Prtcl bij verlijden Kinderpvang bij Ltte Kinderen, leidsters, de huder van het kinderdagverblijf (kdv) f peuterspeelzaal(psz), administratief en huishudelijk persneel van een kdv/psz vrmen met elkaar een gemeenschap. Als iemand uit die gemeenschap een ernstige, ngeneeslijke ziekte krijgt f verlijdt, is dat een gebeurtenis die de hele gemeenschap raakt. Dit prtcl, bestemd vr leidsters en directie, brengt punten nder de aandacht die in een dergelijke situatie van belang zijn en bevat suggesties en aanbevelingen p dit terrein. Afhankelijk van de persn die verleden is en de plaats die hij/zij innam in de grep kan het gehele prtcl wrden gevlgd f delen daarvan. De rl van de kinderen is natuurlijk afhankelijk van hun leeftijd. Er zijn verschillende gevallen van verlijden: het verlijden van een kind in de grep tijdens de pvang; het verlijden van een kind van de grep, thuis f in het ziekenhuis; het verlijden van een uder van een kind f een ander gezinslid; het verlijden van een teamlid. Stappenplan Stap 1: Om een cmpleet en duidelijk beeld te krijgen, wrdt antwrd gezcht p de vlgende vragen: Klpt het bericht? Wie is er verleden? Waar, wanneer en he is het gebeurd? Zijn de uders/familie al p de hgte? Zijn er brers/zussen p de kdv/het psz f basisschl? In welke grep? Indien het verlijden p de lcatie plaatsvnd: zijn de betreffende instanties benaderd in verband met het nderzek (tt nader rde mag er niemand weg van het persneel). Later kmen meer vragen waarp antwrd met kmen. Ng dezelfde dag wrdt, he meilijk k, cntact pgenmen met het gezin/de familie. Vraag eerst telefnisch f het gelegen kmt. Mgelijk ben je pas later welkm mdat de eerste dag veel geregeld met wrden. In dit eerste bezek gaat het vral m een uitwisseling van ervaringen en gevelens. Luisteren is dan belangrijker dan praten. Het is belangrijk m niet alleen cntact te hebben met en g te hebben vr de grte mensen, maar k vr de kinderen in het gezin. Maak bij vertrek een vlgende afspraak m ver allerlei praktische zaken te praten. In het tweede gesprek kunnen de vlgende dingen aan bd kmen: Wanneer en waar is de begrafenis f crematie? Stelt de familie prijs p aanwezigheid van (eventueel een afvaardiging van) kinderen/ grepsleiders? Welke infrmatie ver de ddsrzaken mag van de familie bekend gemaakt wrden?
Stap 2: het infrmeren van leidsters en andere betrkkenen Infrmeer cllega s en alle andere betrkkenen z snel mgelijk na ntvangst van het bericht. Het is ged m elkaar als team even te spreken, vrdat de kinderen kmen. Dit geeft ruimte m vragen te stellen, eigen emties een plaats te geven en een gezamenlijk plan van aanpak p te stellen. De huder van het kdv/de psz met geïnfrmeerd wrden en van verdere ntwikkelingen p de hgte gehuden wrden. Infrmeer de uders van de betreffende grep (f grepen) persnlijk direct aan het begin van de dag als ze hun kind brengen. Liefst apart van de kinderen mdat deze erg kunnen schrikken van de reactie van uders. Zelfs baby s kunnen hierp reageren. Besluit he de uders van de kinderen uit andere grepen geïnfrmeerd wrden en welke uders. Dat kan per brief, pst f via de mail. Via de mail vraagt extra aandacht, dr bijvrbeeld ged na te denken ver de tekst in de nderwerp regel en dr in de mail krt in te leiden p de inhud van de brief die als bijlage wrdt tegevegd. Per sms/app kunnen uders eventueel attent gemaakt wrden p de mail zdat ze hun ingekmen berichten k lezen. Eenduidige infrmatie is erg belangrijk zdat er geen verschillende verhalen die wereld in wrden gestuurd. Als er ng geen vlledige duidelijkheid is, wrdt de infrmatie gegeven die wel aanwezig is en gezegd dat de rest van de infrmatie z spedig mgelijk vlgt. Dat vrkmt dat er geruchten p gang kmen en speculaties plaatsvinden. Die scheppen verwarring en zijn vaak pijnlijk vr de betrkken uders. Ok kan met uders wrden afgesprken dat nieuwe infrmatie p de website kmt, eventueel in een afgeschermd deel. Wanneer het m een tragische gebeurtenis gaat, wrdt één persn dr het management benemd als cntactpersn van de pers. Dat geldt k vr het cntact met plitie en justitie. Wanneer de melding in de vakantie f aan het begin van het weekend binnenkmt, zrg er dan vr dat de eigen grep nmiddellijk persnlijk f telefnisch wrdt geïnfrmeerd dr leidsters f huder van het kdv/de psz. Dat geldt k vr infrmatie aan het persneel. Het heeft geen zin iemand niet in te lichten m de vakantie