6% Fondsen en toelagen Gemeentefonds behoudt groei > inflatieniveau 4,3% Financiële opbrengsten 15

16 Exploitatiebudget 2014 Belastingen 4,6 miljard EUR of 764 EUR per inwoner 49,7% vd exploitatieontvangsten (= belangrijkste financieringsbron) Structuur van de belastingontvangsten : 14,0% Personenbelasting (APB) 2,0% 39,5% Onroerende voorheffing (OVH) Aanvullende belastingen Andere aanvullende belastingen 44,5% Lokale belastingen 16

17 Exploitatiebudget 2014 Belastingen Gemiddelde jaarlijkse groei Δ Δ Δ Δ BBC MJPLAN Belastingen 3,2% 4,4% 9,0% 1,5% APB 3,8% 3,4% 9,2% 0,9% OVH 3,6% 3,6% 7,2% 2,1% Lokale belastingen 0,3% 12,0% 15,0% 0,9% Groei belastingontvangsten is stevig in 2014 maar vertraagt in Groei 2014 (+ 9 %) > vorige bestuursperiode (+3,2%) Groei relatief groot in een crisiscontext Technisch effect van vertraging in inkohiering (budget versus realiteit) Tweede jaar van de bestuursperiode vaak beslissing om aanslagvoet te verhogen OVH levert blijvende basisgroei voor aanvullende belastingen Specifieke lokale belastingen in 2014 opnieuw opgetrokken 17

18 Exploitatiebudget 2014 Belastingen Fiscaal product = grondslag * aanslagvoet Gemeenten Grondslag Aanvullende belastingen = Belasting ingesteld door ander overheidsniveau APB (federaal) OVH (regionaal) Lokale belastingen Vast te leggen door gemeenteraad Aanslagvoet Gemeente bepaalt Gemeente bepaalt Inkohiering Federale of regionale belastingdienst doorstorting aan gemeenten (maand na ontvangst) Gemeente int zelf 18

19 Exploitatiebudget 2014 Fondsen en toelagen Middelen afkomstig van regionale overheid voor algemene financiering en activiteitsgebonden financiering van gemeenten (sectoraal) = +/- 3,7 miljard EUR of 608 EUR per inwoner = 39,6 % van de exploitatieontvangsten Gemiddelde omvang 2014 Gemeentefonds e.a. 349 EUR/inw Fondsen Toelagen Specifieke werkingstoelagen 207 EUR/inw Evolutie MJP 37% Groei Fondsen (+3,4 %) > Toelagen (+0,5 %) 63% Vlaamse regeerakkoord : Jaarlijkse groeivoet Gemeentefonds 3,5 % behouden Sectorale subsidies en stedenfonds opnemen in gemeentefonds 19

20 Investeringsbudget Investeringen: Vaste activa (balans) = 30,7 miljard EUR of 88 % van de totale activa Investeringsvolume (rekening 2012) = +/-2,8 miljard EUR of +/- 250 EUR/inw. Investeringsbudget 2014: 2,7 miljard EUR Belangrijke afwijking tussen budgetvooruitzicht (project) en effectieve realisatie BBC : verschil verkleinen jaarlijkse transactiekredieten inschrijven Belangrijkste investeringsdomeinen: wegen, stedenbouw, administratieve gebouwen, scholen, sport & cultuur Reserves aangewend voor autofinanciering De autofinancieringmarge garandeert behoud van beleidsruimte voor volgende bestuursperiode (marge minstens nul of positief) 20

21 Investeringsbudget Evolutie van de investeringen voorzien in het meerjarenplan: Mio EUR Budgetten MJP BBC Terugval van de gemeentelijke investeringen? -19,1 % per jaar Volume over 6 jaar -5 % tov vorige periode 21 Inversie van de investeringscyclus? 2014 = vroegere budgetniveau (overschat) 2018 = niveau realisatie op de rekening laatste jaar periode 2019 = nieuwe bestuursperiode

22 Investeringsbudget Nuancering afnemende lijn: 2014 is overgangsjaar met overboeking van vastgelegde budgetten in vorige jaren, creëert (fictieve) piek, spreiding volgt achteraf Markt voor wegen-en rioleringsbouw krijgt minder orders in 2014 Aanpassingsvariabele, afhankelijk van voldoende financiële beleidsruimte in de loop van de periode Blijven investeren? Ja Voorzichtig ramen met respect voor evenwichtscriteria Projecten in de kijker zetten 22

