De financiële situatie van de Waalse gemeenten

Transcriptie

1 Lokale financiën De financiële situatie van de Waalse gemeenten 2014 De financiële situatie van de Waalse gemeenten Voor de Waalse gemeenten komen uit de budgetten van 2014 en de rekeningen voor 2012 de volgende grote trends in de evolutie globaal naar voren: zonder de uitzonderlijke verrichtingen van de grootsteden mee te rekenen, namen de gewone uitgaven van de Waalse gemeenten toe met 2,3 %; de personeelsuitgaven bleven zeer goed onder controle met een beperkte groei van 1,9 %. Bovenop het uitblijven van een indexsprong in 2014 kent het personeelsbestand een eerste terugval; de dotatie aan het OCMW neemt in 2014 beperkt toe (+2,1 %) en de dotatie aan de politiezone stagneert nagenoeg (0,4 %), weliswaar beïnvloed door een atypische evolutie in bepaalde steden; ondanks een zwakke economische context en de vrijwel stabiel gebleven opcentiemen (personenbelasting en onroerende voorheffing), noteren de Waalse gemeenten gunstige vooruitzichten op het vlak van belastingontvangsten (+4,0 %). en ook en van de specifiek lokale fiscaliteit (+7,5 %); de forse stijging van de ontvangsten uit prestaties (+17,2 %) wordt in hoofdzaak beïnvloed door het boeken van een nieuw bijzonder budgetkrediet als ontvangst om niet-gedane uitgaven te compenseren, toegestaan door de nieuwe rondzendbief voor het opstellen van de budgetten (ongeveer 39 miljoen EUR); de financiële opbrengsten, die voor meer dan 85 % bestaan uit dividenden van de intercommunales voor de distributie van elektriciteit en gas, dalen opnieuw op het budget 2014, ten gevolge van de structureel lagere dividenden van de intercommunales door de vrijmaking en de herstructurering van de energiesector; op basis van de budgetten bedragen de nieuwe investeringen voor het eigen dienstjaar 1,3 miljard EUR: in 2014 is er dus opnieuw een daling (-18,5 %), na 2013 (-16,5 %). De neerwaartse evolutie in 2014 is vnl. het gevolg van de toepassing door de begrotingscirculaire die een investeringsbaken invoert (max. bedrag/inw.); de gemeenteschuld bedraagt 5,1 miljard EUR (gemidd EUR/inw.) op basis van de balans 2012; volgens de budgetten 2014 laten de Waalse gemeenten een licht overschot optekenen van 29 miljoen EUR voor het eigen dienstjaar (0,6 % van de gewone ontvangsten). Dat laatste moet worden gerelativeerd door de invoering van het nieuwe bijzondere budgetkrediet voor de prestatie-ontvangsten (zie hoger), doordat uitgesproken een beroep wordt gedaan op overboekingen (45 miljoen EUR) en door het gedeeltelijk boeken van de stijgende pensioenlasten bij de voorgaande boekjaren (responsabiliseringscoëfficiënt); het overschot voor het algemeen totaal verbetert met meer dan 16 miljoen EUR tot 328 miljoen EUR (d.i. 6,2 % van de gewone ontvangsten in 2014 tegen 5,2 % in 2013); op basis van de Europese normen (ESR 2010) komt de financieringsbehoefte (het tekort) van de Waalse gemeenten uit op 330 miljoen EUR in 2012, tegen 83 miljoen EUR het dienstjaar daarvoor. De grootte daarvan wordt bepalend beïnvloed door het gewicht van de investeringen, die vooral hoog waren op het einde van de bestuursperiode. 19

2 1. Sociaaleconomische context De Waalse gemeenten vormen een uiterst verscheiden gemeentelijk weefsel in een gewest dat zelf bepaalde specifieke kenmerken vertoont. Tussen de krachtlijnen die geregeld naar voren komen uit de rekenstaten of de regionale analyses 1, vermelden we: een demografische dynamiek die aan de ene kant een toename van de bevolking kent voornamelijk gevoed door de migratiebalans, en aan de andere kant de vergrijzing van de bevolking door een hogere levensverwachting met een massale aangroei van de derde leeftijd met de zgn. babyboomgeneratie. De grotere vruchtbaarheid en de hogere netto-immigratie dragen enigszins bij tot het vertragen van de veroudering in vergelijking met de vorige projecties, maar dat neemt niet weg dat de demografische indicatoren wijzen op een duidelijke vergrijzing van de bevolking tegen Een ander belangrijk aspect heeft betrekking op de toename van het aantal alleenstaanden en eenoudergezinnen, samen met een aanhoudende daling van de gemiddelde gezinsomvang. Die evoluties zullen hun invloed hebben op de gemeentefinanciën, zowel op vlak van hun werkmiddelen (onder meer de lager uitvallende belastinginkomsten) als op vlak van hun uitgaven (nieuwe vormen van bijstand aan personen, uitbreiding en modernisering van de rusthuizen, aanpassing van de infrastructuur enz.). De uitdaging aangaan van de bevolkingsvergrijzing houdt eveneens in dat men moet nadenken over het aanpassen van alle lokale beleidsaspecten (huisvesting, mobiliteit, vrije tijd, inrichting van de openbare ruimten en de openbare dienstverlening); het begin van deze nieuwe gemeentelijke bestuursperiode staat in het teken van de continuïteit van de voorbije drie jaar, die in grote mate de gevolgen zullen dragen van de economische en financiële crisis met een omvang bijna zonder voorgaande. De crisis van de overheidsschuld die daardoor werd veroorzaakt, heeft eveneens alle openbare besturen verzwakt. Zij zagen zich immers genoodzaakt budgettaire saneringsmaatregelen te nemen om te zorgen voor een duurzaam herstel van het begrotingsevenwicht en om te voldoen aan de steeds strengere Europese eisen. Dit is een bijzonder moeilijke omgeving voor een aantal Waalse gemeenten, waarvoor tal van sociaaleconomische indicatoren (zoals de rijkdomindex, de werkloosheid, het aantal leefloners enz.) al minder goed scoren dan het gemiddelde van het land. Op lokaal vlak hebben de recente bedrijfsherstruc 1 Werkzaamheden van de Conférence permanente pour le développement territorial (CPDT) en studies van het Institut wallon de l évaluation, de la prospective et de la statistique (IWEPS). tureringen of -sluitingen de financiële moeilijkheden nog versterkt en maken zij het halen van een begrotingsevenwicht voor sommige gemeenten nog moeilijker; Tegen die achtergrond en in het vooruitzicht van de concrete uitvoering van de zesde staatshervorming en de geleidelijke uitvoering van de financieringswet, vormen de economische herstructurering en de ruimtelijke ontwikkeling zeer zeker belangrijke doelstellingen voor de gemeenten en hun OCMW s net zoals voor hun burgers in het algemeen. ten slotte kent Wallonië een grote verscheidenheid van het gemeentelijk weefsel met zowel sterk verstedelijkte als meer landelijke of residentiële gebieden die aan elkaar grenzen. De Waalse gemeenten vertonen eveneens grote verschillen op sociaaleconomisch vlak (inkomstenniveau, werkloosheid enz.) (kaart 1 2 ) die hun weerslag hebben op de gemeentefinanciën (omvang van de lasten, de belastinggrondslag enz.). De 62 gemeenten met minder dan inwoners, voornamelijk in de landelijke gebieden, noteren in het budget 2014 samen een bedrag aan gewone ontvangsten van 284 miljoen EUR (1 284 EUR per inwoner), terwijl de grootsteden (meer dan inwoners) beschikken over een bedrag van miljoen EUR aan gewone ontvangsten voor het eigen dienstjaar, wat EUR per inwoner is. De drie steden met meer dan inwoners laten het hoogste niveau van gewone ontvangsten voor het eigen dienstjaar optekenen met EUR per inwoner. Om die verscheidenheid op gemeentelijk vlak te kunnen weergeven, zonder op individuele situaties in te gaan, heeft Belfius een sociaaleconomische typologie van de gemeenten uitgewerkt 3. Aanvullende statistieken bij deze studie (per sociaaleconomische cluster) zijn beschikbaar op onze website 4. In Wallonië konden op basis van de classificatie-oefening 14 clusters worden gedefinieerd, die zijn onderverdeeld in 7 grote sociaaleconomische categorieën. Bron van de financiële gegevens De studie gaat uit van de synthetische en de gedetailleerde financiële gegevens m.b.t. de budgetten 2014 en de rekeningen 2012, die in hoofdzaak in elektronische vorm werden ingezameld met behulp van SIC-bestan 2 De rijkdomindex is de verhouding tussen het gemiddeld inkomen per inwoner in de gemeenten en het gemiddeld inkomen per inwoner in het hele land (berekend op basis van de aangifte van de inkomsten in 2011 aanslagjaar 2012, FOD Economie) 3 Lokale financiën augustus 2007 (heruitgave 2013) Sociaaleconomische typologie van de gemeenten, (Thema s Sociaaleconomische typologie)

