Uniformering voorrangsregeling

Transcriptie

1 nifrmerin vrransreelin J. van Minnen & ir. J.W.D. Catshek R-97-

2

3 nifrmerin vrransreelin Onderzek naar de veiliheid van vrranskruisinen en uitritcnstructies R-97- J. van Minnen & ir. J.W.D. Catshek Leidschendam, 1997 Stichtin Wetenschappelijk Onderzek erkeersveiliheid SWO

4 Dcumentbeschrijvin Rapprtnummer: Titel: Ondertitel: Auteur(s): Onderzeksmanaer: Prjectnummer SWO: Prjectcde pdrachtever: Opdrachtever: Trefwrd( en): Prjectinhud: Aantal paina's: Prijs: itave: R-97- nifrmerin vrransreelin Onderzek naar de veiliheid van vrranskruisinen en uitritcnstructies J. van Minnen & ir. J.W.D. Catshek Ir. S.T.M.C. Janssen.9 HL De inhud van dit rapprt berust p eevens die zijn verkreen in het kader van een prject, dat is uiteverd in pdracht van de Adviesdienst erkeer en erver van Rijkswaterstaat. Safety, junctin, T junctin, exit, pririty (traffic), hihway, standardisatin, urban area, befre and after study, impact study, evaluatin (assessment), internatinal, Netherlands. Dit rapprt det versla van een nderzek naar het verkeersveiliheidseffect dat bereikt wrdt met het aanbrenen van een vrranskruisin f een uitritcnstructie p lcaties waar een erfteanswe aansluit p een ebiedsntsluitinswe. Hierte is een literatuurstudie verricht waarin de resultaten van relevante nderzeken in binnen- en buitenland zijn nderzcht en eanalyseerd. Ok is een nevallenstudie uiteverd die betrekkin had p circa 100 kruispunten, verdeeld ver een viertal emeenten. Het betreft hier een vr- en nastudie p kruispunten waarvan in de peride 1991 tlm 199 de vrranssituatie is ewijzid. 8 p p. f,0 SWO, Leidschendam, 1997 Stichtin Wetenschappelijk Onderzek erkeersveiliheid SWO Pstbus BB Leidschendam Telefn Telefax

5 Samenvattin Met het p de duurzaam-veilie inrichtin van het weennet wrdt veel belan ehecht aan de unifrme tepassin van vrransreelinen. Cncreet hudt de 'duurzaam-veili' -filsfie p het punt van het vrransvraastuk in dat p alle lcaties waar een erfteanswe aansluit p een ebiedsntsluitinswe een vrransreelin wrdt inesteld, dan wel een uitritcnstructie wrdt teepast. nifrme tepassin daarvan zal p zichzelf al bijdraen aan de verkeersveiliheid, maar de rtte van dat effect kan in dit stadium niet wrden nderzcht. Wel kan wrden naeaan in heverre de tepassin van een vrranskruisin f een uitritcnstructie in de bedelde situaties bijdraat aan de verbeterin van de verkeersveiliheid, het nderwerp van dit prject. Bij deze studie zijn twee benaderinen ekzen. Om te beinnen is een literatuurstudie uiteverd waarbij de resultaten van relevante nderzeken in binnen- en buitenland zijn nderzcht en eanalyseerd. Ok werd een nevallenstudie uiteverd die betrekkin had p circa 100 kruispunten, verdeeld ver een viertal emeenten. Het betrf een vr- en nastudie p kruispunten waar in de peride 1991 tlm 199 de vrranssituatie was ewijzid. Hewel de uitkmsten van de literatuurstudie en van de nevallenstudie niet altijd even vertuiend waren, zijn er tch wel enkele cnclusies te trekken. Z blijkt dat in het alemeen een tename van het reelniveau epaard aat aan een verbeterin van de verkeersveiliheid. De tepassin van een vrransreelin zal daardr in de meeste evallen een unsti effect hebben p de verkeersveiliheid. Misschien meten daarbij enkele eisen wrden esteld aan de situatie, zals bij vrkeur een drietakskruisin en niet al te he verkeersintensiteiten. Bij de tepassin p ebiedsntsluitinsween zal aan die eisen meestal wel wrden vldaan. Ok de tepassin van een uitritcnstructie lijkt een psitief effect p de verkeersveiliheid te hebben, maar de mvan van de nevallenstudie was te erin m een definitief antwrd te kunnen even p de vraa welke van beide plssinen de vrkeur verdient.

6 Summary nifrmin the riht-f-way renlatins: research int the safety f majr/minr junctins and exit cnstructins With a view t the sustainably safe retliatin fthe rad netwrk, much imprtance is attached t the retiiatin fthe riht-f-way. The 'sustainably safe' philsphy implies th at, as far as the riht-f-way is cncerned, at all lcatins where an access rad jins a distributr rad, the riht-f-way is reulated, r an exit cnstructin applies. nifrm applicatin will autmatically increase the safety, but its extent cannt be studied yet. Hwever, it can be studied t what extent the applicatin f a majr/minr junctin r an exit cnstructin can irnprve the safety at such situatins. This is the subject fthe present prject. This study has used tw appraches. Firstly, a literature study was cnducted, in which bth the restjits f Dutch and frein prjects were studied and analysed. An accident analysis was als carried ut. This cncerned apprximately 100 crssrads in fur municipalities. They were befre-and-after studies f crssrads where the riht-f-way reulatins had been altered between 1991 and 199. Althuh the results fthe literature study and the accident analyses were nt very cnvincin, a number f cnclusins were drawn. In eneral it wuld seem that an increase in the reulatin level imprves the safety. Applicatin f a riht-f-way reulatin will, in mst cases, imprve safety. Maybe a number f cnditins shuld be required in a situatil1, such as a T-jul1ctin and traffic vlumes that are nt t hih. In applicatin t access rads these demands will usually be met. It wuld als seem that applicatin t exit rads als has a psitive effect. Hwever, the size fthe accident analysis study was t limited t ive a definite answer abut which was preferabie.

7 Inhud 1. Inleidin. Delstellin en werkwijze literatuurstudie 7.1. Delstellin 7.. Werkwijze 7. Resultaten literatuurstudie 9.l. Nederland C.R.O.W (1991) Nrdzij (1988) Grntmij (198) Hman & Papendrecht (198) Dijkstra (1991) Gemeente 's-gravenhae (198, 199) 11.. Eurpa Belië: andewinckele (199) 1... Eneland: Faulkner (1979) 1... Scandinavië: Jhannessen (198) 1.. Andere werelddelen Israël: Plus (198) 1... Nieuw-Zeeland: Frith & Harte (198); Frith & Derby (1987) 1... Amerika: Kin & Gldblatt(197) 1.. Cnclusies uit de literatuurstudie Nederland 1... Eurpa 1... Andere werelddelen 1.. Eindcncl usie 1. Onevallennderzek p kruispuntlcaties 1.1. Inleidin 1.. Del en pzet van de nevallenstudie 1.. itverin van het nderzek Keuze lcaties Geevens van kruispunten Onevalleneevens 0... Bewerkin eevens 0.. Analyse resultaten Kruispunt znder reelin vervanen dr uitrit 1... rranskruisinvervanen dr uitrit... Kruispunt znder reelin vervanen dr vrranskruisin... Kruispunt in vrranswe vervanen dr vrranskruisin... Kruispunt in vrranswe vervanen dr uitritcnstructie... Samenvattin.. Discussie en cnclusies..1. De uitverin van het nderzek... De resultaten... Cnclusies. Cnclusies en aanbevelinen.1. Cnclusies.. Aan bevel i nen Literatuur 7 Bijlae I tlm 9

