De financiën van de Brusselse gemeenten

Transcriptie

1 De financiën van de Brusselse gemeenten Voor de Brusselse gemeenten komen uit de begrotingen 2013 en de rekeningen over 2011 de volgende grote trends in de evolutie globaal naar voren: een relatief volgehouden toename van de totale gewone uitgaven (+5,4 %) in 2013 (tegen +3,1 % tijdens de vorige gemeentelijke bestuursperiode); de invloed van de eerste gevolgen van de pensioenhervorming voor het statutair personeel (hoger bijdragepercentage) op de stijging van de personeelsuitgaven; de dotaties aan het OCMW en de politiezone die blijven stijgen in een hoog tempo van bijna 5 %; er werd meer gebruikgemaakt van specifiek lokale belastingen, veeleer dan van de aanvullende fiscaliteit (personenbelasting, onroerende voorheffing) waarvan de belastingvoet globaal genomen heel stabiel is gebleven; bij de eigen middelen een verdere daling van de financiële opbrengsten, die wordt gecompenseerd door een stijging van de ontvangsten uit prestaties; in tegenstelling tot de twee andere gewesten van het land, een stabilisering van de investeringsprojecten op het niveau van 2012 (verkiezingsjaar); een verslechtering van de begrotingssaldi (zowel voor het eigen dienstjaar als voor het algemeen totaal); 13 van de 19 gemeenten vertonen een tekort voor het eigen dienstjaar 2013; een schuldgraad van gemiddeld EUR per inwoner, maar in hoofdzaak gaat het om schulden die werden aangegaan om investeringen te financieren. 35

2 Kaart 1 Rijkdom en werkloosheid in kaart gebracht Werkloosheidspercentage ,5 1. Sociaaleconomische context De 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vertonen heel specifieke kenmerken in vergelijking met de andere gemeenten van het land. In heel wat studies of statistische analyses 1 werd al de aandacht gevestigd op die specifieke kenmerken, en we gaan hier enkel in op de grootste krachtlijnen. Een forse demografische ontwikkeling zonder voorgaande Na een periode van terugval tot de jaren 90 beleefde het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de voorbije jaren een forse demografische ontwikkeling zonder voorgaande. Op basis van de prognoses van het BISA zou in 2018 de kaap van inwoners gehaald worden, dat is inwoners meer dan in Die forse demografische ontwikkeling wordt in hoofdzaak gevoed door internationale migratiebewegingen (ongeveer een derde van de verplaatsing van de bevolking tussen België en het buitenland vindt plaats via Brussel) en de natuurlijke bevolkingsaangroei. Het Gewest vertoont echter de voorbije decennia een negatief saldo wat de interne migratie betreft (onder meer gezinnen met heel jonge kinderen en met een hoog tot gemiddeld inkomen). Dat negatieve saldo ligt al verscheidene jaren opnieuw hoger dan personen. Terwijl het Waalse en het Vlaamse Gewest (vooral dit laatste) de gevolgen ondervinden van de vergrijzing (ver- ouderingscoëfficiënt > 100 %), vertoont het Brussels Gewest duidelijk een verjonging van zijn bevolking. Die evolutie blijft niet zonder gevolgen voor de gemeentelijke financiën. De forse toename van de jonge bevolking vergt een dringende versterking van het opvangaanbod voor heel jonge kinderen en voor de schoolgaande populatie, terwijl de daling van de rijkdom 2 van de bevolking de belastinginkomsten uitholt. Zeer uitgesproken centrum- en externaliteits effecten Zowel de nationale aantrekkingskracht (grootste tewerkstellingscentrum van het land met een bepalende aanvoer van dagpendelaars) als de internationale aantrekkingskracht van het Brussels Gewest (zetel van talloze instellingen en beslissingscentra) veroorzaakt aanzienlijke externaliteitseffecten voor de Brusselse gemeenten. Die laatste moeten immers kosten dragen op het vlak van veiligheid, mobiliteit, onderhoud van de openbare ruimte waarvan de financiering in hoofdzaak enkel door de inwoners moet gebeuren. Dat verschijnsel stellen we vast in alle grote steden, maar krijgt een bijzondere dimensie rekening houdend met het hypercentrale karakter van de 19 gemeenten binnen een veel ruimere metropolitane ruimte (hinterland). De winstderving voor de gemeenten wordt nog versterkt door de specifieke fiscale stelsels 3 die gelden voor de nationale en de internationale openbare instellingen (en soms voor hun personeel) die bijzonder sterk vertegenwoordigd zijn op het Brusselse grondgebied. Sterk verschillend gemeentelijk weefsel (sociaaleconomische clusters) Het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaat uit 19 gemeenten. Het is dan wel beperkt in oppervlakte, maar vertoont toch sterk uiteenlopende kenmerken wat de demografische dynamiek aangaat, alsook inzake het inkomstenniveau, de kwaliteit van de huisvesting, de kwetsbaarheid van de bevolking (het percentage leefloners, de werkloosheid ) (grafiek 1). Rijkdomindex (nationaal gemiddelde = 100) In onze analyse van de gemeentelijke financiën voegen we de rekeningen en de begrotingen van de 19 gemeenten samen en geven we dus een beeld van de gemiddelde situatie van de Brusselse gemeenten. We moeten evenwel voor ogen houden dat elke gemeente in werkelijkheid te maken krijgt met een heel eigen sociaalecono- 1 Zie onder meer de analyses in het kader van het GOP alsook de statistieken van het BISA ( en van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn ( 2 Indicator van het inkomstenniveau van de gezinnen ten opzichte van het nationaal gemiddelde. 3 In verband met de grondbelasting bestaat er evenwel een compensatiemechanisme ( dode hand genoemd). Dat is evenwel maar gedeeltelijk van toepassing en wordt niet rechtstreeks toegekend aan de betrokken gemeenten. 36