3 Kaart 1 Rijkdomindex per gemeente t.o.v. het nationaal gemiddelde (Rijkdomindex België = 100) 68,3-85,8 85,8-89,8 89,8-92,9 92,9-96,1 96,1-100,8 100,8-106,7 106,7-112,7 112,7-136,2 den en gegenereerd door de software ecomptes 5 maar ook via het jaarlijkse Belfius-enquêteformulier. Niet minder dan 234 gemeenten hebben de synthesegegevens ter beschikking gesteld. Zij vertegenwoordigen 91 % van de Waalse bevolking. De enkele ontbrekende gemeenten werden geëxtrapoleerd, zodat de voorgestelde cijfers slaan op alle 262 gemeenten en het mogelijk maken de voornaamste trends in de evolutie te geven. De gedetailleerde financiële gegevens zijn enkel afkomstig uit de elektronische bestanden en vertegenwoordigen een steekproef van 178 gemeenten, d.w.z. 77 % van de Waalse bevolking. Aan de hand van die gedetailleerde gegevens kunnen wij een specifiek licht werpen op de waargenomen algemene trends en er ook heel specifiek toelichting bij geven. Alle grote steden van meer dan inwoners waren zowel in de synthese als in detailgegevens beschikbaar. Zij hebben door hun omvang een niet te verwaarlozen impact op de gemiddelde bedragen van de analyse. 2. Gewone uitgaven Algemeen overzicht Op basis van de budgetten 2014 bedragen de gewone uitgaven voor het eigen dienstjaar miljard EUR of gemiddeld EUR per inwoner. Het bedrag van de uitgaven voor het eigen dienstjaar is toegenomen met 1,8 % in vergelijking met 2013, nadat dat jaar een stijging was opgetekend met 6,3 % (tabel 1). Het ritmeverschil in de groei van de totale uitgaven houdt nauw verband met de op- en neergaande evolutie van de functionele overboekingen die zijn gedaald van 157 miljoen EUR op het budget 2013 tot 10,5 miljoen EUR op het budget Die bedragen houden voornamelijk verband met voorzieningen die de grote steden hebben aangelegd tot dekking van bepaalde pensioenlasten. Als we de budgetten van de grote Waalse steden buiten beschouwing laten, evolueren de budgetuitgaven 2014 met 2,3 %, wat ongeveer eenzelfde ritme is als de evolutie tijdens de vorige bestuursperiode. 5 Het SIC-bestand is een elektronische versie van de papieren versie van het budget, de rekening en de balans gegenereerd door de software ecomptes, die ontwikkeld werd door het Waalse Gewest. 21

4 Tabel 1 Structuur van de gewone uitgaven - Eigen dienstjaar Budget Omvang (EUR/inw.) Evolutie Gemiddelde Personeel 556 2,7 % 1,9 % 3,5 % Werking 231 2,6 % 2,1 % 3,3 % Overdrachten 380 3,4 % -0,9 % 4,5 % Dotatie aan het OCMW 125 4,0 % 2,1 % 4,0 % Dotatie aan de politiezone 125 3,3 % 0,4 % 3,0 % Overige toelagen 131 2,8 % -4,7 % 6,5 % Schuld 169 3,0 % 2,9 % -1,9 % Functionele overboekingen ,3 % -5,4 % Totale gewone uitgaven (eigen dienstjaar) ,3 % -1,8 % 3,0 % De toename van de voornaamste uitgavenrubrieken, nl. het personeel (+1,9 %), de werking (+2,1 %) en de overboekingen (-0,9 %) is kleiner dan ervoor, zowel in 2013 als voor de volledige vorige bestuursperiode ( ). De personeelsuitgaven vertegenwoordigen 41,5 % van de totale uitgaven eigen dienstjaar (grafiek 1). Zij vormen verreweg de grootste uitgavenpost voor het budget Met 28,6 % van de totale uitgaven zijn de overboekingen van de gemeente naar andere entiteiten de tweede grote uitgavenpost. Personeelsuitgaven Met een bedrag van 1 981,3 miljoen EUR en 556 EUR per inwoner omvatten de personeelsuitgaven de lonen van het gemeentepersoneel, de werkgeversbijdragen, de sociale uitkeringen, de kosten voor het woon-werkverkeer en andere financiële voordelen, de bezoldiging van de burgemeester en de schepenen, de presentiegelden van de gemeenteraadsleden, de pensioenen van de vroegere Grafiek 1 Structuur van de gewone uitgaven Eigen dienstjaar Budget 2014 Dotatie aan de politiezone 9,3 % Dotatie aan het OCMW 9,3 % Werking 17,2 % Overige toelagen 10,0 % Schuld 12,6 % mandatarissen en de lonen van het onderwijzend personeel. Ondanks de nieuwe lasten die de pensioenhervorming met zich meebrengt (wet van 24 oktober 2011) 6 bleven de personeelsuitgaven zeer goed onder controle in de budgetten 2014 met een groei die beperkt bleef tot slechts 1,9 %. Daarvoor kunnen ter verklaring diverse factoren worden aangevoerd. De spilindex van de sociale uitkeringen en de lonen in de overheidssector werd in november 2012 voor het laatst overschreden. Volgens de vooruitzichten van het Planbureau zal de spilindex wellicht pas in december 2014 voor het eerst weer worden overschreden. Bijgevolg zullen de sociale uitkeringen en de lonen in de overheidssector pas in het begin van 2015 omhoog gaan met 2 %. Op basis van de statistieken van de RSZPPO stellen we een nieuwe trend vast in de evolutie van het aantal werknemers uitgedrukt in voltijdse equivalenten (VTE). Zo bedraagt het aantal VTE in de gemeentebesturen in Wallonië VTE op 30 juni 2013, d.w.z. 288 VTE of -0,8 % minder dan eind Die lichte daling van het personeelsbestand vormt een gedeeltelijke verklaring voor de minder sterke stijging van de personeelsuitgaven zoals die blijkt uit de budgetten. Het statutaire personeel vertegenwoordigt nog slechts 31,7 % van alle personeelsleden. Ten slotte is de groei met 1,9 % van de personeelsuitgaven wellicht een onderschatting, als we rekening houden met het feit dat de Waalse gemeenten de kosten voor de responsabiliseringsbijdrage (als gevolg van de pensioenhervorming) aanrekenen op de voorgaande dienstjaren Personeel 41,5 % 6 Voor meer details verwijzen wij naar fiche 9 De pensioenlasten van de lokale ambtenaren van het dossier Financiële uitdagingen voor de nieuwe gemeentelijke bestuursperiode ( ): (Lokale financiën). 22

