Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding THEATER. ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding THEATER ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem

2 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding THEATER voltijd CROHO: ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem Hobéon Certificering BV Datum: oktober 2008 Auditteam: Drs. G.J. Stoltenborg, voorzitter Dr. D. Klaic, vakdeskundige L. Coltof, werkvelddeskundige P. Noppers, vakdeskundige A. de Groot, student Drs. R.F.H.M. Stapert, deskundige onderwijs / secretaris

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Aanpak Beslisregels Hobéon Certificering Een korte schets van de Opleiding Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 8 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING 9 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 9 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 9 Facet 1.2. Niveau Bachelor 14 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 16 Onderwerp 2: Programma 18 Facet 2.1. Eisen HBO 18 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 22 Facet 2.3. Samenhang Programma 24 Facet 2.4. Studielast 26 Facet 2.5. Instroom 28 Facet 2.6. Duur 30 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 31 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 33 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 36 Facet 3.1. Eisen HBO 36 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 37 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 38 Onderwerp 4: Voorzieningen 40 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 40 Facet 4.2. Studiebegeleiding 42 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 44 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 44 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 46 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 49 Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement Oordeelschema Opleiding Theater INTEGRAAL OORDEEL/ ADVIES AAN NVAO 54 BIJLAGE I Curriculum Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaring auditoren BIJLAGE II Programma Visitatie 15 en 16 mei 2008

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, in casu de Faculteit Theater, verzorgt de HBO master opleiding Dance Unlimited en de HBO bachelor opleidingen: Dans, Docent Dans, Toneel en Docent Drama. Het onderhavige rapport heeft betrekking op: HBO bachelor opleiding Theater, voltijd Croho nr De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de documenten die de opleiding Hobéon ter beschikking heeft gesteld. Zie Aanpak Bij zijn beoordeling van de opleiding is Hobéon Certificering, i.c. het door hem geformeerde auditteam, uitgegaan van het NVAO- Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een hbo opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van de betreffende opleiding als voldoende kan worden beoordeeld Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de opleiding Theater geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, doelstelling en opleidingscompetenties tenminste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel Theater uitstroomprofiel Acteur (2002) en op de daaraan gerelateerde opleidingscompetenties, zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de verwante opleidingen enerzijds en het beroepenveld anderzijds. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen ). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vervolgens vastgesteld, dat het in voldoende mate gespecificeerd is en ook passend is voor een opleiding Theater op HBO-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

5 De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van de door de opleiding aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review 2008; Visitatierapport 2002; Zelfonderzoek 2005; Programmabeschrijving; Onderwijs- en Examenreglement OER; de in het kader van de interne sturingscyclus opgeleverde managementrapportages; onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - interne organisatie; - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende evaluaties en verbetermaatregelen; - (visie op) ontwikkelingen in het beroepenveld; - beroeps- en opleidingsprofielen; - (validatie) eindkwalificaties; - curriculumontwikkeling en - actualisering; - didactisch concept en werkvormen; - toetsing en beoordeling; - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid; - externe relaties / alumni; - internationalisering; - instroombeleid; - studiebegeleiding; - rendement. De documentatie is Hobéon Certificering ter beschikking gesteld via het digitale documentbeheersysteem DigOport van ArtEZ en via additionele schriftelijke informatie. Op basis van deze door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, werkveldrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een tweedaagse visitatie, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten drie externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Theater, Theater Onderwijs en Docent Drama 1, één student uit een verwante opleiding, één lead auditor vanuit Hobéon Certificering en één auditor / onderwijsdeskundige, eveneens vanuit Hobéon Certificering. Laatstgenoemde trad ook op als secretaris. 1 Visitatie heeft plaatsgevonden op 15 en 16 mei Tijdens deze visitatie is ook de hbo bachelor opleiding Docent Drama (Arnhem, Zwolle) beoordeeld. De bevindingen van het auditteam m.b.t. de hbo bachelor opleiding Docent Drama zijn neergelegd in een afzonderlijk rapport. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

6 Onder controle moet hier worden verstaan dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door hetzelfde onderwerp meerdere malen en met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele (tijdens de visitatie verstrekte) documentatie en -daar waar het de ruimtelijke en materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. Hieronder volgen enkele voorbeelden van de door het auditteam tijdens en/of onmiddellijk na de visitatie geraadpleegde additionele documentatie: overzicht van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; verslagen van bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; detailbeschrijving van modules; portfolio s van studenten en de (schriftelijke weergave van de) beoordeling daarvan door docenten; afstudeerwerkstukken; literatuurlijst. Aldus had Hobéon Certificering voldoende instrumenten om zich op de hoogte te stellen van doelstelling, inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Hobéon Certificering heeft alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp is gegeven. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van Hobéon Certificering met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

7 1.4. Beslisregels Hobéon Certificering Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp tenminste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een HBO bachelor opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

