Adviesrapport Accreditatie ACADEMIE VAN BOUWKUNST - ARNHEM. ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO MASTER OPLEIDING ARCHITECTUUR ACADEMIE VAN BOUWKUNST - ARNHEM ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem

2

3 Adviesrapport Accreditatie HBO MASTER OPLEIDING ARCHITECTUUR deeltijd ACADEMIE VAN BOUWKUNST - ARNHEM ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem CROHO: Hobéon Certificering BV Datum: september 2008 Auditteam: Drs. G. Stoltenborg, voorzitter Prof.ir. W. van den Bergh, vakdeskundige Ir. C. Kieckens, werkvelddeskundige Ing. L. Plouvier, student Drs. R. Stapert, deskundige onderwijs / secretaris

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport 1.2. Bereik van de beoordeling Aanpak 2 Documentanalyse Audit Beslisregels Hobéon Certificering Een korte schets van de Academie van Bouwkunst Auditteam Deelnemers visitatie 1.8. Programma visitatie BEVINDINGEN EN BEOORDELING 10 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Facet 1.2. Niveau HBO Master 13 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Master 16 Onderwerp 2: Programma 18 Facet 2.1. Eisen HBO - Master 18 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 20 Facet 2.3. Samenhang Programma 22 Facet 2.4. Studielast 24 Facet 2.5. Instroom 26 Facet 2.6. Duur 28 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 29 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 33 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 35 Facet 3.1. Eisen HBO 35 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 37 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 38 Onderwerp 4: Voorzieningen 40 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 40 Facet 4.2. Studiebegeleiding 42 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 45 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 45 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 48 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 49 Onderwerp 6: Resultaten 50 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 50 Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO master opleiding Architectuur Integraal oordeel/ advies aan NVAO 55 BIJLAGE I Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaring auditoren BIJLAGE II Programma Visitatie 18 april 2008

6 Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

7 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde hbo master opleiding Bereik van de beoordeling ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, in casu de Academie van Bouwkunst, verzorgt de hbo master opleiding Architectuur. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de: HBO Master Opleiding Architectuur deeltijd Croho nr De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de documenten die de opleiding Hobéon ter beschikking heeft gesteld. Zie Aanpak Bij zijn beoordeling van de opleiding is Hobéon Certificering, i.c. het door hem geformeerde auditteam, uitgegaan van het NVAO - Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een hbo master opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van de betreffende master opleiding als voldoende kan worden beoordeeld Wat betreft het specifieke referentiekader van de master opleiding Architectuur geldt het volgende: De opleiding Architectuur heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld, dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een Architectuur opleiding op hbo master niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van de door de opleiding aangeleverde schriftelijke informatie: Zelfevaluatierapport Visitatierapport Eindrapport van de Commissie Evaluatie Buitenschools Curriculum, Programmabeschrijving. Onderwijs- en Examenregeling OER. de in het kader van de interne sturingscyclus opgeleverde managementrapportages. onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

8 - strategische keuzen en de positie in de markt; - interne organisatie; - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende evaluaties en verbetermaatregelen; - ontwikkelingen in het beroepenveld; - beroeps- en opleidingsprofielen; - validatie eindkwalificaties; - curriculumontwikkeling en -actualisering; - didactisch concept en werkvormen; - toetsing en beoordeling; - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid; - externe relaties / alumni; - internationalisering; - instroombeleid; - studiebegeleiding; - onderwijsrendement. De documentatie is Hobéon Certificering ter beschikking gesteld via het digitale documentbeheersysteem DigOport van ArtEZ alsmede via additionele schriftelijke informatie. Op basis van deze door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, werkveldrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van architectuur en architectuuronderwijs, een student uit een verwante opleiding, één lead auditor vanuit Hobéon Certificering en één auditor / onderwijsdeskundige, eveneens vanuit Hobéon Certificering. Laatstgenoemde trad ook op als secretaris. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst of (i) de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en of (ii) de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door hetzelfde onderwerp meermalen en met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele (tijdens de visitatie verstrekte) documentatie en -daar waar het de ruimtelijke en materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. Hieronder volgen enkele voorbeelden van de door het auditteam tijdens en/of onmiddellijk na de visitatie geraadpleegde additionele documentatie: overzicht van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; verslagen van bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; 1 Visitatie heeft plaatsgevonden op 18 april Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

9 netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; detailbeschrijving van modules; portfolio s van studenten en de (schriftelijke weergave van de) beoordeling daarvan door docenten; afstudeerwerkstukken; literatuurlijst. Aldus had Hobéon Certificering voldoende instrumenten om zich op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Hobéon Certificering heeft alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp is gegeven. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van Hobéon Certificering met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd Beslisregels Hobéon Certificering Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp tenminste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