5 Grafiek 2 Uitsplitsing van de personeelsuitgaven Budget 2014 Verplaatsingskosten, vergoedingen & andere (+3,0 %) Vakantiegeld (+1,2 %) Werkgeversbijdragen aan de RSZPPO (+1,9 %) Lonen van het statutair gemeentepersoneel`(+0,3 %) 2,8 % 1,6 % 4,3 % 11,7 % 10,7 % 2,7 % 26,7 % 39,4 % Pensioenlasten (+11,5 %) Verzekeringen & Sociale uitkeringen (-4,1 %) Lonen van het (niet) gesubsidieerd contractueel personeel (+4,1 %) Lonen van de gemeentelijke mandatarissen (+0,7 %) (op basis van de aanbevelingen van de budgettaire rondzendbrief). Grafiek 3 Voornaamste componenten van de werkingskosten Budget 2014 Op basis van onze steekproef van de gedetailleerde gegevens (zie hoger) komen de lonen voor het gemeentepersoneel uit op 66,1 % (grafiek 2). In de rubriek lonen is het aandeel van de lonen van het statutair personeel het grootst: het omvat 39,4 % van alle personeelsuitgaven. De werkgeversbijdragen aan de RSZPPO voor alle personeelsleden bedragen 10,7 % van de totale personeelsuitgaven. Opmerkelijk is zonder enige twijfel het aandeel van de pensioenlasten, dat maar blijft toenemen tijdens de voorbije dienstjaren, tot 11,7 % van de personeelsuitgaven op het budget 2014, wat een stijging is van 11,5 % ten opzichte van het vorige budget. Werkingsuitgaven De werkingsuitgaven omvatten o.m. de administratieve uitgaven, de kosten voor verwarming, het onderhoud van de gebouwen, informatica, diverse benodigdheden enz. Die uitgaven komen uit op 821,5 miljoen EUR voor 2014, dat is 231 EUR per inwoner. Op basis van de meest gedetailleerde beschikbare gegevens is het mogelijk de voornaamste componenten van de werkingsuitgaven te identificeren (grafiek 3). We vermelden het niet te verwaarlozen aandeel van de kosten voor energieverbruik, water en telecommunicatie (112 miljoen EUR), de benodigdheden voor directe consumptie (146 miljoen EUR) en de technische prestaties door derden (onderaanneming) De overdrachtuitgaven De overdrachtuitgaven omvatten voornamelijk de toelagen die de gemeente meestal verplicht verstrekt aan publieke actoren om hun werking te ondersteunen of hun budget in evenwicht te houden. Het gaat in hoofdzaak om het OCMW, de politiezone, de kerkfabrieken, de ziekenhuizen, de brandweer enz. Bovendien kan de gemeente eveneens in diverse vormen toelagen toekennen aan gezinnen, verenigingen en ondernemingen. Ruimen van sneeuw en ijzel 1,0 % Andere benodigdheden en diverse kosten 27,4 % Vergoedingen en erelonen 2,2 % Verbruik van energie en water en telecommunicatie 18,2 % Voor het boekjaar 2014 komen de overdrachtuitgaven voor de Waalse gemeenten uit op miljoen EUR, d.i. 380 EUR per inwoner en 28,6 % van de totale gewone uitgaven. In 2014 lieten de overdrachten evenwel een lichte vermindering optekenen van 0,9 %, wat in schril contrast staat met de dynamische toename van de voorbije jaren (+3,4 % in 2013 en +4,5 % gemiddeld op jaarbasis tijdens de vorige gemeentelijke bestuursperiode). As we de grootsteden buiten beschouwing laten (want zij beïnvloeden de globale cijfers door uitzonderlijke transacties), komt de gemiddelde stijging voor 2014 van de overdrachtuitgaven uit op 2,8 %. De toelagen aan het OCMW (125 EUR per inwoner) en aan de politiezone (125 EUR per inwoner) vormen op zich 65,7 % van de totale overdrachtuitgaven van de Waalse gemeenten. Het aandeel van de toelage aan het OCMW in de totale uitgaven vertoont echter verschillen afhankelijk van de sociaaleconomische omgeving van de gemeente. De landelijke gemeenten besteden Technische prestaties van derden 18,4 % Verzekeringskosten 3,7 % Aankopen voor directe consumptie 17,8 % Belastingen ten laste van de gemeente 1,8 % Aankopen voor het wegennet en de waterlopen voor directe consumptie 7,5 % Huur, huurlasten en onderhoud 1,9 % 23