8 1.5. Een korte schets van de opleiding Inleiding De Faculteit Theater kent twee instituten: de Dansacademie en de Academie voor Theater. De Academie voor Theater verzorgt de opleidingen Theater (de ArtEZ Toneelschool in Arnhem), voltijd, vierjarig Docent Drama (ArtEZ Academie voor Theater in Arnhem en Zwolle), voltijd, vierjarig De Toneelschool telt momenteel 31 studenten verdeeld over vier studiejaren. De opleiding streeft naar een aantal van veertig studenten. Zij worden opgeleid door 17 docenten met een vaste plaats binnen het curriculum, aangevuld met tien tot vijftien gastdocenten gemiddeld per jaar. Doelstelling Doelstelling van de opleiding is getalenteerde studenten op te leiden tot acteurs, die ondersteund door vakmanschap, vorm kunnen geven aan de eigen en aan andermans visie en verbeelding binnen de beroepspraktijk van Nederlandstalig theater, film en televisie. Acteurs met scheppende kracht, persoonlijkheid en visie en met een gedegen kennis en vakmanschap. Kenmerkend voor de ArtEZ opleiding is, dat zij groot accent legt op ensemblespel. Internationale oriëntatie Hoewel Toneelschoolstudenten een enkele keer gebruik maken van EU Erasmusregelingen om in Europa te studeren, richt de opleiding zich vooral op het Nederlandstalig gebied en kent dus geen specifiek internationaal beleid. De theatrale beroepspraktijk is, inderdaad, nog steeds sterk nationaal georiënteerd. Een positiebepaling t.o.v. internationalisering van de Toneelschool is echter wel zijn plaats. Invloeden vanuit het westerse en niet-westerse Europa nemen toe, Europese grenzen vervagen en de diversiteit van de studenten en het beroepsveld wordt steeds groter. Het auditteam acht het van belang en ook urgent -de culturele diversiteit binnen Nederland is een belangrijk èn rijk gegeven- dat de Toneelschool haar oriëntatie ook en uitdrukkelijk richt op die culturele diversiteit. Minoren ArtEZ is momenteel beleid aan het ontwikkelen voor het invoeren van minoren in haar onderwijs. De Toneelschool neemt nog geen deel aan deze ontwikkelingen en heeft dus ook (nog) geen specifiek beleid ontwikkeld. Visitatie 2002 De opleiding is voor het laatst gevisiteerd in In visitatierapport Theater geeft de commissie de volgende aanbevelingen. Breng meer samenhang aan in het curriculum, waarbij de nieuwe uitstroomprofielen richtinggevend zijn (positioneer Theatermaker ten opzichte van Acteur). Ga verder op de ingeslagen weg van toetsing op basis van criteria (afgeleid van de nieuwe competenties) maar behoud tegelijkertijd het procesgerichte (zelf)evaluatiesysteem. Maak de organisatiestructuur helderder door duidelijke taakstellingen voor management, docent en mentor vast te leggen. Creëer onderwijskundige overlegstructuren en reactiveer de formele inspraak (middels de opleidingscommissie). Versterk de externe gerichtheid door: een actiever stagebeleid, meer gastdocenten aan te trekken, een uitgebreider netwerk met regisseurs en castingbureaus (binnen toelaatbare grenzen) op te zetten en een werkveldcommissie in te stellen. Breng systeem aan in kwaliteitszorg, personeelsbeleid en wetenschappelijke en internationale oriëntatie. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

9 In Hoofdstuk 5 (Interne Kwaliteitszorg) beschrijft het auditteam welke maatregelen de opleiding naar aanleiding van deze aanbevelingen heeft getroffen. Hier wordt volstaan met de observatie, dat de opleiding substantiële maatregelen heeft getroffen die geleid hebben tot aantoonbare verbeteringen in (i) de samenhang van het programma, (ii) de validiteit van de beoordelingkaders criteria, (iii) organisatie transparantie in functie en taak van management en personeel, (iv) externe gerichtheid, (v) structuur van interne kwaliteitszorg. Deze verbeteringen zijn met kracht ter hand genomen sinds 2005, toen een kritische interne kwaliteitsanalyse uitwees, dat de opleiding nog n.a.v. de visitatie in 2002 nog weinig actie had ondernomen. Algemeen beeld van de opleiding Theater Algemeen beeld Het algemeen beeld na de visitatie is, dat het hier gaat om een opleiding, die afgestudeerden aflevert die ontegenzeggelijk op bachelor niveau gekwalificeerd zijn. De opleiding heeft sinds 2005, dankzij de sturende kracht van de faculteit en de grote inzet van docenten, een significante kwaliteitsverbetering gerealiseerd op die punten die tijdens de visitatie in 2002 nog als zwak werden beoordeeld. Voor de opleiding geldt, dat zij thans (i) een transparant en -en daar waar nodig en nuttig- strak programma kent, (ii) de theoretische component aanzienlijk heeft versterkt, (iii) gericht is op een duidelijk beroepsbeeld, (iv) een gestructureerde en dus verifieerbare methode van toetsen & beoordelen hanteert en (v) thans de invoering van het ArtEZ kwaliteitszorgsysteem krachtig ter hand neemt. Internationalisering De theatrale beroepspraktijk is nog steeds sterk nationaal georiënteerd. Een positiebepaling t.o.v. internationalisering van de Academie voor Theater is echter wel zijn plaats. Invloeden vanuit het westerse en niet-westerse Europa nemen toe, Europese grenzen vervagen en de diversiteit van de studenten en het beroepsveld wordt steeds groter. Gezien de sterke taalgevoeligheid van het vak van acteur en docent drama, is de focus op dit moment vooral gericht op het verwerven van kennis met betrekking tot de vooral Europese theaterwerkelijkheid. De focus is dus veel minder gericht op een actief beleid van uitwisseling en kennismaking. Voor de Academie voor Theater staan de volgende doelstellingen centraal. Voor het individu (student en docent): verrijking en verbreding van het blikveld en kennis van de belangrijkste vooral Europese theaterontwikkelingen. Voor het onderwijs: verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en de onderwijsorganisatie. De Academie voor Theater versterkt de internationale omgeving onder meer als volgt. Voor studenten: deelname aan uitwisselingsprogramma s met op dit moment België en Duitsland; binnen curriculum aandacht voor internationale theateraspecten; studiereizen naar o.a. Berlijn en Londen; stimuleren van (internationaal) theaterbezoek; mogelijkheid voor studenten en docenten tot deelname aan lezingen van Studium generale, zoals bv. De dansfilm - Lezing Ronald Ockhuysen & presentatie Carla van Gool; Lezing Chris Keulemans: Kunst en oorlog en Lezing Annie Fletcher en Kersten Niemann; Tweede salonlezing over esthetiek en zin in onze en andere culturen. Voor docenten, directie en stafmedewerkers: onderzoek naar samenwerkingsmogelijkheden met België en Duitsland; samenwerking met het ITs festival en de internationale ambitie daarin; contacten met Universiteit van Chicago, curriculumuitwisseling; docenten met internationale blik; aandacht binnen curriculum. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

