Ontwikkeling en kwaliteit van executieve functies: de (schlse) mgeving aan zet? Dieter Baeyens
EF: de sleutel tt succes?! EF Functineren en schls presteren bv. ADHD EF-trainingsprgramma s
EF: de sleutel tt succes?! http://www.training.cgmed.cm/ Test Test99
EF: de sleutel tt succes?! Infrmant: uders, hulpverleners, Snuga-Barke et al., 2013
EF: de sleutel tt succes?! Infrmant: leerkrachten, Snuga-Barke et al., 2013
EF: de sleutel tt succes?! Slechts 1/3 kinderen met ADHD heeft een EF-prbleem EF-trainingen zijn nvldende selectief Use it r lse it, de cntext creëert leerkansen Chack et al., 2013
Diamnd et al., 2012
Diamnd et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: bewijs? Distale factren vs Prximale factren Lage pleiding Laag inkmen Eén-udergezinnen Psychpathlgie Risicgedrag tijdens zwangerschap Rhades et al., 2011; Vandenbrucke et al., 2015
Rhades et al., 2011 Distale factren
EF & pvedingsfiguren: bewijs EFs wrden bevrderd wanneer uders warm en respnsief zijn, en hun kinderen mnitren en vldende autnmie geven EF-ntwikkeling wrdt geremd wanneer uders negatieve cntrle uitefenen, incnsistent straffen en/f wangedrag negeren Bernier et al., 2010; Rhades et al., 2011; Rskam et al., 2014
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Hechting Warm en respnsief pvedingsgedrag Veilige hechting Gehechtheidsgedrag Explratie Bedreiging Blair et al., 2011; Bernier et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Hechting Warm en respnsief pvedingsgedrag Veilige hechting Gehechtheidsgedrag Explratie Bedreiging Blair et al., 2011; Bernier et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Hechting Warm en respnsief pvedingsgedrag Veilige hechting Gehechtheidsgedrag Explratie Bedreiging Blair et al., 2011; Bernier et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Hechting Warm en respnsief pvedingsgedrag Veilige hechting Gehechtheidsgedrag Explratie Bedreiging Blair et al., 2011; Bernier et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Hechting Gebrek aan respnsiviteit Onveilige hechting Gehechtheidsgedrag Explratie Bedreiging Blair et al., 2011; Bernier et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: bewijs Klasniveau Emtinele steun Klasrganisatie Bv. psitief klimaat, sensitiviteit van leerkracht Individueel niveau Nabijheid Bv. methden m gedrag van leerling te mnitren Bv. als dit kind verdrietig is zal het trst bij mij zeken Cadima et al., 2015
EF & pvedingsfiguren: bewijs Klasrganisatie Weiland et al., 2013
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Leerkracht als externe gedragsregulatr Klasrganisatie Wanneer het kind zelf te veel energie met steken in structuur en vrspelbaarheid in de klassetting, gaat dit ten kste van fcus p andere cgnitieve taken Bij ged klasmanagement wrdt de leerkracht een belangrijke externe gedragsregulatr, waardr meer cgnitieve ruimte vr het kind verblijft Pwer et al., 2009
EF & pvedingsfiguren: bewijs Klasniveau Emtinele steun Klasrganisatie Instructinele steun Bv. psitief klimaat, sensitiviteit van leerkracht Individueel niveau Nabijheid Bv. methden m gedrag van leerling te mnitren Cnflict Bv. taalstimulering, feedback, creativiteit bevrderen Afhankelijkheid Bv. als dit kind verdrietig is zal het trst bij mij zeken Bv. dit kind ziet mij als iemand die straf en kritiek geeft Bv. dit kind gedraagt zich te afhankelijk van mij Cadima et al., 2015
Diamnd et al., 2012
Diamnd et al., 2012