10 een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord Een korte schets van de Academie van Bouwkunst Arnhem ArtEZ Academie van Bouwkunst Context In de jaren negentig van de vorige eeuw was de Academie van Bouwkunst Arnhem evenals de Academie van Bouwkunst Groningen een nevenvestiging van de Academie van Bouwkunst Rotterdam. Tezamen vormden zij de Academie van Bouwkunst RAG. Rond de eeuwwisseling is deze constellatie ontvlochten en sinds januari 2002 maakt de Academie van Bouwkunst Arnhem deel uit van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten. De Academie van Bouwkunst maakt deel uit van het Landelijk Overleg Bouwkunst Onderwijs LOBO en voert in die context overleg met het Bureau Rijksbouwmeester over zaken als de Wet op de Architectentitel (WAT) en onderhoudt zij ook een werkrelatie met de Stichting Bureau Architectenregister (SBA). De Academie is voorts, als deelnemende opleiding, vertegenwoordigd in het Bestuur van Archiprix. Binnen het onderwijs heeft de Academie samenwerkingsverbanden met (de bouwkunde opleidingen van) de Saxion Hogeschool te Enschede en van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). Deze samenwerking betreft de ontwikkeling van een minor Architectuur (15 ec s). Deze minor of een vergelijkbaar programma bij andere bachelor bouwkunde opleidingen is voorwaarde voor toelating tot de Academie. Op lokaal niveau werkt de Academie nauw samen met het Centrum voor Architectuur en Stedebouw Arnhem CASA. De Academie maakt deel uit van de CASA Programmaraad en van de Raad van Advies. Karakteristiek van de opleiding Architectuur De opleiding Architectuur is een 4-jarige master opleiding binnen het hbo. Tot de opleiding worden toegelaten bachelors uit het hoger technisch hbo onderwijs. Dit betekent, dat inkomende studenten reeds technisch onderlegd zijn en dat de opleiding zich daardoor volledig kan concentreren op het architectonisch ontwerpen. Afgestudeerden van de master opleiding Architectuur hebben het recht (i) zich als architect in te schrijven in het Architectenregister en (ii) de titel Master of Architecture te voeren. Het leidend beginsel van waaruit de opleiding is opgebouwd en geprogrammeerd is concurrency : studenten werken (en leren) in de architectenpraktijk en parallel daaraan worden zij opgeleid (geschoold) in de academie. Twee parallelle routes (elk 120 ec s ) dus, maar niet los van elkaar. Integendeel, de essentie van het concurrency onderwijs is de (welhaast continue) wisselwerking tussen praktijk en academie. De praktijk richt en voedt de scholing in de academie. De Academie stuurt, bevordert, begeleidt, volgt en toetst het leren in de praktijk. In dit concurrencymodel staan de Opdracht en de beoordeling daarvan centraal. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (60 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een hbo master opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

11 Visitatierapport Academies van Bouwkunst, Ontwerponderwijs voor en door architecten 2002 De visitatiecommissie Voortgezette Opleidingen Bouwkunst heeft in 2001 de Academies van Amsterdam, Arnhem, Groningen, Maastricht, Rotterdam en Tilburg beoordeeld. Voor wat betreft de Academie Arnhem was de commissie tevreden over bijvoorbeeld: het niveau van de afgestudeerden, de effectiviteit van het leerproces, de relevantie van de toetsing & beoordeling en de contacten met het werkveld. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

12 Zij formuleerde voor de Academie Arnhem voorts een aantal aanbevelingen die betrekking hadden op: 1. Het uitwerken van de begintermen van het beroep in eindtermen van de opleiding. - De Academie heeft thans deze aanbeveling gerealiseerd. Zie Hoofdstuk 2 Programma. Overigens geldt hier, dat het LOBO de uitwerking van een gemeenschappelijk beroepsprofiel nog niet heeft afgerond in afwachting van de herziening van de WAT. 2. Het differentiëren van de leerdoelen voor de zogeheten Ateliers, waar studenten uit verschillende opleidingsjaren samenwerken. - De Academie heeft thans voor de Ateliers in het 1 e, 2 e en 3 e jaar afzonderlijke doelen en beoordelingscriteria geformuleerd. 3. Afstemming tussen praktijkcomponent en binnenschools programma. - De Academie heeft samen met de andere Academies een buitenschools curriculum ontwikkeld. Voorts heeft de Academie in 2003 het zogeheten praktijkportfolio voor alle studenten geïntroduceerd. In dat jaar heeft de Academie ook een coördinator Beroepspraktijk aangesteld. De afstemming wordt voorts bevorderd, doordat de Academie thans werkt met een zogeheten Praktijkcel, bestaande uit zeven architecten (van wie drie werkgever zijn) en vier alumni. De Praktijkcel beoordeelt de studentportfolio s en de Opdrachten. Voorts is de Praktijkcel nauw betrokken (geweest) bij de ontwikkeling van het buitenschools curriculum. 4. Het vergroten van de technische kennis en vaardigheden van de instromende student. - De Academie werkt samen met Saxion en met de HAN. Dat heeft inmiddels geleid tot een minor Architectuur binnen de respectieve bachelor opleidingen. Studenten moeten deze minor met succes hebben afgerond, willen zij toegelaten kunnen worden tot de Academie. Voorts heeft de Academie er met succes bij de betreffende opleidingen voor gepleit niet verder te gaan met het ontwikkelen van ontwerpgerichte programmaonderdelen teneinde voldoende ruimte te houden voor de technische scholing van de studenten. 5. De zwaarte van de studielast in het 4 e jaar. - Thans heeft de Academie het programma zodanig herordend, dat het 4 e opleidingsjaar geheel is toegespitst op het afstudeerproject. Voorts heeft de Academie het programmarooster in het 4 e jaar daarmee in overeenstemming gebracht. 6. De ontwikkeling van een transparant systeem van toetsen en beoordelen. - Thans heeft de Academie, in aanvulling op de toetsvormen bij de afzonderlijke programmaonderdelen, de zogeheten Koersbepaling geïntroduceerd: een individuele zelfreflectie door studenten waarbij zij hun ontwikkelingspositie in de studie en in de discipline definiëren en beoordelen, met expliciet aandacht voor de koppeling binnen- en buitenschools leren. Voorts schakelt de Academie thans externen in bij de beoordeling van de zogeheten Ateliers en heeft zij bij het afstuderen het model van collectieve schouw geïntroduceerd. 7. Bewaking van de studievoortgang. - Met ingang van september 2008 vervangt de Academie haar studievoortgangsysteem door het digitale systeem van ArtEZ (Aurora). 8. Het structureren van het overleg tussen de werkgevers van studenten en de academie. (Mede in het licht van aanbeveling 3.) - De Praktijkcel speelt hier een belangrijke rol en (thans ook) de Werkveldcommissie. 9. Systematisch onderzoek bij alumni en werkgevers naar de kwaliteit van de opleiding. - De Academie heeft de afgelopen zeven jaar drie enquêtes gehouden onder alumni. Voorts stellen de externe leden van het eindexamenpanel (architecten met een actieve beroepspraktijk) telkens een verslag op waarin zij niet alleen de kwaliteit van de examinandi beoordelen maar uitdrukkelijk ook die van de Academie. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