10 1.6. Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter Leden Studentlid Deskundige onderwijs / secretaris G.J. Stoltenborg D. Klaic vakdeskundige Theater / Docent Drama L.Coltof werkvelddeskundige Theater P. Noppers vakdeskundige Docent Drama A. de Groot R.F.H.M. Stapert Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). Stoltenborg heeft een groot aantal (accreditatie-)audits binnen en buiten het hoger onderwijs geleid, een aantal malen als onderwijsdeskundige, maar in de regel als voorzitter. De vakdeskundige Klaic en de werkvelddeskundigen Coltof en Noppers hebben zich in hun beoordeling, vanuit het vakgebied respectievelijk het werkveld, met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerd niveau beoordeeld. Klaic, Coltof en Noppers hebben op grond van hun jarenlange ervaring in het domein en hun grote (internationale) kennis van Theater en Theater Educatie een goed en breed zicht op (recente) ontwikkelingen in het domein. Stapert, heeft zich vooral gericht op de kwaliteit van de processen die (in)direct de uitvoering van het programma raken. Hij heeft een grote, ook internationale, onderwijservaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBO-opleidingen worden gesteld. De Groot heeft zich als studentlid met name gericht op zaken als studiebegeleiding, informatievoorziening, studentfaciliteiten. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

11 1.7. Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie Zie Bijlage II. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

12 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Inleiding De doelstellingen van ArtEZ Toneelschool zijn in eerste instantie gebaseerd op het landelijk vastgestelde opleidingsprofiel Theater uitstroomprofiel Acteur (oktober 2002). Vanuit de daarin vastgestelde competenties zijn de leerlijnen in het curriculum van de opleiding beschreven. Dit opleidingsprofiel is tot stand gekomen in het kader van de herstructurering van het kunstvakonderwijs. Dat betekent onder meer, dat dit profiel en de daarin beschreven kwalificaties van afgestudeerden ter validatie zijn voorgelegd aan een vertegenwoordiging uit de beroepspraktijk. Om de dialoog met de beroepspraktijk een meer structurele gestalte te geven is er een convenant afgesloten tussen de HBO-Raad en de Federatie van Kunstenaarsverenigingen (als coördinerend partner voor de vertegenwoordiging van de beroepspraktijk). Dit profiel is in maart 2002 tijdens een conferentie met de beroepspraktijk besproken. Naar aanleiding van deze bespreking is geconcludeerd, dat het opleidingsprofiel een voldoende basis vormde voor de verdere ontwikkeling van de opleiding en voorzetting van de dialoog. Dit landelijke opleidingsprofiel geldt voor alle HBO Theateropleidingen in Nederland. Het profiel is opgesteld door het Netwerk Theater waarin ArtEZ Toneelschool, samen met de drie andere bekostigde Nederlandse HBO Theateropleidingen is vertegenwoordigd. Het profiel is onder verantwoordelijkheid van het Netwerk Theater tot stand gekomen en wordt door het Netwerk beheerd. De doelstellingen van ArtEZ Toneelschool zijn mede tot stand gekomen door een voortdurende dialoog tussen de Toneelschool en de beroepspraktijk. ArtEZ Toneelschool onderhoudt vanaf haar oprichting informeel nauwe banden met de beroepspraktijk (zie ook 5.3). Met docenten, gastdocenten, alumni, vertegenwoordigers van gezelschappen en castingbureaus is er een voortdurend gesprek. De doelstellingen van de opleiding zijn mede op basis van die dialoog tot stand gekomen en worden zonodig bijgesteld en aangescherpt. Om deze dialoog te formaliseren en te concentreren is met ingang van 2008 een werkveldcommissie in het leven geroepen. Deze dialoog leidt met name tot aanpassingen en bijstellingen in het curriculum dat voortvloeit uit het opleidingsprofiel. De opleidingskwalificaties voor het uitstroomprofiel Acteur omvatten tezamen de Competenties met daarbij de gedragsindicatoren, waarover de afgestudeerde binnen het uitstroomprofiel Acteur na het behalen van het HBO-diploma (minimaal) moet beschikken. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