niet te bederven. Ze kunnen het beter rechtstreeks hren dan via sciale media zals Twitter f sms. Vergeet niet na te gaan wie ng meer cntact heeft met het gezin en dus k geïnfrmeerd met wrden, zals schlen/kdv/psz waar brers/zussen zitten, de administratie, de uderraad, de jeugdverpleegkundige, de chauffeur van het busje (bij een medisch kinderdagverblijf). Stap 3: aangepaste activiteiten Ga samen na f de activiteiten vr de kmende dagen meten wrden aangepast. Dit kan het beste per activiteit wrden bekeken want het is vr de kinderen meestal beter de geplande dingen gewn dr te laten gaan, zeker als ze zich er al p hadden verheugd. Besluit f het ndig f wenselijk is dat de activiteiten vr het hele kdv/de hele psz wrden gewijzigd f alleen vr de betreffende grep(en). Zeg geplande uitjes f verjaardagen van de leidsters in de kmende week z ndig af f stel ze uit. Als kinderen er echter al p rekenen is het meestal beter ze dr te laten gaan. Dit vraagt sms wel m uitleg aan de getrffen familie. Stap 4: het verwerkingsprces en het afscheid Eerste dag: De leidster vangt, eventueel samen met de manager, de getrffen grep p, nadat de uders (van de kinderen uit de grep) zijn geïnfrmeerd. Bied de uders in een aparte ruimte de gelegenheid m samen verder te praten ver het gebeurde. Zrg vr vldende kffie en thee. De leidster geeft de uders zveel mgelijk infrmatie (zie stap 1). Na de eerste schrik en ntreddering zullen er vragen lskmen. Het is belangrijk daar z pen en eerlijk mgelijk p te antwrden. Ik weet het (ng) niet kan k eerlijk zijn. In de grep wrdt aan de kinderen in heldere bewrding verteld wat er is gebeurd. Draai er niet mheen en gebruik wrden die kinderen begrijpen, zals: ik met jullie iets vertellen wat niet z leuk
is. [Naam] is dd. Weten jullie wat dat is, dd? Als er vragen van kinderen kmen, ga je daarp in. Je kunt p de eerste dag een bekje vrlezen. De cncentratiebg van kinderen is krt, dus stem ged p hen af. Vaak willen ze al snel weer de gewne dingen gaan den. Laat ze in het nrmale ritme kmen, kinderen zijn erbij gebaat als alles zveel mgelijk hetzelfde blijft en vrspelbaar is. Vrkm dat emties van vlwassenen p de kinderen wrden vergedragen. Geef kinderen de kans m p hun eigen manier emties te uiten. Dat kan zich k uiten in hangerigheid f lastig gedrag. Neem ze dan even bij je en geef duiding aan het gedrag: jij bent k verdrietig/bs dat [naam] dd is, hè? Juffie heeft sms k een traan. Dan zijn we samen even verdrietig. Als er kinderen afwezig zijn mdat ze ziek zijn f p die dag niet p de grep zijn, zrg er dan vr dat k hun uders z spedig mgelijk persnlijk geïnfrmeerd wrden. Maak een gedenkhekje met een ft en leg er een mi bekje bij waarin uders en leidsters iets kunnen schrijven vr de uders van het kind/de familie. Tweede en derde dag. Zrg dat alles zveel mgelijk hetzelfde verlpt als nrmaal, herstel de nrmale rde. Ga wel in p vragen van kinderen, f hud een krt kringgesprek waarin je tijd neemt m erver te praten. Geef kinderen ruimte en vraag f ze iets willen teken f maken. Blijf ged p hen afstemmen en maak nderscheid tussen je eigen emties en die van de kinderen. De leidsters kunnen deze dagen de emties van de dag ervr delen met elkaar en gezamenlijk plannen uitwerken vr een herdenkingsbijeenkmst f de begrafenis/crematie. Dit gebeurt buiten de grep. Vr de meeste peuters is het de eerste keer dat zij ziets meemaken. Als je vertelt ver de uitvaart, de dat dan z cncreet mgelijk. Je kunt hierbij gebruik maken van leg, speelged, een schenends met een knuffel erin, een kinderbekje zals Merijntje Muis, f ervaringen van kinderen die het it al hebben meegemaakt. De kinderen mgen tekeningen maken die ze bij het gedenkhekje kunnen leggen. Ze kunnen kleuren in Merijntje Muis. Vaak kmt k de vraag f kinderen afscheid meten nemen. Die vraag is niet z eenvudig te beantwrden. Eerste vuistregel is dat je kinderen niet met belasten als het niet ndig is. Tegelijk met je nderscheid maken tussen je eigen gevel hierver en de behefte van kinderen. Beslis k niet vr de hele grep maar bekijk het per kind en laat de uder beslissen. Hierbij kun je het vlgende laten meewegen: Leeftijd van het kind; Het cntact dat het kind had met de verledene (een leidster aan wie hij/zij erg gehecht was, een kindje dat altijd p dezelfde dagdelen aanwezig was en met wie hij/zij veel cntact had); Gaat het kind de verledene missen en