6 een gemiddeld bedrag van 102 EUR per inwoner, terwijl de gemeenten van de categorie centrumgemeenten 165 EUR per inwoner uitgeven. Het zijn vooral de steden die meer te maken krijgen met de gevolgen van armoede bij de bevolking. De toelage aan het OCMW voor het budget 2014 is gestegen met gemiddeld 2,1 %, maar de gemeenten met een concentratie aan economische activiteiten zien ze met 3,5 % toenemen, terwijl dit voor de landelijke gemeenten slechts 0,9 % is. De zeer kleine toename (0,4 %) van de dotatie aan de politiezone kan eveneens worden verklaard door tijdelijke verminderingen vastgesteld bij bepaalde steden. De toelage aan de politiezone vertoont nog meer uitgesproken verschillen, onder meer afhankelijk van het landelijk of het stedelijk karakter van de gemeenten die er deel van uitmaken 7. 7 Voor meer details verwijzen we naar onze studie over de lokale financiën OCMW s en politiezones december 2013 Grafiek 4 Uitsplitsing van de overdrachtuitgaven Budget 2014 Toelagen aan ondernemingen 0,4 % Brandweer 6,6 % Overige toelagen aan de openbare sector 5,4 % Dotatie aan de politiezone 33,7 % Erediensten 2,0 % Toelagen aan gezinnen 8,7 % Uitzonderlijke kosten & andere 0,2 % Dotatie aan het OCMW 33,0 % Volksontwikkeling en kunst 1,4 % Ophalen en verwerken van afval 8,5 % Grafiek 5 Voornaamste componenten van de financiële lasten Budget 2014 Diverse financiële kosten 1,7 % Terugbetalingen van leningen 63,1 % De komende jaren zullen de overdrachtuitgaven eveneens de invloed ondervinden van de impact van de pensioenhervorming van het statutair personeel bij de andere openbare actoren. De hogere bijdragen voor het statutair personeel van de OCMW s, de politiezones maar ook van de openbare ziekenhuizen, zullen namelijk een weerslag hebben op de gemeentelijke dotaties. Naast de toelagen aan het OCMW en aan de politiezone, doen de gemeenten ook nog andere overdrachtuitgaven (grafiek 4) zoals subsidies aan de intercommunales voor afvalbeheer, de brandweer, de tegemoetkomingen aan de openbare ziekenhuizen en de diverse toelagen voor de gezinnen (hetzij rechtstreeks, hetzij onrechtstreeks via verenigingen). De daling met 4,7 % die werd vastgesteld in 2014 werd eveneens sterk beïnvloed door de budgetten van de grootsteden. Als we die laatste buiten beschouwing laten, zijn de overige toelagen van de Waalse gemeenten gestegen met 3,4 %. Het aandeel van de uitgaven voor het ophalen en verwerken van het huishoudelijk afval, blijft substantieel in het budget Die bedragen gaan omhoog door het aandeel dat de gemeente bijdraagt in de werkelijke kosten voor afval, krachtens het zogenaamde afvalplan. Er worden uiteenlopende evoluties vastgesteld tussen de gemeenten, afhankelijk van de mate waarin die kosten aan de gezinnen worden doorgerekend. De overige toelagen aan de openbare sector (rubriek Overige toelagen aan de openbare sector ) liggen lager dan voordien, onder meer als gevolg van de lagere bijdragen voor het tekort van de ziekenhuizen (3,4 %). Financiële lasten De financiële lasten, die in het budget 2014 uitkomen op 601 miljoen EUR, bestaan in hoofdzaak uit rentelasten en de kosten voor de aflossing van leningen. Zij vertegenwoordigen 12,6 % van de gewone uitgaven van de gemeenten op het budget 2014 en zijn de voorbije 15 jaar structureel afgenomen, in hoofdzaak als gevolg van de lagere rentevoeten. De verdere vertraging van de groei vastgesteld in het budget 2014, houdt verband met de aanzienlijke terugval van het aantal investeringsprojecten sinds het begin van de nieuwe gemeentelijke bestuursperiode (en die onder meer het gevolg is van de invoering van het investeringsbaken door de budgettaire rondzendbrief van 2014) (cf. infra). Financiële lasten voor leningen 35,3 % 24

7 De gewone schulduitgaven bestaan voor meer dan 63,1 % uit de jaarlijkse terugbetalingen van de leningen (grafiek 5), terwijl het saldo bestaat uit rentelasten (35,3 %) en diverse financiële lasten (1,7 %), dat zijn onder meer bijdragen tot het exploitatieverlies van de gemeentelijke overheidsbedrijven. Grafiek 6 Structuur van de gewone ontvangsten Budget 2014 Overige schuldontvangsten 0,9 % Gasdividenden 0,8 % Elektriciteitsdividenden 1,4 % Overboekingen voor werkingsuitgaven 1,2 % Prestaties 7,6 % 3. Gewone ontvangsten Tegenover de voorziene uitgaven moeten de gemeenten zorgen voor voldoende financieringsbronnen om de begroting in evenwicht te houden. Volgens de budgetten 2014 beschikken de 262 Waalse gemeenten over miljoen EUR aan ontvangsten voor het eigen dienstjaar, d.w.z EUR per inwoner. Net als bij de uitgaven hangen de verschillen echter af van de sociaaleconomische context van elke gemeente. Structuur van de ontvangsten De voornaamste rubrieken van de gewone ontvangsten in euro per inwoner op basis van de economische verdeling, bieden een overzicht van de evolutie tijdens de voorbije twee dienstjaren en tijdens de vorige bestuursperiode ( ) (tabel 2). Om de begrotingen in evenwicht te houden, zouden de gemeenten idealiter moeten kunnen rekenen op een vergelijkbare toename van de ontvangsten als bij de uitgaven. Net als bij de uitgaven (tabel 1), laten de totale gewone ontvangsten voor het eigen dienstjaar voor het budget 2014 een daling optekenen van 1,1 %. Als we geen rekening houden met de verrichtingen van de functionele overboekingen (voor het aanleggen van voorzieningen voor de toekomstige pensioenlasten), geven de Toelagen 14,9 % Lokale belastingen 10,5 % Overige aanvullende belastingen 1,0 % Opcentiemen op de OV 18,9 % gewone ontvangsten voor het eigen dienstjaar een groei te zien van 3,1 %, een stijging die meer aanleunt bij een normaal niveau. De overdrachten leveren 88,1 % van de totale ontvangsten voor het budget 2014, dat is de hoofdmoot van de financieringsbronnen die noodzakelijk zijn om het uitgestippelde beleid uit te voeren (grafiek 6). Naast de fiscaliteit is 38,9 % van de totale ontvangsten afkomstig van andere bevoegdheidsniveaus in de vorm van dotaties en toelagen, waarvoor de gemeenten niet over bewegingsruimte beschikken. Ten slotte vertegenwoordigen de eigen ontvangsten van de gemeente 10,7 % van de totale ontvangsten. De eigen ontvangsten worden gegenereerd via facturering van de openbare dienstverlening van de gemeente of komen uit een vorm van ontvangsten uit het gemeentelijke patrimonium. Fondsen 24,0 % Aanvullende PB 18,8 % Tabel 2 Structuur en evolutie van de gewone uitgaven - Eigen dienstjaar Budget Volume (EUR/inw.) Evolutie Gemiddelde bestuursperiode Prestaties 102 2,5 % 17,2 % 5,1 % Overdrachten ,2 % 2,9 % 3,6 % Fondsen 323 2,6 % 2,0 % 3,2 % Fiscaliteit 662 3,4 % 4,0 % 4,1 % Aanvullende PB 254 3,3 % 4,4 % 4,8 % Opcentiemen op de OV 255 3,6 % 1,9 % 4,0 % Overige aanvullende belastingen 13 3,2 % 2,7 % 3,7 % Lokale belastingen 141 3,2 % 7,5 % 3,1 % Toelagen 201 3,4 % 0,6 % 2,6 % Schuld (financiële opbrengsten) 42-3,3 % -9,1 % -8,2 % Functionele overboekingen ,3 % -78,9 % 2,2 % Totale gewone ontvangsten (eigen dienstjaar) ,2 % -1,1 % 3,0 % 25