23 Is de schuldenlast onder controle? Kencijfers 2012 Gemeenteschuld : 7,6 miljard EUR / EUR per inw. 21,8 % vh passief (balanstotaal) 91 % van de omloop is langetermijnschuld (LT) Tot 2013 leningen LT bestemd voor de financiering van investeringen (dus met een vast actief als tegenwaarde) Schuldniveau is stabiel en neemt lichtjes toe in ,4 % Parallel met hogere investeringsniveau aan einde van de bestuursperiode Lagere rentevoeten en actief schuldbeheer Schuldenlast onder controle met BBC Autofinancieringsmarge laat toe investeringen zelf te financieren Alleen als financieel draagvlak voldoende is kunnen bijkomende leninglasten worden opgenomen 23

24 Respecteren de gemeenten de budgettaire doelstellingen van het stabiliteitspact voor de Belgische overheid? ESR 2010-normen boekhoudig verwerkingsschema opgelegd door Eurostat (in het kader van het budgettair stabiliteitspact) Het saldo ( financieringsbehoefte/capaciteit ) maakt geen onderscheid tussen exploitatie en investeringen Investeringen = bepalende variabele om evolutie van ESR-saldo te verklaren In miljoen EUR Saldo Exploitatiebudget Totaal ESR-saldo Saldo Investeringsbudget 24 * Voorafspiegeling : eigen berekening zonder eventuele correcties door INR Samenwerkingsakkoord: de HRF moet rekening houden met investeringsgedrag om budgettaire doelstellingen te bepalen

25 Agenda Inleiding Overzicht van de gemeentefinanciën Exploitatiebudget Investeringen Schuld Macro-economische aspecten Wat als 25

26 Macro-economische aspecten Inflatie en groei De realisatie van de meerjarenbegroting en het halen van de doelstellingen die de Vlaamse overheid oplegt, worden beïnvloed door de economische omstandigheden die zich de komende jaren zullen voordoen. Voornamelijk de inflatie en de groei van het Bruto Nationale Product zijn hier belangrijke factoren voor de gemeenten. Factoren en hun invloed (neg / pos) Inflatie Groei Rente Andere Uitgaven Inkomsten Globaal

27 Macro-economische aspecten Inflatie en groei Voor de nabije toekomst wordt een kleine, maar stabiele groei verwacht met weinig inflatie. Er dreigt evenwel stagnatie en deflatie. Het beleid van de Europese Centrale Bank is er op gericht om de inflatie op te drijven en naar 2 % te brengen. Inflatie is de enige economische variabele die relatief goed beïnvloedbaar is door beleidsmaatregelen. Factoren & Verwachtingen Inflatie 0,8% 1,2% Groei 1,0% 1,5% Werkloosheid 8,5% 8,2% Rente KT LT Andere 0,05% 1,35% 0,05% 1,50% Stabiliteitspact Vergrijzing Pensioenlasten Demografische groei Beleid Doel 2% zo hoog mogelijk zo laag mogelijk Laag Laag Bezuinigingsmaatregelen

28 Macro-economische aspecten Economische context is globaal neutraal Geen sterk groeiverhaal Maar lage rente en inflatie Globale saneringscontext voor de overheidsfinanciën Budgettair stabiliteitspact geldt voor alle overheidsniveaus Demografische druk Vergrijzing van de bevolking Demografische druk (vooral in grote steden die een sterke internationale immigratie ondervinden)

29 Agenda Inleiding Overzicht van de gemeentefinanciën Exploitatiebudget Investeringen Schuld Macro-economische aspecten Wat als 29

30 Wat als. De AFM-doelstelling moet in 2019 gehaald worden. Alle gemeenten in Vlaanderen hebben hun meerjarenbegroting zo opgesteld dat ze dit doel ook bereiken. Op 4 jaar tijd kan er echter veel gebeuren en zeker de algemene economische toestand is een oncontroleerbaar gegeven. Wat als bepaalde economische scenario s zich realiseren? Hoe raakt dit de AFM en hoe kan het gemeentebeleid aangepast worden om toch de doelstelling te halen? Wat kan er gebeuren? Lage groei en lage inflatie Lage groei en hogere inflatie Recessie en lage inflatie Deflatiescenario Interpretatie Basisscenario / huidige situatie ECB bereikt zijn doelstelling Typische lange crisis Japans scenario Vooral de kwalitatieve resultaten (de tendensen) zijn belangrijk in de simulatieresultaten. De pure cijferuitkomsten moeten gerelativeerd worden. 30