13 Eindrapport Naar een versterkte Praktijkcomponent voor de Academies van Bouwkunst 2007 De Commissie Evaluatie Buitenschools Curriculum heeft in 2007 de kwaliteit en effectiviteit van het buitenschools curriculum bij alle Academies van Bouwkunst beoordeeld. De belangrijkste conclusie van deze commissie was, dat de kwaliteit van het buitenschools curriculum van voldoende niveau is om opname van afgestudeerden in het Architectenregister te rechtvaardigen. Tevens formuleerde de commissie een aantal aanbevelingen die voor de Academie Arnhem reeds aanleiding zijn geweest (i) het element Opdrachten aan te scherpen in termen van doelen en beoordelingscriteria en (ii) de schrijfwijzer bij het Praktijkportfolio nader te concretiseren. Overigens zullen de Academies in LOBO-verband nog op het rapport van de commissie reageren. De Academie beschouwt het rapport van de commissie als een bevestiging, dat zij de goede koers heeft ingezet met de maatregelen die zij naar aanleiding van de visitatie in 2001 heft uitgevoerd. Het auditteam onderschrijft dat ten volle. Algemeen beeld Het auditteam is onder de indruk van de stappen die de Academie heeft genomen om de structuur van haar opleiding te versterken teneinde nog beter dan voorheen het hoge master niveau zeker te stellen. En voor het auditteam gaat het dan vooral om de versterking van de wisselwerking tussen praktijk en opleiding, het niveau en bereik van de opleidingsdoelstelling en de onderwijsmethoden & -organisatie Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter Vak- en werkvelddeskundige Vakdeskundige Studentlid Deskundige onderwijs / secretaris: G. Stoltenborg W. van den Bergh C. Kieckens L. Plouvier R. Stapert Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein architectuur). Stoltenborg heeft een groot aantal (accreditatie-)audits binnen en buiten het hoger onderwijs uitgevoerd, een aantal malen als onderwijsdeskundige, maar in de regel als voorzitter. Kieckens en Van den Bergh hebben zich (vanuit werkveld en vakgebied) in hun beoordeling gericht op met name de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. Kieckens en Van den Bergh hebben (zie hun curricula vitae) op grond van hun internationale kennis van en ervaring binnen het architectuur domein een diepgaand en breed zicht op (recente) ontwikkelingen in het architectuurdomein en in het architectuuronderwijs. Stapert heeft zich vooral gericht op de kwaliteit van de processen die (in)direct de uitvoering van het programma raken. Hij heeft een grote, ook internationale, ervaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan hbo- master opleidingen worden gesteld. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

14 Plouvier heeft zich, als masterstudent, vooral gericht op zaken als studiebegeleiding, informatievoorziening, studentfaciliteiten. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie Zie Bijlage II. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