3 mische context (het inkomensniveau van de bevolking, de economische dynamiek, de demografische evolutie ), die dan ook specifieke gevolgen heeft zowel voor haar ontvangsten als voor haar uitgaven. Om die verscheidenheid op gemeentelijk vlak te kunnen weergeven, zonder op individuele situaties in te gaan, heeft Belfius een sociaaleconomische typologie van de gemeenten uitgewerkt. Die typologie is vooral bedoeld om gemeenten die een vergelijkbare sociaaleconomische context kennen onder te brengen in zo homogeen mogelijke categorieën, en een relevant nieuw referentiekader uit te werken om de financiële situaties van de gemeenten met elkaar te vergelijken en toe te lichten. U vindt aanvullende statistische gegevens bij die studie (per sociaaleconomische cluster) op onze website 4. Voor het hele Brusselse gewest omvat de typologie vijf sociaaleconomische categorieën De gewone uitgaven Grafiek 1 Structuur van de gewone uitgaven van de Brusselse gemeenten Begrotingen 2013 Schuld 10,3 % Overige toelagen 5,7 % Openbare ziekenhuizen 0,5 % Kerkfabrieken 0,1 % Toelage voor politiezone 15,9 % Toelage voor OCMW 14,1 % de OCMW s en politiezones, de gemeentelijke bijdragen voor de openbare ziekenhuizen en kerkfabrieken) en de schulduitgaven (dat zijn in hoofdzaak de lasten van leningen, inclusief de kapitaalaflossingen). Overboekingen voor werkingsuitgaven 0,5 % Personeel 41,5 % Werking 1,5 % De gewone uitgaven van de Brusselse gemeenten komen uit op miljoen EUR voor het eigen dienstjaar van de begrotingen voor 2013, d.w.z EUR per inwoner. In dat bedrag is geen rekening gehouden met de dotaties die door de gemeenten worden geboekt voor de uitgaven met betrekking tot het gesubsidieerd onderwijzend personeel (392 miljoen EUR) Uitgavenstructuur De structuur van de gewone uitgaven voor de Brusselse gemeenten kan worden onderverdeeld in vier belangrijke economische groepen: de personeels- en werkingsuitgaven, de overdrachtuitgaven (voornamelijk de toelagen aan In vergelijking met het voorgaande boekjaar hebben de uitgaven van de Brusselse gemeenten in 2013 een aanzienlijke stijging van 5,4 % laten optekenen. Die stijging kan voornamelijk worden toegeschreven aan de evolutie van de personeelsuitgaven (+5,4 %) alsook aan de toelagen aan de politiezone (+5,0 %) en het OCMW (+4,6 %). Terwijl de stijging van de overdrachtuitgaven past in de evolutie van de voorbije jaren, vormt de duidelijke toename van de personeelsuitgaven een breuk in vergelijking met de matige groei die werd vastgesteld tijdens de volledige voorbije bestuursperiode (gemiddelde jaarlijkse groei met 2,2 % tussen 2007 en 2012). 4 Lokale financiën. 5 Lokale financiën augustus 2007 (heruitgave 2013) Sociaaleconomische typologie van de gemeenten, Themastudies. Tabel 1 Structuur van de belangrijkste gewone uitgaven Begrotingen 2013 Niveau (in EUR/inw.) Groei Gemiddeldde Personeel (Gesubsidieerd onderwijzend personeel, niet in de cijfers opgenomen) Werking Overdrachten Toelage aan OCMW Toelage aan politiezone Overige toelagen Schuld Overboekingen voor werkingsuitgaven Totale gewone uitgaven (eigen dienstjaar) 746 2,5 % 5,4 % 2,2 % 345 3,4 % 4,2 % 6,5 % 206 6,5 % 4,1 % 3,6 % 651 4,9 % 5,3 % 4,5 % 253 5,0 % 4,6 % 5,6 % 286 5,9 % 5,0 % 5,4 % 103 2,4 % 7,7 % 0,4 % 184 2,2 % 2,7 % 3,4 % ,8 % 5,4 % 3,1 % 37

4 Grafiek 2 Structuur en evolutie van de componenten van de personeelskosten Begrotingen Overige kosten (+7,7 %) Sociale uitkeringen (+3,5 %) Werkgeversbijdragen (+6,8 %) 0,7 % 1,9 % 4,9 % 14,3 % 13,0 % 35,4 % 29,8 % Pensioenlasten (+8,2 %) Reiskosten (+3,7 %) Lonen contractuele medewerkers (+6,7 %) Lonen statutaire medewerkers (+2,8 %) 2.2. Personeelsuitgaven Ze omvatten de lonen van het gemeentepersoneel, de werkgeversbijdragen, de sociale uitkeringen, de kosten voor het woon-werkverkeer en andere financiële voordelen, de bezoldiging van burgemeester en schepenen, de presentiegelden van de gemeenteraadsleden, de pensioenen van de vroegere mandatarissen. De evolutie van die laatste component heeft zeer zeker te maken met een volume-effect en met de verdere daling Grafiek 3 Componenten van de werkingsuitgaven Begrotingen 2013 Andere benodigd - heden en diverse kosten 41,4 % Kantoor- en informaticamateriaal 11,3 % Aankopen voor directe consumptie 20,3 % Huur en huurkosten 2,9 % Vergoedingen en erelonen 7,2 % Water- en energie - verbruik 11,8 % Verzekeringskosten 2,9 % Belastingen ten laste van de gemeente 2,2 % van het aantal statutaire medewerkers ten voordele van de contractuele medewerkers. Op 30 juni 2012 stelden de Brusselse gemeenten op basis van de statistieken van de RSZPPO voltijdse equivalenten tewerk, van wie 61 % contractuele en 39 % statutaire medewerkers. De aanzienlijke stijging van de pensioenlasten is ontegensprekelijk toe te schrijven aan de implementatie van de hervorming van de pensioenen voor het statutair personeel De werkingsuitgaven De werkingsuitgaven komen in 2013 uit op 235 miljoen EUR en vertegenwoordigen 11,5 % van de totale gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar. Ze omvatten de uitgaven voor de werking van de gemeenten, zoals de administratieve kosten, de kosten voor verwarming, informatica, onderhoud van de gebouwen, telecommunicatie en diverse benodigdheden. De werkingsuitgaven stijgen gemiddeld met 4,1 % in Die evolutie is echter sterk verschillend afhankelijk van de diverse componenten van de werkingskosten (tabel 2). Terwijl de kosten voor energie en water zijn afgenomen (-3,5 %), nemen de kosten voor kantoorbenodigdheden en informatica, alsook voor de aankoop van directe consumptie toe met respectievelijk 7,9 % en 8,2 %. Tabel 2 Evolutie van de hoofdcomponenten van de werkingsuitgaven Begrotingen 2013 In EUR/inw. Evolutie 2013 We merken evenwel op dat ook de gemeenten belastingbetalers zijn, aangezien ze in bepaalde omstandigheden in 2013 voor 5,2 miljoen EUR aan belastingen betalen. Aankopen voor directe consumptie Huur en huurlasten Vergoedingen en erelonen Energie- en waterverbruik Verzekeringskosten Belastingen ten laste van de gemeente Kantoor- en informaticamateriaal Andere benodigdheden en diverse kosten Totaal 38 41,8 8,2 % 6,0 5,5 % 14,9 4,1 % 24,3-3,5 % 6,0 0,8 % 4,6 12,1 % 23,3 7,9 % 85,4 3,2 % 206,2 4,1 % 2.4. Overdrachtuitgaven Sinds verscheidene jaren nemen de overdrachtuitgaven gestadig toe en vertegenwoordigen ze een groter deel van de begrotingen van de Brusselse gemeenten. In Cf. fiche nr. 9 van het dossier over de financiële uitdagingen van de gemeentelijke bestuursperiode : Lokale financiën.