8 Grafiek 7 Structuur van de belastingontvangsten Budget 2014 Lokale belastingen 21,3 % Aanvullende PB 38,3 % Overige aanvullende belastingen 1,9 % Opcentiemen op de OV 38,5 % Fiscaliteit Krachtens de grondwet mogen gemeenten taksen heffen op de middelen van de belastingplichtigen (gezinnen, ondernemingen, verenigingen enz.). De belastingontvangsten belopen miljoen EUR of 662 EUR per inwoner en vormen met 49,2 % van hun gewone ontvangsten voor het eigen dienstjaar de grootste financieringsbron voor de Waalse gemeenten. De gemeentelijke fiscaliteit neemt diverse vormen aan. Zij omvat aan de ene kant de zogenaamde aanvullende belastingen, zoals de opcentiemen op de onroerende voorheffing en de personenbelasting, en aan de andere kant de specifieke gemeentebelastingen. Terwijl de aanvullende belastingen op zich al het overgrote deel van de belastingmidde len uitmaken (79 %), d.w.z. 522 EUR per inwoner, neemt het aandeel van de lokale belastingen, dat duidelijk is toegenomen in 2014, echter meer dan een vijfde van de totale belastingmiddelen voor zijn rekening (grafiek 7). Om de evolutie van de opbrengst van de opcentiemen op de onroerende voorheffing en de aanvullende belasting op de personenbelasting beter te begrijpen, is het nuttig te kijken naar de evolutie van de aanslagvoet en ook naar de evolutie van de belastinggrondslag. De opcentiemen op de onroerende voorheffing De opbrengst van de opcentiemen op de onroerende voorheffing bedraagt 908 miljoen EUR voor het dienstjaar 2014 of 255 EUR per inwoner en vertegenwoordigt een groei van 1,9 % in vergelijking met het jaar ervoor. Het aantal opcentiemen op de onroerende voorheffing bedraagt gemiddeld in 2014, wat een stijging is met slechts 23 centiemen ten opzichte van het vorige boekjaar (grafiek 8). Slechts 25 gemeenten hebben hun opcentiemen verhoogd voor het budget We stellen echter duidelijke verschillen vast in de hoogte van de belastingen tussen de provincies. Volgens de gegevens van de FOD Financiën stijgt het belastbaar kadastraal inkomen in Wallonië (zonder indexering) de voorbije jaren zeer lichtjes, nl. met 0,6 % in 2012 en met 0,8 % in Grafiek 8 Evolutie van het aantal opcentiemen op de onroerende voorheffing Wallonië Waals-Brabant Henegouwen Luik Luxemburg Namen 26

9 Grafiek 9 Evolutie van de aanvullende belasting op de personenbelasting 8,70 8,45 8,20 7,95 7,70 7,45 7,20 6,95 7,27 7,49 7,67 7,70 7,71 7,79 6,70 6,45 6, Wallonië Waals-Brabant Henegouwen Luik Luxemburg Namen Aanvullende belasting op de personenbelasting (PB) De opbrengst van de aanvullende belasting op de personenbelasting bedraagt 904 miljoen EUR of 254 EUR per inwoner en geeft een stijging te zien van 4,4 %. Die sterke stijging kan voor een stuk worden verklaard door de impact van technische effecten van het inkohieringsritme door de federale belastingadministratie (inhaaleffect tussen twee dienstjaren). De gemiddelde aanslagvoet van de aanvullende belasting op de PB vertoont een beperkte evolutie (0,08 %) in 2014 in vergelijking met het jaar ervoor (grafiek 9), want in slechts 30 gemeenten werden de belastingen verhoogd. De verschillen per provincie in de gemeentelijke aanslagvoet voor de personenbelasting zijn vergelijkbaar met die van de onroerende voorheffing. De gemiddelde aanvullende belasting op de PB ligt het hoogst in de provincie Henegouwen (8,26 %) en het laagst in de provincie Waals-Brabant (7,14 %). Tijdens het aanslagjaar 2012 (inkomsten 2011), bedroeg het gemiddeld netto belastbaar inkomen EUR per inwoner (nationaal). In Wallonië ligt dat inkomen 5,1 % onder het gemiddelde. Echter, over de periode laat Wallonië wel de hoogste stijging (+ 4,8 %) optekenen van de drie regio s. Lokale belastingen De gemeente- of lokale belastingen worden vastgelegd d.m.v. een belastingreglement, goedgekeurd door de gemeenteraad. In tegenstelling tot wat gangbaar is bij de aanvullende belastingen beschikken de gemeenten voor de lokale belastingen over een grote speelruimte, omdat zij zowel de belastinggrondslag, als het tarief en de eventuele vrijstellingscriteria kunnen bepalen. In het budget 2014 vertegenwoordigen de lokale belastingen 501,6 miljoen EUR, wat een toename is met 7,5 % in vergelijking met het vorige budget. Die gestage evolutie vormt een breuk in vergelijking met de vorige bestuursperiode, die globaal een l matiger evolutie kende (met gemiddeld 3,2 % per jaar). Bij de diverse lokale belastingen (grafiek 10) stellen we evenwel vast dat die evolutie in hoofdzaak kan worden toegeschreven aan de belastingen in verband met de prestaties voor openbare reinheid. Die vertegenwoordigen op zich al 52,1 % van alle lokale belastingen en bestaan hoofdzakelijk uit de belasting op het ophalen en verwerken van huishoudelijk afval (voor 73 %) en de belasting op de aflevering van recipiënten of zelfklevers voor restafval (voor 13 %). Die specifieke belastingen werden de voorbije jaren aanzienlijk opgetrokken en zijn het resultaat van de uitvoering van de doelstellingen van het Waals afvalplan. Dat plan berust op het principe van de werkelijke kostprijs via een fiscale hefboom, met als uiteindelijke doelstelling zowel de nettokosten van de inzameling als de verwerking van dat afval te verhalen op de partij die het afval voortbrengt. De gemeenten moeten de kosten voor het afvalbeheer gradueel doorrekenen als volgt: 90 % in 2011, 95 % in 2012 en 100 % in 27

10 Grafiek 10 Lokale belastingen per categorie Budget 2014 Overige belastingen 0,8 % Industriële, handelsen landbouw ondernemingen 26,0 % Administratieve dienstverlening 5,7 % Vertoningen en vermakelijkheden 1,5 % belasting (+ 8 % in de steekproef), die op zich al meer dan 60 % van de rubriek uitmaken. De belastingen op het vermogen zijn fors toegenomen in het budget 2014, nl. met meer dan 12 %. Die toename houdt hoofdzakelijk verband met de belastingen op tweede verblijven, op leegstand en op niet-bebouwde terreinen. Patrimonium 6,5 % Inname van het openbaar domein 7,5 % Prestaties inzake openbare reinheid 52,1 % De stijging met 5 % van de taksen voor prestaties rond openbare hygiëne op het budget 2014 kan ook worden toegeschreven aan andere specifieke taksen zoals de taks op het onderhoud van de riolering en de taks op gebouwen die aangesloten zijn of aangesloten kunnen worden op het rioleringsnetwerk. De taksen die betrekking hebben op de industriële, handels- en landbouwondernemingen genereren meer dan één vierde van de ontvangsten uit lokale belastingen. Hoewel hun aandeel relatief stabiel blijft, stellen we toch een verschuiving vast tussen diverse taksen binnen deze categorie. Zo is de belasting op drijfkracht aanzienlijk verminderd, terwijl de belastingen op reclamepanelen, uithangborden en lichtreclames fors zijn toegenomen. Er wordt eveneens een duidelijke toename vastgesteld bij de verblijfstaksen en ook bij de belastingen op de stortplaatsen. Ten slotte zijn in het kader van de administratieve prestaties de belastingen op het afleveren van administratieve documenten eveneens fors gestegen, namelijk met meer dan 11 %. Fondsen en toelagen De ontvangsten uit fondsen en toelagen afkomstig van de overheid (en vooral van het Gewest) komen uit op miljoen EUR in de budgetten Zij vertegenwoordigen gemiddeld 38,9 % van de totale ontvangsten en vormen de tweede grootste financieringsbron van de Waalse gemeenten (tabel 3). De ontvangsten uit fondsen omvatten in hoofdzaak de toelage uit het Gemeentefonds, dat een algemene financieringsbron voor de gemeenten vormt (vrije aanwending) en gemiddeld 61,3 % uitmaakt van de volledige rubriek van de fondsen en toelagen. Het Gemeentefonds onderging in 2008 een hervorming, waarvan de inwerkingtreding zeer geleidelijk zal gaan, aangezien de nieuwe criteria pas in 2028 voluit zullen gelden. Die hervorming heeft ook een evolutiemechanisme voorzien voor de globale dotatie aan het Gemeentefonds. Sinds 2010 loopt de evolutie parallel met de inflatie van het jaar waarin de verdeling plaatsvond, vermeerderd met 1 %, waardoor ze beter kan worden afgestemd op de evolutie van de uitgaven. Wat de belastingen op de inname van het openbaar domein betreft, is er een duidelijke stijging van de parkeer 8 Zie fiche 14 van de uitdagingen in verband met het afvalbeheer onzestudies (Lokale financiën). Tabel 3 Structuur van de ontvangsten uit fondsen en toelagen Budget 2014 Soorten fondsen - toelagen in % van totaal Gemeentefonds en bijzondere fondsen 61,3 % Toelagen van de hogere overheid als specifieke werkingssubsidies 17,7 % Terugvordering van financiële kosten voor leningen ten laste van de hogere overheid 7,4 % Toelagen van de hogere overheid voor de werkingskosten van het onderwijs 5,3 % Bijdragen van de andere overheden in de exploitatiekosten 5,1 % Overige 3,3 % Totaal 100 % 38,7 % van de totale ontvangsten aan fondsen en toelagen zijn bestemd om specifieke werkingssubsidies te dekken. Ze omvatten diverse tegemoetkomingen van het Gewest, hoofdzakelijk bedoeld om exploitatiekosten te compenseren en tevens andere kosten (i.v.m. fiscale hervormingen bv.), net zoals tussenkomsten in de financiële rentelasten. De eigen ontvangsten De eigen ontvangsten van de gemeenten zijn opbrengsten die worden gegeneerd via de gemeentelijke activiteit of die afkomstig zijn van een opbrengst uit het gemeentelijk patrimonium. Zij komen uit op 516 miljoen EUR in het budget 2014 en vertegenwoordigen 10,7 % van de gewone ontvangsten. 28