15 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau master; 3. oriëntatie master. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Centrale doelstelling De centrale doelstelling van de Academie is het opleiden van studenten tot vakbekwame beroepsbeoefenaren, dat wil zeggen met kritisch denkvermogen, cultureel bewustzijn, sociale verantwoordelijkheid en inzicht in besluitvormingsprocedures en processen. Meer specifiek: het opleiden van studenten tot zelfstandige architecten, die in staat zijn een consistent architectonisch ontwerp te maken en dit te realiseren. Ontwerp en realisatie zijn de twee ijkpunten in het onderwijs van de Academie. De eindkwalificaties Inleiding De eindkwalificaties van de master opleiding Architectuur zijn direct afgeleid van de begintermen voor de beroepspraktijk, zoals vastgelegd in de Nadere Regeling bij de Wet op de Architectentitel (WAT). De WAT en de bijbehorende Nadere Regeling dateren van De begintermen voor de beroepspraktijk, in het vervolg aan te duiden als eindkwalificaties van de master opleiding Architectuur, worden jaarlijks opgenomen in de Studiegids van de opleiding. De WAT is een uitvloeisel van de Europese richtlijn uit 1985 die het architectenberoep reguleert. De richtlijn van 10 juni 1985 (85/384/EEG) is op 7 september 2005 vervangen door de richtlijn 2005/36/EG die voor een breder spectrum van beroepen de erkenning van beroepskwalificaties en de uitwisseling van diensten reguleert. In beide Europese richtlijnen staan voor het beroep architect de begintermen voor de beroepspraktijk geformuleerd. Deze begintermen zijn letterlijk in de Nadere Regeling van de WAT overgenomen. Met ingang van 6 mei 2006 is de Nadere Regeling bijgesteld, onder andere doordat aanpassingen nodig waren na de invoering van de bachelor-master structuur in het hoger en wetenschappelijk onderwijs. Vastgesteld is dat de eindkwalificaties niet gewijzigd of bijgesteld hoefden te worden. De Stichting Bureau Architectenregister (SBA) beheert het register waarin afgestudeerden van de master opleiding Architectuur zich kunnen inschrijven. De eindkwalificaties De centrale eis waaraan een afgestudeerde moet voldoen wil hij/zij in aanmerking komen voor inschrijving in het register als architect is als volgt: de afgestudeerde beschikt over het vermogen tot architectonische vormgeving die zowel aan esthetische als aan technische en functionele eisen voldoet. Daartoe dient de afgestudeerde te beschikken over: 1. passende kennis van de geschiedenis en theorie van de architectuur en aanverwante kunstvormen, technologische vakken en menswetenschappen; Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

16 2. vaardigheid om een ontwerp en plan in beeld, geschrift en woord voor anderen inzichtelijk te maken; 3. inzicht in de problemen op het gebied van het constructief ontwerp, de constructie en de civiele bouwkunde in verband met het ontwerpen van gebouwen; 4. passende kennis van de natuurkundige en technologische vraagstukken die samenhangen met de functie van een bouwwerk met het oog op het verschaffen van comfort en bescherming tegen weersomstandigheden; 5. passende kennis van de industrieën, organisaties, voorschriften en procedures die een rol spelen bij het vertalen van ontwerpen in bouwwerken en het inpassen van plannen in de planologie; 6. passende kennis van stedenbouwkunde, planologie en daarbij gebruikte technieken; 7. passende kennis van de beeldende kunsten voor zover deze van invloed kunnen zijn op de kwaliteit van de architectonische vormgeving; 8. inzicht en vaardigheid in de methoden van onderzoek en van voorbereiding bij het maken van architectonische projecten; 9. inzicht in het architectenberoep en de rol van de architect in de maatschappij, in het bijzonder bij het maken van projecten waarin rekening wordt gehouden met sociale factoren; 10. inzicht in de relatie tussen mensen en architectonische constructies en tussen architectonische constructies en hun omgeving, alsmede in de noodzaak om architectonische constructies en de ruimten daartussen af te stemmen op menselijke behoeften en maatstaven; 11. technische bekwaamheid als ontwerper, teneinde binnen de door begrotingsfactoren en bouwvoorschriften gestelde grenzen te kunnen voldoen aan de eisen van de gebruikers van een gebouw, en 12. passende kennis van en inzicht in procedures en processen van besluitvorming. Bovenstaande eindkwalificaties vormen een samenhangend geheel, waarbij zowel de fasen van het ontwerp- en bouwproces aan de orde komen (opdracht en haalbaarheid, voorlopig ontwerp, schetsontwerp, definitief ontwerp, technisch ontwerp en uitvoering) als de aspecten die bij de totstandkoming van het ontwerp en bouwwerk een rol spelen. (Bijvoorbeeld: begrotingen, bouwfysica, installaties, constructie en vergunningen.) In de uitwerking van het buitenschools curriculum van de Academie is de Standaardtaakbeschrijving, die de BNA en de ONRI in 2005 hebben opgesteld als onderdeel van De Nadere Regeling, als referentie gebruikt. Dit is af te lezen aan de verwijzing die is gemaakt bij de voorbeeldwerkwijze bij de Opdrachten voor het buitenschools curriculum. Uit de eindkwalificaties blijkt, dat de opleiding zich expliciet richt op de ontwikkeling van studenten tot zelfstandige op (inter)nationaal niveau werkende architecten, met een scherp oog niet alleen voor de fysiektechnische en esthetische dimensie van het vak, maar ook voor de bestuurlijke, economische en sociale contexten waarbinnen zij opereren. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