5 komen de overdrachtuitgaven uit op 742 miljoen EUR en nemen ze 36,2 % van de gewone uitgaven voor hun rekening. De overdrachtuitgaven omvatten in hoofdzaak de toelagen die de gemeente meestal verplicht toekent aan publieke actoren (zoals politiezones, OCMW s, kerkfabrieken, openbare ziekenhuizen enz.) om hun werking te ondersteunen of hun budget in evenwicht te houden. De toelagen aan het OCMW en aan de politiezone vertegenwoordigen het leeuwendeel van de overdrachtuitgaven (respectievelijk 38 % en 44 % volgens grafiek 4) en geven de voorbije jaren een gemiddelde jaarlijkse groei van meer dan 5 % te zien (tabel 1). De structurele verarming van de bevolking, die nog wordt versterkt door de crisis, alsook de grote demografische druk op de Brusselse gemeenten, vormen grotendeels de verklaring voor die evolutie 7. De impact van de hervorming van de pensioenen voor het statutair personeel bij de OCMW s en de politiezones zal er wellicht voor zorgen dat die toelagen tijdens de eerstvolgende jaren zullen blijven stijgen. De gemeenten kennen eveneens, zij het op een meer facultatieve wijze, toelagen toe aan gezinnen (hetzij rechtstreeks, hetzij onrechtstreeks via verenigingen) en ook in mindere mate aan ondernemingen (grafiek 4). Grafiek 4 Voornaamste componenten van de overdrachtuitgaven Begrotingen 2013 Overige toelagen aan de openbare sector 6 % Toelage aan politiezone 44 % Interestlasten Aflossingen van leningen Diverse financiële lasten Totaal Toelagen aan ondernemingen 1 % Toelagen aan gezinnen 10 % Uitzonderlijke kosten 1 % Toelage aan OCMW 38 % Tabel 3 Evolutie van de hoofdcomponenten van de schulduitgaven Begrotingen De gewone ontvangsten In EUR/inw. Evolutie ,4-4,3 % 131,1 6,3 % 2,0-25,3 % 184,4 2,7 % 2.5. Schulduitgaven Voor de financiering van hun investeringsuitgaven (openbare werken en gebouwen, wegennet ) gaan de gemeenten leningen op lange termijn aan (cf. deel 4 Schulden en investeringen ). De weerkerende financiële lasten die aan die leningen verbonden zijn (kapitaalaflossingen en interestlasten) vormen de belangrijkste componenten van de schulduitgaven. Voor de Brusselse gemeenten belopen die uitgaven 210 miljoen EUR en vertegenwoordigen ze 10,3 % van de totale gewone uitgaven. De kapitaalaflossing van de schuld vertegenwoordigt meer dan 70 % van die uitgaven, en de toename ervan met 6,3 % in 2013 alleen al verklaart de stijging van de totale gewone schulduitgaven. Daartegenover staat dat de rentelasten en de diverse financiële lasten globaal genomen zijn gedaald met meer dan 5 %. De gewone begroting van alle Brusselse gemeenten komt in 2013 uit op miljoen EUR aan ontvangsten voor het eigen dienstjaar 8. Dat vertegenwoordigt een gemiddeld budget van EUR per inwoner Structuur van de gewone ontvangsten Voor de Brusselse gemeenten vormen de fiscale ontvangsten (d.w.z. de belastingen die worden betaald door gezinnen en bedrijven) de belangrijkste financieringsbron en vertegenwoordigen ze meer dan de helft van de gewone ontvangsten van de gemeenten (53,4 %). De fondsen en toelagen (dat wil zeggen de financiële middelen die afkomstig zijn van de hogere overheden) belopen 35,9 %, terwijl de eigen ontvangsten (d.w.z. de inkomsten die worden gegenereerd door de activiteit of het onroerend en het financieel vermogen van de gemeente) de rest voor hun rekening nemen, nl. 10,5 % (grafiek 5). De bedragen voor het gesubsidieerd onderwijzend personeel werden evenwel niet in de categorie toelagen opgenomen. 7 Voor meer details verwijzen we naar de analysenota in verband met de OCMW s en de politiezones ( 8 Statistieken op basis van de samenvoeging van de 19 initiële begrotingen voor 2013 van de Brusselse gemeenten. 39