13 Het beroep Doelstelling van de opleiding is getalenteerde studenten op te leiden tot acteurs, die ondersteund door vakmanschap, vorm kunnen geven aan de eigen en aan andermans visie en verbeelding binnen de beroepspraktijk van Nederlandstalig theater, film en televisie. Acteurs met scheppende kracht, persoonlijkheid en visie en met een gedegen kennis en vakmanschap. Domeinspecifieke eisen De eindkwalificaties van de opleiding zijn, zoals in de Inleiding is vermeld, gebaseerd op het landelijk vastgestelde Profiel. In dit opleidingsprofiel wordt een visie op de beroepen, het werkveld en ontwikkelingen in relatie tot de opleiding beschreven. Met opzet geeft het auditteam hieronder de eindkwalificaties uitvoerig weer, omdat daardoor de reikwijdte en de gelaagdheid van de kwalificaties manifest worden. Tevens blijkt ook het ambitieuze karakter ervan. 1. Creërend vermogen De acteur bezit het vermogen om scheppend, associatief en (re)productief om te gaan met intuïties, waarnemingen en indrukken door deze in artistieke ideeën te transformeren en in theatrale producten vorm te geven. Demonstreert fascinatie, innerlijke noodzaak en gedrevenheid voor theater en voor acteren. Creëert een verhaal in handeling en/of beelden. Laat in zelfstandig en authentiek gedrag en in oorspronkelijk theatraal werk, de inzet van verbeelding zien. Transformeert ideeën en concepten in theatraal handelen. Laat in het samenspel zien dat hij/zij relaties creëert met de andere acteurs in een theaterproduct. Draagt zichtbaar bij aan de totstandkoming van een theatraal product en aan de daaraan ten grondslag liggende artistieke keuzen, vanuit zijn/haar perspectief als speler. Toont in het werk een beeldend, zintuiglijk en theatraal denken. 2. Visie De acteur bezit het vermogen om opvattingen en overtuigingen op het eigen vakgebied te verwerven, die te communiceren en productief zichtbaar te maken in theatrale producten. Zet aanwijsbaar zijn/haar inbreng in een collectief creatief proces in. Onderzoekt en ontwikkelt een eigen artistiek handschrift en zet dat zichtbaar in bij het theatrale product en het productieproces. Beredeneert zijn/haar (voorlopige) voorkeur voor één of meer theaterstijlen en genres. Verbindt het mens- en maatschappijbeeld uit het gekozen theatermateriaal of theaterstuk met het eigen mensbeeld en kan daar reflectief mee omgaan. 3. Vermogen tot samenwerking De acteur bezit het vermogen om samen met overige betrokkenen (veelal multidisciplinair) een actieve bijdrage te leveren aan een gezamenlijk product of proces. Gaat effectief om met de verschillende rollen, verantwoordelijkheden en belangen in het productieproces van theater maken. Stelt zich flexibel op bij het maken van een theaterproduct. Zet zijn/haar specifieke expertise in binnen het gezamenlijke artistieke proces van theatermaken. Werkt productief samen in een team van theatermakers om tot een artistiek eindproduct te komen. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

14 4. Communicatief vermogen De acteur bezit het vermogen om zijn visie en handelen in de verschillende beroepscontexten zowel verbaal, nonverbaal als in schrift effectief en efficiënt over te brengen, af te stemmen en te verantwoorden. Communiceert op inspirerende en overtuigende wijze over invallen, (tekst)interpretaties, ideeën en wensen voor het theaterproduct en over de resultaten van haar verkenningen, experimenten en trainingen. Verwoordt de eigen voorkeur en mogelijkheden als acteur in relatie tot de vereisten van de theaterpraktijk in zijn diversiteit. 5. Ambachtelijk vermogen De acteur bezit het vermogen om een breed scala aan instrumentele en ambachtelijke kennis en vaardigheden efficiënt en effectief toe te passen in theatrale producties. De acteur speelt samen met andere acteurs: reageert op de ander, in het hier en nu; hanteert zichtbaar en merkbaar basale principes van theatrale communicatie met het publiek; presenteert de voorstelling overtuigend aan het publiek; zet zijn/haar présence in; beheerst tekst, stem, houding, gebaar, beweging en psyche zodanig dat hij/zij in theatrale producties de techniek ontstijgt; herhaalt zijn/haar spel met eenzelfde intensiteit. De acteur past acteervaardigheden toe als instrument: zoekt en creëert een adequate en interessante theatrale vorm voor de inhoud; kiest repertoire of theatermateriaal en beargumenteert deze keuze; kan aan de visie en aan het regieconcept zichtbaar en merkbaar vormgeven in het spel; verkent de grenzen en mogelijkheden van verschillende genres en theaterstijlen of combinaties daarvan; laat in het acteren blijken over muzikaliteit (ritmegevoel, gevoel voor dynamiek en tempo) te beschikken; gaat flexibel om met de overeenkomsten en verschillen in acteren, zowel wat betreft het repetitie- als montageproces, tussen het medium theater en andere media, zoals film of televisie en nieuwe media; beheerst het spelen van fictionele situaties; speelt op alle mogelijke podia en kan zijn/haar fysieke instrument en présence daartoe gebruiken; benut de fysieke ruimte theatraal; maakt op gecontroleerde, artistiek-expressieve wijze gebruik van lichaam en stem. De acteur analyseert theatrale ingrediënten en verwerkt de uitkomsten hiervan in productieprocessen: werkt analytisch met beweging, taal, muziek en beeld en kan dit toelichten; analyseert theatrale ingrediënten en kan daar een toelichting op geven; analyseert de toneeltekst of het script en daarin haar personage in relatie tot de andere en kan daar een toelichting op geven. De acteur maakt gebruik van haar kennis van het theaterrepertoire, het theaterlandschap, theatergeschiedenis en cultuur: maakt in zijn/haar werk gebruik van de nationale en internationale theaterbibliotheek (teksten en uitvoeringspraktijken) en van de genres binnen theater; demonstreert in zijn/haar interpretaties en creaties dat zij haar kennis op het gebied van het theaterrepertoire, het theaterlandschap, theatergeschiedenis en cultuur toepast. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