17 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Domeinspecifieke Eisen als goed, op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties zijn direct afgeleid van de begintermen voor de beroepspraktijk, zoals vastgelegd in de Nadere Regeling bij de Wet op de Architectentitel (WAT) die op haar beurt is afgeleid van de Europese Richtlijn terzake. Anders gezegd: de eindkwalificaties van de opleiding sluiten rechtstreeks aan bij de hoge eisen die op internationaal niveau door vakgenoten binnen het domein worden gesteld aan een master opleiding Architectuur en vormen een goede afspiegeling van de ontwikkelingen binnen het internationale architectuurdomein. Naar het oordeel van het auditteam hanteert de opleiding een ambitieus, goed uitgewerkt en samenhangend referentiekader voor haar programma. Een referentiekader dat door het LOBO ook expliciet als richtinggevend is vastgesteld. Dit betekent, dat de eindkwalificaties van de Academie ook in samenspraak met collega-academies zijn opgesteld. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

18 Facet 1.2. Niveau HBO Master Criterium Het facet Niveau HBO Master is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Master? Bevindingen Onder facet 1.1. zijn de eindkwalificaties beschreven. Uit deze beschrijving moge reeds blijken dat de complexiteit, reikwijdte en de kennis- & attitudedimensies waar de Dublin descriptoren naar verwijzen in de eindkwalificaties zijn verwerkt. Het auditteam concludeert na analyse van alle competenties, dat de eindkwalificaties inderdaad masterkwalificaties zijn. Kwalificaties Master Kennis en inzicht De afgestudeerde masterstudent beschikt over een internationaal georiënteerde body of knowledge: de afgestudeerde masterstudent heeft aantoonbare kennis en inzicht, die hem/haar in staat stellen een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen en/of toepassen van ideeën, vaak in teamverband en of in de context van onderzoek. Concreet: - gerichtheid op beheersing van literatuur en theorie van het architectonisch ontwerpen en inzicht in het referentiekader vanuit de eigen discipline en de aanverwante disciplines stedenbouw en landschaparchitectuur. - het verrichten van analyses en onderzoek naar de relaties tussen ontwerp opdracht (ruimtelijke en/of maatschappelijke) context alsmede het uitvoeren van experimenten met deze relaties. - het verrichten van analyses en onderzoek naar het ontwerpend instrumentarium en het werken met elementen van dit instrumentarium. - het verdiepen en verbreden van de technische, constructieve, procedurele en uitvoeringskwesties rond de bouw en het vastleggen hiervan in het praktijkportfolio Toepassen kennis en inzicht De afgestudeerde masterstudent is in staat kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen bredere (of multidisciplinaire) verbanden die gerelateerd zijn aan het vakgebied. De afgestudeerde masterstudent is in staat kennis te integreren en met complexe materie om te gaan en op basis daarvan grondig onderzoek te verrichten. Concreet: Het buitenschoolse curriculum: de student is als jonge professional werkzaam in de beroepspraktijk en werkt aan ontwerp- en bouwprojecten bij een architectenbureau. Het actief inzetten en toepassen van kennis en inzicht in deze praktijk is voorwaarde. De ontwerpateliers vormen een simulatie van het ontwerpproces van ontwerpopgave tot architectonisch ontwerp. In dit proces is toepassen van kennis en inzicht -ook vanuit andere disciplines en kennisvelden- voorwaardelijk voor een goed resultaat. De afgestudeerde heeft het proces van opgave tot ontwerp meermaals doorlopen en met een oplopende mate van zelfstandigheid. Het ontwikkelen van een eigen standpunt in het architectonisch ontwerpen staat hierbij centraal. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

19 Oordeelsvorming De afgestudeerde masterstudent is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of beperkte informatie, maar met medeweging van sociaalmaatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden verbonden aan het toepassen van de kennis en oordelen Ook is de afgestudeerde masterstudent in staat ontwikkelingen binnen het domein op hun merites te beoordelen en te analyseren op hun eventuele functie voor de eigen keuzen, ontwikkeling en positionering als architect. Concreet: De afgestudeerde heeft een 4-jarige periode achter de rug waarin grote nadruk is gelegd op kritische reflectie, doordat hij/zij voortdurend uitgedaagd werd de eigen motivatie te verwoorden en te visualiseren. En wel vanuit een breed cultureel en maatschappelijk perspectief, dankzij de variatie aan ontwerpopgaven in de ateliers. Met name in de beroepspraktijk (maar ook in de ontwerpateliers) heeft de afgestudeerde geleerd om te gaan met het spanningsveld tussen de wensen van de opdrachtgever, de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de architect en de eigen ontwerpbenadering en ruimtelijke visie. Communicatie De afgestudeerde masterstudent is in staat zijn/haar eigen visie, motivatie en uitvoering en/of productie kritisch te beschouwen. Voor zichzelf, maar ook ten overstaan van medestudenten, professionele begeleiders en professionals uit het veld. De afgestudeerde masterstudent is in staat (zijn) conclusies, alsmede de kennis en beweegredenen die hieraan ten grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te brengen op een publiek van specialisten of niet-specialisten. Concreet: Afgestudeerden hebben met een toenemende zelfstandigheid gewerkt aan complexe opdrachten in communicatie met meerdere partijen, zowel in binnen de Academie alsook en nadrukkelijk in de beroepspraktijk. Communicatie afgestemd op de andere partijen maar met behoud van de essentie van het (concept)ontwerp komen daarbij voortdurend aan de orde. Leervaardigheden De afgestudeerde bezit de leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom karakter. Voorts beschikt de afgestudeerde masterstudent over de motivatie tot (i) verdere ontwikkeling, verruiming en verscherping van zijn/haar professioneel blikveld en (ii) eigen profilering als architect. De hierboven beschreven componenten die de masterdimensie van de hbo-opleiding markeren, zijn zoals vermeld, reeds in de in 1.1 gepresenteerde eindkwalificaties zichtbaar. Anders gezegd, de eindkwalificaties van de opleiding zijn qua bereik en complexiteit volledig in overeenstemming met het bereik en de complexiteit waarnaar de betreffende Dublin Descriptoren verwijzen. Iets wat vervolgens, zie bij Onderwerp 2, in de programmering van de opleiding wordt geoperationaliseerd. In feite impliceert het oordeel ( goed ) van het auditteam over de eindkwalificaties (facet 1.1.) en de motivering die het auditteam daarbij heeft gegeven, een zelfde beoordeling van het facet 1.2. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