6 Tabel 4 Structuur van de belangrijkste gewone ontvangsten Begrotingen 2013 In EUR/inw. Evolutie Gemiddelde Prestaties Overdrachten Fondsen Fiscaliteit Aanvullende PB Opcentiemen OVH Overige aanvullende belastingen Lokale belastingen Toelagen Schulden (financiële opbrengsten) Overboekingen voor werkingsuitgaven Totale gewone ontvangsten (eigen dienstjaar) 129 1,8 % 6,1 % 4,4 % ,1 % 4,6 % 3,8 % 359 2,3 % 2,7 % 2,4 % 948 4,9 % 5,2 % 3,8 % 191 3,1 % 3,0 % 3,7 % 523 4,5 % 4,7 % 2,8 % 10 7,9 % -1,4 % 4,2 % 223 7,3 % 8,7 % 6,5 % 279 3,6 % 5,2 % 6,3 % 57-9,8 % -2,1 % -3,3 % 3 45,4 % 8,7 % ,4 % 4,5 % 3,6 % Grafiek 5 Structuur van de gewone ontvangsten van de Brusselse gemeenten Begrotingen 2013 Overige schuld - ontvangsten 0,6 % Gasdividenden 0,9 % Elektriciteits - dividenden 1,6 % Toelagen 15,7 % Lokale belastingen 12,6 % Overige aanvullende belastingen 0,6 % Opcentiemen OVH 29,5 % Grafiek 6 Structuur van de belastingontvangsten Begrotingen 2013 Lokale belastingen 23,6 % Overige aanvullende belastingen 1,0 % Overboekingen voor werkingsuitgaven 0,2 % Prestaties 7,3 % Fondsen 20,2 % Aanvullende PB 10,8 % Aanvullende PB 20,2 % Opcentiemen OVH 55,2 % Voor de begrotingen 2013 zijn de ontvangsten gestegen met 4,5 % in vergelijking met 2012, dat is een sterkere toename dan de gemiddelde jaarlijkse groei die werd opgetekend tijdens de vorige bestuursperiode (+3,6 %). Die grotere toename in 2013 werd vooral veroorzaakt door de stijgende ontvangsten uit prestaties (+6,1 %), belastingen (+5,2 %) en toelagen (+5,2 %). De ontvangsten uit schulden daarentegen (d.w.z. de financiële opbrengsten), laten andermaal een daling optekenen van 2,1 % De fiscaliteit De fiscaliteit neemt een centrale plaats in in de financiering van de Brusselse gemeenten. Ze bedraagt miljoen EUR, d.i. 948 EUR per inwoner. De belastingontvangsten kunnen worden onderverdeeld in twee grote categorieën, nl. de aanvullende belastingen op andere belastingen die worden geïnd door andere bevoegdheidsniveaus (76,4 % van de belastingontvangsten) en de gemeentebelastingen sensu stricto (23,6 % van de belastingontvangsten). Grafiek 6 geeft de structuur van de belastingontvangsten van de Brusselse gemeenten en illustreert de duidelijke overheersing van de opcentiemen op de onroerende voorheffing die op zich al 55,2 % van de totale belastingontvangsten genereert. Het aandeel van de aanvullende personenbelasting vertegenwoordigt maar 20,2 % van de fiscaliteit, dat is minder dan de opbrengst van de specifieke gemeentebelastingen (23,6 %). De respectieve analyse van de evolutie van de aanslagvoeten die worden toegepast door de gemeenten en de 40

7 Grafiek 7 Evolutie van het aantal opcentiemen op de onroerende voorheffing Brusselse gemeenten Vlaams-Brabant Waals-Brabant evolutie van de belastbare basis leiden tot een duidelijkere dynamiek van de stijging van de opbrengst van de opcentiemen op de onroerende voorheffing en de aanvullende personenbelasting. De opcentiemen op de onroerende voorheffing De opbrengst van de opcentiemen op de onroerende voorheffing bedraagt voor alle Brusselse gemeenten samen 596 miljoen EUR, dat is 523 EUR per inwoner, en geeft voor 2013 een stijging te zien van 4,7 %. Het gemiddeld aantal opcentiemen op de onroerende voorheffing bedraagt gemiddeld voor het dienstjaar 2013, dat is een stijging met 21 centiemen ten opzichte van Achter de gemiddelde aanslagvoet gaan echter grote verschillen schuil afhankelijk van de 19 gemeenten (die schommelt tussen centiemen en centiemen). Er zijn eveneens grote verschillen in vergelijking met de gemiddelde aanslagvoet die van kracht is in de randgemeenten (zowel in Vlaams-Brabant als in Waals-Brabant) (grafiek7). Op basis van de statistieken van de FOD Financiën komt het (niet-geïndexeerd) belastbaar kadastraal inkomen uit op miljoen EUR in 2012 en liet een stijging optekenen van slechts 0,23 % in vergelijking met Het overwicht van de onroerende voorheffing voor de Brusselse gemeenten kan worden verklaard door het relatief hoge niveau van het kadastraal inkomen, dat gunstig wordt beïnvloed door factoren zoals de hogere huur - inkomsten van de woningen, de grootte van de bebouwde oppervlakte, de relatieve grootte van de ruimten die bestemd zijn voor de economische activiteiten die hogere kadastrale inkomsten opleveren (grafiek 8). Aanvullende personenbelasting (APB) De opbrengst van de aanvullende personenbelasting bedraagt voor alle Brusselse gemeenten samen 218 miljoen EUR, dat is 191 EUR per inwoner, en geeft voor 2013 een stijging te zien van 3 %. De gemiddelde aanslagvoet van de APB bedraagt 6,65 % voor het dienstjaar 2013, dat is een zeer lichte toename ten opzichte van 2012 Grafiek 8 Spreiding van het belastbaar kadastraal inkomen over grote bestemmingscriteria (2012) Industrie 5,0 % Handelszaken & kantoren 27,0 % Niet bebouwd 0 % Openbare gebouwen en diversen 2,0 % Gezinswoningen 66,0 % 41