15 6. Ondernemerschap De acteur bezit het vermogen om zelfstandig vorm te geven aan een professioneel bestaan binnen de theaterwereld. Presenteert zichzelf en zijn/haar theaterproducten aan theatermakers en aan relevante maatschappelijke geledingen. Onderhoudt netwerken van (mogelijke) werkgevers, subsidiënten of sponsors, beleidsmedewerkers, bemiddelaars, impresariaten etc. Maakt adequaat gebruik van fiscale, juridische en andere regelgeving en werkt met zakelijk inzicht. Geeft vorm aan een professioneel bestaan binnen de theaterwereld. 7. Omgevingsgerichtheid De acteur bezit het sensitieve vermogen om relevante omgevingsfactoren te signaleren en te verbinden met eigen ervaringen ten behoeve van theatrale producten. Laat zich inspireren door zeer diverse bronnen, waaronder zowel (multi)culturele bronnen als de alledaagse realiteit en kan die inspiratiebronnen in zijn/haar theatrale werk aanwijzen en benoemen. Legt verbanden tussen culturele en maatschappelijke uitingen en ontwikkelingen. Getuigt van opvattingen over de functie en plaats van kunst en theater in verschillende sectoren van de samenleving. Legt verbanden tussen speel- en theaterstijlen en de mens- en maatschappijbeelden waaruit deze voortkomen / zijn voortgekomen. Stelt zich op de hoogte van het werk en ideeën van vakgenoten en van kunstenaars uit andere disciplines en andere culturen, en laat zich daardoor inspireren. 8. Lerend vermogen De acteur bezit het vermogen om te leren, te leren leren en zich blijvend te ontwikkelen. Laat in het werk zien dat constant bezig te zijn met de eigen artistieke ontwikkeling en de eigen ontwikkeling als speler. Organiseert zijn/haar ontwikkeling: is actief met eigen scholing en opleiding. Laat in het werk de eigen intellectuele ontwikkeling zien, met name op het gebied van tekstanalyse, repertoirekennis, speltechnieken en -methoden en opvoeringspraktijken. 9. Reflectief vermogen De acteur bezit het vermogen om te reflecteren op het eigen handelen om tot betere prestaties te komen. Gaat professioneel om met het geven en ontvangen van kritiek, gebruikt kritiek van anderen om zichzelf verder te ontwikkelen. Reflecteert op de eigen grenzen en mogelijkheden, blijkend uit zijn/haar gedrag, keuzes en ontwikkeling. Laat in de werk(wijze) zien inzicht te hebben in de eigen sterke en minder sterk ontwikkelde talenten en mogelijkheden in relatie met theaterstijlen en -genres. Laat in het acteren zien dat zich bewust te zijn van het eigen fysieke en mentale materiaal. 10. Innovatief vermogen De acteur bezit het vermogen om door exploraties en experimenten een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van zijn vakgebied. Laat in het werk een oriënterende en onderzoekende houding zien. Doet research op uiteenlopende kennisgebieden die dienstbaar zijn aan theater en laat zien de ontwikkelingen in het hedendaagse theater te volgen. Laat in het werk zien open te staan voor andere werkwijzen of stijlen en gaat het experiment aan. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

16 Het oordeel van het auditteam is zondermeer positief. Sterk punt is, dat de opleiding elke competentie vertaald heeft in concrete gedragsindicatoren. Daardoor vormt het scala aan kwalificaties een ijkpunt zowel voor de opleidingsprogrammering als voor de beoordeling van de studenten. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Domeinspecifieke Eisen als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties van de opleiding sluiten rechtstreeks aan bij de eisen die op landelijk niveau door vakgenoten worden gesteld aan de betreffende opleiding; de eindkwalificaties sluiten direct aan bij de eisen die op landelijk niveau door de beroepspraktijk aan de betreffende opleiding worden gesteld; de hierboven bedoelde op landelijk niveau overeengekomen en door het werkveld gevalideerde beroepscompetenties zijn, naar het oordeel van het auditteam, een goede afspiegeling van de ontwikkelingen binnen het domein. Naar het oordeel van het auditteam heeft de opleiding -in samenspraak met het beroepenveld- een helder, ambitieus, samenhangend en werkvelddekkend referentiekader voor haar programma ontworpen. Het auditteam beoordeelt voorts als zeer positief dat de competenties zijn uitgewerkt naar meetbare gedragskenmerken. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