20 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Niveau Master als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties van de opleiding bevatten alle masterelementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben en wel met een bereik en diepgang waar de Dublin Descriptoren naar verwijzen; de opleiding heeft voorts de masterdimensies zorgvuldig uitgewerkt naar deelcompetenties; de opleiding heeft de masterdimensies en de nadere uitwerking daarvan in deelcompetenties, aantoonbaar in een rechtstreeks verband gebracht met het opleidingsprogramma en de daarbinnen gehanteerde werkvormen. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

21 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Master Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie HBO Master kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds. Master Onderwijs Het beroepsprofiel en de daarmee samenhangende eindkwalificaties beschrijven een hoog en complex niveau van beroepsuitoefening (zie onder facet 1.1.) en sluiten aantoonbaar aan (zie onder facet 1.2.) bij de beschrijving van het master niveau in de Dublin Descriptoren. Daarmee is aangegeven dat de opleiding gerekend kan worden tot het masteronderwijs. De opleiding heeft de masterdimensies rechtstreeks in verband gebracht met het programma en met de daarin gehanteerde werkvormen. In de programmabeschrijving wordt dit verband expliciet en inzichtelijk gemaakt. Op deze wijze heeft de opleiding de dimensie masteronderwijs aantoonbaar in haar programma verankerd. Beroepsonderwijs De competenties van de opleiding zijn geformuleerd in termen van beroepscompetenties die aantoonbaar (zie 1.1) in samenspraak met het beroepenveld zijn opgesteld, nationaal maar ook internationaal. Daarmee is op het niveau van opleidingsdoelstellingen de oriëntatie op het werkveld geborgd. Anders gezegd: de opleiding is een beroepsopleiding. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Oriëntatie HBO Master als goed en wel op grond van de volgende observaties: het auditteam beoordeelde reeds het niveau en het domeinspecifieke karakter van de eindkwalificaties als goed. de opleiding heeft voorts de brede en verdiepende inhoud, het grote bereik en het hoge niveau van de eindkwalificaties in het programma en de gehanteerde werkvormen geoperationaliseerd en daaruit blijkt, dat de opleiding het beroepsprofiel in haar programma heeft verankerd en daarbij ook het internationale beroepenveld heeft betrokken en betrekt. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

22 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding als voldoende. De opleiding heeft een goed zicht op de ontwikkelingen in de praktijk en ook, daarmee samenhangend op de eisen die gesteld worden aan een zelfstandig opererende architect met een eigen signatuur als ontwerper. De opleiding heeft dat inzicht qua bereik, thematiek en diepgang op voortreffelijke wijze vertaald naar opleidingsdoelstellingen (en naar programmaonderdelen!) waarbij zij ook het internationale werkveld heeft betrokken. Conform de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan voldoende. Het auditteam beoordeelt evenwel alle facetten van het onderwerp Doelstellingen Opleiding als goed. Dit rechtvaardigt (zie 1.4. onder E) een kwalificatie goed voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam deze kwalificatie als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

23 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen HBO; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO - Master Criteria Het facet Eisen HBO- Master is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen Inleiding De master opleiding Architectuur is een praktijkgerichte, kleinschalige opleiding. Per jaar worden maximaal 22 studenten toegelaten. Het opleidingsprogramma bestaat uit twee curriculumdelen: een binnenschools en een buitenschools deel. Dit vloeit voort uit het concurrency-model dat de Academie hanteert: Concurrent onderwijs: studeren en werken In-school (Academie): formele scholing, aanbodgericht Out-school (Beroepspraktijk): praktijkscholing, opdrachtgericht 12 uur per week uur per week Ontwerpateliers Colleges en oefeningen Extra-curriculair Afstuderen Praktijkportfolio Opdrachten Beroepspraktijk BP Opdracht Beroepspraktijk BP 120 ec s 120 ec s Interactie met de beroepspraktijk Interactie met de beroepspraktijk is het kernelement in de opleiding en wordt als volgt gerealiseerd: studenten werken in de beroepspraktijk en voeren daar opleidingsgerelateerde opdrachten uit (Opdrachten BP); de beoordeling van de werksituatie en de ontwikkeling van de student worden vastgesteld aan de hand van een praktijkformulier, een door de student samen te stellen praktijkportfolio, een door de student te maken praktijkverslag en voortgangsgesprekken met de student, al dan niet tijdens een bezoek op de werkplek. (Zie verder facet 2.8 Beoordeling en toetsing). De werkgevers van het buitenschools deel zijn betrokken bij het onderwijs doordat ze het praktijkformulier tekenen en door afstemming met de praktijkcoördinator. Andere werknemers zijn betrokken bij het toetsen en beoordelen (zie ook facet 2.8 Toetsen en beoordelen). de docenten zijn zelf ook werkzaam in de beroepspraktijk en brengen daardoor hun kennis en ervaring op een vanzelfsprekende en natuurlijke wijze in binnen de opleiding. Docenten worden met name op dit aspect (actief in het Architectuur domein) geselecteerd; Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