8 1. Inleidin Een van de uitanspunten bij het duurzaam-veili vnneven van het weennet is dat unifnne tepassin van vrransreelinen ewenst is. De reelinen zuden z ed melijk in vereenstemmin meten zijn met het verwachtinspatrn van de weebruikers. nifnne tepassin verkleint de kans dat de weebruiker zich verist f veel aandacht met besteden aan het te verwachten (vrrans)edra p een kruispunt. In deze filsfie past de pvattin dat het verkeer dat uit een erfteanswe kmt, vrran verleent aan verkeer p een ntsluitinswe. Wanneer die situatie een T-aansluitin betreft, sluit dit n beter aan bij het verwachtinspatrn. De reelin van de vrran kan wrden erealiseerd dr tepassin van een vrranskruisin f dr de aanle van een uitritcnstructie. Er is n een tweede reden waarm de reelin van de vrran p deze kruispunten van belan is. In het kader van de eerste fase van het 'uitverinsprramma duurzaam-veili' wil men de vrransreelin z wijzien, dat aan fietsverkeer van rechts vrran wrdt eeven. Dat vinden deskundien p het ebied van de verkeersveiliheid evenwel alleen verantwrd bij een snelheidsniveau van circa 0 km/uur. Op ween met here snelheden, waarnder de ntsluitinsween, zuden daarm cnsequent maatreelen teepast meten wrden die het vr de weebruiker duidelijk maken wat ter plaatse de vrransreelin is. In deze studie, uiteverd in pdracht van de Adviesdienst erkeer en erver van Rijkswaterstaat, wrdt nderzcht wat de melijke evlen zijn van de alemene tepassin van vrranskruisinen f uitritcnstructies p alle lcaties waar erfteansween aansluiten p ntsluitinsween. Een derelijke wijziin zal een effect p de verkeersveiliheid hebben dat samenesteld is uit twee cmpnenten. De eerste cmpnent vleit vrt uit de veranderin zelf: de vervanin van een nereelde kruisin dr een vrranskruisin f uitritcnstructie. Aanenmen dat een vrranskruisin f uitritcnstructie p derelijke lcaties veilier is, zal de veranderin k een verbeterin van de veiliheid tt evl hebben. Deze studie is bedeld m de richtin en rtte van deze effecten z ed melijk vast te stellen. In de eerste plaats is daarte een literatuurstudie uiteverd waarbij is naeaan wat in binnen- en buitenland p dit ebied is nderzcht. In de tweede plaats is een nevallennderzek verricht waarin de nveiliheid in vr- en nasituatie werd vereleken p een aantal kruispunten waar de vrran werd ewijzid. De tweede cmpnent van het verkeersveiliheidseffect kan wrden teeschreven aan de unifnnerin die dr de veranderin p rte schaal wrdt bereikt. Een unifrme tepassin leidt erte dat het verwachtinspatrn van de weebruikers beter aansluit p de werkelijkheid en verkleint daardr de kans p verissinen. Over de rtte van deze cmpnent van het veiliheidseffect kan in dit stadium n een uitspraak wrden edaan.

9 . Delstellin en werkwijze literatuurstudie.1. Delstellin.. Werkwijze De literatuurstudie heeft tt del een beschrijvin te even van de evlen vr de verkeersveiliheid wanneer p alle in aanmerkin kmende kruisinen en aansluitinen tussen ween van verschillende caterieën de vrran wrdt ereeld. Er met daarbij nderscheid wrden emaakt tussen het reelen van de vrran dr middel van bebrdin en belijnin, en het reelen van de vrran dr middel van een uitritcnstructie. Beschuwd wrden vrransreelinen dr middel van bebrdin en belijnin (vrranswe, vrranskruisin; haaietanden) f alleen belijnin (bijvrbeeld haaietanden) en vrransreelinen dr middel van een uitritcnstructie (definitie: drlpende trttirband f 'schuine prij band, en drlpend trttir). Buiten beschuwin blijven andere kruispuntplssinen en verie vrzieninen, zals verkeerslichten, rtnde, alleen plateau (znder bebrdin), alleen middeneleiders in hfd- f zijtak, plaatsin brd 'evaarlijk kruispunt', verlichtin, vrsrteervakken, verbeteren uitzicht enzvrt; derelijke vrzieninen zullen huit incidenteel aan de rde kmen, bij de besprekin van een nderzek. Het aat in deze studie m kruisinen en aansluitinen tussen nelijksrtie ween en daarmee wrden in het kader van 'duurzaam-veili' vral bedeld de kruisinen en aansluitinen tussen ebiedsntsluitinsween en erfteansween. Deze indelin bestaat in het alemeen n niet; in deze studie zal vral wrden elet p kruispuntsituaties die eniszins verwant zijn, zals: Binnen de bebuwde km - wijkntsluitinswe - wnstraat - buurtntsluitinswe - wnstraat - wijkntsluitinswe - 0 km/uur-ebied (0 km/uur-straat) - wijkntsluitinswe - wnerf (winkelerf) - vrranswe - zijwe - vrranskruisin - zijwe Buiten de bebuwde km - belanrijke 80 km/uur-we - minder belanrijke 80 km/uur-we - 80 km/uur-we - plattelandswe - 0 km/uur-we - zijwe r deze studie zijn verelijkinen relevant wanneer ten minste twee van de vlende drie situaties aan de rde kmen: 7

10 - een vrransreelin - wel vrransreelin - een uitritcnstructie 8

11 . Resultaten literatuurstudie De relevante literatuur is, afhankelijk van het land waarin de betreffende studie plaatsvnd, inedeeld in drie repen: 'Nederland', 'Eurpa' en 'Andere werelddelen'. Alemene cnclusies vlen aan het slt van dit hfdstuk..1. Nederland.1.1. C.R.O. W (1991) In Publikatie n. 7 van het C.R.O.W (1991) wrdt infrmatie eeven ver effecten van vrransreelinen. De vlende cnstaterinen zijn hier van belan: - Betruwbare cijfers ver het effect van vrransmaatree\en p het aantal verkeersnevallen ntbreken (p. ). De cijfers die er zijn, kmen uit het rtschalie 'rransnderzek' van het rijk ( ). Hierin is een deelnderzek penmen waarbij de verkeersveiliheid nader nderzcht is dr verelijkin van ereistreerde nevallen vr en na het nemen van vrransmaatreelen p kruispunten. In ttaal zijn 77 viertakskruispunten en T-kruispunten in de inventarisatie penmen, verdeeld ver lcaties binnen en buiten de bebuwde km en vrzien van verschillende cmbinaties van brden. Helaas knden de verschillende repen niet even sterk verteenwrdid zijn. - De resultaten vr de lcaties binnen de bebuwde km wezen alle in dezelfde richtin. Het nderzek heeft aanetnd dat vr viertakskruispunten binnen de bebuwde km na het nemen van de vrransmaatreel een duidelijke verbeterin was petreden. Dit effect was sterker vr de cmbinatie van brd (vrranswe) en brd 9 (verlenen vrran) dan vr de cmbinatie van brd 8 (vrranskruisin) en brd 9 (verlenen vrran) en kwam duidelijker naar vren in rte steden dan in kleine en middelrte steden en drpen. - r T-kruispunten binnen de bebuwde km viel een s00l1eiijk beeld te cnstateren, met uitznderin van de cmbinatie van brd 8 (vrranskruisin) en brd 9 (verlenen vrran). Hierbij bleek p de experimentele lcaties een lichte tenanle van het aantal nevallen p te treden. Deze tename was echter in alle evallen eriner dan de tename p de cntrlelcaties (znder vrransreelin). - Over lcaties buiten de bebuwde km zijn dr ebrek aan vldende eevens per rep een duidelijke uitspraken te den. Het effect tendeert wel in dezelfde richtin, dus naar een afname van het aantal nevallen. - Niet bekend f is de ernst van de nevallen is te- f afenmen. Ok de redenen waarm p de nderzchte lcaties een vrransmaatreel was etrffen, zijn nbekend. - De resultaten van dit nderzek laten zien dat p de nderzchte kruispunten de verkeersveiliheid na het nemen van vrransmaatreelen is verbeterd. Dit heft evenwel niet te betekenen dat bij het inveren van een vrransmaatreel in alle evallen ma wrden erekend p een psitief veiliheidseffect. 9