17 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen In de Dublin Descriptoren worden de onderstaande vijf dimensies onderscheiden. De opleiding heeft, uitgaande van deze descriptoren, het HBO-niveau van de eindkwalificaties geëxpliciteerd. Voor de duidelijkheid zij hier vermeld, dat de eindkwalificaties, de kwalificaties zijn van een beginnend acteur. Kennis en inzicht Om de eindkwalificaties te verwerven moet de student een brede en solide kennis hebben van en een goed inzicht in het gespecialiseerde vakgebied theater en acteren. Kennis van en inzicht in het toneel- en filmrepertoire, de geschiedenis van het vakgebied en de huidige beroepspraktijk (artistiek, cultureel, maatschappelijk en economisch). Ambachtelijke vaardigheden en de technische aspecten van het vak krijgen op die manier een conceptuele bedding. Toepassen kennis en inzicht Om de eindkwalificaties te verwerven moet de student in staat zijn de verworven kennis en inzichten èn de ambachtelijke en technische vaardigheden, ontwikkeld via fysieke training, stemvorming, tekstanalyse, acteerlessen en praktijkopdrachten, toe te passen in een professionele omgeving. Oordeelsvorming 1. Om de eindkwalificaties te verwerven moet de student in staat zijn naast conceptuele kennis ook praktijkkennis op te bouwen (via voorstellingsbezoek, dialoog met collega s, regisseurs, theatermedewerkers en beleidsbepalers) en op basis van deze kennis een eigen oordeel te vormen over de relevantie van (intrinsieke) artistieke ontwikkelingen en de sociale betekenis daarvan; de relevantie van maatschappelijke ontwikkelingen en de betekenis daarvan voor de (functie van) het theater en het acteren; de visie van de politiek op de podiumkunsten en de consequenties daarvan voor de beroepspraktijk. 2. Om de eindkwalificaties te verwerven moet de student in staat zijn het eigen oordeel vertalen in het werk als acteur. Communicatie Om de eindkwalificaties te verwerven moet de student in staat zijn te communiceren met het publiek: deskundigen, leken en professionele (toneel)critici. Primair door voorstellingen te spelen en secundair via een debat. Aldus komen visie, vakmanschap en oordeelsvorming samen; te communiceren binnen de context van ensemble of crew om een doelgericht samenwerking (leidend tot een voorstelling of een productie) te realiseren; te communiceren met instanties (adviseurs, beleidsmakers, subsidiënten, sponsoren e.d.) die mede invloed (kunnen) hebben op de inrichting van en ontwikkelingen binnen het domein. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

18 Leervaardigheden Inherent aan het vakgebied is dat de acteur zich in een voortdurend leerproces bevindt. Ieder project en iedere voorstelling waarin de acteur speel is een nieuwe leerschool. Om de eindkwalificaties te verwerven moet de student in staat zijn te reflecteren op het eigen functioneren en de eigen performance en daaruit de eigen scholingsbehoefte te identificeren; zichzelf bij te scholen. Formeel: de master opleiding DasArts. Informeel: workshops, master classes, traineeships e..d. De hierboven beschreven dimensies die de H van de HBO-opleiding markeren, zijn overigens reeds in de bij facet 1.1 gepresenteerde eindkwalificaties duidelijk zichtbaar. Anders gezegd, de eindkwalificaties van de opleiding zijn qua gelaagdheid/diepgang, bereik en complexiteit volledig in overeenstemming met het bereik en de complexiteit waarnaar de Dublin Descriptoren verwijzen. Iets wat vervolgens, zie bij Onderwerp 2, in de programmering van de opleiding wordt geoperationaliseerd. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Niveau Bachelor als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties van de opleiding bevatten alle elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben en wel met een bereik en gelaagdheid/diepgang die overeenkomen met het niveau waar de Dublin Descriptoren naar verwijzen; de opleiding heeft voorts de Dublin Descriptoren zorgvuldig uitgewerkt in meetbare indicatoren van professioneel gedrag. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

19 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie HBO kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds. Hoger Onderwijs Het beroepsprofiel en de daarmee samenhangende beroepscompetenties van de opleiding beschrijven een hoog niveau van beroepsuitoefening (zie onder facet 1.1.) en sluiten aantoonbaar aan (zie onder facet 1.2.) bij de beschrijving van het bachelor niveau in de Dublin Descriptoren. Daarmee is aangegeven dat de opleiding gerekend kan worden tot het hoger onderwijs. De opleiding heeft de Dublin Descriptoren rechtstreeks in verband gebracht met het programma en met de daarin gehanteerde werkvormen. In de programmabeschrijving wordt dit verband expliciet en inzichtelijk gemaakt. Op deze wijze heeft de opleiding de dimensie hoger onderwijs aantoonbaar in haar programma verankerd. Beroepsonderwijs De competenties van de opleiding zijn uitgewerkt naar indicatoren van professioneel gedrag die aantoonbaar (zie bij facet 1.1) in samenspraak met het beroepenveld zijn opgesteld en door dat beroepenveld zijn gevalideerd. Daarmee is op het niveau van opleidingsdoelstellingen de oriëntatie op het werkveld geborgd. Anders gezegd: de opleiding is een beroepsopleiding. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Oriëntatie HBO als goed en wel op grond van de volgende observaties: de opleiding heeft de eindkwalificaties rechtstreeks, volledig en op zorgvuldige wijze ontleend aan de door het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofiel. (Zie onder facet 1.1.); in de van dit beroepsprofiel afgeleide opleidingsspecifieke kwalificaties en competenties wordt ook het niveau van de beginnende beroepsbeoefenaar geformuleerd (Zie onder facet 1.2.); de opleiding heeft de inhoud, het bereik en het niveau van de eindkwalificaties in het programma en de gehanteerde werkvormen geoperationaliseerd en daaruit blijkt, dat de opleiding het landelijk overeengekomen beroepsprofiel in haar programma heeft verankerd en daarbij ook het beroepenveld betrokken. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