24 de Academie heeft via haar docenten een hecht (internationaal) netwerk; de opleiding maakt veelvuldig gebruik van ad hoc gastdocenten met een kortdurend en specifiek/specialistisch assignment; in het 1 e, 2 e, 3 e en 4 e opleidingsjaar worden telkens een of twee buitenlandse werkbezoeken georganiseerd. Bijvoorbeeld: Kopenhagen, Chicago, Helsinki, Berlijn, New York, Krakow, Zürich. de opleiding onderhoudt structurele contacten met de directe omgeving, bijvoorbeeld CASA. Samenvattend: de 4-jarige continue interactie tussen student en docent impliceert in feite al een voortdurende confrontatie van de student met de praktijk. Dat is de kracht van de opleiding. Ten slotte: Het auditteam heeft inzage gehad in de literatuur en (andere) studie- en onderzoeksmaterialen die studenten tijdens de opleiding gebruiken. De vakliteratuur is actueel, veelzijdig en van hoog niveau. De studiematerialen zijn aantoonbaar aan de praktijk ontleend. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert voor de opleiding het facet Eisen HBO als goed en wel op grond van de volgende observaties: kern van de opleiding is het door studenten laten uitvoeren van reële praktijkopdrachten; de opleiding heeft zich aantoonbaar ontwikkeld in samenspraak met het beroepenveld; de gebruikte vakliteratuur is up-to-date, van hoog niveau en veelzijdig; docenten van de opleiding zijn afkomstig uit de beroepspraktijk en brengen hun kennis en ervaring aantoonbaar in binnen het formele opleidingsprogramma. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

25 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma Criteria Het facet Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen? Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma? Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen Via de door het auditteam geraadpleegde documentatie heeft het auditteam zich op gedetailleerd niveau een beeld kunnen vormen over de inhoud van het master programma. Duidelijk is, dat de Academie leerdoelen heeft geformuleerd die herkenbaar aansluiten bij de eindkwalificaties en dat zij die leerdoelen per semester en per programmaonderdeel heeft uitgewerkt. Belangrijk aspect van deze leerdoelen is voorts, dat zij geformuleerd zijn in meetbare termen. De Academie heeft niet alleen kunnen aantonen, dat de leerdoelen binnen het programma traceerbaar zijn richting competenties, zij heeft tevens de competenties, werkvormen en inhoud heel nadrukkelijk aan elkaar gerelateerd. Dat geldt ook voor de theoriecomponent, die in alle fasen een belangrijke plaats inneemt. De vormgeving van de programmaonderdelen gaat uit van een omgeving waarin het leer- en ontwikkelingsproces van de student centraal staat en waarbij hij/zij de verworven kennis, vaardigheden, attituden en inzichten dient te activeren, wil de student de (complexe) praktijkopdrachten ( Opdrachten BP ) met succes kunnen realiseren. Onderdeel van het leerproces is tevens een hoge mate van zelfreflectie en zelfregulatie die de student inzicht geven in zijn eigen ontwikkelingsproces en professionele mogelijkheden. Een en ander wordt zichtbaar in de zogeheten Koersbepaling die elke student opstelt en waarin hij/zij aan het einde van het 1 e, 2 en 3 e jaar reflecteert op (i) de eigen ontwikkeling in relatie tot de doelstelling en (ii) de relevantie van de wisselwerking tussen de in-school scholing en de out-school praktijk. In dit verband spelen overigens ook de ateliers een belangrijke rol. Daar reflecteren studenten op gestructureerde wijze, en onder begeleiding, op elkaars professionele productie en ontwikkeling. Inhoud en vormgeving van de afzonderlijke programmaonderdelen bieden de student de gelegenheid de vereiste competenties te verwerven. De wijze waarop vervolgens de programmaonderdelen in een in complexiteit opklimmende reeks in het totale programma zijn gepositioneerd, maakt het de student mogelijk de competenties en de hiervan afgeleide leerdoelen te realiseren. Het beeld is duidelijk: het programma is geheel in lijn met de eindkwalificaties en de successieve leerdoelen zijn aantoonbaar afgeleid van die eindkwalificaties. Iets wat de opleiding overigens ook nog eens in een zeer gedetailleerde matrix zichtbaar heeft gemaakt. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