8 Grafiek 9 Evolutie van de gemiddelde aanslagvoet van de aanvullende personenbelasting (in %) 7,3 7,1 6,9 6,7 6,71 6,68 6,72 6,72 6,72 6,5 6,3 6,1 5,9 5,7 6,69 6,67 6,63 6,63 6,62 6,62 6,62 6,65 5, Brusselse gemeenten Vlaams-Brabant Waals-Brabant (6,62 %). Die gemiddelde aanslagvoet is al een tiental jaar heel stabiel, terwijl hij meer is gestegen in de gemeenten van Vlaams-Brabant en Waals-Brabant (grafiek 9). Merk evenwel op dat de Brusselse agglomeratie eveneens een aanvullende belasting van 1 % heft, wat de aanslagvoet voor de Brusselse belastingbetaler voor 2013 in werkelijkheid op 7,75 % brengt. Grafiek 10 Evolutie van de opbrengsten per inwoner per sociaaleconomische cluster (in EUR) Residentieel Z-O 1 kroon (incl. Stad Brussel) Residentieel N-W Grote gemeenten kanaalzone Bron: op basis van de statistieken van de FOD Economie ADSIE. In tegenstelling tot de onroerende voorheffing genieten de Brusselse gemeenten een lager rendement van de aanvullende personenbelasting in vergelijking tot de andere Gewesten van het land. Op basis van de statistieken van de FOD Economie belopen de gemiddelde inkomsten per inwoner voor het Brusselse Gewest EUR, een stuk lager dan het nationaal gemiddelde van EUR. In vergelijking met die laatste (index = 100) bedraagt de rijkdom van het Brusselse Gewest slechts 81 %. Grafiek 10 illustreert overigens het bestaan van grote verschillen op het vlak van de opbrengsten tussen de Brusselse gemeenten (op basis van sociaaleconomische clusters), alsook een duidelijke uitholling en zelfs een terugval voor bepaalde gemeenten van de ontvangsten tussen 2009 en De gemeentebelastingen sensu stricto De opbrengst van de specifiek lokale belastingen (waarvoor de gemeente zelf zorgt voor de inning) bedraagt 254 miljoen EUR in de begrotingen 2013, d.w.z. 223 EUR per inwoner. Hoewel die ontvangsten nu al enkele jaren zijn onderworpen aan een fiscaal pact om de stijging ervan tegen te gaan, laten ze toch een groei optekenen van 8,7 % in 2013 en van 7,3 % in Die lokale belastingen bestrijken eigenlijk een zeer brede waaier aan belastingen afhankelijk van de gemeenten en kunnen worden onderverdeeld in enkele grote categorieën (grafiek 11). In tegenstelling tot de andere gemeenten van het land, waar bijna 50 % van de opbrengst van de specifiek lokale 42

9 belastingen afkomstig is van de prestaties op het vlak van de volksgezondheid (en van de taks op huisvuil in het bijzonder), is de voornaamste categorie van de bijdragetaksen afkomstig van de belasting op het vermogen (belasting op de kantooroppervlakte). De meest opmerkelijke stijgingen die de voorbije twee jaar werden opgetekend, slaan op belastingen op de bezetting van de openbare ruimte (bv. belasting op parkeergelegenheden, veralgemening van de belasting op de zones voor betaalparkeren, het standgeld op markten), en op belastingen op het leveren van administratieve dienstverlening (bv. het afleveren van documenten). De Brusselse gemeenten boeken eveneens in de functie fiscaliteit de opbrengst van bepaalde boetes, alsook de dotaties die worden ontvangen van het Fonds voor fiscale compensatie. Grafiek 11 Lokale belastingen per categorie Begrotingen 2013 Fonds voor fiscale compensatie 6,0 % Overige belastingen en diverse opbrengsten 1,0 % Patrimonium 41,0 % Administratieve dienstverlening 7,0 % Prestaties inzake openbare reinheid 1,0 % Industriële en handels - ondernemingen 22,0 % Vertoningen en vermakelijkheden 2,0 % Inname van het publiek domein 20,0 % Als tegenprestatie voor het schrappen van bepaalde gemeentebelastingen (die als nadelig voor de econo - mische ontwikkeling worden beschouwd), heeft het Gewest immers een Fiscaal Compensatiefonds opgericht ten belope van 16 miljoen EUR, waarvan 50 % dient ter compensatie van de afschaffing van belastingen en 50 % ter compensatie van het lage rendement van de fiscaliteit van de gemeenten Fondsen en toelagen Naast de fiscaliteit, die de gemeenten in staat stelt rechtstreeks werkmiddelen te mobiliseren bij de gezinnen en de bedrijven op hun grondgebied, hangen de gemeenten sterk af van de financiële overdrachten afkomstig van de hogere overheden (voornamelijk van het Gewest). Ze vormen de tweede grootste financieringsbron voor de Brusselse gemeenten (36,1 % van de totale ontvangsten) en belopen in de begrotingen voor 2013 in totaal 726 miljoen EUR. Binnen diezelfde ontvangstencategorie zijn de fondsen, dat wil zeggen de niet toegewezen dotaties, lichtjes oververtegenwoordigd (56 %) in vergelijking met de specifieke toelagen (44 %). Ontvangsten uit fondsen De ontvangsten uit fondsen vormen een geheel van algemene dotaties (vooral het Gemeentefonds) en vertegenwoordigen 408 miljoen EUR, dat is 359 EUR per inwoner. De logica van de ordonnantie die de verdelingscriteria bepaalt van de algemene dotatie van de gemeenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 9 past in het streven naar een grotere financiële solidariteit tussen de gemeenten. Het aandeel van elke gemeente wordt verdeeld over drie dotaties: een basisdotatie (8 %) die rekening houdt met het grootte-effect (op basis van de bevolking en de oppervlakte van de gemeente), een dotatie voor ontvangsten (42 %) die streeft naar een compensatie van het fiscaal rendement en zorgt voor een herverdeling, en ten slotte een dotatie voor uitgaven (50 %) die rekening wil houden met de specifieke lasten voor de gemeenten (vooral onderwijs en sociale uitgaven). De ordonnantie in verband met de algemene financiering van de gemeenten bepaalt dat de algemene dotatie aan de gemeenten elk jaar wordt opgetrokken met op zijn minst 2 %. 9 Ordonnantie van 21 december 1998 gewijzigd door de ordonnantie van 8 november Tabel 5 Relatief belang van de ontvangsten uit fondsen en toelagen In miljoen EUR In EUR/inw. In % Evolutie Gemiddelde Fondsen Toelagen Totale fondsen en toelagen 408, ,2 % 2,3 % 2,7 % 2,4 % 317, ,8 % 3,6 % 5,2 % 6,3 % 726, % 3,0 % 3,8 % 3,9 % 43