12 .1.. Nrdzij (1988) Nrdzij (1988) heeft een nderzek uiteverd naar vrran p kruispunten en de veiliheid van lanzaam verkeer. De resultaten hiervan zijn reeds aan de rde ekmen in bvenstaande besprekin van de C.R.O.Wpublikatie (.1.1)..1.. Grntmij (198).1.. Hman & Papendrecht (198).1.. Dijkstra (1991) Een studie ver zeven kruispunten is verricht dr de Grntmij (198). De in beschuwin enmen nderzeksperide is krt tt zeer krt (vrsituatie één tt drie jaar, nasituatie zeven maanden tt één jaar). Op basis van de evnden resultaten (vóórsituatie: twinti nevallen, nasituatie: vijf nevallen) zijn dan k een betruwbare uitspraken te den. Wel is te cnstateren dat het aantal vrransnevallen zwel in Wudenber als in Leeuwarden afneemt. Hman en Papendrecht (198) den versla van een nderzek in Nieuw ennep. Op de dreven in deze plaats werd de vrran ereeld dr deze ween vrranswe te maken. Dit heeft in het alemeen eleid tt here rijsnelheden. De invled p de verkeersnevallen was p dat mment n niet vastesteld. In een studie naar de veiliheid van kruispunten vr fietsers en brmfietsers maakt Dijkstra (1991) nder meer een verelijkin tussen kruispunten met verkeersreel installatie (RI) en kruispunten met een OOfransreelin. De nevallendichtheid, uitedrukt in letselnevallen per kruispunt, werd in dit nderzek vereleken bij verschillende cmbinaties van intensiteiten. De vrranskruisinen kmen in een aantal cmbinaties unstier tevrschijn. De resultaten zijn vral unsti bij de cmbinatie van matie intensiteit ( mvt/etmaal) p de hfdrute en lae intensiteit (minder dan.00 mvt/etmaal) p de zijwe, in welk eval de nevallendichtheid p vrranskruisinen slechts de helft bedraat van die p kruispunten met RI. Omdat bij dit nderzek de (brm)fietsintensiteiten niet bekend waren, kn niet wrden naeaan in heverre de ecnstateerde verschillen daarmee samenhanen. In hetzelfde rapprt wrden k n enkele uitkmsten van een wat udere studie epresenteerd. Daarbij werd de nveiliheid in de jaren 197 t/m 1977 erelateerd aan de aanweziheid van fietsvrzieninen. Bij deze studie waren de intensiteitseevens van fiets- en brmfietsverkeer wèl bekend. Op kruispunten tussen verkeersaders nderlin bleek de aanweziheid van fietspaden p de aansluitende takken een duidelijk neatief effect te hebben p de veiliheid van fietsers en brmfietsers. De aanweziheid van fietsstrken had daarenteen een licht psitief effect. Op kruispunten van verkeersaders met straten (wnstraten en buurtntsluitinsstraten) binnen de bebuwde km bleek de aanweziheid van fietspaden en fietsstrken lans de verkeersaders in het alemeen een 10

13 ,~~--.~~ -~----,...---_.- neatief effect te hebben p de veiliheid van fietsers en brmfietsers. Een fietsstrk was vr de fietsers minder veili, een fietspad vr de brmfietsers. Bij het merendeel van deze kruispunten was er een vrransreelin van tepassin. De uitkmsten van deze studie met betrekkin tt het laatstenemde kruispunttype kunnen van belan zijn, mdat de aansluitinen van erfteansween p ntsluitinsween binnen de bebuwde km daar het meest p zullen lijken. Indien de brmfietsers binnen de bebuwde km in de tekmst p de rijbaan rijden, zu de veiliheid van de fietsers p de fietsvrzienin drslaevend kunnen zijn; en in dit eval lijkt dan een fietspad de betere plssin..1.. Gemeente 's-gravenhae (198, 199) In het erkeersveiliheidsplan198 van de emeente Den Haa (Gemeente 's-gravenhae, 198) is een beleid uitestippeld vr de instellin van vrransween en vrransrutes (. en.). De ntsluitinsween vr het centrum en de almeratie zuden in principe als vrranswe uiteverd meten wrden; de ntsluitinsween vr de stadsdelen als vrransrutes, dus als een peenvlin van vrranskru isinen. Ok de kruispunten tussen de ntsluitinsween nderlin zullen berdeeld meten wrden m na te aan f een vrransmaatreel ewenst is, z wrdt in dit plan esteld. In het erkeersveiliheidsplan (Gemeente 's-gravenhae, 199) wrdt in een terublik p het veiliheidsplan vr de jaren aandacht besteed aan de instellin en wijziin van vrransmaatreelen ( 1..1). Het betrf: - de zuid-westelijke wijken, uiteverd in 1988; - Scheveninen, uiteverd in 1989; - Mariaheve, uiteverd in 1989/1990. it een vr- en nastudie die in de betreffende ebieden werd uiteverd, vlden de resultaten zals weereeven in Tabel 1. Gebiedsaanduidinen Ttaal aantal nevallen rransnevallen etfect letsel letsel effect ttaal: ttaal eftect letsel let,el effect vr na na vr na Zuid-westelijke wijken -1% % 0 9 -% Scheveninen 7, 10-0% 1 8 -% % Mariaheve % 1 7 -% 7 1-8% -0% Ttaal % % % 0 -% I De relatieve en abslute aantallen nevallen zijn niet ecrrieerd vr de trendmatie ntwikkelin. De evaluatie betreft twee jaar vr en twee jaar na de uitverin van de maatreelen. De evaluatie betreft twee jaar vr en twee jaar na de uitverin van de maatreelen en de lcatie Statenlaan -I'. Hendriklaan is in bvenstaande tabel niet meeenmen, aanezien hier in 1991 aanvullende maatreelen zijn enmen. De evaluatie betreft anderhalf jaar vr en anderhalf jaar na de uitverin van de maatreelen. Tabel 1. Overzicht aantallen nevallen (ttaal) en vrransnevallen vr en na de studie. it deze studie kunnen de vlende cnclusies wrden etrkken: - de effecten van de maatreelen zijn neutraal f psitief, maar verschillen nal per wijk; - het aantal vrransnevallen neemt sterker af dan het ttaal aantal nevallen; 11