26 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert het facet Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma als goed en wel op grond van de volgende observaties: de opleiding heeft door het hele programma heen op inzichtelijke en zorgvuldige wijze leerdoelen vastgesteld die aantoonbaar zijn af te leiden van de eindkwalificaties; de leerdoelen hebben het bereik en het niveau corresponderend met het bereik en het niveau van de eindkwalificaties; de binnen het programma gepositioneerde projecten, studie-, onderzoeks- en vaardigheidsopdrachten, workshops, masterclasses e.d. zijn gericht op een concreet en meetbaar leerdoel, telkens gedefinieerd in termen die rechtstreeks zijn ontleend aan de eindkwalificaties; de leerdoelen en de projecten/workshops en onderzoeksopdrachten nemen in complexiteit toe om tenslotte in de afstudeerfase een niveau te bereiken dat naar het oordeel van het auditteam hbo-master niveau is. (Zie ook onder facet 6.1.) Het auditteam is van oordeel, dat de opleiding op consequente en gedegen wijze de functionaliteit van de onderscheiden programmaonderdelen heeft geborgd. Daardoor is het voor elk onderdeel helder waarom het in het programma is opgenomen. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september

27 Facet 2.3. Samenhang Programma Criterium Het facet Samenhang Programma is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het studieprogramma inhoudelijk samenhangend? Bevindingen De voor de opleiding beroepscompetenties zijn beschreven in onderlinge samenhang en vormen op deze wijze de basis van waaruit een samenhang binnen het programma mogelijk is. Het auditteam is daar positief over. De opleiding realiseert deze samenhang ook en wel via een leerlijnen structuur en een thematische ordening. Ter illustratie moge het volgende gelden. 1. Eén van de leerlijnen is de opbouw van de ontwerpateliers. In het 1 e jaar volgen de studenten vier KortAteliers met een vast thema. De studenten krijgen zo een arsenaal van ontwerpinstrumenten aangereikt, waarmee zij voor de grote ateliers van het 2 e en 3 e jaar goed toegerust zijn. De studenten van het 3 e jaar kunnen vóór de stap naar het afstuderen gebruik maken van het zogenaamde Vrij Atelier. In dit Atelier - dat afhankelijk van de begeleidende docenten telkens een iets andere invulling kan krijgen - wordt het principe gehanteerd dat een student een eigen opgave kan kiezen. Deze opgave dient binnen de termijn van de Ateliers (15 weken) tot een architectonisch ontwerp uitgewerkt te worden. Het doel is om de student te oefenen in het tijdig nemen van beslissingen om de voortgang in het ontwerpproces te realiseren. Het afstudeerproject betreft namelijk ook een individuele opgave en de ervaring leert dat studenten de neiging hebben om relatief lang in bepaalde fasen te blijven hangen voordat knopen worden doorgehakt. Het Vrij Atelier is er op gericht de studenten te laten ervaren dat in een afgebakende periode alle fasen van een ontwerpproces kunnen worden doorlopen. De studenten leren om op basis van de beschikbare informatie (die niet altijd uitputtend en volledig kan zijn) beslissingen te nemen. Het Vrij Atelier is als het ware een overgangsvorm en een voorbereiding op het afstuderen. De reeks KortAteliers - Ateliers - Vrij Atelier - Afstuderen kent een opbouw in omvang, complexiteit en zelfsturend karakter. Het is een doorlopende leerlijn voor het ontwerponderwijs. Overigens merkt het auditteam op, dat het Vrije Atelier vanwege zijn belang voor de kwaliteit van het afstuderen, verplicht gesteld zou moeten worden. 2. Het College- en Oefeningenprogramma kent een opbouw met jaarthema s. Voor het eerste jaar zijn de thema's Opbouw van kennis in en rond de discipline architectuur en Vrij maken van de geest. De opbouw van kennis wordt gerealiseerd door twee reeksen Architectuurgeschiedenis, een reeks Landschap, een reeks Stedenbouw en de reeks Theorie & Actualiteit. Het vrijmaken is verwerkt in de oefening Concepten en de twee laboratoria Tekenen. Gekoppeld aan het tweede laboratorium Tekenen is de schetsexcursie gepland. De thema s in het 2e jaar zijn het verdiepen van kennis en het toepassen van kennis in oefeningen en ontwerpen. Verdieping van kennis is terug te vinden in de colleges Capita selecta van de Architectuurgeschiedenis en Theorie & Actualiteit. Verdiepen en toepassen van kennis ligt ten grondslag aan Gebouwanalyse, Constructieve vormgeving, Voorbereiding excursie en de Workshops die in het kader van Stedenbouw & Landschap Nu worden georganiseerd. Het collegeprogramma van het derde jaar richt zich op het ontwikkelen van de persoonlijke ontwerpbenadering van de studenten en op de positiebepaling binnen het vak. Voorbeelden zijn de vakken Beeld-/ontwerptechnieken, Voorbereiding Symposium en de Schrijfoefening. Hobéon Certificering Adviesrapport HBO master opleiding Architectuur, ArtEZ september