11 Boekhoudkundig gezien worden ze onderverdeeld in twee groepen: de ontvangsten uit prestaties en die uit schulden (financiële opbrengsten) die al enkele jaren in tegengestelde richting evolueren. Dat is opnieuw het geval in 2014, want de ontvangsten uit prestaties zijn gestegen met 17,2 % terwijl de financiële opbrengsten een nieuwe daling laten optekenen met 9,1 % (tabel 2). Grafiek 11 Structuur van de ontvangsten uit prestaties Budget 2014 Diverse opbrengsten 22,2 % Opbrengsten uit de verkoop van goederen 7,6 % Uitzonderlijke opbrengsten van de gewone dienst 15,8 % De ontvangsten uit prestaties bestaan uit de recurrente ontvangsten uit gemeentegoederen (huurgelden, verhuring van materiaal, houtkap ) en diensten die door de gemeente worden verleend (aansluitingen op het rioleringsnet, opzoekingen in het bevolkingsregister ). De schuldontvangsten omvatten de recurrente opbrengsten van financiële activa, zoals de participaties van de gemeenten in diverse intercommunales, de winst van de gemeentebedrijven, alsook de terugbetalingen van leningen die door de gemeente ten gunste van derden werden aangegaan. De duidelijke toename van de ontvangsten uit prestaties in 2014 wordt in grote mate beïnvloed door de nieuwe boekhoudkundige bepaling vastgelegd in de budgettaire rondzendbrief voor het budget Die bepaling staat voor het eerst toe dat gemeenten een bijzonder budgetkrediet inschrijven voor de niet-gedane uitgaven van het dienstjaar (onder meer voor het personeel en voor de werking). Op basis van onze steekproef van gemeenten voor 2014 hebben niet alle gemeenten gebruik gemaakt van die mogelijkheid. Die nieuwe ontvangst (bijna 40 miljoen EUR) zit verwerkt in de uitzonderlijke opbrengsten van de gewone dienst, die voortaan 15,8 % uitmaken van alle prestatie-ontvangsten. Bij de voornaamste rubrieken van de ontvangsten uit prestaties vermelden wij de ontvangsten uit de verhuur van vastgoed (gebouwen, bouwgronden, zalen, kerkhoven enz.) (15,4 %) (grafiek 11). De ontvangsten afkomstig uit de concessies van rechten (14,7 %) omvatten onder meer de retributies op het wegennet in het kader van de infrastructuur voor energiedistributie (elektriciteit en gas). Op basis van de steekproef stijgt de houtverkoop flink (10 %) in het budget Die specifieke ontvangsten zijn in hoofdzaak afkomstig van gemeenten in de provincie Luxemburg (voor meer dan 40 % van het totaal), van de provincie Namen (voor meer dan 20 %), alsook uit het zuiden van de provincie Luik. De financiële opbrengsten, die voor meer dan 85 % bestaan uit dividenden van de intercommunales voor de distributie van elektriciteit en gas, laten een forse daling zien met 9,1 % op het budget voor 2014 in vergelijking met het budget voor het jaar ervoor. Die daling is te wijten aan de stucturele terugval van de dividenden die Opbrengsten uit de houtverkoop 9,3 % Opbrengsten uit concessies van rechten 14,7 % de intercommunales uitkeren. Dit is het gevolg van de vrijmaking van de energiesector en het moeilijker economisch en financieel klimaat voor de bedrijven uit die sector (en in het bijzonder de daling van de rente op de OLO 10 jaar, die momenteel historisch laag staat). Al deze factoren wegen op de vergoeding voor het kapitaal van de distributienetbeheerders. In mindere mate speelt ook de impact van de lage rentevoeten op het rendement van de kasoverschotten. 4. De schuld en de investeringen Om het vermogen van de gemeenten te analyseren, beschikken we over de gemeentebalansen; zij geven de vermogenstoestand op het einde van het dienstjaar weer. De activa omvatten alle bezittingen en tegoeden van de gemeente, terwijl de passiva een overzicht geven van de middelen die ter beschikking worden gesteld van de gemeente (eigen vermogen en schulden). Om na te gaan hoe de vermogenstoestand evolueert, nemen we twee aspecten onder de loep die in financieel opzicht belangrijk zijn, nl. de investeringen en de schulden. De link tussen beide financiële luiken is dat investeringen grotendeels via leningen worden gefinancierd en zo in grote mate de evolutie van de schulden bepalen. De budgettaire boekhouding verschaft dus informatie over de stromen (nieuwe investeringsplannen en leningen), maar zegt niets over de boekwaarde van de uitstaande schulden en van het vermogen. De balansen 2012 leveren de meest recente beschikbare gegevens. Gemeentelijk patrimonium: balans en vaste activa De vaste activa van de Waalse gemeenten nemen het grootste deel van de balans 2012 voor hun rekening met 88 % van de totale activa. De vlottende activa omvatten in hoofdzaak vorderingen op ten hoogste één jaar, die vooral bestaan uit terugvorderingen van aanvullende belastingen afkomstig van het federale niveau, toelagen Opbrengsten uit verhuur van vastgoed 15,4 % Opbrengsten uit uitgevoerde prestaties 15,0 % 29