14 - de aantallen letselnevallen nemen minder sterk af dan de ttale aantallen nevallen. Een verklarin vr de verschillen per wijk en de tenemende emiddelde ernst van de nevallen wrdt niet eeven... Eurpa..1. Belië: andewinckele (199)... Eneland: Faulkner (1979) andewinckele (199) frmuleert aanbevelinen en richtlijnen vr het bepalen van de vrransreelin p kruispunten. In deze Belische aanbevelinen is een duidelijke parallel te vinden met het Nederlandse vrransprject. it de analyses blijkt dat nevallen ebeuren p kruispunten met vrran van rechts indien er weliswaar een 'hiërarchieverschil' (functieverschil) is, dch een nvldende duidelijk waarneembaar 'allureverschil' (webeeldverschil). Onevallen ebeuren eveneens p vldende zichtbare kruispunten ereeld met vrran van rechts, indien er nch hiërarchie- nch allureverschil is. rts wrdt in deze studie vastesteld dat p heken die een teenstrijdiheid vertnen tussen de wettelijke reelin en de hiërarchie- en allureverschillen, het werkelijk aantal btsinen rter is dan het p basis van intensiteiten verwachte aantal. De vrransrelementerin p een kruispunt met, z luidt een van de aanbevelinen, z veel melijk beantwrden aan het verwachtinspatrn van de weebruiker. Dit zu betekenen dat p T-kruisinen altijd een vrransreelin teepast met wrden. Faulkner (1979) rapprteert de resultaten van een nderzek naa.r diverse uitverinen van de vrransreelin. Bij deze test zijn vier markerins Ivrransvrmen van T-kruisinen in een experimentele pstellin met elkaar vereleken en uitetest met rijdende vertuien. De vier markerins-/vrransvrmen van T-kruisinen zijn: zijtak vrran verlenen, vrran rechts m de hek, vrran links m de hek, minirtndemarkerin. Het nderzek was primair ericht p de drstrmin; de evlen vr de veiliheid zijn niet nderzcht.... Scandinavië: Jhannessen (198) Het nderzek van Jhannessen (198) betreft een vr- en nastudie van kleine verbeterinen aan de we in vijf Scandinavische landen: Denemarken, Finland, IJsland, Nrween, Zweden. Er zijn verschillende maatreelen nderzcht; één daarvan was het vervanen van de brden 'vrran verlenen' dr stpbrden, p 1 vrranskruisinen. Op T-kruisinen was het effect een verminderin van het aantal letselnevallen met 8%, en p viertakskruispunten een verminderin van het aantalletselnevallen met %. Zals te verwachten was, verschillen de uitkmsten per land. 1

15 .. Andere werelddelen..1. Israël: Plus (198) Plus (198) heeft nderzek edaan naar het aantal nevallen p stedelijke kruispunten waar de vrranssituatie is veranderd, dr middel van vr- en nastudies. Drie situaties zijn vereleken: een vrransreelin, brd 'vrran verlenen', stpbrd (tename reelniveau van de vrran). Het indicatieve resultaat (niet sinificant) was dat iedere tename van het reelniveau van de vrran p zulke kruispunten, méér nevallen met snelverkeer verrzaakt, en minder nevallen met vetaners. Een tename van het reelniveau heft dus een verminderin van nevallen te betekenen.... Nieuw-Zeeland: Frith & Harte (198); Frith & Derby (1987)... Amerika: Kin & Gldblatt (197) Frith & Harte (198) den versla van een nderzek naar de situatie in Nieuw-Zeeland. Gekeken is naar het effect dat ptreedt wanneer de reelevin p kruispunten wrdt veranderd: in heverre heeft dit invled p het aantal slachtffernevallen, het type nevallen en de ernst van de aflp? Aan de rde kmen nder andere de wijziin van 'een vrransreelin' naar 'wel een vrransreelin' en de tepassin van een stpbrd. Alle aanscherpinen van de vrransreelinen kunnen in de daarvr eschikte situaties een aanzienlijk psitief veiliheidseffect hebben. De mbuw van een nereeld kruispunt naar een kruispunt waarp de vrran is ereeld met brden, eeft een flinke verkeersveiliheidsverbeterin p viertakskruispunten. Hetzelfde eldt vr de tepassin van stpbrden. Het aantal nevallen vermindert bij elk van deze maatreelen sinificant; zwel vrransnevallen als aanrijdinen tussen weebruikers uit dezelfde richtin. De ernst van beide typen nevallen nam eveneens af. Bij T-kruispunten af het instellen van een vrransreelin (vrran verlenen + stpbrd) een sinificante reductie van nevallen, maar wel een niet-sinificante afname van de ernst. In een artikel van Frith & Derby (1987) wrdt het resultaat van Plus (198) weersprken. Plus cncludeerde (zie..1) dat het vervanen van brden 'vrran verlenen' in stpbrden tendeerde naar een tename van het aantal nevallen met snelverkeer en afname vetanersnevallen. De auteurs hebben hierver reserves en bevelen verdere studie aan. Zij wijzen p andere nderzeksresultaten. In Nieuw-Zeeland zijn p stedelijke vrranskruispunten veranderinen aanebracht. Brden 'vrran verlenen' werden vervanen dr stpbrden. Dit leverde een niet-sinificante afname van het aantal nevallen p, heteen een indicatie vrmde dat brden 'vrran verlenen' een vrdeel pleveren. 1

16 .. Cnclusies uit de literatuurstudie..1. Nederland... Eurpa In een artikel van G.F Kin & R.B. Gldblatt (197) wrdt vermeld dat knipperende ranje waarschuwinslichten ter ndersteunin van met stpbrden ereelde vrranskruispunten in Amerikaanse steden een unsti effect had p de aantallen nevallen. Alemeen: bijna alle nderzchte literatuur blijkt betrekkin te hebben p vrransween en -kruispunten; er is nauwelijks erapprteerd ver de veiliheidseffecten van de tepassin van uitritcnstructies. In de meeste evallen hebben aanebrachte veranderinen in de vrranssituatie een psitief effect, hewel niet alle uitkmsten vlledi met elkaar in vereenstemmin zijn. Op viertakskruispunten binnen de bebuwde km neemt de veiliheid vaak te na het nemen van een vrransmaatreel. Ok p T-kruispunten binnen de bebuwde km neemt de veiliheid te na het instellen van een vrransreelin. In één eval cnstateert men een duidelijke verkeersveiliheidstename bij het instellen van een vrranswe, en weini tename bij het instellen van een vrranskruisin. Over situaties buiten de bebuwde km zijn een duidelijke uitspraken te den. Het instellen van een vrransreelin tendeert sms naar minder nevallen. In evallen waar men de snelheid flink reduceert, zals bij de tepassin van een stpbrd, lijkt een unstier effect te wrden bereikt. Dat zu kunnen betekenen dat een uitritcnstructie, die eveneens tt snelheidsverminderin aanleidin eeft, k beter zu kunnen scren. In één studie is vastesteld dat de ttale aantallen nevallen sterker afnamen dan de letselnevallen. - Belië: Cnruentie tussen wettelijke (vrrans)reeiin, hiërarchie (functie) en allure (webeeld) p de takken van het kruispunt, resulteert in de minste nevallen. Bij T-kruisinen wrdt ten alle tijde een vrransreelin aanbevlen. - Eneland: Geen nevallennderzek bij T-kruispunten.... Andere werelddelen - Scandinavië: Het plaatsen van stpbrden ter vervanin van brden 'vrran verlenen' levert zwel p viertakskruispunten als p T-kruisinen een aanzienlijke verminderin van letselnevallen p respectievelijk 8% en %. Dit nderstreept n eens de waarde van snelheidsvemlinderin. 1