10 Als hoofdstad van het land krijgt de Stad Brussel eveneens een speciale dotatie ten laste van het federaal budget (meer dan 102 miljoen EUR). Rekening houdend met de kwetsbare financiële situatie van vele Brusselse gemeenten heeft het Gewest sinds 2007 besloten om zijn financiële ondersteuning op te voeren door jaarlijks voor 30 miljoen EUR aan steun toe te kennen voor de verbetering van de begrotingssituatie van de gemeenten. De verdeling van die toelage houdt rekening met de financiële situatie (gemeenten met een saneringsplan en omvang van de tekorten) en met de economische situatie van de gemeenten (aan de hand van verdelingscriteria die worden gebruikt voor de algemene dotatie aan de gemeenten). Bovendien ontvangen de gemeenten die te maken krijgen met een bevolkingstoename boven het gemiddelde en die beschikken over een groot bestand van sociale woningen in openbaar beheer, een extra toelage. Ten slotte ontvangen de Brusselse gemeenten krachtens de Lambermontakkoorden eveneens een dotatie 10 die wordt vastgelegd door de federale overheid (31 miljoen EUR in 2010) en die verdeeld wordt over de gemeenten waarvan het college (inclusief de voorzitter van het OCMW) bestaat uit vertegenwoordigers van de twee taalgroepen. Toelagen De specifieke toelagen belopen 318 miljoen EUR in de begrotingen 2013, d.w.z. 279 EUR per inwoner. Die toelagen zijn grotendeels bestemd voor de financiering van heel wat specifieke uitgaven (bijvoorbeeld de tegemoetkomingen in de werkingskosten in het kader van lokale ontwikkelingsprogramma s, het grootstedenbeleid, de Grafiek 12 Evolutie van de schuldontvangsten en de ontvangsten uit prestaties Begrotingen 2003 tot 2013 (in miljoen EUR) compensaties voor fiscale maatregelen enz.). We herinneren eraan dat de bedragen voor het gesubsidieerd onderwijzend personeel niet meer zijn opgenomen in die ontvangsten. Bij de meer specifieke toelagen vermelden we onder meer: de bijzondere toelagen aan de gemeenten ter ondersteuning van de opdrachten van gemeentelijk belang van de Brusselse ziekenhuizen (10 miljoen EUR per jaar); de toelagen die worden toegekend in het kader van de baremieke opwaardering ten voordele van de lage lonen van de ambtenaren van de lokale besturen (29 miljoen EUR); diverse tegemoetkomingen van de centrale overheid: 6 miljoen EUR voor de veiligheidscontracten, 7,3 miljoen EUR voor de grootsteden en 6,6 miljoen EUR voor de Europese topontmoetingen De eigen ontvangsten De eigen ontvangsten worden gegenereerd via de facturering van openbare diensten die worden geleverd door de gemeente of in de vorm van ontvangsten uit het gemeentelijke patrimonium. Boekhoudkundig worden ze onderverdeeld in twee groepen: de ontvangsten uit prestaties en schulden. De eigen ontvangsten in de begrotingen 2013 bedragen bijna 212 miljoen EUR en vormen gemiddeld 10,5 % van de financieringsbronnen van de gewone begroting van de Brusselse gemeenten. In de loop van de voorbije jaren zijn de ontvangsten uit prestaties gestaag blijven toenemen, in tegenstelling tot de financiële opbrengsten (grafiek 12). Die laatste lieten een daling optekenen in absolute waarden als gevolg van de vrijmaking van de energiesector (verlies aan dividenden van de intercommunales) en van de financiële crisis (vereffening van de Gemeentelijke Holding en schrappen van de overeenkomstige dividenden). In 2013 kwamen de financiële opbrengsten uit op 65 miljoen EUR en vertegenwoordigden ze nog maar 31 % van de eigen ontvangsten tegen bijna 65 % in Elektriciteitsdividenden Gasdividenden Overige schuldontvangsten Ontvangsten uit prestaties Daartegenover staat dat de ontvangsten uit prestaties de voorbije 10 jaar een gestage toename hebben laten noteren, onder meer als gevolg van de opbrengst van de concessie van het openbaar domein (die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd ingevoerd ter compensatie van het verlies van de dividenden van de energiesector), maar ook van de opwaardering van de huurprijzen en de diverse gebruiksrechten, alsook van de facturering van 10 Dotatie artikel 46bis van de wet van 12 januari

11 lokale openbare diensten en van de kosten voor kinderopvang. Merk op dat in bepaalde gemeenten de opbrengst van de parkeerretributie deel uitmaakt van de ontvangsten uit prestaties. In de begrotingen van 2013 komen de ontvangsten uit prestaties uit op 147 miljoen EUR, dat is 129 EUR per inwoner, en laten ze andermaal een gestage stijging van 6,1 % optekenen ten opzichte van Investeringen en schulden Hoewel de investeringen een facultatief karakter vertonen, zijn heel wat uitgaven voor uitrusting in werkelijkheid onontbeerlijk om te voldoen aan de behoeften van de bevolking, aan de verplichting om te beantwoorden aan nieuwe reglementaire normen of om de waardevermindering van het gemeentelijk patrimonium te compenseren. Grafiek 13 Samenstelling van de materiële vaste activa Balansen 2011 Zakelijke rechten Erfpacht 0,1 % Vaste activa in uitvoering 15,4 % Kunstpatrimonium en diversen 2,4 % Meubilair, uitrusting, materiaal 2,5 % Waterlopen en watervlakken 0,1 % Kunstwerken 0,1 % Wegennet 20,2 % Vaste activa in leasing 0,2 % Gronden en niet bebouwde terreinen 12,0 % Gebouwen en hun terreinen 47,0 % Vooral in het Brussels Gewest leidt de hoge demografische druk van de voorbije jaren tot een toenemende maatschappelijke vraag naar nieuwe diensten en collectieve voorzieningen (kinderopvang, scholen, mobiliteit, huisvesting ). Om het bestaand gemeentelijk patrimonium in stand te houden, zijn er eveneens recurrente uitgaven voor inrichting of renovatie nodig. Het balanstotaal van de Brusselse gemeenten kwam eind 2011 uit op 5,5 miljard EUR (d.w.z. bijna EUR per inwoner). De vaste activa vertegenwoordigen gemiddeld 80,4 % van de totale activa, d.w.z. een van de hoofdcomponenten van de activa. Het roerend en onroerend patrimonium van de gemeente bestaat in hoofdzaak uit gebouwen, gronden, collectieve voorzieningen en het wegennet (grafiek 13). Voor het volledige patrimonium, waarvan de levensduur voor de meeste uitrustingen varieert van 5 tot 30 jaar, zijn recurrente investeringen nodig, zowel voor het onderhoud als voor de renovatie, de modernisering of de afstemming op de normen. Investeringsinspanningen en de financiering ervan Het volume van de investeringsuitgaven varieert sterk tussen hun inschrijving in de begrotingen (d.w.z. de geplande kredieten) en hun optekening in de rekeningen (d.w.z. de effectieve vastleggingen of de aanrekeningen) (grafiek 14). Op basis van de begrotingen bedragen de nieuwe investeringen voor het eigen dienstjaar 565 miljoen EUR, d.i. bijna 500 EUR per inwoner. In tegenstelling tot de andere Gewesten van het land, hebben de Brusselse gemeenten hun investeringsprojecten in 2013 met bijna 10 % verhoogd in vergelijking met het voorgaande dienstjaar. Op gemeentelijk vlak vertonen de investeringen traditioneel een cyclische evolutie, waarbij het eerste jaar van de Grafiek 14 Evolutie van de investeringsuitgaven op basis van de rekeningen en de begrotingen (in miljoen EUR) Prognoses (begrotingen) Aanrekeningen (rekeningen) Verbintenissen (rekeningen) bestuursperiode wordt gekenmerkt door een uitgesproken daling van het investeringsniveau. Het behoud van het investeringsniveau in 2013 heeft heel waarschijnlijk te maken met de nieuwe behoeften aan collectieve voorzieningen als gevolg van de uitzonderlijke demografische ontwikkeling waarmee de Brusselse gemeenten geconfronteerd worden. Het Gewest heeft overigens gezorgd voor een aanvullend systeem voor investeringssteun voor de jaren 2013 en 2014 dat berust op een alternatieve financiering die wordt toevertrouwd aan het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds van de Gemeentelijke Thesaurieën (BGHGT). Op basis van de rekeningen (d.w.z. de effectief verwezenlijkte uitgaven) ligt het niveau van de investeringen voor het eigen dienstjaar aanzienlijk lager. Op basis van de meest 45