EF & pvedingsfiguren: bewijs Instructinele steun Cadima et al., 2015
EF & pvedingsfiguren: mechanisme Scafflding Instructinele steun = het begeleiden van kinderen bij een taak zdat ze taken kunnen uitveren die net buiten hun bereik liggen Er vindt een verschuiving plaats van externe regulatie naar zelf-regulatie p het temp van het kind Direct effect: mdeling Indirect effect: taalstimulatie Hughes & Ensr, 2009
EF & pvedingsfiguren: bewijs
EF 3 de kleuter EF 1 ste leerjaar Subcmpnenten inhibitie significantie effectgrtte Gedragsinhibitie significant gemiddeld Uitstel van belning n.s. klein Interferentiecntrle significant gemiddeld Selectieve aandacht n.s. klein g g g n-g Vandenbrucke et al., 2016
EF 3 de kleuter EF 1 ste leerjaar Subcmpnenten inhibitie significantie effectgrtte Gedragsinhibitie significant gemiddeld Uitstel van belning n.s. klein Interferentiecntrle significant gemiddeld Selectieve aandacht n.s. klein Vandenbrucke et al., 2016
EF 3 de kleuter EF 1 ste leerjaar Subcmpnenten werkgeheugen significantie effectgrtte Fnlgische lp significant gemiddeld Visuspatial sketchpad significant gemiddeld Central executive - verbale infrmatie significant grt Central executive - visuele infrmatie significant grt Vandenbrucke et al., 2016
EF 3 de kleuter EF 1 ste leerjaar Subcmpnenten flexibiliteit significantie effectgrtte Generativiteit significant grt Aandachtshifting significant grt Respnsshifting significant gemiddeld Vandenbrucke et al., 2016
EF & pvedingsfiguren: bewijs Effect van leerkracht-leerling relatie p EF-prestatie enkel vast te stellen p de EF-cmpnenten die het sterkst ntwikkelen Bv. geen effect p inhibitie Bv. he meer afhankelijk gedrag, he minder de prestatie p central executive taken Vandenbrucke et al., 2016
EF & pvedingsfiguren: cnclusie Distale factren vs Prximale factren Lage pleiding Laag inkmen Eén-udergezinnen Psychpathlgie Risicgedrag tijdens zwangerschap Klasniveau: emtinele steun, klasrganisatie en instructinele steun Individueel niveau: nabijheid, cnflict en afhankelijkheid Prximale pvedingskenmerken dragen bij aan de kwaliteit van specifieke EF-subcmpnenten. Dit is het meest uitgesprken bij de sterkst ntwikkelende functies. Rhades et al., 2011; Vandenbrucke et al., 2015
EF & pvedingsfiguren: bewijs
EF x schls presteren Jacbsn et al., 2011
Diamnd et al., 2012
Diamnd et al., 2012
EF & fysieke activiteit: bewijs? Het Jurnaal 22/10/2013 Bewegen vermijdt leermeilijkheden
EF & fysieke activiteit: bewijs? Bdymap (http://www.bdymap.be/) Gunstig effect mtrische ntwikkeling (Bardid et al., 2013) Effect cgnitieve ntwikkeling?
EF & fysieke activiteit: bewijs? Onafhankelijke piltstudie Tweede kleuterklas Premeting juni 2014 Bdymap efeningen Pstefening februari 2015 Premeting juni 2014 Standaard aanpak (cntrle) Pstefening februari 2015 Resultaten Geen effect p inhibitie Geen effect p cgnitieve flexibiliteit Wél een effect p visuspatiële aspecten van het werkgeheugen
EF & fysieke activiteit: bewijs 1 Fysieke fitheid Werkgeheugen visu-spatial sketchpad Chaddck et al., 2011
EF & fysieke activiteit: bewijs 2 Fysieke fitheid Inhibitie Interferentie-cntrle Vss et al., 2011
EF & fysieke activiteit: bewijs 3 7-12 jarigen (met ADHD) Behandeling 1: 60min/week, gedurende 12w, cördinatie Behandeling 2: 60min/week, gedurende 12w, aërb Wachtlijst Aërbe en cördinatieve activiteit lngitudinale studie Werkgeheugen Fnlgische lp Visu-spatial sketchpad Central executive Ziereis et al., 2015