17 - Israël: Een tename van het reelniveau van de vrransreelin p een stedelijk kruispunt in de reeks 'een vrransreelin' - 'brd vrran verlenen' - 'stpbrd', levert een indicatieve tename van nevallen met snelverkeer p en minder vetanersnevallen. - Nieuw-Zeeland: De uitkmsten van de Israëlische studie wrden dr nderzekers in Nieuw-Zeeland weersprken. Een tename van het reel niveau van de vrransreelin p een stedelijk viertakskruispunt in de reeks 'een vrransreelin,'-'vrran verlenen' -'stpbrd', eeft juist een aanzienlijke verkeersveiliheidswinst. Op T-kruisinen nam alleen de ernst wat af. - Amerika: Plaatsen van knipperende (ranje) waarschuwinslichten ter ndersteunin van een stpbrd blijkt in het alemeen een unsti effect te hebben p het nevallenpatrn... Eindcnclusie De alemene tendens van de nderzeksresultaten uit de literatuur in de verschillende landen is dat een tename van het reelniveau ten aanzien van de vrran p een kruispunt (in de reeks 'een vrransreelin' - 'vrran verlenen' - stpbrd) een tename van de verkeersveiliheid plevert. r een deel is die tename van het reelniveau ekppeld aan een reductie van het snelheidsniveau. itznderin hierp zijn de studie in Israël en die van de Grntmij in Nederland. erder is het duidelijk dat een reelin die beter past in het 'natuurlijk' edra ver het alemeen k een psitiever resultaat eeft. Daar hoolt nder andere bij dat p T-kruisinen een vrransreelin eerder als vanzelfsprekend wrdt ervaren. En in het kader van de tepassin in 'duurzaam-veili' is het aannemelijk dat de tepassin van de vrransreelin tussen nelijkwaardie ween (erfteanswe versus ebiedsntsluitinswe) beter zal aansluiten bij de verwachtinen dan p een kruisin tussen elijkwaardie ween. 1

18 . Onevallennderzek p kruispuntlcaties.1. Inleidin In het vrie hfdstuk zijn de uitkmsten van een literatuurstudie besprken. De uitkmsten zijn zeker belanrijk en bruikbaar, maar het was te verwachten dat daarmee niet p alle vraen een afdend antwrd eeven zu kunnen wrden. Met name de vraa welke plssin uit veiliheidsverweinen de vrkeur zu verdienen, een vrranskruisin f een uitritcnstructie, dient n nader te wrden uitewerkt. Het is aannemelijk dat in de afelpen jaren p een flink aantal kruispunten in Nederland de vrran werd ewijzid f een uitritcnstructie werd aaneled. Deze lcaties kmen in principe in aanmerkin vr een vóór- en nastudie, een nderzeksmethde die het rte vrdeel biedt dat vele andere kenmerken, waarnder de verkeersintensiteiten, meestal niet in belanrijke mate wijzien. Anderzijds heeft derelijk nderzek het nadeel dat er relatief veel lcaties nderzcht meten wrden m tt harde cnclusies te kmen. En dat eldt des te sterker naarmate er meer 'stille' kruispunten, waarp betrekkelijk weini nevallen plaatsvinden, in z'n nderzek betrkken zijn. Gelet p de beschikbaarheid van nderzekslcaties is de nevallenstudie waarvan dit hfdstuk versla det ericht p de situaties binnen de bebuwde km... Del en pzet van de nevallenstudie Zals in hfdstuk 1 van deze rapprtae al werd pemerkt, zal het effect van de unifrmerin als zdani niet uit een nevallenstudie van deze mvan kunnen wrden afeleid. Het nderzek is daarm ericht p de effecten van wijziin van de vrran p relevante kruispunten als zdani, in de vernderstellin dat een unifrme tepassin daaraan n een extra psitief effect zal teveen. In het nderzek zijn twee plssinen betrkken, een kruispunt met vrransreelin en een uitritcnstructie. De verschillen tussen beide plssinen hebben zwel betrekkin p de vrmevin als p de vrransreel in. Bij een vrranskruisin f -splitsin wrden de betreffende brden eplaatst en wrden markerinen p het wedek aanebracht in de vrm van haaietanden. De kruisin heft in principe niet te wrden aanepast, maar in de praktijk ebeurt dit sms wel m het juiste vrransedra te ndersteunen. Wanneer het een vlledie kruisin betreft, dan is het ebruikelijk dat uit beide naderinsrichtinen p de ndereschikte we aan het verkeer p de andere we vrran met wrden verleend. Wanneer er een vrij liend fietspad aanwezi is, zal dit binnen de bebuwde km meestal meeenmen wrden in de vrran, maar er zijn uitznderinen, al f niet ecmbineerd met een uiteben fietspad. Bij een uitritcnstructie is er sprake van een daarvr eschikte vrmevin, waarbij meestal het trttir drlpt zdat er k een hte- 1

19 verschil bestaat (zie itritten, C.R.O.W-publikatie 8, 199). Brden zijn in principe niet ndi, maar kunnen wel aanwezi zijn als de uitrit samenvalt met een berenzin van een 'erf f een 0 km/uur-ebied. erkeer dat uit een uitrit kmt dient al het verkeer p de we vr te laten aan, k de vetaners. In teenstellin tt de vrranskruisin is het bij een viertakskruisin melijk dat slechts één van de takken van een uitritcnstructie is vrzien. De teenverliende tak kan een enkele vrzienin hebben f als vrranskruisin uiteverd zijn. Het del van dit nderzek is de evlen vr de veiliheid vast te stellen van de tepassin van een vrransreelin f van een uitritcnstructie p relevante kruispunten. r deze studie is een pzet ekzen in de vrm van een vr- en nastudie. r dat nderzek kmen in principe kruispunten in aanmerkin waar de vrransreelin werd ewijzid f een uitritcnstructie werd aanebracht (f weer verwijderd). Om praktische redenen is de peride waarver nevalleneevens verzameld zijn, beperkt tt de jaren 1989 tlm 199. In een later stadium is daaraan n het jaar 1988 teeved. Om vr elke kruispunt een bruikbare vr- en naperide te bereiken, is als criterium esteld dat de wijziin binnen de peride 1991 tlm 199 zu meten lien. Het tijdstip van veranderin is zelden nauwkeuri bekend, zdat het ehele jaar waarbinnen de wijziin plaatsvnd, vr de verelijkin buiten beschuwin is elaten. Bij het nderzek zijn drie verschillende veranderinen nderscheiden: - van een nereelde kruisin naar een vrranskruisin; - van een nereelde kruisin naar een uitritcnstructie; - van een vrranskruisin naar een uitritcnstructie. Bij het zeken naar eschikte lcaties is etracht van alle drie typen vldende kruispunten in het nderzek te betrekken. Ok andere wijziinen zijn in principe melijk, bijvrbeeld in de mekeerde vlrde, maar deze kmen niet f nauwelijks vr. Het is waarschijnlijk dat het effect van een wijziin van de vrransreelin mede afhankelijk is van een aantal vrrnevins- en verkeersaspecten van de betreffende kruisin. Daarm is vr de nevallenstudie een pzet ekzen waarbij infrmatie ver deze aspecten z ed melijk wrdt verzameld en z melijk wrdt betrkken in de analyse. Bij het trekken van cnclusies zal het meeste ewicht wrden eeven aan die lcaties, die vereenkmen met wat in het alemeen p kruispunten tussen erfteansween en ebiedsntsluitinsween verwacht zu men wrden. r een juiste berdelin van de verschillen tussen vr- en naperide is verelijkin met een alemene trendntwikkelin ndi; daarvr is ebruik emaakt van de ntwikkelin van de nveiliheid p alle kruisinen binnen de bebuwde km. r het verkrijen van de bendide infrmatie is een berep edaan p een aantal emeenten; aan hen is medewerkin evraad in de vrm van het aaneven van eschikte lcaties en het verstrekken van infrmatie ver die kruispunten. Wanneer emeenten niet ver vldende infm1atie 17