ernaar vragen; Stelt de familie van de verledene ruwbezek van peuters p prijs. Dan is er ng de keuze f leidsters de kinderen begeleiden f dat de uders dit den. Tweede vuistregel is dat het ruwbezek in het belang van het kind met zijn, mdat het gehecht was aan degene die verleden is en anders niet zal begrijpen waarm deze niet meer kmt. Het kind heeft dan behefte m het cncreet te ervaren dat iemand echt dd is. Wanneer je beslist dat er een ruwbezek wrdt afgelegd, meten kinderen ged vrbereid wrden. De brchure: De meest gestelde vragen ver kinderen en de dd is hierbij een gede leidraad. Hierin kun je k lezen he je aan peuters uitlegt wat dd zijn is en he iemand die dd is er uit ziet. Wanneer meer leidsters in dezelfde grep werken, is het handig m een verdrachtsschriftje te hanteren, waarin zij aan elkaar drgeven f en he ver de
gebeurtenis is gesprken in de grep en he de kinderen hebben gereageerd. Blijf als teamleider aandacht huden vr de leidsters die de kinderen pvangen. Vraag af en te he het met ze is, want vr hen is het k zwaar. Vierde en vijfde dag (dag van de uitvaart) en verder Op de uitvaart is een afvaardiging van het kdv/de psz aanwezig, ervan uitgaande dat de familie die p prijs stelt. Vr de aanwezigheid van de kinderen geldt hetzelfde als hierbven beschreven is vr ruwbezek. Ga bvendien eerst na wat vr dienst het wrdt en f er rekening wrdt gehuden met de kinderen. Een lange kerkdienst is meestal niet te den vr de peuters. Wanneer er getekend f gespeeld kan wrden en kinderen rechtstreeks aangesprken wrden, is het anders. Een ptie is m hen bij een deel van de dienst aanwezig te laten zijn, in verleg met de uders en degene die de dienst leidt. Ze kunnen in het begin bijvrbeeld een srt erehaag vrmen en daarna een tekening f een blemetje bij de kist leggen. Mgelijk vlgt er een verhaaltje speciaal vr hen waarna de leidster f de uders hen weer meenemen. Uiteraard meten de uders van de betreffende kinderen akkrd zijn met het bijwnen van de dienst. Zesde dag en verder Eventueel wrdt krt teruggekeken p de begrafenis/crematie en kunnen de kinderen hun ervaringen vertellen. Vervlgens wrdt de rde van de dag zveel mgelijk hersteld. Het aangepaste prgramma wrdt afgeslten en de betrkkenen die zich hebben ingezet m kinderen, leidsters en uders p te vangen wrden bedankt. In alle grepen zal men alert meten blijven p signalen van kinderen. De vlgende reacties kunnen nder andere ptreden: Lichamelijke reacties: buikpijn, brekplassen, sttteren, slaapprblemen. Emtinele reacties: wede/bsheid, verdriet, angst, verlangen/missen gedragsmatige reacties: drukker, terugtrekken, aanhankelijk/hangerig, lastiger, stiller, de situatie keer p keer uitspelen. De reacties kunnen een tijdje aanhuden en zijn vlkmen nrmaal. Als ze echter lang aanhuden is het zaak actie te ndernemen. Ok terugkerende vragen zijn nrmaal. Vaak hebben kinderen een ander perspectief en begrijpen ze dingen anders f hebben ze het verkeerd begrepen. Ok prberen ze dr hun vragen grip te krijgen p de situatie. De gebeurtenis verwerken in hun spel is heel nrmaal. Vaak kunnen ze ng dagen btsingen naden als het een ngeluk betreft, gaan ze zelf p de grnd liggen met de armen stijf naast zich alsf ze dd zijn f begraven knuffels en ander speelged in de zandbak. Het is hun manier van verwerken en vlkmen nrmaal. Na een week Indien er ng spullen van het kind aanwezig zijn p de grep, wrden deze aan de uders vergedragen. Gi niks weg. Ouders stellen het vrijwel altijd p prijs m alles te ntvangen wat hun kind betreft. Zelfs de kleinste futiliteiten zijn belangrijk gewrden. Beslis wat er gebeurt met de ft van het gedenkhekje. Krijgt die ergens een plek p de lcatie tt het mment dat het kindje nrmaal gesprken het kdv/de psz zu hebben verlaten, f wrdt de ft verhandigd aan de uders? De tekeningen en het cndleancebek wrden aan de uders gegeven. Sms met er k beslten wrden wat er met het bedje gebeurt waar het verleden kindje in geslapen heeft f mgelijk verleden is. Het matrasje kan z ndig vervangen wrden en eventueel kan het bedje pnieuw geverfd f gespten f kan er p een andere manier vr gezrgd wrden dat het een gewn bedje wrdt en niet het bedje waar [naam] in is verleden. Stap 5: hulp van buitenaf gewenst? Kinderen kunnen naar aanleiding van het verlijden min f meer ernstige prblemen ndervinden. Reacties zals genemd bij stap 4 blijven dan langer aanhuden.