12 Grafiek 15 Aanwending van de investeringen Begrotingen 2013 Huisvesting - Stedenbouw 29,0 % Sociale Hulp - Gezondheidszorg 3,0 % Cultuur - Erediensten 12,0 % Niet toewijsbaar 1,0 % Algemeen bestuur 14,0 % Veiligheid 0 % Wegennet 12,0 % Economie 0 % Onderwijs 29,0 % recente beschikbare rekeningen, kwamen de effectief vastgelegde investeringsuitgaven uit op 286 miljoen EUR in 2011, d.w.z. 55 % van het investeringsvolume dat voorzien is in de begrotingen van het overeenkomstige jaar 11. De analyse op basis van de boekhoudkundige aanrekeningen 12 geeft nog een waarheidsgetrouwer beeld van de economische realiteit van de echte investerings - inspanning. Voor het jaar 2011 bedragen de investeringen op basis van de aanrekeningen 224 miljoen EUR, dat is een toename met 12 % ten opzichte van het vorige dienstjaar. De prioritaire investeringsdomeinen zijn onderwijs (bouw en renovatie van scholen), huisvesting en stedenbouw (stedelijke ruimtelijke ordening) en het gemeentelijk wegennet (grafiek 15). Grafiek 16 Financieringsstructuur van de investeringen Begrotingen 2013 Zelffinanciering 15,0 % Kapitaalsubsidies 28,0 % Opbrengst van de verkoop van activa 3,0 % Ontleningen 54,0 % Grafiek 17 Samenstelling van de uitstaande schuld Balansen (in EUR per inwoner) De financieringsstructuur van de investeringen die voorzien is in de begrotingen voor 2013 is verzekerd ten belope van 54 % door een beroep te doen op leningen en van 28 % door kapitaaltoelagen. De Brusselse gemeenten beschikken onder meer over een trekkingsrecht in een investeringsfonds voor de verwezenlijking van voorzieningen m.b.t. openbare ruimten, gebouwen en saneringen. Autofinanciering en de opbrengst van de verkoop van activa dekken het saldo van de financieringsbehoeften (grafiek 16). Evolutie en structuur van de schuld De uitstaande financiële schuld van de Brusselse gemeenten op de balansen voor 2011 bedragen miljoen EUR, d.w.z EUR per inwoner. Sinds 2007 werd een gemiddelde jaarlijkse groei opgetekend van 4,6 %. De schuld op minder dan één jaar vertegenwoordigt slechts 13,7 % van het uitstaande bedrag, tegen 86,3 % voor de langetermijnschuld. Daarvan werd het merendeel aangegaan om investeringen te financieren, en daartegenover staan vaste activa Schulden LT - investering Schulden op ten hoogste één jaar Schulden LT - BGHGT Gelet op de financiële moeilijkheden waren een tiental Brusselse gemeenten genoodzaakt om leningen aan te gaan om de tekorten uit het verleden te consolideren. Die thesaurieleningen worden toegekend door het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds van de Gemeentelijke 11 Er blijft eveneens een aanzienlijk volume over van vastleggingen voor de vorige dienstjaren van 397 miljoen EUR in de rekeningen van 2011 dat overeenstemt met investeringsprojecten die werden aangevat tijdens voorgaande begrotingsjaren. 12 Het begrip aanrekening wordt gebruikt in het kader van de statistische rapportering door Eurostat op basis van de ESR95-normen. Het stemt overeen met de boekhoudkundige aanrekening van de uitgave na ontvangst en controle van de factuur in verband met de investering (dat is de fase dicht bij de betaling van de factuur en de reële betaling uit de kas), terwijl het begrip vastlegging boekhoudkundig overeenstemt met de reservering door het college van de gemeente van een begrotingskrediet ten voordele van een bepaalde schuldeiser (bijvoorbeeld op het ogenblik van de bestelbon of de gunning van een opdracht). 46