20 beschikten, zu de SWO dr middel van eien bservaties aanvullende eevens verzamelen. Onevalleneevens zijn verstrekt dr de hfdafdelin Basiseevens van de Adviesdienst erkeer en erver (A/BG), na pave van de lijst met kruispunten... itverin van het nderzek..1. Keuze lcaties Bij de aanvan van het nderzek werd verndersteld dat er derti à veerti eschikte lcaties evnden zuden wrden, waarbij aanvullende bservaties beperkt zuden kunnen blijven tt maximaal twaalf kruispunten. In ttaal werden vijftien emeenten benaderd en evraad f er binnen hun emeente eschikte kmispunten aanwezi zijn. In een aantal evallen luidde het antwrd nee. Sms af men aan dat derelijke kruispunten wel aanwezi waren, maar dat men een kans za medewerkin te verlenen, waarvr uiteenlpende redenen werden peeven. Ok waren er enkele emeenten met slechts één f enkele relevante kruispunten, wat vr een delmatie aanpak minder eschikt was. De reacties p de verzeken bleven sms lan uit, k na een herhaald verzek, en in enkele evallen kwam er ndanks een tezein een enkele reactie. iteindelijk bleven er vier emeenten ver die elk een belanrijk aantal lcaties nemden; bij elkaar in het m ruim 10 kruispunten. Een aantal kmispunten bleek bij nader inzien niet in aanmerkin te kmen m uiteenlpende redenen, zals de aanweziheid van verkeerslichten, een wijziinsdatum buiten de estelde peride f het ntbreken van een vrperide mdat het een nieuwe situatie betrf. iteindelijk bleven er 97 eschikte lcaties ver, vlens nderstaand verzicht. Gemeente Waalwijk Grninen Aard wijziin* an naar an naar 1 an naar 8 1 an W naar an W naar 19 Ttaal * Bij de aard van de wijziin betekent: --- _.- ~- een vrransreelin een vrranskruisin en een uitritcnstructie W een kruispunt in een vrranswe an de emeente Grninen is de indelin naar aard van de wijziin pas in een laat stadium ntvanen en ten bleek dat alle betrkken kruispunten k in de vóórsituatie al een vrransreelin kenden, drdat ze deel uitmaakten van een vrranswe. Dit type wijziin was niet 18

21 vrzien bij de pzet van deze studie, maar is vllediheidshalve tch in het nderzek en de rapprtae penmen. Ok bleek dat de vrranswijziin p een aantal kruispunten al vóór 1991 had plaatsevnden; deze lcaties zijn daarm niet in het nderzek betrkken. Een vlledie lijst van de ekzen lcaties met straatnamen is penmen in Bijlae. Aan ieder kruispunt werd een uniek nummer teekend dat k in andere verzichten en tabellen is ebruikt m de infrmatie te kunnen kppelen.... Geevens van kruispunten Aan de betreffende emeenten is evraad van alle peeven kruispunten de vlende eevens te verstrekken: Per kruispunt: - de vrransreelin in de ude en de nieuwe situatie; - datum Gaar) waarin de wijziin plaatsvnd; - etmaalintensiteit autverkeer (aantal aut's dat kruispunt passeert); - etmaalintensiteit fietsverkeer (aantal passerende fietsen en brmfietsen). Per tak: - aantal rijbanen; - breedte rijbaan «m, -8 m, >8 m); - is er een druppel f vluchtheuvel aanwezi (uitsluitend bij één rijbaan); - parallelwe/ventwe aan één f aan twee zijden; - fietspad f fietsstrk aan één f aan twee zijden; - type verhardin (asfalt f klinkers). Op de ndereschikte we(en): - vrransbrd (B) f stpbrd (B7); - extra waarschuwinsbrden; - aanweziheid van 'haaietanden' p het wedek. Deze eevens zijn vr een deel verstrekt, afhankelijk van de infnnatie die men beschikbaar had. Het testuren van de infnnatie in sms betrekkelijk snel, sms na een aantal weken. In één eval is een rt deel van de infnnatie pas nlans ntvanen en is het resterende deel alsn teezed. Enkele emeenten stuurden schetsen f tekeninen te waaruit een deel van de ewenste eevens afelezen kn wrden. erkeersintensiteiten bleken lan niet altijd beschikbaar f knden vr ten minste een deel van de kruispunten wrden afeleid uit de resultaten van een telprramma (). r het verzamelen van aanvullende eevens van kruispunten, inclusief intensiteiten van aut- en fietsverkeer, werd een waarneminsprramma uiteverd. Als evl van het uitblijven van een deel van de infrmatie kn het meetprramma niet ptimaal wrden afestemd p de n ntbrekende eevens. In ttaal werden p kruispunten waarneminen verricht: in Waalwijk dertien, in en Grninen elk elf. an de tellinen in Grninen bleek later een aantal niet meer relevant mdat de betreffende kruispunten m verschillende redenen niet in het nderzek werden betrkken (zie 19