31 Wat als Het basisscenario gaat uit van lage groei en lage inflatie volgens de huidige vooruitzichten van het Planbureau. Economisch scenario Inflatiepad 1,2% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Spilindex 2,0% 0,0% 2,0% 2,0% 2,0% Groei 1,80% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% APB-2 jaar 0,00% 1,40% 1,80% 1,60% 1,60% OVH-1 jaar 1,50% 2,15% 2,20% 2,21% 2,20% 250 Vertreksituatie MJP Meerjarenplan AFM Simulatie AFM 31

32 Wat als Het basisscenario gaat uit van lage groei en lage inflatie volgens de huidige vooruitzichten van het Planbureau. Afgeleid beleid Loonmassa -1,7% 1,6% -0,7% -0,3% -0,3% Werking -4,3% -1,1% -0,9% -0,1% -0,3% Werk.toelagen -1,8% 2,3% 0,8% 0,7% 0,9% APB -3,7% 0,7% 0,2% 0,5% 0,5% Interpretatie afgeleid beleid Besparingen in de eerste fase van de bestuursperiode zowel wat VTE als werkingskosten betreft. In het tweede deel van de bestuursperiode worden minder ingrepen gepland. 32

33 Wat als de ECB slaagt Stel nu dat de ECB in zijn doelstellingen slaagt (inflatie = 2 %). De impact op de AFM vanaf 2016 is duidelijk negatief. Zonder beleidsaanpassingen wordt er in 2019 maar nipt een positieve AFM gehaald Inflatiepad 1,2% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Economisch scenario Spilindex 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Groei 1,80% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% APB-2 jaar 0,00% 1,40% 1,80% 1,60% 1,60% AFM als ECB slaagt Meerjarenplan AFM Simulatie AFM 33

34 Wat als de ECB slaagt Stel nu dat de ECB in zijn doelstellingen slaagt (inflatie = 2 %). De impact op de AFM vanaf 2016 is duidelijk negatief. Zonder beleidsaanpassingen wordt er in 2019 maar nipt een positieve AFM gehaald. Beleid coherent met AFM-plan Interpretatie beleid Loonmassa -1,7% -0,4% -0,7% -0,3% -0,3% Werking -4,3% -1,6% -1,4% -0,6% -0,8% Werk.toelagen -1,8% 0,9% 0,8% 0,7% 0,9% APB -3,7% 0,7% 0,2% 0,5% 0,5% Besparingseisen worden stringenter. Voornamelijk werkingskosten moeten gedurende de hele bestuursperiode dalen. Impact op loonmassa is beperkt want er is maar 1 extra overschrijding van de spilindex 34

35 Wat als de inflatie doorstijgt Stel nu dat de ECB de inflatie niet onder controle kan houden (stijgt boven 2%). De impact op de AFM vanaf 2016 is duidelijk negatief. Zonder beleidsaanpassingen is een positieve AFM in 2019 helemaal niet zeker Economisch scenario Inflatiepad 1,2% 2,0% 2,5% 3,0% 2,5% Spilindex 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Groei 1,80% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% APB-2 jaar 0,00% 1,40% 1,80% 1,60% 1,60% AFM met te veel inflatie Meerjarenplan AFM Simulatie AFM 35

36 Wat als de inflatie doorstijgt Stel nu dat de ECB de inflatie niet onder controle kan houden (stijgt boven 2%). De impact op de AFM vanaf 2016 is duidelijk negatief. Zonder beleidsaanpassingen is een positieve AFM in 2019 helemaal niet zeker. Beleid coherent met AFM-plan Loonmassa -1,7% -0,4% -0,7% -0,3% -0,3% Werking -4,3% -1,6% -1,9% -1,6% -1,3% Werk.toelagen -1,8% 0,9% 0,8% 0,7% 0,9% APB -0,4% 0,9% 0,6% 0,8% 0,8% Interpretatie beleid Besparingseisen worden nog stringenter. De werkingskosten dragen gedurende de hele periode de totale extra inspanning Impact op loonmassa is beperkt want er is maar 1 extra overschrijding van de spilindex De spelregels met de spilindex houden in dit scenario een extra impact op uitgaven tegen doordat ze het doorrekenen van de inflatie vertragen. 36