13 Thesaurieën (BGHGT). In ruil daarvoor moeten de betrokken gemeenten een beheersplan naleven op basis waarvan ze moeten terugkeren naar een begrotingsevenwicht. Het aandeel van die zogenaamde saneringsschuld in de totale langetermijnschuld bedraagt 21 % voor de Brusselse gemeenten (tegen 34 % voor de Waalse gemeenten). 5. Begrotingssaldi en resultaten van de rekeningen In de budgettaire boekhouding wordt de financiële gezondheid van een gemeente doorgaans beoordeeld door het berekenen van de begrotingssaldi, d.w.z. het verschil tussen de ontvangsten en de uitgaven (zowel voor het eigen dienstjaar als voor het algemeen totaal). Net als voor de investeringen verschilt het financieel beeld dat naar voren komt uit de rekeningen vrij fundamenteel van het beeld dat wordt gegeven door de begrotingsanalyse. De begrotinggsaldi worden verkregen op basis van de prognoses in verband met de ontvangsten en de uitgaven voor een begrotingsjaar en moeten omzichtig worden geanalyseerd, met dien verstande dat ze in tegenstelling tot de begrotingsrekeningen geen concrete financiële werkelijkheid weergeven. De begrotingsvooruitzichten zijn immers doorgaans gestoeld op een voorzichtigheidsprincipe dat leidt tot een lichte onderschatting van de ontvangsten en een lichte overschatting van de uitgaven. De saldi die naar voren komen uit de begrotingsdocumenten geven dan ook meestal een pessimistischer beeld weer dan de daadwerkelijke saldi in de begrotingsrekeningen. Rekeningen De Brusselse gemeenten vertonen een tekort van 48,6 miljoen EUR voor het eigen dienstjaar van de rekeningen Grafiek 18 Evolutie van de gewone saldi op basis van de meest recente rekeningen en begrotingen (in miljoen EUR) Rekeningen 2010 Rekeningen 2011 Begrotingen , tegenover een overschot van 39,1 miljoen EUR het jaar voordien. Relatief gezien, blijft dit tekort van de rekening 2011 beperkt, aangezien het slechts 2,5 % van de gewone ontvangsten van de Brusselse gemeenten vertegenwoordigt. Voor het algemeen totaal van de rekeningen 2011 vertonen de Brusselse gemeenten samen een ruimer overschot van 171,4 miljoen EUR, wat een lichte stijging is van 7,1 miljoen EUR ten opzichte van Naast het overschot voor het algemeen totaal beschikken de Brusselse gemeenten einde 2011 over een gewoon reservefonds van 53,2 miljoen EUR, dat is een lichte daling ten opzichte van het vorige dienstjaar (-5,8 %). Achter die samengevoegde cijfers voor de 19 Brusselse gemeenten gaan echter bepaalde individuele verschillen schuil. Voor de rekeningen van 2011 vertoonden 7 gemeenten een tekort voor het eigen dienstjaar en slechts één gemeente een tekort voor het algemeen totaal. Begrotingen 2012 Eigen dienstjaar Algemeen totaal Reserves Begrotingen 2013 Tabel 6 Evolutie van de saldi van de gewone dienst op basis van de rekeningen en de begrotingen (in miljoen EUR) Rekeningen Begrotingen Eigen dienstjaar Gemeenten met een overschot Gemeenten met een tekort Totaal Algemeen totaal Gemeenten met een overschot Gemeenten met een tekort Totaal Gewoon reservefonds 43,2 25,6 7,8 4,4 2,8-4,1-74,2-8,3-11,5-28,2 39,1-48,6-0,5-7,1-25,4 165,6 173,8 104,0 121,3 104,4-1,2-2,4-0,4-2,5-6,6 164,4 171,4 103,6 118,8 97,8 56,5 53,2 47

14 Tabel 7 Uitsplitsing van het saldo van de begrotingen van 2013 (in miljoen EUR) Eigen dienstjaar (zonder voorzieningen) Voorzieningen Totaal eigen dienstjaar Vorige dienstjaren Algemene overboekingen Totaal algemeen totaal Ontvangsten Uitgaven Saldi 2 017, ,6-19,4 3,9 10-6, , ,6-25,5 130, ,4 5,4 12,6-7, , ,2 97,7 Grafiek 19 Evolutie van de diverse componenten van de begrotingssaldi 2012 en 2013 (in miljoen EUR) Begrotingen Volgens de begrotingen voor 2013 vertonen de Brusselse gemeenten een tekort van 25,4 miljoen EUR voor het eigen dienstjaar en een overschot van 97,8 miljoen EUR voor het algemeen totaal. Het tekort voor het eigen dienstjaar is echter het resultaat van een licht overschot van 2,8 miljoen EUR van 6 gemeenten samen en een groter tekort van 28,3 miljoen EUR voor 13 gemeenten, wat de tegenstellingen in het Brussels Gewest illustreert Eigen dienstjaar (zonder Voorzieningen voorzieningen) Totaal eigen dienstjaar Vorige dienstjaren Algemene overboekingen Verschil Totaal algemeen totaal Het saldo voor het eigen dienstjaar laat voor het tweede opeenvolgende jaar een verslechtering optekenen. Tegen minder dan een half miljoen in 2011, kwam het saldo voor het eigen dienstjaar voor 2012 uit op een tekort van -7,1 miljoen EUR en op 25,5 miljoen EUR in In relatieve termen vertegenwoordigt het tekort voor het eigen dienstjaar voortaan 1,3 % van de gewone ontvangsten, tegen een situatie van een bijna-evenwicht in Het aantal gemeenten met een tekort is tussen 2011 en 2012 eveneens gestegen van 8 tot 13. De achteruitgang die werd opgetekend voor het eigen dienstjaar heeft gevolgen voor het algemeen totaal. Het overschot gaat immers van 118,8 miljoen EUR in 2012 naar 97,8 miljoen EUR in 2013, dat is een verslechtering van 21 miljoen EUR. In relatieve termen vertegenwoordigt het overschot voor het algemeen totaal 4,5 % van de gewone ontvangsten, tegen 5,7 % tijdens het vorige dienstjaar. Tabel 7 en grafiek 19 verschaffen meer duidelijkheid over de diverse componenten van het gewone saldo van de begrotingen van 2013 van de Brusselse gemeenten. Naast een verslechtering van het saldo voor het eigen dienstjaar (vóór voorzieningen) stellen we vast dat de daling van het overschot voor het algemeen totaal eveneens kan worden toegeschreven aan de saldi van de transacties i.v.m. de overboekingen (zowel de functionele als de algemene). 48