EF & fysieke activiteit: bewijs 3 Ziereis et al., 2015
EF & fysieke activiteit: bewijs 4
EF & fysieke activiteit: bewijs 4 Spntane beweging Stappenteller gedurende 1 week Dagbekjes dr leerkracht en uders ingevuld Observatie p de speelplaats (SOPLAY) Enkel effect van spntane fysieke activiteit bij EFsubcmpnenten die het sterkst ntwikkelen Spntane fysieke activiteit Werkgeheugen Visu-spatial sketchpad Cgnitieve flexibiliteit Generativiteit NIET: inhibitie Vandenbrucke et al., 2016
EF & fysieke activiteit: mechanismen aërbe Aërbe fysieke activiteit verhgt het energiepijl ( arusal ) van de hersenen cördinatieve Cördinatieve fysieke activiteit maakt gebruik van cgnitieve prcessen die gedeeld zijn met EF
EF & fysieke activiteit: mechanismen Fysieke activiteit leidt tt Sterkere drbleding van EF-gerelateerde regi s Neurgenese Herstel en behud van cellen (brain-derived neurtrphic factr)
EF & fysieke activiteit: cnclusie Indicaties vr een relatie tussen EF en fysieke activiteit, vrnamelijk bij de sterkst ntwikkelende EF-cmpnenten MAAR: Niet alle EF (subcmpnenten) nderzcht Grte variëteit aan fysieke activiteit, nl. FITT (frequentie, intensiteit, duur and type activiteit) Slechts preliminaire kennis van nderliggende mechanismen Veel ptentieel in fysieke activiteit, maar ng niet bewezen effectief als behandelmethde vr EF
EF & fysieke activiteit: cnclusie Internatinale richtlijn vr kinderen en adlescenten (USDHHS, 2008): Tenminste 60 minuten per dag van verwegend aërbe fysieke activiteit met gemiddelde tt grte intensiteit Wrdt niet gehaald dr 70% van Amerikaanse jeugd (CDC, 2012) Fysieke activiteit: Aandeel daalt van kindertijd naar adlescentie Aandeel Lichamelijke Opveding daalt in schlcurriculum Durven experimenteren met bewegend leren
Diamnd et al., 2012
Diamnd et al., 2012
Cnclusie Specifieke EF-subcmpnenten ntwikkelen zich elk aan hun eigen temp De ntwikkeling van EF vlgt hersenntwikkeling maar wrdt beïnvled dr cntextfactren. O.a. Leerkracht-leerling relatie Fysieke activiteit Deze factren laten ns te gericht de EF-ntwikkeling te stimuleren
Tip 1: Leren dr te spelen EF stimuleren kan k in eenvudige, speelse efeningen Werkgeheugen bv. Memry Inhibitie bv. Tabe Cgnitieve flexibiliteit bv. Jungle Speed Meilijkheidsgraad van de efeningen Niet te gemakkelijk: scafflding Niet te meilijk: zelfvertruwen, plezier, mtivatie
Tip 2: Leren dr te bewegen Bewegingsnrm (1u/dag): Vldende speeltijd: 40% van de nrm Vldende Lichamelijke Opveding Aandacht vr het aanbd: Beschikbaarheid van aantrekkelijk materiaal p schl Variëren van materiaal Activiteiten rganiseren bv. vetbalwedstrijdje Integreren van beweging in de lessen
Tip 3: Werken aan gede relaties Beschikbaar zijn en empathisch reageren Og hebben vr wat de leerling bezig hudt Spreek leerlingen niet enkel als grep aan, maar k individueel Cmmuniceren van vertruwen in het kunnen van leerlingen Ondersteun de behefte aan autnmie van de leerlingen Bij grte meilijkheden, bestaan er gerichte interventies: Samenspel (Hilde Clpin) ADHD-tlkit (Marina Danckaerts)
Schlpsychlgie Lren Vandenbrucke Karine Verschueren Jantine Spilt Orthpedaggiek Pirj Auni Bert De Smedt Annemie Desete Pl Ghesquère Kinesitherapie Statistiek en Methdlgie Jan Seghers Eva Ceulemans Kim De Rver
Cntact Dieter.Baeyens@ppw.kuleuven.be KU Leuven Gezins- en Orthpedaggiek Lepld Vanderkelenstraat 32, 3000 Leuven