22 hierbven). Op twee kruispunten in Waalwijk werd niet eteld, maar kn de intensiteit wrden afeleid uit de tellinen p nabij eleen kruispunten. r deze waarneminen werd een frmulier ebruikt waarp zwel de eevens van het kruispunt als van steekpreftellinen enteerd knden wrden (zie Bijlae ). Om binnen de beschikbare tijd een z rt melijk aantal kruispunten te kunnen bserveren werd ekzen vr steekpreftellinen van krte duur, meestal een half uur. De uitkmsten zijn daardr niet er nauwkeuri, maar wel vldende m tenminste de intensiteitsklasse van het aut- en fiets verkeer te kunnen vaststellen. an de kruispunten waarp waarneminen werden verricht is m verschillende redenen een achttal afevallen, nder andere mdat later bleek dat er enkele nieuwe situaties bij waren. De meest essentiële eevens van de kruispunten zijn weereeven in de Tabellen la tlm Ic in Bijlae Onevalleneevens Op basis van de lijst met kru ispunten (Bijlae ) zijn dr A IBG via de bijbehrende knpnummers de nevalleneevens verstrekt ver de jaren 1989 tlm 199 en ver 199, vr zver beschikbaar. Bij een eerste verkennin van de eleverde infrmatie ntstnd de indruk dat de eevens van een beperkt aantal kruispunten niet vlledi waren. Dr A IBG zijn de ntbrekende eevens van de betreffende kruispunten pesprd en teestuurd. Na verwerkin van de eevens bleek dat de aantallen nevallen in dit nderzek niet altijd vldende waren m tt bruikbare cnclusies te kmen. Dr de pdrachtever is ten aan A /BG evraad van de nderzekslcaties alsn de nevalleneevens van de jaren 198 t/m 1988 te leveren. Dit bleek uitsluitend melijk vr de eevens van het jaar 1988; na leverin daarvan is de verelijkin van vr- en naperide daarmee uitebreid. r verelijkin met de alemene trendntwikkelin zijn de landelijke eevens van verkeersslachtffers ver de jaren 1988 tlm 199 verzameld (Tabel, Bijlae 1).... Bewerkin eevens De eselecteerde kruispunten zijn verdeeld naar type maatreel, elet p de vrransreelin in vr- en nasituatie, en naar emeente. In een viertal tabellen, erepeerd naar type maatreel, is van de kruispunten een aantal eevens penmen zals het jaar van wijziin en de daaruit afeleide duur van de vr- en naperide en de OR-lcatienummers (knpnummers). erder zijn de aantallen ereistreerde nevallen vermeld, inclusief de MS-nevallen, en de aantallen slachtffers, beide in vr- en naperide. r de vllediheid zijn k de aantallen in het jaar van de wijziin penmen, maar deze aantallen zijn verder buiten beschuwin ebleven (zie Tabellen tlm, Bijlae]). Per maatreel en per emeente zijn de uitkmsten esmmeerd en werden de ttale aantallen nevallen en slachtffers erelateerd aan de ttalen van de aantallen jaren in vr- en naperide. 0

23 .. Analyse resultaten In Tabel 7 (Bijlae 1) zijn de (per maatreel en per emeente) esmmeerde uitkmsten samenevat en esmmeerd per maatreel, waardr een directe verelijkin tussen de maatreelen melijk is. In de Tabellen tlm (Bijlae 1) valt direct p dat er een rte spreidin ptreedt tussen de aantallen nevallen en slachtffers per kruispunt. De aantallen nevallen per kruispunt in neen jaar variëren tussen 0 en, de aantallen slachtffers tussen 0 en 1. Een belanrijk deel van die spreidin is te te schrijven aan de verkeersintensiteiten. Een vrbeeld daarvan is weereeven in de afbeeldin die is penmen als Bijlae, waarin de aantallen nevallen p de kruispunten in zijn afezet teen de intensiteit van het autverkeer. De intensiteit blijkt dan zeker niet alle variatie te verklaren. Enkele extremen, zals 0 nevallen bij relatief he intensiteiten, blijken het evl van afsluitinen van zijween vr autverkeer. Om die reden zijn twee kruispunten uit het werkbestand verwijderd. Een nadeel van deze rte spreidin is wel dat in een verzamelin kruispunten één f enkele kruispunten met rte aantallen nevallen, de uitkmsten van de ehele verzamelin kunnen dmineren. De uitkmsten van deze verelijkinen hebben betrekkin p de nderzchte kruispunten. Het zal slechts melijk zijn daaraan alemeeneldende cnclusies te verbinden wanneer er vldende kruispunten, verdeeld ver een aantal emeenten in de verelijkin betrkken kunnen wrden. In veel evallen kn aan deze eis nauwelijks f in het eheel niet wrden vldaan...1. Kruispunt znder reelin vervanen dr uitrit In is het aantal nevallen per jaar afenmen, van 0,7 naar 0,; in Waalwijk en daarenteen is een lichte tename waarneembaar (Tabel, Bijlae 1). Gezien de erine aantallen in Waalwijk en de erine tename in is de betekenis van laatstenemde verschillen niet er rt. Bij de aantallen slachtffers per jaar zien we bijna eenzelfde patrn, ruim een halverin in en een tename in Waalwijk en een veranderin in. Maar hierbij aat het m n erinere aantallen. Dr deze teenstrijdiheden in de uitkmsten was het te verwachten dat het ttaal-resultaat vr deze maatreel niet uitesprken psitief f neatief zu zijn. Maar als evl van de psitieve resultaten in blijkt het ttaal tch k een unsti resultaat te vertnen, zals weereeven in het eerste deel van Tabel 7, Bijlae 1. De aantallen nevallen en de aantallen slachtffers per jaar zijn emiddeld afenmen met % respectievelijk %. r de verelijkinen met de trendmatie ntwikkelin van de aantallen slachtffers p kruisinen binnen de bebuwde km is, elet p de aantallen jaren vóór en na, erekend met 1988 tlm 1991 als vrperide en 199 tlm 199 als naperide. De eevens uit Tabel, Bijlae 1 laten zien dat tussen de periden 'vr' en 'na' een reductie van ruim % is petreden. Deze reductie heeft een vrij erine invled p de cnclusies met betrekkin tt deze maatreel: het resulterende effect blijft psitief. 1

24 Bij deze verelijkin waren kruispunten betrkken, verdeeld ver drie emeenten. Aan de uitkmsten ma met enie vrzichtiheid een meer alemene betekenis wrden ehecht.... rranskruisin vervanen dr uitrit In is het aantal nevallen per jaar met circa 1% afenmen, terwijl in Waalwijk een erine tename ptrad (Tabel, Bijlae 1). Het aantal slachtffers daarenteen is in beide emeenten merkbaar ereid en ndanks de erine aantallen lijkt die rei niet eheel znder betekenis. Het ziet er naar uit dat de ernst van de nevallen emiddeld is teenmen. En vanzelfsprekend wrden deze resultaten k evnden bij samenvein van de uitkmsten vr beide emeenten (Tabel 7, Bijlae 1). Op de hier nderzchte lcaties heeft de vervanin van een vrranskruisin dr een uitritcnstructie unstie evlen vr de aantallen nevallen, maar zeker niet vr de aantallen slachtffers. Kijken we naar de trendntwikkelin, dan zal in dit eval met een vrperide van 1988 tlm 1990 en een naperide van 199 t/m 199 erekend meten wrden. De aantallen slachtffers p kruisinen binnen de bebuwde km zijn in die tijd met bijna 9% edaald (Tabel, Bijlae 1). Dat betekent dat daardr de resultaten met betrekkin tt de slachtffers n wat neatiever wrden. Deze verelijkin betreft 1 kruispunten in twee emeenten. Die aantallen zijn in feite te erin m alemene cnclusies aan te verbinden. Maar het is wel een aanwijzin die niet znder meer eneeerd ma wrden, tt het mment waarp er meer infrmatie is verzameld waarp wel alemene cnclusies ebaseerd kunnen wrden.... Kruispunt znder reelin vervanen dr vrranskruisin r deze verelijkin is slechts een zestal kruispunten uit één emeente beschikbaar (Tabel, Bijlae 1). Alemene cnclusies zijn in dit eval zeker niet melijk. De uitkmsten stemmen niet ptimistisch: zwel de aantallen nevallen als de aantallen slachtffers per jaar zijn teenmen. De aantallen zijn betrekkelijk erin en de verschillen hebben daardr niet z veel betekenis. r de trendverelijkin kmen in dit eval de periden 1988 tlm 199 en 199 tlm 199 in aanmerkin. De ntwikkelin vertnt in dat eval - een dalin van %. Een derelijk klein percentae is van erine invled p de ecnstateerde verschillen. erder blijken deze uitkmsten niet ed te passen in de eerder enemde resultaten. De eerste maatreel laat een licht psitief verschil zien tussen een reelin en een uitrit. De tweede zu aantnen dat een vrransreelin unstier is dan een uitritcnstructie waar het aantal slachtffers betreft. Cmbinatie van deze uitkmsten levert de verwachtin p dat vr de aantallen slachtffers een vrranskruisin k psitiever is dan een reelin. De uitkmst van Tabel wijst p het teenestelde. Dit bevestit het vermeden dat uit de resultaten van deze verelijkin een alemene cnclusies etrkken kunnen wrden.