Wees alert p het verband met deze ingrijpende gebeurtenissen. Signalen van min f meer ernstige prblemen kunnen óók wrden afgegeven dr cllega s en uders. Sms zijn de reacties thuis meer aanwezig dan p het kdv/de psz, sms is het juist andersm. Hulp van buitenaf kan dan wenselijk f ndig zijn. het crisisteam kan besluiten m hulp in te repen vr: begeleiding van het verwerkingsprces van de grep en/f; individuele pvang van kinderen Begeleiding bij het verwerkingsprces p peuterspeelzaal f kinderdagverblijf. Indien een kdv/psz behefte heeft aan begeleiding bij het verwerkingsprces kan zij het jeugdgezndheidsteam van GGD Gelderland bellen. Dr gezamenlijk drnemen van dit prtcl wrdt geprbeerd de hulpvraag te analyseren. Dan zijn er 2 mgelijkheden: 1. De grep kan zelf verder; 2. De grep heeft behefte aan meer begeleiding. Het team jeugdgezndheidszrg van GGD Gelderland. Het team verzrgt de begeleiding f verwijst dr naar andere instellingen. Individuele pvang van kinderen Vr de meeste kinderen zal externe verwijzing niet ndig zijn. pvang dr uders zal vaak vldende zijn. Het kdv/de psz kan het team jeugdgezndheidszrg van de GGD cnsulteren vr kinderen die signalen afgeven van ernstige prblematiek. In verleg wrdt een andere strategie uitgestippeld. Juridisch advies De huder van het kdv/de psz met ten alle tijden ingelicht wrden. Bij het verlijden van een kind tijdens de pvang kan het kdv/de psz te maken krijgen met plitie f justitie. Aangeraden wrdt in dat geval vr juridische bijstand, advies in te winnen bij de huder van het kdv/de psz. Stap 6: terugkijken, evalueren Het is aan te bevelen m in een teamvergadering, ngeveer een maand na de begrafenis f crematie terug te kijken p de gebeurtenis en de gang van zaken te evalueren. Een dergelijke bijeenkmst is een gede gelegenheid m eventuele signalen van kinderen te bespreken. Z ndig met alsng beslten wrden tt verwijzing f het inrepen van hulp bij het verwerkingsprces (zie stap 5). Het crisisteam det er verstandig aan een datum in de agenda te nteren m ngeveer drie maanden na de gebeurtenis het geheel ng eens dr te praten. De pgedane ervaringen kunnen leiden tt nieuwe afspraken ver een nverhpt vlgend sterfgeval en het beleid van het kdv f de psz daarin. Op basis van de ervaringen kan het prtcl wrden bijgesteld. Cntact met uders/familie Spreek af wie namens het kdv f de psz cntact blijft huden met de uders/familie. Een dergelijk cntact wrdt in de meeste gevallen zeer p prijs gesteld. Denk daarbij aan de verjaardag van de verledene f de sterfdag. Realiseer met elkaar dat het niet vanzelfsprekend de leidster van de betrkken grep heft te zijn, die cntact met de uders/familie nderhudt. Niet elke leidster kan daar makkelijk mee mgaan.
Cntact instanties: GGD Nrd- en Ost-Gelderland algemeen: tel. 088-443 30 00. Bij de Stichting Achter de Regenbg en Ouders van Jnge Helden kunt u meer infrmatie krijgen ver het begeleiden van kinderen bij een ruwprces. 112 / plitie/ juridische begeleiding. Cntact met Yarden: ruwverwerking 0800 1292. Team cach/ psychlg: Jke Liezen, caching Hattem. JOuw KEus Caching 06 43 82 18 37. jke@juwkeuscaching.nl.