20 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding als voldoende. De opleiding heeft goed zicht op de eisen die aan een beginnend acteur als beroepsbeoefenaar worden gesteld. De opleiding heeft dat inzicht qua bereik, thematiek en diepgang op voortreffelijke wijze vertaald naar opleidingsdoelstellingen (en naar programmaonderdelen!) waarbij zij het werkveld uitdrukkelijk heeft betrokken. Conform de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan voldoende. Het auditteam beoordeelt evenwel alle facetten van het onderwerp Doelstellingen Opleiding als goed. Dit rechtvaardigt (zie 1.4. onder E) een kwalificatie goed voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam deze kwalificatie als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

21 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen HBO; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen De visitatiecommissie constateerde in 2002, dat de opleiding haar externe gerichtheid aanzienlijk zou moeten versterken. Reden voor het auditteam aan dit facet uitvoerig aandacht te besteden. Sleutelwoord is interactie. Welnu, interactie met de beroepspraktijk is thans een belangrijk element in de opleiding en wordt als volgt gerealiseerd: Interactie docenten beroepspraktijk Van de 17 docenten met een vaste aanstelling zijn er 13 zelf werkzaam in de beroepspraktijk en zij brengen daardoor hun kennis en ervaring op een vanzelfsprekende en natuurlijke wijze in binnen de opleiding. Docenten worden met name op dit aspect (actief in het theater domein) geselecteerd. Netwerk: alle vaktechnische docenten, twee van de drie bewegingsdocenten en de docenten dramaturgie beschikken door hun werkzaamheden in de beroepspraktijk over een relevant netwerk in de volle breedte van theater en film in Nederland en Vlaanderen. Docenten zetten hun netwerk actief in om studenten in contact te brengen met de gevarieerde beroepspraktijk. Dat gebeurt informeel door studenten en alumni in contact te brengen met regisseurs of theatermakers die stage of werkervaringsplaatsen kunnen verzorgen en ook door het bezoeken van voorstellingen geregisseerd of gespeeld door docenten. Ook adviseren docenten de studieleiding informeel en (in docentvergaderingen) formeel over onderwijsinhoudelijke zaken naar aanleiding van eigen ervaring in de beroepspraktijk. De opleiding maakt veelvuldig gebruik van gastdocenten (10 à 15 gemiddeld per jaar) met een kortdurend en specifiek/specialistisch opdracht bijvoorbeeld in de vorm van workshops; Interactie met alumni Alumni: alumni treden binnen de opleiding op als gastdocent. Zij nemen als docent deel aan de selectie voor nieuwe studenten en bezoeken voorstellingen en presentaties op school, waarbij zij gemakkelijk contact leggen met studenten. Contacten met alumni dragen informeel bij aan het vinden van stageplaatsen voor studenten in de afstudeerfase. Alumni leggen contacten met potentiële gastdocenten of begeleiders en verzorgen mogelijkheden om intern gemaakt werk extern te presenteren. Ook dragen alumni informeel bij aan de verbetering van de opleiding door gesprekken met docenten, studenten en studieleiding. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

22 Interactie studenten en beroepspraktijk Voorstellingsbezoek: de student kan gratis voorstellingen bezoeken bij de Schouwburg in Arnhem, het Oostpool Theater en Generale Oost. De student bezoekt een deel van die voorstellingen in het kader van lessen, maar bezoekt daarnaast minstens een keer per week een voorstelling. Op die manier is de student op de hoogte van het actuele aanbod in het theater. Studenten komen aldus veelvuldig in aanraking met de praktijk. De voorstellingen die zij hebben bijgewoond dienen als gespreksstof in lessen. Aldus leveren ook de studenten zelf een belangrijke bijdrage aan de actualiteit van het curriculum. Excursies: de opleiding organiseert in elk studiejaar een aantal korte ontmoetingen met de beroepspraktijk. Jaarlijks is er bijvoorbeeld een ontmoeting met de medewerkers van castingbureaus. Lessen vinden plaats in de Arnhemse Schouwburg en studenten uit het tweede jaar brengen een bezoek aan het Onafhankelijk Toneel in het kader van de zogenaamde Toneelscholendag. Voorstellingen: Het programma van de Toneelschool verandert tijdens de vakfase. De student richt zich op het spelen van voorstellingen zoals die ook in de beroepspraktijk gespeeld worden. Een voorstelling is het resultaat van een onderwijsactiviteit die expliciet gericht is op het presenteren van een artistiek resultaat gemaakt vanuit een visie op acteren en gepresenteerd aan een breed publiek van leken en deskundigen. Voorstellingen kunnen in het eigen gebouw gepresenteerd worden, maar vinden ook plaats op festivals, zoals het ITS Festival te Amsterdam en in theaters waar de student ervaring kan opdoen in het spelen voor publiek, waaronder deskundigen uit het werkveld aanwezig is. Projecten: projecten resulteren in een presentatie (gericht op een publiek bestaande uit studenten en docenten) of een voorstelling (gericht op een breed publiek van studenten, docenten, deskundigen uit het werkveld en geïnteresseerden). Projecten vinden altijd plaats in aaneengesloten periodes van een paar dagen tot meerdere weken, bij een stage kan de periode zelfs enkele maanden bedragen. Projecten richten zich op het integreren van vaardigheden, het ontwikkelen van kunstenaarschap en het delen daarvan met een publiek. Ook tijdens de projecten wordt gebruik gemaakt van diverse werkvormen, wederom afhankelijk van het onderwerp en de fase van de opleiding waarin het project wordt aangeboden. Projecten kunnen de vorm hebben van (i) workshops 1 à 3 weken; (ii) stage in 3 e en 4 e jaar twee à vier maanden; (iii) samenwerkingsprojecten met andere ArtEZ opleidingen of met theaters, (iv) voorstelling 4 à 6 weken. Stage: de student wordt geacht gedurende de schoolloopbaan ten minste één stage te lopen bij een gezelschap of theater. Daarbij acht de opleiding het van belang dat de student: o ervaring opdoet in het werken binnen de structuur van het gezelschap of de organisatie, en zo de productionele en organisatorische kanten van het vak leert kennen (incl. het spelen van ten minste 20 voorstellingen); o samenwerkt met een ervaren regisseur of maker én met ervaren collega-acteurs; o een professionele bijdrage kan leveren aan het artistieke eindproduct; o inzicht krijgt in de artistieke visie van regisseur en gezelschap of organisatie. Voor de toekomst acht de Toneelschool het van belang, dat een stage niet alleen een beroep doet op de kwaliteiten als acteur van de student. De stage zou ook het inzicht van de student moeten vergroten. Daarom streeft de opleiding ernaar de student-acteur rondom de stageperiode op andere manieren in het gezelschap in te bedden. Inbedding betekent dat die student geadopteerd wordt door het gezelschap, en niet alleen stage loopt maar ook het gezelschap volgt, bij tekstlezingen aanwezig is en voorstellingen van het gezelschap dat seizoen volgt. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober

23 Interactie Toneelschool beroepspraktijk: regionaal Generale Oost GO GO is de werkplaats in Arnhem. Samenwerking met de werkplaats is intensief zoals blijkt uit het beleidsplan van GO en de jaarplannen. Studenten bezoeken voorstellingen. Studenten uit het tweede jaar participeren, samen met studenten van Theaterscholen uit Maastricht, Amsterdam en Utrecht, in het Korte Scène Festival. Studenten uit het derde jaar werken met professionele regisseurs en acteurs in het project GO aan scènes uit het Nederlands repertoire. In 2008 participeren GO en ArtEZ Toneelschool in een groot project dat gespeeld wordt op locatie in Arnhem door studenten en uitgevoerd in coproductie met GO. Ná afloop van de studie is GO de eerste plek waar studenten met een ambitie tot regie of theater maken aankloppen om hun eerste stappen in de beroepspraktijk te zetten. Artistiek en zakelijk leider zijn als adviseur bij de school betrokken. Stichting De Alliantie Deze stichting beheert Openluchttheater De Pinkenberg in Velp. Aan het begin van het schooljaar presenteren studenten daar eigen werk in de vorm van zes tot acht kleine voorstellingen die in het Kleine Tentenfestival aan publiek getoond worden. Oostpool Met het aantreden van een nieuwe artistieke leiding bij het Arnhemse gezelschap Oostpool hebben de leiding van Oostpool en de studieleiding van ArtEZ Toneelschool besloten de samenwerking te intensiveren. Naast een intensiever stagebeleid, dat moet resulteren in jaarlijks minstens twee stageplaatsen bij het gezelschap, zullen medewerkers van Oostpool als adviseurs betrokken worden bij ArtEZ. De artistiek leider is vanaf 2007 lid van de afstudeercommissie. Ook is er een wederzijdse intentieverklaring afgelegd jaarlijks een samenwerkingsproject op te zetten met studenten uit de hoofdfase van de opleiding en artistiek medewerkers van Oostpool. Keesen en CO Keesen en Co (het Arnhemse gezelschap rond regisseur Willibrord Keesen) werkt vrijwel uitsluitend met alumni van ArtEZ Toneelschool. Studenten van ArtEZ Toneelschool lopen stage bij Keesen en Co. Schouwburg Arnhem/ Musis Sacrum Beeldende lessen en spellessen worden met regelmaat in de schouwburg gegeven. Bovendien is de kleine zaal van de schouwburg podium voor de afstudeervoorstelling. Interactie Toneelschool beroepspraktijk: nationaal Bonheur / Poetry International Artistiek leider van Bonheur (Peter Sonneveld) is tevens docent aan de Toneelschool. Dit betekent, dat studenten in het eerste jaar vier lessen in projectvorm krijgen in het Bonheur Theater in Rotterdam. Studenten uit het eerste jaar zien alle voorstellingen van Bonheur. In het derde of tweede jaar regisseert Peter Sonneveld de studenten in een project voor het Festival Poetry International. Het komt regelmatig voor dat studenten stage lopen bij Bonheur, en ook na de opleiding krijgen studenten vaak een eerste contract bij Bonheur. ITS Festival Op het ITS Festival toont ArtEZ Toneelschool jaarlijks de afstudeervoorstelling en daarnaast een selectie uit eigen voorstellingen van studenten. Bezoek aan het festival is voor alle studenten opgenomen in het curriculum. De studenten bezoeken een groot aantal (afstudeer)voorstellingen van andere opleidingen. De opleiding is direct betrokken bij de totstandkoming van het programma van het ITS Festival. Motel Mosaique Studenten uit het eerste jaar werken jaarlijks aan een korte presentatie van lesmateriaal op het festival Motel Mosaique onder leiding van docent Pieter Loef. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO bachelor opleiding Theater, ArtEZ oktober