37 Wat als we terug in een recessie belanden Stel dat er een lange recessie optreedt. Ook in dit geval wordt de AFMdoelstelling wat moeilijker om te behalen. De negatieve impact van de recessie laat zich immers met vertraging voelen na 1 tot 2 jaar. Economisch scenario Inflatiepad 1,2% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Spilindex 2,0% 0,0% 2,0% 2,0% 2,0% Groei -0,5% -1,0% -1,5% -1,0% 0,0% APB-2 jaar 0,00% 1,40% -0,5% -1,0% -1,5% 250 AFM met lange recessie Meerjarenplan AFM Simulatie AFM 37

38 Wat als we terug in een recessie belanden Stel dat er een lange recessie optreedt. Ook in dit geval wordt de AFMdoelstelling wat moeilijker om te behalen. De negatieve impact van de recessie laat zich immers met vertraging voelen na 1 tot 2 jaar. Beleid coherent met AFM-plan Interpretatie beleid Loonmassa -1,7% 1,6% -0,7% -0,3% -0,3% Werking -4,3% -1,1% -0,9% -0,1% -0,3% Werk.toelagen -1,8% 2,3% 0,8% 0,7% 0,9% De inkomsten moeten sterk opgetrokken worden Voornamelijk gedurende het tweede deel van de bestuursperiode. APB -3,7% 0,7% 2,5% 3,1% 3,6% Een sterke groeivertraging die zich vanaf volgend jaar doorzet, impacteert de AFM pas later in de bestuursperiode en vraagt dan ook pas tegen 2017 beleidsaanpassingen. 38

39 Wat als we in deflatie belanden Stel dat er een deflatiescenario optreedt. In dit geval wordt de AFM-doelstelling wel gehaald omdat de negatieve impact van de recessie wordt overgecompenseerd door het niet-stijgen van de lonen en de daling in de werkingskosten Economisch scenario Inflatiepad 0,0% -1,0% -1,5% -1,0% -1,0% Spilindex 2,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Groei -0,5% -1,0% -1,5% -1,0% 0,0% APB-2 jaar 0,0% 1,4% -0,5% -1,0% -1,5% AFM met echte deflatie Meerjarenplan AFM Simulatie AFM 39

40 Wat als we in deflatie belanden Stel dat er een deflatiescenario optreedt. In dit geval wordt de AFM-doelstelling wel gehaald omdat de negatieve impact van de recessie wordt overgecompenseerd door het niet-stijgen van de lonen en de daling in de werkingskosten Beleid coherent met AFM-plan Interpretatie beleid Loonmassa -1,7% 1,6% 1,3% 1,7% 1,7% Werking -3,1% 1,4% 2,1% 2,4% 2,2% Werk.toelagen -1,8% 2,3% 2,1% 2,1% 2,2% APB -3,7% 0,7% 2,5% 3,1% 3,6% Als geen ingecalculeerde spilindexoverschrijdingen plaatsvinden en de werkingskosten dalen, dan creërt dit een reserve die de inkomstendaling meer dan compenseert. De kostendalingen doen zich onmiddellijk voor terwijl de lagere inkomsten met vertraging gerealiseerd worden. Opmerking: dit scenario is op lange termijn niet stabiel aangezien het stijgingen in de werkingstoelagen impliceert. Deze zijn niet in dit scenario opgenomen. 40

41 Conclusie De BBC zet de lokale besturen ertoe aan de uitgavengroei sterk te controleren terwijl de inkomsten in de mate van het mogelijke verhoogd worden. Investeringen kunnen beschouwd worden als een sluitpost en zullen mogelijkerwijze dalen in vergelijking met de vorige bestuursperiode. Van de macro-economische grootheden beïnvloeden voornamelijk de inflatie en de groei van de inkomens de uitkomst van de AFM. Inflatie is de belangrijkste factor en heeft een onmiddellijke en grote impact op de uitgaven Groei beïnvloedt met vertraging de inkomsten Voor de gemeenten in Vlaanderen kan de ECB beter niet slagen in zijn doelstelling van een hogere inflatie want het brengt de AFM doelstelling meer in gevaar. Een echte deflatie is daarentegen in een eerste fase niet nadelig voor de financiële situatie van de gemeenten en steden in Vlaanderen. 41