12 Grafiek 12 Samenstelling van de materiële vaste activa Balans 2012 Vaste activa in uitvoering 11,2 % Kunstwerken 0,3 % Meubilair, uitrusting, materiaal 1,9 % Kunstpatrimonium en diversen 0,3 % Grafiek 13 budgetten Wegennet 38,1 % enz. De vaste activa zijn tijdens het boekjaar 2012 gestegen met 3,9 %. Dat groeipercentage wordt in hoofdzaak gedragen door de evolutie van de waarde van de materiële vaste activa en door de toegezegde toelagen en de te ontvangen kredieten. De materiële vaste activa (grafiek 12) bestaan uit een aantal hoofdrubrieken nl. het gemeentelijke wegennet (38,1 % van het totaal) en de gebouwen en hun terreinen (31,1 % van het totaal). Waterlopen en waterbekkens 0,3 % Zakelijke rechten erfpacht 0,3 % Gronden en niet bebouwde terreinen 16,3 % Vaste activa in leasing 0,3 % Gebouwen en hun terreinen 31,1 % Evolutie van de investeringsuitgaven op basis van de rekeningen en de De Waalse gemeenten lieten voor de materiële vaste activa op de balans van 2012 een stijging optekenen met 4,4 %. Het is in hoofdzaak de rubriek Gebouwen en hun terreinen die deze beweging met zich brengt, met een toename van 6,2 %. De investeringsinspanning en de financiering ervan Op basis van de budgetten 2014 bedragen de nieuwe investeringen voor het eigen dienstjaar 1,3 miljard EUR, d.i. 354 EUR per inwoner. Zij vertonen opnieuw een terugval met 18,5 % nadat in 2013 al een daling werd vastgesteld met 16,5 % (wat trouwens traditioneel is voor het eerste jaar van de nieuwe bestuursperiode). De neerwaartse evolutie in 2014 is in hoofdzaak het gevolg van de toepassing van nieuwe instructies uit de begrotingscirculaire die een investeringsbaken invoeren (een maximumbedrag per inwoner). Dat laatste streeft naar een betere overeenstemming tussen de vooruitzichten op het budget en de daadwerkelijke verwezenlijkingen op de rekening. We stellen immers een significant verschil vast tussen de geplande investeringen in de budgetten en de vastleggingen die daadwerkelijk in de rekeningen geboekt staan (grafiek 13). De vastleggingen in de rekeningen, maar ook de aanrekeningen, bevinden zich op een uitgesproken lager niveau, met een realisatiegraad van om en bij de 50 % in Ten slotte worden voor tal van investeringsprojecten bedragen ingeschreven op de begroting, maar krijgen ze geen concrete uitvoering tijdens het voorziene dienstjaar en worden ze veeleer gespreid over verscheidene dienstjaren ofwel uitgesteld en zelfs afgeblazen (om diverse redenen zoals vertraging bij de voorbereiding van het dossier, het stopzetten of uitstellen van projecten, problemen rond de financiële haalbaarheid enz.). Op basis van de functionele uitsplitsing gaan de investeringen volgens de budgetten 2014 vooral naar verkeer en wegennet, die 28 % vertegenwoordigen van alle investeringsuitgaven van de Waalse gemeenten (grafiek 14), gevolgd door de rubrieken Vrije tijd-cultuur-erediensten (18 %) en Openbare reinheid en Stedenbouw (14 %) Prognoses (budget) Vastleggingen (rekening) Aanrekeningen (rekening) Financieringsstructuur De buitengewone uitgaven van de gemeenten worden voornamelijk gefinancierd met leningen (ten belope van 42 % in 2014). De andere componenten van de financieringsmiddelen omvatten de kapitaaltoelage, de zelffinanciering en de verkoop van patrimonium (als vorm 30

13 van desinvestering). Laatstgenoemde financieringsbron varieert van jaar tot jaar en verschilt daardoor sterk van aandeel. Deze financieringsstructuur verschilt in feite gevoelig van gemeente tot gemeente, afhankelijk van hun financieringsmogelijkheden en de subsidiëringmechanismen die gelden in het gewest. Evolutie en structuur van de schuld Het schuldniveau van de gemeenten lijkt globaal genomen onder controle te zijn, zowel in verhouding tot hun eigen vermogen als in vergelijking met de schuld van de andere overheden. De balansen 2012 van de Waalse gemeenten vertonen een brutoschuldniveau van 5,1 miljard EUR, dat is EUR per inwoner, en kenden een gemiddelde jaarlijkse stijging van 3,1 % over de periode (grafiek 16). De schuldopbouw is in 2012 sterker toegenomen (4,9 %) als gevolg van de toegenomen investeringen op het einde van de gemeentelijke bestuursperiode, een traditioneel fenomeen. Grafiek 14 Aanwending van de investeringen Budget 2014 Sociale Hulp - Gezondheidszorg 1 % Vrijetijd - Cultuur - Erediensten 18 % Onderwijs 9 % Economie 3 % Grafiek 15 Financieringsbronnen Budget 2014 Openbare reinheid - Stedenbouw 14 % Niet aanrekenbaar 11 % Algemeen bestuur 13 % Veiligheid 3 % Verkeer 28 % De schuld op minder dan één jaar vertegenwoordigt slechts 9,8 % van het uitstaande bedrag, tegen 90 % voor de langetermijnschuld. Daarvan werd het merendeel aangegaan om investeringen te financieren, met vaste activa als tegenwaarde. Opbrengst van de verkoop van activa 6 % Leningen 42 % Door financiële moeilijkheden zagen vele Waalse gemeenten (en vooral de grootsteden) zich genoodzaakt om leningen aan te gaan om de tekorten uit het verleden te consolideren 9. Die thesaurieleningen werden toegekend door het zgn. Centre régional d aide aux communes (CRAC). In ruil daarvoor moeten de betrokken gemeenten een beheersplan naleven dat hen terugleidt naar een budgettair evenwicht. Het aandeel van die zogenaamde saneringsschulden in de totale langetermijnschulden bedraagt 31 % voor de Waalse gemeenten. Zelffinancieringsgraad 16 % Grafiek Kapitaalsubsidies 36 % Samenstelling van de uitstaande schulden (in EUR/inwoner) Balansen Budgetsaldi en resultatenrekeningen In de budgettaire boekhouding wordt de financiële gezondheid van een gemeente doorgaans beoordeeld op basis van de budgetsaldi, d.w.z. het verschil tussen de ontvangsten en de uitgaven. De boekhouding van de lokale besturen maakt een systematisch onderscheid tussen de verrichtingen die verband houden met het eigen dienstjaar en die van de voorgaande dienstjaren Schulden LT - investering Schulden LT - sanering Schulden op ten hoogste één jaar 9 De lening voor buitengewone langetermijnsteun is een thesaurielening op 20 jaar die kan worden aangevraagd door gemeenten met een structureel tekort dat stamt uit het verleden. 31