25 In deze verzamelin is één kruispunt aanwezi waarp van de in ttaal 9 nevallen tijdens vr- en naperide plaats vnden (kruispunt nr. 8). Dit kruispunt blijkt z dminant dat daarmee de richtin van de ntwikkelin wrdt bepaald. Het betreft een zeer drukke T-kruisin met lans de draande we een vrij liend fietspad aan de kant van de zijtak, waarp (brm)fietsverkeer in twee richtinen plaatsvindt. De intensiteit p dit kruispunt is de afelpen jaren wellicht k n esteen als evl van het vestien van nieuwe bedrijven in de directe mevin (infrmatie van de emeente ). Ok de intensiteit p de zijtak, meer dan vertuien per etmaal, is belanrijk her dan p erfteansween ma wrden verwacht. Zuden we m die redenen dit kruispunt buiten beschuwin laten, dan blijkt dat zwel de aantallen nevallen als de aantallen slachtffers per jaar afenmen zijn (tweede deel van Tabel ). Maar k dan ma aan de uitkmsten een alemene betekenis wrden ehecht, k al zijn ze nu wel in vereenstemmin met de eerder besprken resultaten van andere maatreelen. Behalve bij kruispunt 8 is k de ntwikkelin p kruispunt 8 pvallend, maar nu in unstie zin. Zwel het aantal nevallen als het aantal slachtffers is drastisch edaald. In dit eval betreft het een kruispunt met veel laere intensiteiten, ruim 000 aut's per etmaal. Het is een viertakskruisin met aan één zijde een vrransreelin en aan de teenverliende kant een uitritcnstructie. ermedelijk is aan één zijde van de belanrijkste we een fietsstrk aanwezi. In dit verband is het interessant de nevallen p beide kruispunten eens nader te bekijken. In Tabel 8, Bijlae 1 zijn de bij deze nevallen betrkken verkeersdeelnemers en slachtffers vr beide kruispunten vereleken. Op kruispunt 8 is de tename van de aantallen betrkkenen eheel vr rekenin ekmen van bestelaut's en fietsers. Het eerstenemde kan met de tename van bedrijven in de mevin te maken hebben, het tweede is wellicht het evl van de ekzen plssin vr fietsers. De vijf slachtffers in de naperide waren k allen (brm)fietsers. Op kruispunt 8 waren vral persnenaut's bij aanrijdinen betrkken, maar in de naperide nauwelijks meer. Slachtffers in de vrperide waren inzittenden van persnenaut's () en fietsers (). Bij verelijkin van deze beide extremen rijst het vermeden dat het effect van de maatreel in belanrijke mate kan wrden bepaald dr de uitverin en vrmevin van het kruispunt en wellicht k dr de verkeersintensiteiten.... Kruispunt in vrranswe vervanen dr vrranskruisin Op deze vijf kruisinen in Grninen blijkt deze wijziin een psitief effect te hebben (Tabel, eerste deel). Zwel de aantallen nevallen als de aantallen slachtffers zijn ehalveerd. Het betreft in dit eval vrij drukke kruispunten met zeer veel fietsverkeer. Op basis van de uitkmsten van slechts vijf lcaties in één emeente, waar bvendien de fietsintensiteiten zeer h zijn, kunnen een alemene cnclusies wrden etrkken.... Kruispunt in vrranswe vervanen dr uitritcnstructie Op de neentien kruispunten van dit maatreeltype, eveneens in Grninen, is een lichte verbeterin petreden in de aantallen nevallen

26 (- 7%) en aantallen slachtffers (- %), zie tweede deel van Tabel. Bij een alemene trendverbeterin van circa % vr de slachtffers p kruisinen binnen de bebuwde km, is het nett resultaat neveer neutraal. Het ziet er niet naar uit dat in dit eval de vervanin van een vrranswe dr kruispunten met uitritcnstructies p drukke ween tt een verbeterin van de veiliheid leidt. En hewel het aantal lcaties niet er klein is, en dat eldt k vr de aantallen nevallen en slachtffers, is het niet verantwrd hieraan alemene cnclusies te verbinden. Wel kan het resultaat als een belanrijke aanwijzin wrden pevat.... Samenvattin.. Discussie en cnclusies De resultaten en de daaruit etrkken cnclusies hebben steeds betrekkin p de nderzchte lcaties. Slechts in één eval, de vervanin van een kruispunt znder reelin dr een uitritcnstructie, is er een redelijk aantal kruispunten in verscheidene emeenten, zdat de cnclusies k een meer alemene betekenis krijen. In alle andere evallen is er slechts sprake van aanwijzinen f zelfs twijfel. Berdeeld naar de aantallen nevallen lijkt zwel de vervanin van een vrranskruisin als een kruispunt znder reelin dr een uitritcnstructie een psitief resultaat p te leveren. Kijken we naar de aantallen slachtffers dan zijn de uitkmsten in het eerstenemde eval neatief, in het andere eval psitief. Het is melijk dat het instellen van een vrranskruisin een psitief resultaat plevert vr zwel aantallen nevallen als slachtffers mits de kruisin en de inrichtin aan bepaalde eisen vlden ten aanzien van nder meer de plssin vr het fietsverkeer. Op een aantal drukke kruisinen met veel fietsverkeer is een vrranskruisin een veilier plssin ebleken dan een vrranswe. ervanin van een vrranswe dr uitritcnstructies p een aantal andere lcaties heeft daarenteen niet tt meetbare verbeterin eleid...1. De uitverin van het nderzek Bij dit nderzek is een deel van de infrmatie ver de kenmerken van en intensiteiten p kruispunten verkreen via de betrkken webeheerders. r het resterende deel zijn eien waarneminen uiteverd. Deze ecmbineerde aanpak blijkt nal tijdrvend en det sms wat afbreuk aan de verelijkbaarheid van de verschillende eevens. De hiermee pedane ervarin leidt tt de aanbevelin bij srtelijk nderzek de methde vr het verkrijen van de bendide infrmatie zrvuldi te verween. Een tweede aandachtspunt betreft de aantallen lcaties die vr een ed nderzek zijn vereist. Hewel in dit nderzek het aantal rter was dan aanvankelijk werd vrzien, zijn de aantallen nevallen en slachtffers per maatreel betrekkelijk erin en is de spreidin van de lcaties niet altijd vldende. De erine aantallen nevallen zijn mede het evl van het feit dat het in dit nderzek vaak m stillere kruisinen aat waar betrekkelijk weini nevallen plaatsvinden.