14 Grafiek 17 Evolutie van de gewone saldi op basis van de meest recente rekeningen en budgetten (in miljoen EUR) lichte overschatting van de uitgaven, zijn de begrotingssaldi doorgaans pessimistischer dan de saldi van de budgetrekeningen (grafiek 17). Merk op dat de invoering van het nieuwe bijzonder budgetkrediet als voorafspiegeling aan ontvangsten voor niet-gedane uitgaven van het dienstjaar in de budgetten 2014 (zie hoger) precies bedoeld zijn om de impact van die vertekening op het saldo voor het eigen dienstjaar te beperken Rekening 2011 Rekening 2012 Budget 2012 Budget 2013 Budget 2014 Eigen dienstjaar Algemeen totaal Reserves Dat onderscheid maakt dat er twee soorten saldi zijn: het saldo van het eigen dienstjaar heeft enkel betrekking op de ontvangsten en de uitgaven van het beschouwde dienstjaar; het omvat ook de functionele overboekingen (voorzieningen) die worden aangerekend op het eigen dienstjaar; het algemeen totaal, dat zowel rekening houdt met de verrichtingen voor de vorige dienstjaren (met inbegrip van de overgedragen boni of mali), als met de algemene overboekingen. De saldi van de budgetrekeningen (die het verschil vormen tussen de vastgestelde rechten en de vastleggingen) hebben betrekking op een concrete financiële realiteit, terwijl de budgetsaldi het resultaat zijn van ramingen over de omvang van de ontvangsten en uitgaven voor een welbepaald budgettair dienstjaar. Aangezien een voorzichtig financieel beleid gewoonlijk uitgaat van een lichte onderschatting van de ontvangsten en een Rekeningen Uit de analyse van de rekeningen 2012 blijkt een negatief saldo voor het eigen dienstjaar, terwijl het positief is voor het algemeen totaal. Beide saldi nemen echter af in vergelijking met de rekeningen 2011, zowel voor het eigen dienstjaar als voor het algemeen totaal. De Waalse gemeenten vertonen in de rekeningen 2012 een overschot van 14 miljoen EUR voor het eigen dienstjaar, tegenover nog een comfortabel overschot van 113 miljoen EUR het jaar voordien. Die verslechtering is voornamelijk toe te schrijven aan de vertraging bij de inkohiering van de personenbelasting op het einde van In relatieve termen blijft dat overschot op de rekening voor 2012 beperkt, omdat het maar 0,3 % van de gewone ontvangsten van de Waalse gemeenten uitmaakt. Voor het algemeen totaal van de rekeningen 2012 vertonen de Waalse gemeenten samen een comfortabel overschot van 562 miljoen EUR, wat echter minder is dan het overschot van 80,6 miljoen EUR in Naast het overschot voor het algemeen totaal beschikten de Waalse gemeenten einde 2012 over een gewoon reservefonds van 166 miljoen EUR, wat iets minder is dan het jaar daarvoor (-5 miljoen EUR). Achter die globale cijfers voor de 262 Waalse gemeenten gaan echter een aantal individuele verschillen schuil. Op de rekeningen 2012 vertoonden 137 gemeenten (of Tabel 4 Evolutie van de saldi van de gewone dienst op basis van de rekeningen en de budgetten (in miljoen EUR) Rekeningen Budgetten Eigen dienstjaar Gemeenten met een overschot Gemeenten met een tekort Totaal Algemeen totaal Gemeenten met een overschot Gemeenten met een tekort Totaal Fonds voor gewone reserves

15 52 %) een overschot voor het eigen dienstjaar en slechts 237 voor het algemeen totaal. Budgetten De Waalse gemeenten noteren voor 2014 een overschot van 29 miljoen EUR, wat sterk contrasteert met de negatieve saldi opgetekend in de vorige budgetten (tabellen 4 en 5). Het saldo voor het eigen dienstjaar stemt overeen met 0,6 % van de totale gewone ontvangsten. Tabel 5 Uitsplitsing van het saldo (in miljoen EUR) Budget 2014 Ontvangsten Uitgaven Saldi Eigen dienstjaar (zonder voorzieningen) 4 743, ,8-15,8 Voorzieningen 55,6 10,6 45,0 Totaal eigen dienstjaar 4 798, ,4 29,2 Voorgaande dienstjaren 438,7 57,6 381,1 Algemene overboekingen 11,2 93,5-82,3 Totaal algemeen totaal 5 248, ,5 328,0 Dat schijnbaar gunstige resultaat moet echter worden gerelativeerd. Dat de saldi voor het eigen dienstjaar verbeteren, heeft te maken met het boeken van het nieuwe bijzondere budgetkrediet als voorafspiegeling aan ontvangsten voor niet-gedane uitgaven dat in de budgetten 2014 bijna 40 miljoen EUR beloopt (zie hoger). Bovendien kwam het resultaat voor het eigen dienstjaar tot stand doordat een uitgesproken beroep werd gedaan op de functionele overboekingen ten belope van 45 miljoen EUR. Zonder deze voorzieningen zou het saldo voor het eigen dienstjaar uitkomen op -15,8 miljoen EUR. Grafiek Voorafspiegeling van het ESR-saldo (in miljoen EUR) Rekeningen Ten slotte wordt ook de responsabiliseringsbijdrage in het kader van de pensioenhervorming aangerekend op de voorgaande dienstjaren en niet op het eigen dienstjaar Gewone dienst Buitengewone dienst Totaal ESR-saldo Zo neemt het saldo algemeen totaal toe van 304 miljoen EUR in 2013 naar 328 miljoen EUR in 2014, wat een verbetering is met 16 miljoen EUR. Relatief gesproken komt het saldo voor het algemeen totaal uit op 6,2 % van de gewone ontvangsten, tegen 5,2 % tijdens het vorige dienstjaar. Evolutie van de gemeenterekeningen volgens de ESR-normen 2010 In het kader van het budgettair stabiliteitspact vormen de gemeenten (en de lokale besturen in het algemeen) een component van de sector van de openbare besturen, die wordt opgevolgd op basis van de zogenaamde ESR 2010-methodologie 10. Dat boekhoudkundig en statistisch kader dient als referentie voor de Europese instanties, maar in België (HRF) eveneens voor de monitoring van de begrotingsdoelstellingen. Dit boekhoudkundig kader verschilt voor de lokale besturen evenwel grondig van hun traditionele boekhouding 11. Zo maakt het ESR-saldo onder meer geen onderscheid tussen de financieringsbehoefte die het gevolg is van exploitatieverrichtingen en de financieringsbehoefte door kapitaalverrichtingen (investeringen). Na de herwerking van de gemeenterekeningen op basis van de ESR-normen 12 komt de financieringsbehoefte van de Waalse gemeenten uit op 330 miljoen EUR in 2012, tegen 83 miljoen EUR het dienstjaar daarvoor, en nagenoeg een evenwicht in In het algemeen en in 2012 in het bijzonder wordt de financieringsbehoefte van de Waalse gemeenten sterk beïnvloed door het investeringsvolume. Zoals blijkt uit grafiek 18 komt het totale saldo volgens de ESR-normen tot stand door de compensatie van een overschot voor de gewone dienst en een grote financieringsbehoefte voor de buitengewone dienst. Die laatste is toegenomen met meer dan 250 miljoen EUR tussen 2010 en 2012, na de forse toename van de investeringen op het einde van de gemeentelijke bestuursperiode. 10 Europees systeem van nationale rekeningen (ESR) Verordening 549/2013 van het Europees Parlement en de raad van 21 mei 2013 betreffende het Europees systeem van nationale rekeningen in de Europese Unie. 11 Cf. fiche 2 Het budgettaire stabiliteitspact en de ESR 95-normen van het dossier over de financiële uitdagingen voor de gemeentelijke bestuursperiode : (Lokale financiën) 12 Zonder structurele en specifieke aanvullende correcties door het INR cfr. Nationale Rekeningen 2011 methodologische nieuwigheden p , INR, maart